Deprem Sonrası Psikoloji: Değiniler ve Öneriler Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com Özet Deprem sonrası, bir ders alma, bir bilinçlenme dönemidir. İmar yasakları çeşitli oyuncular tarafından delinince çürük binalar onaylanır olmuş; bu durum, depremin olumsuz etkilerine davetiye çıkartmıştır. 99 depreminden ne yazık ki gerekli dersler alınmamıştır. 99 depremi sonrası yazılanlar, ne yazık ki bugün de geçerlidir. Depremin belirli psikolojik etkileri vardır. Bunları biliyoruz. Çeşitli belirtileri gösteren birincil ve ikincil travmalı deprem tanıklarını yadırgamamalı, onları yargılamamalıyız; çünkü bunlar sıklıkla söylendiği gibi, olağanüstü bir duruma verilen olağan tepkilerdir. Öte yandan, herkes, deprem nedeniyle travma yaşamaz. Kimin travma yaşayıp yaşamadığını bireysel değişkenler yanında toplumsal değişkenler de belirler. Sözgelimi, Japonya’da bilim ve teknolojiye güven ve kaderciliğin geri planda oluşu gibi etmenler, ülkede deprem travması oranının çok düşük olmasına yol açmaktadır. Oysa ülkemizde deprem, olağan olduğu fakat sıradan olmadığı için, hazırlıklı olmadığımız için, büyük bir toplumsal travma biçiminde yaşanmaktadır. Bu çalışmada, deprem sonrası toplumsal psikoloji konusunda çeşitli değinilerde ve önerilerde bulunulmaktadır. Anahtar Sözcükler: Deprem, sosyal psikoloji, depremin sosyal psikolojisi, toplumsal travma, ve kadercilik.

1. Deprem Sonrası Psikoloji
Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com

2. • İ
• (Karancı, tarihsiz)
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 2

3. Özetin Özeti
• «Yasak
• olmasına karşın imara açılmış yeşil
• alanlar, dere yatakları, denizden kazanılmış
• dolgu zeminler; her yerel seçimi
• izleyen ve neredeyse yasallaşan imar
• afları, bu konudaki yasaların (imar ve
• âfet yasaları ve yönetmeliklerinin) yerel
• yönetimlerce hiç dikkate alınmadığını,
• inşaat ruhsatı ve yapı denetimiyle
• ilgili hiçbir kuralın uygulanmadığını,
• son iki depremle bir kez daha gösterdi.»
(Dirican, 2000)
• «Bir-iki müteahhit
• ve yetkili dışında suçlanacak kimse
• kalmıyor. Halbuki, devletin birincil
• görevi, vergi topladığı yurtdaşının canını
• korumak. Bu yalnızca dışarıdan
• gelecek silâhlı bir saldırıya karşı değil,
• trafik kazalarından hastalıklara, siyasal
• hatalardan cehalete, doğal âfetlere kadar
• geniş bir yelpazede gözlenen tehlikelere
• karşı da olmalı.» (Dirican, 2000)
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 3

4. (Karancı, tarihsiz)
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 4

5. Herkes Travma Sonrası Stres Bozukluğu Yaşamıyor (Karancı, tarihsiz)
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 5

6. Çaresiz Depremzede Algısı
• «deprem sonrası halkın mümkün olduğunca kısa
• bir sürede normal yaşantılarına döndürülebilmeleri
• ve yardım edilmesi gereken çaresiz depremzede
• konumundan çıkarılarak, yapılan günlük işlerde
• onlara etkin rol verilmesi önemli görünmektedir.
• Örneğin, çadırkentlerde yemeklerin, o
• çadırkentte yaşayan kadınlar tarafından pişirilmesi,
• yöre gençlerinin yardım faaliyetlerine katılmalarına
• olanak sağlaması gibi.» (Karancı, 2000)
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 6

7. Uzun Erimli Sonuçları Olabilir
• «Çalışmalarımızdan çıkan başka bir sonuç
• da, deprem sonrası stres tepkilerinin uzun dönem
• halkı rahatsız edebileceğidir. Bu bakımdan,
• gerek psikolojik desteğin gerekse rehabilitasyon
• çalışmalarının devamının sağlanması
• gereklidir. Çok şiddetli olmasa bile, Erzincan
• depreminden on altı ay sonra örneklerimizin %
• 37’si hâlâ duygusal sorunların kendilerini çok
• rahatsız ettiğini ifade etmiştir.» (Karancı, 2000)
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 7

