Πρόκειται για δύο κείμενα που αναφέρονται στο χάσμα των γενεών

1. Κείμενο 1 : ΤΟ ΧΑΣΜΑ ΓΕΝΕΩΝ
Είναι κοινός τόπος στους ανθρώπους της ώριμης ηλικίας να επικρίνουν τη συμπεριφορά των
νεοτέρων και να επιχειρούν συγκρίσεις με τη δική τους νεότητα, όταν όλα, κατά τη γνώμη τους, ήταν
καλύτερα και η ζωή και τα ήθη και ο πολιτισμός, ακόμα και η φύση. Ο πρώτος που αναφέρει αυτή
τη στάση ενός ηλικιωμένου, σοφού ανθρώπου είναι ο Όμηρος. Ο Νέστορας, που είχε δει δύο γενιές
ανθρώπων να περνούν και βασίλευε πια στην τρίτη, όταν αισθάνεται την ανάγκη να πάρει το λόγο
και να μιλήσει στους εξαγριωμένους από θυμό πολεμάρχους, τον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα,
αρχίζει την παρέμβασή του με μιαν αναδρομή. Εγώ, λέει, είμαι μεγαλύτερος κι από τους δυο σας
πρέπει να με ακούσετε γιατί έχω μιλήσει με άνδρες πολύ καλύτερούς σας, τέτοιους που δε θα
ξαναδώ. Και αναφέρεται σε παλαιότερους ήρωες, τον Πειρίθουν, τον Καινέα και τον Θησέα. Αυτοί,
λέει, ήταν παλικάρια που όμοιά τους δεν έχουν ξαναγίνει. Από τότε ως σήμερα κάθε γενιά
επαναλαμβάνει μονότονα το ίδιο τροπάριο και φαίνεται πως το πιστεύει. […]
Η ίδια η βιολογική διαφορά των δύο οργανισμών, του παλιού και του νέου, τους οδηγεί σε
διαφορετική θεώρηση του κόσμου και σε ανταγωνιστική στάση μέσα στη ζωή. Ο νέος κινείται προς
τα εμπρός, ο ηλικιωμένος, όταν δε γυρίζει πίσω, προσπαθεί να συγκρατήσει το παρόν, αυτό που του
εξασφαλίζει την ύπαρξή του, να συντηρήσει όσα κατόρθωσε να αποχτήσει. Η συντηρητική στάση
είναι αυτονόητη για τον άνθρωπο μιας κάποιας ηλικίας, αφού αποτελεί συνάρτηση της συντήρησης
της ίδιας του της ύπαρξης, που με τα χρόνια έχει εξαντλήσει πολλές από τις πιο ζωτικές δυνάμεις της
και οδεύει προς την αναπόφευκτη φθορά. Είναι απόλυτα κατανοητή η στροφή των ώριμων προς το
παρελθόν, προς την περίοδο εκείνη της ζωή τους «που είχαν και δύναμη και λόγο και ομορφιά». Η
νοσταλγία των χρόνων εκείνων δεν αποτελεί συναισθηματική κατάσταση φευγαλέα και ρομαντική˙
αποτελεί ανάγκη βιολογική, για να δικαιώσει ολόκληρη την ανθρώπινη ζωή, που τώρα μόλις
διαπιστώνει ο ώριμος πως είναι τρομακτικά σύντομη και αφάνταστα ωραία.
Και ενώ ο ώριμος άνθρωπος κινείται προς τα περασμένα, ωραιοποιώντας καθετί που συνδέεται
με τη δική του ωραία περίοδο της νιότης, ο νέος ατενίζει μπροστά, το μέλλον, και πιστεύει πως
μπορεί και πρέπει να το κάνει καλύτερο από το παρόν. Ο νέος, με ακέραιες όλες τις δυνάμεις του,
πιστεύει πως έχει τη δύναμη και την υποχρέωση να καταχτήσει τον κόσμο που ανοίγεται μπροστά
στα έκπληκτα μάτια του. Και προπάντων νιώθει πως μπορεί και πρέπει να ζήσει αυτό που λέγεται
ζωή, πρώτα και κύρια να ερωτευθεί. Το μέγιστο και άρρητο θαύμα που κατορθώνει να ανανεώνει
αδιάκοπα την ίδια τη ζωή, που οδηγεί από το εγώ στο εσύ και πιο πέρα στο εμείς, αυτό που
προσπάθησε να μας μεταδώσει ο Πλάτων μόνο με μύθους, στο Συμπόσιο και στον Φαίδρο, την
ερωτική έξαρση ως έσχατο βιολογικό σκοπό και πνευματική κατάκτηση˙ αυτό το αντίπαλο του
θανάτου ανθρώπινο στοιχείο το ζει και το χαίρεται μονάχα ο νέος άνθρωπος στη διονυσιακή του
μέθη.
