Korunan Alanlar Yönetim Planlaması ve Uygulamalar- Yıldıray Lise, Ağustos 2013

1. Korunan Alanlar
Yönetim Planlaması
ve Uygulamalar
Yıldıray Lise
yildiraylise@yahoo.com
www.yildiraylise.com
•IUCN Korunan Alanlar Dünya
Komisyonu (WCPA) üyesi
•UNESCO MaB İhtisas Komitesi üyesi
•Türkiye Etoburları Grubu üyesi
•Ortadoğu Ormancılık A.Ş. Genel Müdürü
Foto: Yıldıray Lise

2. Sunum Özeti
- Korunan Alan Nedir?
- Yönetim Planlaması
- Alan Yönetimi - Uygulamalar

3. Korunan Alan nedir?

4. Dünyadaki en yaygın kullanımıyla korunan alanlar, Dünya Doğayı Koruma
Birliği (IUCN) tarafından şöyle tanımlanıyor:
2008: Doğanın ve ilişkili ekosistem servisleri/hizmetleri
ve kültürel değerlerin uzun vadeli korunması amacıyla
açıkça tanımlanan ve bilinen coğrafi sınırları olan,
kendini bu alana adamış kişilerin olduğu, yasal veya
diğer etkin yöntemlerle yönetilen alandır.
Korunan Alan nedir?

5. Korunan alanlara neden
ihtiyacımız var?
Biyolojik çeşitliliği
korumak
Su, toprak ve hava
gibi yaşam destek
sistemlerini
korumak
Su, toprak ve hava
gibi yaşam destek
sistemlerini
korumak
Toplumun dinlenme
ve eğlenme
gereksinimini
karşılamak
Toplumun dinlenme
ve eğlenme
gereksinimini
karşılamak
Doğal kaynakların
sürdürülebilir
yönetimi
Doğal kaynakların
sürdürülebilir
yönetimi
Biyolojik çeşitliliğin
korunması ile
ekonomik ve
sosyal kalkınma
arasında
bir denge oluşturmak
Biyolojik çeşitliliğin
korunması ile
ekonomik ve
sosyal kalkınma
arasında
bir denge oluşturmak

6. Korunan Alanların faydaları
Korunan alanların ekonomik, ekolojik, kültürel ve
sosyal birçok faydası vardır…

7. Dünyadaki korunan alanların toplam sayısı yaklaşık
200.000 adettir.
Son 40 yılda korunan alanlara verilen önem artmıştır.
1970 yılında 2 milyon km2
olan toplam karasal korunan
alanların yüzölçümü 2010 yılında 18 milyon km2
olmuştur.
Dünyada korunan alanlar

8. Bu oran, dünya yüzölçümünün yaklaşık %14’üdür.
Bunlardan ise yaklaşık %30’u etkin olarak
yönetilmektedir.
Diğerleri sadece kağıt üzerinde mevcuttur.
Dünyada korunan alanlar

9. Ulusal olarak tanımlanmış korunan alanlardaki artış (1872-2007)
Kümülatif alansal artış (km2
)
Kümülatif alan sayısı artışı
Dünyada korunan alanlar

11. Türkiye’nin korunan alanları
(Ağustos 2013 verileri)
Korunan Alan Türü: Sayı:
Ramsar Alanı 14
Biyosfer Rezervi 1
Dünya Miras Alanı 11
Milli Park 40
Tabiatı Koruma Alanı 31
Tabiat Parkı 187
Tabiat Anıtı 107
Yaban Hayatı Geliştirme Sahası 80
Muhafaza Ormanları 55
Özel Çevre Koruma Bölgesi 16
Doğal Sitler 1273
Türkiye yüzölçümünün yaklaşık %6 civarındadır.