8. Travma Sonrası Stres Bozukluğu
• «Deprem sonrası ortaya çıkan travma sonrası
• stres bozukluğu (PTSD) çok daha ciddi bir
• tablodur. Deprem olayının çeşitli yollarla tekrar
• yaşanması (elde olmadan tekrarlanan anılar,
• düşünceler, hayaller ve rüyalar, deprem sanki
• yeniden oluyormuş gibi hissetme veya
davranma;
• depremi hatırlatan olay veya durumlarla
• karşılaşınca duyulan yoğun psikolojik sıkıntı),
• depreme eşlik etmiş olan çeşitli uyaranlardan
• sürekli kaçınma (deprem hakkında
konuşmaktan,
• deprem ile ilgili görünen etkinliklerden
kaçınma...),
• genel tepki düzeyinde azalma (insanlardan
• uzaklaşma, ilgi kaybı, duygulanımda kısıtlılık
• gibi) ve aşırı uyarılmışlık belirtileri (uykuya
• dalmada veya uykuyu sürdürmede güçlük, öfke
• ve sinirlilik, dikkati toplayamama, aşırı
hareketlilik
• gibi).» (Karancı, 2000)
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 8

9. Psikolojik Risk Faktörleri
• «Bu insanların önemli bir kısmı ruhsal ve
bedensel
• olarak etkilenmekte, ancak belirli bir kısmında
psikiyatrik
• bozukluk gelişmektedir. Depremin etki
büyüklüğü ve süresi,
• kişinin böyle bir olaya karşı hazırlıklı olup
olmadığı, kişilik
• özellikleri, baş etme yöntemleri, yaşanılan
kayıpların kişi için
• anlamı, daha önceki deneyimleri, ruhsal travma
veya psikiyatrik
• bozukluk öyküsü, sosyal destek gibi değişkenler
kişinin
• travmaya vereceği tepkileri etkiler.» (Sönmez,
2022, s.337)
• «Kadın cinsiyet, çocuk ya da yaşlı olma, düşük
• sosyoekonomik ve eğitim düzeyi, öncesinde
ruhsal travma
• veya psikiyatrik bozukluk öyküsü olması,
travmatik
• olayın yaşamı tehdit etmesi, fiziksel yaralanma,
can ve
• mal kayıpları, travmaya verilen tepkilerin şiddeti,
sosyal
• destek yetersizliği, olumsuz baş etme yöntemleri
risk
• etkenleri arasında sayılabilir.» (Sönmez, 2022,
s.338)
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 9

10. Depremin Yıkıcılığı, Tepkilerin Doğallığı
• «Deprem sonrası verilen tepkilerin olağanüstü
• bir olay karşısında verilen olağan ve anlaşılabilir
tepkiler
• olduğunu, travma sonrası birçok kişide
görülebildiğini,
• kişinin zayıflığından kaynaklanmadığını ve bir
hastalık
• olmadığını açıklamak yararlıdır.» (Sönmez,
2022, s.340)
• «İnsanların büyük çoğunluğu, deprem
deneyiminden önce çok sarsıcı bir travmayla
karşılaşmamış oldukları için, dünyayı güvenli bir
yer olarak kabul eder ve yakınlarındaki
insanların birdenbire ölebileceği düşüncesini
taşımazlar. Bu güven ve inanç, ömür boyunca
yavaş yavaş inşa edildiğinden, ortaya çıkan ani
değişime aynı hızla uyum gösterebilmek insan
psikolojisi için çok zordur. Yaşamın paylaşıldığı
insanlara ya da olgulara dair geçmişteki anılarla,
depremin yarattığı, kayba dayalı yeni gerçeklik,
bilinçte birbiriyle çelişen farklı duygu durumları
yaratır.» (Nakajima, 2012, s.151).
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 10