Και ενώ ο άνθρωπος φτάνει σε μια βιολογική πληρότητα αμέσως ύστερα από την εφηβεία του
και τη διατηρεί ως τα χρόνια της ακμής του, η ανθρώπινη κοινωνία έχει οργανωθεί με τέτοιον
τρόπο, ώστε η εξουσία, κάθε μορφής εξουσία, οικονομική, κοινωνική, πολιτική, πνευματική, να
βρίσκεται στα χέρια των ανθρώπων που έχουν ξεπεράσει αυτό το στάδιο. Οι αποφάσεις ανήκουν σ’
αυτούς που έχουν την ωριμότητα και την πείρα, όπως λέμε. Ξεχνούμε όμως πως οι αποφάσεις αυτές
αφορούν ουσιαστικά τους άλλους, αυτούς που θα υποχρεωθούν να τις εκτελέσουν και να ζήσουν
σύμφωνα μ’ αυτές.

2. Εμείς οι ώριμοι είμαστε τόσο σίγουροι για τη σοφία μας και την ορθότητα της κρίσης μας, ώστε
θεωρούμε αστεία τη σκέψη πως θα μπορούσαν να αποφάσιζαν για μας οι νέοι των τριάντα χρόνων.
Άλλοτε συνειδητά και άλλοτε χωρίς ίσως να το συνειδητοποιούμε, οι ώριμοι ενεργούμε
εξουσιαστικά προς τους νεοτέρους, αρχίζοντας από την οικογένεια και καταλήγοντας στην πολιτεία.
Και είναι ολότελα φυσική η αντιεξουσιαστική αντίδραση των νέων που εκδηλώνεται και σε
προσωπικό επίπεδο απέναντι στο άμεσο περιβάλλον τους και σε ιδεολογικό και πολιτικό απέναντι
σε όλες τις μορφές του κατεστημένου των ωρίμων. Όσο αιφνιδιάζονται οι γονείς με την αντίδραση
των παιδιών τους, άλλο τόσο αιφνιδιάζονται και οι οργανισμοί, κομματικοί λ.χ., που βρίσκονται
κάθε τόσο αντιμέτωποι με τις νεολαίες που ανήκουν σ’ αυτούς. […]
Μανόλης Ανδρόνικος
Κείμενο 2: ΧΑΣΜΑ ΓΕΝΕΩΝ
Στις ημέρες μας γίνεται πολύς λόγος για το περίφημο χάσμα των γενεών. Ο όρος είναι κατά λέξη
μετάφραση στη γλώσσα μας του αντίστοιχου ξένου όρου (Generation Gap). Υποδηλώνονται μ'
αυτόν οι μεγάλες διαφορές που χωρίζουν δύο επάλληλες γενεές, τη γενεά των ωρίμων που
βρίσκεται στο προσκήνιο της κοινωνικής δραστηριότητας, και τη νέα γενεά που ετοιμάζεται να τη
διαδεχτεί. Οι διαφορές αυτές αναφέρονται στην αντίληψη του κόσμου, στο νόημα της ζωής, στο
κύρος των αξιών, στους τρόπους της καθημερινή συμπεριφοράς.
Πολλοί πιστεύουν ότι το φαινόμενο αυτό δεν είναι σημερινό αλλά παλιό όσο και ο κόσμος. Οι
μεταξύ των επάλληλων γενεών διαφορές είναι, λένε, φαινόμενο τυπικό και διαδραματίζεται με την
ακρίβεια φυσικού νόμου. Η γενεά που μπαίνει στον κοινωνικό στίβο είναι πάντα διαφορετική από
εκείνη που ετοιμάζεται να τον εγκαταλείψει. Η νέα γενιά ζει τη ζωή της σε νέα φάση του ιστορικού
χρόνου και είναι φυσικό να αισθάνεται και να ενεργεί διαφορετικά από την προγενέστερη.
