1. Δημήτρης Χριστόποσλος Ζάννειο Π.Π.
Λύκειο
Α. Το σκηνικό ενός αφηγηματικού έργου
Το σημείο του χώρου και του χρόνου στον οποίο διαδραματίζονται τα επεισόδια είναι παρόν και στη διαδικασία της σύλληψης
και σε εκείνη της σύνθεσης της ιστορίας.
Το γενικό σκηνικό Το επιμέρους σκηνικό
Το ευρύτερο χωροχρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο Η ειδική χωροχρονική σχέση στην οποία συμβαίνει ένα από
αναπτύσσεται η συνολική ιστορία. τα επεισόδια της ιστορίας.
Το απαιτούμενο σκηνικό Το παρεχόμενο σκηνικό
Το σκηνικό που δημιουργείται από τη φαντασία του Το σκηνικό που δίνεται μέσα στο κείμενο.
αναγνώστη.
Β. Τα στοιχεία του σκηνικού
1) Το φυσικό πλαίσιο, η γεωγραφική θέση, ο εξωτερικός και εσωτερικός χώρος (τοπογραφία, σκηνογραφία, λεπτομέρειες ενός
εσωτερικού χώρου).
2) Ο χρόνος στον οποίο λαμβάνει χώρα η δράση:
α. φυσικός (μια εποχή του έτους)
β. ιστορικός (μια ιστορική περίοδος)
γ. ψυχολογικός (ένας φυσικός χρόνος αλλοιωμένος από μια έντονη ψυχολογική κατάσταση των χαρακτήρων)
3) Οι κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες διαδραματίζεται η ιστορία, τα επιτηδεύματα, η μόδα, τα ήθη και τα έθιμα, οι
συμπεριφορές, οι συνήθειες της καθημερινής ζωής των χαρακτήρων
Γ. Οι τρόποι σύνθεσης του σκηνικού
1) Η έκθεση: ο συγγραφέας στην αρχή του μυθιστορήματος αναφέρει ρητά τον χρόνο, τον τόπο και τις άλλες συνθήκες, ώστε να
προλάβει τις ανάγκες του αναγνώστη για πραγματολογική τοποθέτηση της ιστορίας.
2) Η περιγραφή: όταν εμφανίζεται σε στιγμές που η δράση ξετυλίγεται με γρήγορο ρυθμό, δημιουργείται η εντύπωση πως γίνεται
μια παρέκβαση που μειώνει τη δραματική ένταση. Η περιγραφή μπορεί να δίνεται είτε σε ολόκληρες παραγράφους ή και σελίδες
είτε σε προτάσεις και λέξεις που αναμειγνύονται με την κυρίως αφήγηση.
3) Κράμα περιγραφής και αφήγησης: τα στοιχεία που την συνθέτουν μια περιγραφή δίνονται καθώς η ιστορία εξελίσσεται, σε μικρές
αφηγηματικές μονάδες (προτάσεις ή μόνο λέξεις), χωρίς να αναστέλλεται η αφήγηση και διατηρώντας ζωντανό το αίσθημα του
συγκεκριμένου χωρικού χαρακτήρα.
Δ. Τύποι σκηνικών
Δ1. Ως προς τον βαθμό ακριβείας
1) Αφαιρετικό Προσδιορίζεται με τρόπο αμυδρό και ασαφή, μόνο με περιστασιακές περιγραφές.
2) Λεπτομερειακό Προσδιορίζεται με σαφήνεια και με λεπτομερείς περιγραφές.
Δ2. Ως προς το περιεχόμενο
1) Ουδέτερο Υπηρετεί απλώς την ανάγκη της αληθοφάνειας, δηλ. κάπου να διαδραματίζονται τα επεισόδια (π.χ. ένα
νυχτερινό κέντρο είναι απλώς ένα νυχτερινό κέντρο και όχι χώρος έκπτωσης). Ωστόσο, όσο ουδέτερο
κι αν είναι ένα σκηνικό, δεν μπορεί παρά να δημιουργεί αναμονές (προσδοκίες) στον αναγνώστη.
2) Πνευματικό Οι αξίες που ενσωματώνονται μέσα σε ένα φυσικό σκηνικό ή που απορρέουν από αυτό (π.χ. το
σκηνικό που τοποθετείται σε μια λαϊκή συνοικία ενός αστικού κέντρου υποβάλλει ένα συγκεκριμένο
σύστημα αξιών).
Δ3. Ως προς τη συμμετοχή στη δράση
1) Στατικό Είναι εντελώς αδρανές, του οποίου η μόνη συμμετοχή είναι εκείνη του φόντου: ένα στατικό σκηνικό
βάθους, μπροστά στο οποίο εξελίσσεται η δράση.
2) Δυναμικό Διεισδύει δυναμικά στη δράση και αφομοιώνεται με αυτήν, επηρεάζοντας, προσδιορίζοντας,
καθορίζοντας τα γεγονότα, και αντίστροφα: επηρεαζόμενο από αυτά. Σ’ αυτή την περίπτωση το
σκηνικό λειτουργεί σαν ένας μυθιστορηματικός χαρακτήρας.