12. Türkiye’de korunan alan statüleri
ve özellikleri – düzeyler
Ulusal düzeyde Bölgesel düzeyde Uluslararası düzeyde
Milli parklar
Tabiatı koruma alanları
Tabiat parkları
Tabiat anıtları
Yaban hayatı geliştirme /
koruma sahaları
Özel çevre koruma
bölgeleri
Avrupa Diploması’na
sahip alanlar (Manyas
Kuş Cenneti)
PAN Parks sertifikalı
alanlar (Küre Dağları
Milli Parkı)
Dünya miras alanları
Uluslararası öneme
sahip sulak alanlar
(Ramsar alanları)
Biyosfer rezervleri

13. Yönetim Planlaması

14. Yönetim Planları
Yönetim Planı: Alanın mevcut durumu ile gelecekte görmek
istediğimiz durum, arasındaki yolu ve nasıl gideceğimizi
tanımlayan bir dokümandır.
Bir korunan alanın etkin, verimli ve uyumlu yönetimine olanak
sağlayan devamlı bir sürecin resmi dokümantasyonudur.
Dokümanın kendisi kadar hazırlama süreci de önemlidir.
MEVCUT DURUM GELECEKTEKİ
DURUM
Nasıl?

15. • Korunan veya korunması düşünülen bir alanın
coğrafi sınırlarını, fiziki yapısını,
sosyoekonomik durumunu ve sahip olduğu
biyolojik çeşitliğin durumunu tanımlar.
• Biyolojik çeşitliliğin uzun süreli korunmasına
yönelik var olan ve potansiyel tehditler ile
fırsatlar bakımından mevcut bilgileri içerir,
izler ve değerlendirir.
• Korunan alanın biyolojik çeşitliliğinin korunması
ve iyileştirilmesi için gereken amaç, hedef,
eylem ve önerileri sunar.
Katılımcı Yönetim Planı

16. • Katılımcılığın boyutları ve koşullarını tanımlar.
İlgi gruplarının katılımı ile korunan alan
planlarının uygulanmasında tarafların rolünü
tanımlar, alan kullanım kararlarını belirler.
• Alt planlar, programlar, uygulama (eylem)
planı, izleme – değerlendirme programını
içerir.
Katılımcı Yönetim Planı

17. Yönetim Planlaması Döngüsü
Araştırma ve izleme
Analiz &
danışma
Politika, strateji ve planlama
Uygulama

18. YÖNETİM PLANI HAZIRLAMA SÜRECİ
Kamu Kurumları,
Yerel Yönetimler ve
STK’lar Odak Grup
Çalıştayı
Konu bazında
Odak Grup
Çalıştayları
Ortak değer ve
problemlerin tespiti
Ortak değer ve
problemlerin tespiti
Ortak VizyonOrtak Vizyon
Yüz yüze
görüşmeler ve
kurum
ziyaretleri
Yüz yüze
görüşmeler ve
kurum
ziyaretleri
İdeal ve Uygulama
Hedefleri, Faaliyetler
İdeal ve Uygulama
Hedefleri, Faaliyetler

19. Katılım

20. Katılımcılık Nedir?
• Karar, anlaşma ve programlardan doğrudan
veya dolaylı olarak etkilenmesi olası olanların
görüş, bilgi, deneyim, fikir veya
öngörülerinin sürece katkıda bulunmasını
sağlamak.

21. 1. BİLGİ VERMEK
İnsanlara sürecin nasıl gittiğini
söylemek/haberdar etmek
– Bir yönetim planı hazırlandığını topluma yayın
– Kamuda ve toplantılarda yönetim planını duyur
– Paydaş gruplarıyla ilgili ana çıktıların kopyasını sağla
– Paydaş gruplarına yönetim planının bir özet
versiyonu ile tüm yönetim planını dağıt

22. 2. DANIŞMAK
İnsanlara fikirlerini sormak
– Açık toplantı yap ve onların fikirlerini sor
– Özel konular üzerindeki fikirleri biraraya getirmek
için odak grupları ve çalıştaylar planla
– Soru formu üret ve fikirleri analiz et
– Bireyler/kişiler ve seçilen gruplar ile toplantı yap
– Yönetim planının taslakları üzerinde geribildirim
ve yorumlar al

23. 3. BİRLİKTE KARAR VERMEK
Karar verme sürecine halkı katmak
– Tüm planlama süreci içinde paydaş katılımı için
mekanizmalar bulun
– Belirli konu ve alanlar için paydaşları dahil edecek
özel planlama alt grupları kurun
– Paydaş grupların temsilcilerini planlama ekibine
davet edin
– Paydaşlarla çalışarak onların planlarıyla korunan
alan yönetim planlarını harmonize edin

24. 4. BİRLİKTE HAREKET ETMEK
Uygulama ve karar vermede katılımı sağlamak
– Planlama sürecinin teknik boyutuna katılımcıları eşit
olarak kat
– Paydaşlarla birlikte tahminler, değerlendirmeler yap,
araştırmalara katılıma destek ol
– Görüşmeler ve tüm toplantılarda planlama ekibinin
bir parçası olarak paydaşlara sorumluluk ver
– Tüm paydaşlarla birlikte alan için ortak bir görüş
oluşturmak/kurmak için çalış.