Από τη φύση τους οι νέοι είναι γνήσιοι, ειλικρινείς, ορμητικοί ,απόλυτοι. Και είναι ακόμα
ανικανοποίητοι, ανήσυχοι, ρηξικέλευθοι, απαιτητικοί. Είναι αντικομφορμιστές και ασυμβίβαστοι.
Δεν ανέχονται το άδικο και θέλουν να στήσουν έναν καινούριο καλύτερο κόσμο, έστω και πάνω στα
ερείπια του παλιού. Από την άλλη μεριά ο ενήλικας είναι μεγάλος νοσταλγός του χθες, απρόθυμος
να δεχθεί τις νέες αντιλήψεις και τρόπους συμπεριφοράς, που τον ενοχλούν και τον εξοργίζουν.
Αφού λοιπόν το πρόβλημα υπάρχει, ας δούμε ποιες είναι οι πιθανές αιτίες του.
• Σαν πρώτη αιτία μπορούμε να θεωρήσουμε την έκρηξη των γνώσεων που σημειώθηκε
ιδιαίτερα στις μέρες μας. Χάρη στο αυτοκίνητο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, το έντυπο, τα
ταξίδια, το παιδί έχει απίθανες σε έκταση εμπειρίες. Η Μ. Mead, στην οποία οφείλουμε το έργο και
τον όρο το «χάσμα των γενεών», λέει ότι κανένας ώριμος σήμερα δε γνωρίζει τόσα για τον κόσμο
μας όσα γνωρίζουν τα παιδιά που γεννήθηκαν τα τελευταία είκοσι χρόνια. Πολλοί γονείς
επιστήμονες είναι ανίσχυροι να βοηθήσουν τα παιδιά τους στη μελέτη τους ακόμα και στα σχολικά
μαθήματα. γιατί τα πάντα έχουν αλλάξει Οι νέοι συλλαμβάνουν καλύτερα τον παλμό της εποχής. Η
τεχνολογική ανάπτυξη, οι διαφημιστικές κατακτήσεις μόνο τους νέους δεν αφήνουν έκπληκτους, οι
ηλικιωμένοι πολλές φορές ξαφνιάζονται και προσπαθούν να καταλάβουν τ' ακατάληπτα.

3. Κινηματογραφικές ταινίες με μοντέρνα τεχνική, θεατρικά έργα με ασυνήθιστη δομή όπου η
φαντασία συγχέεται με την πραγματικότητα, όπου η παραδοσιακή ενότητα χώρου ή χρόνου
καταργείται, όπου λογικά και εξωλογικά στοιχεία γρονθοκοπούνται. όπου τα πρόσωπα
μεταβάλλονται σε κινούμενες σκιές και ο διάλογος εκφυλίζεται σε παραλήρημα, παρακολουθούνται
από τους νέους με ευχαρίστηση και άνεση, ενώ είναι για πολλούς από τους μεγαλύτερους
πράγματα ακαταλαβίστικα. αλλοπρόσαλλα και συχνά εξοργιστικά.
• Ο τροχός της ιστορίας γρυλλίζει με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Ποτέ άλλοτε δεν είχαν γίνει σε τόσο
βραχύ διάστημα τόσο συνταρακτικές μεταβολές πάνω στον πλανήτη μας. Όλα συντελούνται με
τόσο γοργό ρυθμό, που δεν μπορεί να τα παρακολουθήσει η ευαισθησία μας. Φυσικό λοιπόν είναι
εμείς να μένουμε πίσω, οι νέοι να τινάζονται μπροστά και μεταξύ μας να ανοίγει ένα κάποιο χάσμα.
Είναι τέτοια η ταχύτητα με την οποία προχωρεί εμπρός η ανθρωπότητα. ώστε πολύ γρήγορα το
παρόν γίνεται παρελθόν και το μέλλον παρόν. Δε χρειάζεται να παρέλθει διάστημα μιας γενιάς.
Πολλοί έφηβοι (αυτό τουλάχιστο έδειξε μια έρευνα που έγινε στη Γαλλία) θεωρούν τους
τριαντάρηδες γέρους κι ένας τριαντάχρονος είπε: «Νιώθω κιόλας αποχωρισμένος από τους
εικοσιπεντάρηδες και δεν έχω να πω πολλά πράγματα στους δεκαοχτάρηδες».
«Πώς θα μπορούσε άραγε αυτή η οξύτητα να αμβλυνθεί και το λεγόμενο χάσμα να γεφυρωθεί ή
έστω να μικρύνει;» Θα επιχειρήσω τη διατύπωση μερικών προτάσεων.