Δ4. Ως προς τη νοηματική λειτουργία
(Το σκηνικό χρησιμοποιείται ως μέσο νοηματοδότησης, δηλ. διαμόρφωσης του εύρους του νοήματος που συγκροτείται σε ένα
μυθιστόρημα)
1) Λειτουργικό ή Ακολουθώντας έναν κλασικό κανόνα του γαλλικού θεάτρου, ούτε ένα κάθισμα δεν πρέπει να παρουσιαστεί
Χρησιμοθηρικό πάνω στη σκηνή, εάν δεν πρόκειται κάποιος να το χρησιμοποιήσει.
2) Δίχτυ-πλέγμα Οι συγγραφείς πρώτα περιγράφουν την πόλη, το δρόμο, το σπίτι, το δωμάτιο, τα ρούχα και τέλος το σώμα

2. Δημήτρης Χριστόποσλος Ζάννειο Π.Π.
Λύκειο
που κλείνει μέσα του τον ψυχικό χαρακτήρα του ήρωα, δηλ. απλώνουν γύρω από τον χαρακτήρα ένα δίχτυ
από το οποίο είναι αδύνατο γι’ αυτόν να ξεφύγει.
3) Χρονικό Ο χρόνος έχει τη μεγαλύτερη σημασία ανάμεσα στα σκηνικά στοιχεία (π.χ. τα έργα που τοποθετούνται στον
Μεσοπόλεμο λειτουργούν ως πορτρέτα εκείνης της περιόδου, αποκτώντας μια σημασία που δεν την είχαν
την εποχή που είχαν γραφτεί.
4) Χωρικό Ο χώρος αποτελεί το κυρίαρχο στοιχείο του σκηνικού (π.χ. τα στενά ηθογραφικά έργα): αναπαράσταση της
ζωής σε μια συγκεκριμένη περιοχή (π.χ. το έργο του Παντελή Πρεβελάκη).
5) Μεταφορικό Συναντάμε σ’ αυτό λεπτομέρειες που δίνουν την εντύπωση πως λειτουργούν ως προβολή ή εξαντικειμένιση
ψυχικών καταστάσεων των χαρακτήρων ή μιας διάχυτης πνευματικής κατάστασης (π.χ. μια ομίχλη που
στέκεται ακίνητη και πνιγηρή γύρω από το σπίτι στο οποίο εξελίσσεται η δράση ενός μυθιστορήματος,
μπορεί να λειτουργεί σαν μια μορφή μεταφοράς για την πνευματική δυσφορία και τη σύγχυση των
χαρακτήρων που κατοικούν σ’ αυτό.
6) Συνεκδοχικό Λειτουργεί ως «μικρόκοσμος», δηλ. σαν ένας φανταστικός «μικρός κόσμος» που παρουσιάζει σε ευσύνοπτη
μορφή τις σχέσεις που ο συγγραφέας θέλει να δείξει πως υφίστανται στον πολυσύνθετο «μακρόκοσμο» (π.χ.
το σκηνικό που τοποθετείται σε ένα νησί, σε ένα πλοίο, σε ένα τρένο, σε μια γειτονιά, σε μια πολυκατοικία,
σε ένα απομονωμένο κτήριο ή άλλο παρόμοιο).
7) Ατμοσφαιρικό Ατμόσφαιρα είναι ένα είδος διάθεσης ή συγκινησιακής περιρρέουσας αύρας που υποβάλλεται κυρίως από το
σκηνικό και βοηθά στη διαμόρφωση των αναγνωστικών αναμονών (π.χ. η περιγραφή ενός τοπίου σκοτεινού
ή ενός έρημου σπιτιού μπορεί να υποβάλει μια ατμόσφαιρα μυστηρίου).
8) Συμβολικό Το μεγάλο και επιβλητικό σκηνικό που προδιαθέτει τον αναγνώστη να περιμένει την εμφάνιση πολύ
σημαντικών χαρακτήρων.
9) Νοητικό ή Ο νοητικός κόσμος που ανακαλείται από τη μνήμη, τη φαντασία, τον φόβο, την επιθυμία, την ελπίδα.
χώρα του νου
Ε. Τρόποι θεώρησης του σκηνικού
1) Αντικειμενικός Το σκηνικό φωτίζεται μόνο ως προς ό,τι εξηγεί τη δράση, όπως συμβαίνει και με το σκηνικό σε ένα
θεατρικό έργο.
2) Υποκειμενικός Η υποκειμενική θεώρηση του σκηνικού νομιμοποιείται μόνο όταν γίνεται από κάποιον μυθιστορηματικό
χαρακτήρα και όχι από τον συγγραφέα.
Πηγή: Βαγγέλης Αθαναζόποσλος, Οι ιζηορίες ηοσ κόζμοσ, εκδ. ΠΑΤΑΚΗ, Αθήνα 2005