25. 5. DEVİR
Planlama, karar almayı veya yönetimi
tamamen devretmek
– Bazı konular veya bazı alanlar için bütün
planlama ve karar alma sürecini veya yönetimi
paydaş gruplarına devret
– Sonuçta ortaya çıkan planların yasa, yönetmelik
ve diğer planlara uygunluğunu sağlamak için
gruplarla çalış.

26. 1. BİLGİ VERMEK En pasif
2. DANIŞMAK
3. BİRLİKTE KARAR VERMEK
4. BİRLİKTE HAREKET ETMEK
5. DEVİR En aktif

27. Korunan Alan Yönetişimi

28. Yönetişim Nedir?
IUCN Korunan Alanların Yönetişimi için
aşağıda yer alan tanımı kullanmaktadır.
•Yönetişim, güç ve sorumluluğun nasıl
kullanılacağı, kararların nasıl alınacağı ve
vatandaşların veya diğer paydaşların nasıl
konuşacağını belirleyen yapılar, süreçler ve
gelenekler arasındaki etkileşimdir.

29. Yönetişim Nedir?
• Temelde bu, güç, ilişkiler ve
sorumluluk, kimin sözü geçiyor, kim
karar veriyor ve karar vericiler nasıl
sorumlu tutuluyor gibi hususlara
ilişkindir.

30. A. Devlet Korunan Alanları
• Kamu kurumları devletin sahip olduğu alanı
yönetirler.
• Yönetim konusunda danışmak bir zorunluluk
olabilir ya da olmayabilir.
• Bir kısım yetki diğer gruplara (ör: STK’lar)
devredilmiş ya da onlarla bağlantılandırılmış
olabilir, ancak devlet kontrolü elinde tutar.
(Türkiye’de Milli Park, Tabiatı Koruma Alanı, Tabiat
Parkı, Tabiat Anıtı)

31. B. Ortak Yönetilen Korunan Alanlar
• Farklı ortaklar alanı yönetmek için birlikte çalışırlar.
• İşbirlikçi ortak-yönetim: Resmi yetki diğer
paydaşlarla işbirliği kurmak için gerekli olan bir
kurumda kalır (genelde devlette)
(Sulak alanlar, Özel Çevre Koruma Bölgeleri)
• Müşterek-ortak yönetim : Çok paydaşlı bir yönetim
organının karar verme yetkisi, sorumluluğu ve
hesap verebilirliği vardır.
(Gediz Deltası örneği)

32. C. Özel Korunan Alanlar
• Alanın sahipliği ve yönetim kontrolü özel
kuruluşlar veya bireyler tarafından yapılan
korunan alanlardır.
– Sahipleri bireyler, şirketler veya sivil toplum
kuruluşları olabilir
– Hükümet yönetimi kontrol etmeye/izlemeye
ihtiyaç duyabilir

33. D. Toplum Tarafından Korunan Alanlar
“Geleneksel yasalar veya diğer etkili araçlar yoluyla
yöresel, hareketli ve/veya yerel (sabit) topluluklar
tarafından gönüllü olarak korunan belirgin biyoçeşitliliği,
ekolojik hizmetleri ve kültürel değerleri içeren doğal veya
değiştirilmiş ekosistemler”

34. Türkiye’de Yönetim Planı Uygulamaları

35. • Turizm ve ziyaretçi alt yapıları
• Eğitim çalışmaları
• Tür izleme çalışmaları
• Yöre halkına ekonomik destek sağlama
çalışmaları
Türkiye’de Yönetim Planı Temel Uygulamaları

36. Alt planlar, programlar, stratejiler: Sürdürülebilir turizm stratejisi,
iletişim stratejisi, eğitim ve bilinçlendirme planı, ziyaretçi yönetimi planı,
gönüllü programı