• Το πρώτο βήμα είναι, νομίζω, εμείς οι μεγαλύτεροι να αποβάλουμε την υπερβολική
συντηρητικότητα και την εμμονή στο δόγμα ότι «έτσι τα βρήκαμε και έτσι πρέπει να μείνουν». Γιατί
η ζωή προχωρεί διαρκώς μπροστά και ισχύει πάντα η ρήση του Ηρακλείτου: «Δύο φορές δεν
μπορείς να μπεις στο ίδιο ποτάμι». Η προγραμματισμένη προκαταβολική αντίθεση των
πρεσβύτερων σε καθετί το καινούριο και αδοκίμαστο είναι όχι μόνο άτοπη αλλά και μάταιη [ ... ]
• Δεύτερο. Η ασίγαστη συνήθεια των μεγαλυτέρων να διδάσκουν και να συμβουλεύουν ενοχλεί
ιδιαίτερα τους νέους. Λησμονούμε ότι τα διδάγματα και τα λόγια δεν παιδαγωγούν, παιδαγωγούν
και διδάσκουν τα παραδείγματα. Αλλά ποιοι θα χρησιμεύουν ως παραδείγματα; Πόσοι όμως από
μας αποτελούν για τους νέους πρότυπα συμπεριφοράς στην ατομική, την οικογενειακή, την
επαγγελματική ζωή στις σχέσεις μας με το κοινωνικό σύνολο; Οι νέοι έχουν ανάγκη από είδωλα.
Όταν όμως τα είδωλά τους γκρεμιστούν και διαλυθούν μέσα στην ανυποληψία, η απογοήτευση
και η αηδία τους συντρίβουν.
• Τρίτο. Ας μην κάνουμε το λάθος να πιστεύουμε ότι δημιουργήσαμε και παραδίδουμε στους
επιγόνους τον τελειότερο των κόσμων και ας συνειδητοποιήσουμε ότι η παρουσία μας στον κόσμο
του παιδιού σαν ηθικό αρχέτυπο υπήρξε ανεπαρκής. Αντί λοιπόν για μεγαλόστοµους αυτοέπαινους,
προτιµότερη θα ήταν µια ειλικρινής αυτοκριτική. Το να αναγνωρίζουµε τα λάθη και τις αποτυχίες
µας δεν είναι κακό. Οι νέοι εκτιµούν µια τέτοια στάση, και φρονηµατίζονται από αυτήν.
• Τέταρτο. Ακόµα, ας µην ξεχνάµε ότι ο νέος αντιµετωπίζει σήµερα περίπλοκες δυσκολίες
προσαρµογής στον κόσµο που τον περιστοιχίζει και η ζωή του δεν είναι τόσο ειδυλλιακή όσο µας
φαίνεται. Βασανίζονται για να εκπορθήσουν την είσοδο σε µια ανώτερη σχολή, βασανίζονται για
να εξασφαλίσουν µια ισχνά αµειβόµενη βιοποριστική εργασία και ακόµη και σε προχωρηµένη
ηλικία εξαρτώνται οικονοµικά από το πατρικό σπίτι, ενώ γύρω σφύζει η ζωή µε τις προκλήσεις της
και οι πειρασµοί που τους κυκλώνουν είναι ακαταµάχητοι. Έτσι πολλές φορές τα αδιάκριτα γέλια, η

4. προκλητικότητα και η αυθάδεια είναι απλή διέξοδος για την πίκρα και την αµηχανία που
φουρτουνιάζουν µέσα τους.
• Σηµαντικός είναι ο ρόλος που µπορεί να παίξουν σ' αυτή την προσπάθεια ο δάσκαλος και το
σχολείο. Η ιδιότητα µου ως εκπαιδευτικού δε µε τροφοδοτεί µε ψευδαισθήσεις ότι οι δυνατότητες
του σχολείου είναι σήµερα απεριόριστες και η συμβολή του τόσο αποφασιστική όσο άλλοτε.
Σήµερα δεν παιδαγωγεί µόνο το σχολείο, αλλά και το ραδιόφωνο και η τηλεόραση και η εφημερίδα
και τοέντυπο και ο κινηµατογράφος και το θέατρο και το γήπεδο και ο δρόµος και ησυµµετοχή».
Ηλ. Δηµακάκος, Θ. Κυριαζόπουλος, Συµβολή στη διδασκαλία των εκθέσεων, σειρά γ. , σελ. 66 κ.ε