11. Yardım Profesyonelleri de Etkileniyor
• «Âfet yörelerinde çalışan yardım ekibi ve çeşitli
• sivil toplum örgütü gönüllülerinde de psikolojik
• tepkilere rastlanır ve onlara da psikolojik
• destek verilmesi çok önemlidir. Ankara’da Sivil
• Savunma Teşkilatı, Kurtarma ve Enkaz Kaldırma
• görevlileri ile yürüttüğüm bir seminerde,
• görev sırasında son görevlerinden (Dinar
depremi
• dönemi) sekiz ay gibi bir zaman geçmiş
• olmasına rağmen, uyku sorunları (kâbuslar,
• âfet ile ilgili rüyalar, ölüleri görmek gibi),
cesetlerin
• kendi yakınları ile özdeşleştirilmeleri, sinirlilik,
• saldırganlık, kaygı, aşırı geçimsizlik, korku
• (enkaz altında kalma, ölüm korkusu, titreşimlere
• hassasiyet), gelecek endişesi (bana bir şey
• olursa eşim ve çocuklarım ne olacak),
unutkanlık,
• âfet ile ilgili yineleyen düşünceler, duygular
• ve hayaller (kadının sesi kulağımdan gitmiyor,
• çocuk cesedi gözlerimin önünden gitmiyor...)
• üzüntü ve moral bozukluğu (canlı olarak
• çıkarılamayan yaralılar için üzüntü; âfetzedeler
• için üzüntü) gibi şikayetlerin devam ettiği
anlaşılıyordu.» (Karancı, 2000)
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 11

12. Deprem Hazırlığı
• «Coğrafyamızın % 96’sı deprem tehlikesi altında, nüfusunun % 98’i deprem tehdidiyle yüzyüze
• yaşıyor, sanayii kuruluşlarının % 98’i, barajların % 95’i de yine deprem bölgelerinde bulunuyor.
• Etkin bir deprem kuşağı üzerinde yaşıyoruz ama, son iki depremin de gösterdiği gibi, ne yazık ki
• bunun bilincine yeterince varabilmiş değiliz. Depremleri önlemek ya da yaşadığımız toprakları
• terk etmek de olanaksız olduğuna göre, depremlerle birlikte yaşamayı bir doğal davranış, bir
• yaşam biçimi haline getirmek zorundayız. Ama genel durum bu konuda kat etmemiz gereken
• yolun hiç de kısa olmadığını gösteriyor.» (Dirican, 2000)
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 12

13. Deprem Olağan Ama Neden Sıradan Değil?
• Japonya-Türkiye karşılaştırması.
• Son teknolojinin kullanılması
• Bilim-teknolojilere ve siyasetçilere güven
• Dini açıklamaların geri planda olması
• «Depremlerle nasıl yaşanır?»
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 13

14. İstanbul Depremi
• Kendine hizmet eden yanlılık:
• «Bana/bize bir şey olmaz.»
• Ekonominin kalbi. Ülke çapında etki.
• Ülke bütçesi kadar yıkım masrafı.
• İBB’nin çalışmaları
• https://depremzemin.ibb.istanbul/guncelcalismalarimiz/#olasi-
deprem-kayip-tahmnler-le-ktapiklari
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 14

15. Kaynakça
• Dirican, M. (2000). Son İki Depremden Bazı Notlar: Depremle Yaşamak. Bilim-Teknik
Dergisi, 386, s.44.
• https://e-
dergi.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=Gr6bg+TacoeXzkDCKovM5RbW?dergiKodu=4&cilt=
33&sayi=386&sayfa=44&yaziid=11915
• Karancı, N. (2003). Depremlerle Başa Çıkmak ve Psikoloji. Mavi Gezegen, 7, 4-7.
• https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/708d7981fcdca03_ek.pdf?dergi=MAV%DD%20GEZEGEN
• Karancı, N. (2000). “Afetin Psiko-Sosyal Boyutları» MESA Deprem Güvenli Konut
Sempozyumu Bildiriler Kitabı’.
• Nakajima, Ş. (2012). Deprem ve sonrası psikolojisi. Okmeydanı Tıp Dergisi, 28(2), 150-
155.
• Sönmez, M. B. Depremin psikolojik etkileri, psikolojik destek ve korkuyla baş etme.
TOTBİD Dergisi, 21, 337-343
20.02.2023 Deprem Sonrası Psikoloji 15