37. Küre Dağları Ekoturizm
Merkezleri
Paşakonağı / Pınarbaşı
Yanıkali Konağı / Azdavay
Örnek tesisler, halkın katılımı

38. Bartın – Ulukaya
İZM
Foto: Yıldıray Lise
İdare ve Ziyaretçi Merkezleri

39. Küre Dağları Milli Parkı
Bartın – Söğütlü
Tanıtım Birimi
Foto: Yıldıray Lise
Korunan Alan Tanıtım Birimleri

40. Yürüyüş, bisiklet ve atla gezinti parkurları

41. Foto: Yıldıray Lise

42. Bilgilendirme ve
yönlendirme panoları
Foto: Yıldıray Lise
Foto: Bilgi Buluş

43. Gediz Deltası
İzmir Kuş Cennetini Koruma ve Geliştirme Birliği
Ramsar
Alanı

44. Gediz Deltası
Ziyaretçi merkezini yılda
yaklaşık 20.000 kişi
ziyaret ediyor.
Foto: İZKUŞ Arşivi

45. Gediz Deltası
Foto: İZKUŞ Arşivi

46. Yönetim Planları Uygulamaları
Alan Yönetimi Değerlendirme
• Planlama süreçlerinde katılımcılık önem
kazanıyor.
• Yönetim yapısı / birimleri yeterli ve etkin
değil.
• Katılımcı yönetim az.

47. Yönetim Planları Uygulamaları
Alan Yönetimi Değerlendirme
• Uygulama başarısı genelde düşük.
• Plan uygulamalarının denetimi, izleme ve
değerlendirmeleri yetersiz.
• Daha çok altyapı tesisleri, ziyaretçiler
yönetimi için yatırımlar yapılıyor.

48. Yönetim Planları Uygulamaları
Alan Yönetimi Değerlendirme
• Restorasyon, iklim değişikliği ve ekosistem
hizmetleri gibi son yıllarda önem kazanan
konularda uygulamalar çok az.
• İzleme ve değerlendirme çalışmaları önem
kazanıyor.

49. Yönetim Planları Uygulamaları
Alan Yönetimi Değerlendirme
• Alt plan ve programların hazırlanması ve
uygulanması örnekleri çok az.
• Korunan alanların sertifikasyon ve
markalaşma süreçleri yeni başladı (Küre
Dağları Milli Parkı 2012 yılında PAN Parks
sertifikası aldı).

50. Artık zamanı geldi. Yaşamak için şimdi kaynak
oluşturma, pazarlama ve yönetim öğrenmemiz
gerekiyor!

51. • Etkin yönetişim
• Alt plan ve stratejileri hazırlamak ve uygulamak
• İyi örnekler geliştirmek
• Markalaşma (Sertifikalar, eğitim, tanıtım)
•
Etkin Alan Yönetimi İçin Öneriler

52. • İzleme ve değerlendirme
• Merkezi ve yerel ekipleri güçlendirmek
• Korunan alanlara özgü mali kaynaklar geliştirmek
• Korunan alanın sürdürülebilir kalkınma sürecinde
faydalı olması için girişimler başlatmak
Etkin Alan Yönetimi İçin Öneriler

53. Korunan alanlarımızda planlama
aşamasından planların uygulanması yani
alan yönetimine (ve bununla birlikte
izleme değerlendirme aşamasına) geçme
zamanıdır!
Öneriler

54. Son söz…
Galip Arslan, Aşağıçerçi
Köyü Dernek Başkanı –
KDMP PAN Parks
Grubu Üyesi
“Milli park elimizde bir
meşale gibi yolumuzu
aydınlatıyor!
Şimdi, PAN Parks
sertifikası ile yolumuzu
daha iyi aydınlatan
ikinci meşalemiz oldu!"

55. Teşekkürler…
Ortadoğu Ormancılık A.Ş.
ATLAS Dergisi Arşivi
Michael R. Appleton

56. Sunum Özeti
- Korunan alan nedir?
- Yönetim Planlaması
- Alan Yönetimi - Uygulamalar

57. Korunan Alanlar
Yönetim Planlaması
ve Uygulamalar
Yıldıray Lise
yildiraylise@yahoo.com
www.yildiraylise.com
•IUCN Korunan Alanlar Dünya
Komisyonu (WCPA) üyesi
•UNESCO MaB İhtisas Komitesi üyesi
•Türkiye Etoburları Grubu üyesi
•Ortadoğu Ormancılık A.Ş. Genel Müdürü
Foto: Yıldıray Lise