1. Ñòàòèñòèê ìýäýýëýë öóãëóóëàõ àðãà çàì
Íèéãýì ýäèéí çàñãèéí ñóäàëãàà øèíæèëãýý íü þóíû ºìíº ñóäëàõ ç¿éëèéíõýý
øèíæ òºëºâ, õºãæèë õºäºë㺺í, ìºí ÷àíàð, îíöëîãèéã òàë á¿ðýýñ íü òóñãàñàí áîäèò
ìýäýýëýëä òóëãóóðëàäàã. Ñòàòèñòèêèéí ãîë ¿¿ðýã áîë íèéãýìä áîëæ áóé ¿éë ÿâäëûã
¿íýí áîäèò òîîãîîð, îëîí óëñûí õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí àðãà÷ëàëààð
èëýðõèéëýõ ÿâäàë áàéäàã. Ñòàòèñòèêèéí ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ, áîëîâñðóóëàõ àæèë
íü õýä õýäýí ¿å øàòûã äàìæäàã. ¯¿íä:
1. Þìñ ¿çýãäëèéí áàéð áàéäàë õºãæèë õºäºë㺺íèéã èëýðõèéëэõ¿éö
¿ç¿¿ëýëòèéí ñèñòåì àðãà÷ëàë áîëîâñðóóëíà.
2. Ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé àæëûí çîõèîí áàéãóóëàëò àðãà ç¿éí áýëòãýë õàíãàõ,
çîðèëãîî òîäîðõîéëîõ
3. Ìýäýý öóãëóóëàõ áóþó àæèãëàëò ÿâóóëàõ
4. Íýãòãýëò á¿ëýãëýëò õèéõ
5. Áîëîâñðóóëàëò ñóäàëãàà õèéõ
Ýõíèé øàòàíä óäèðäëàãà òºëºâëºëò á¿ðòãýë õÿíàëò øàëãàëòàä çàéëøã¿é
øààðäëàãàòàé ñòàòèñòèêèéí ìýäýýëëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëòûã õàíãàõóéö ¿ç¿¿ëýëòèéí
ñèñòåìèéã áèé áîëãîæ òîîöîõ àðãà÷ëàë áîëîâñðóóëíà.
Äàðààãèéí øàòàíä àæèãëàëò ÿâóóëàõ ìýäýýã áîëîâñðóóëàõ òîäîðõîé ïðîãðàì
øààðäëàãàòàé àðãà÷ëàë, çààâàð ìàÿãò áîëîâñðóóëàõ, ìýäýýã õ¿ëýýí àâàõ àðãà,
òåõíîëîãèéã ñîíãîõ, çîõèîí áàéãóóëàëòûí òºëºâëºãºº çîõèîõ çýðýã àæèë õèéíý.
Àæèãëàëò ÿâóóëñàíû äàðàà öóãëóóëñàí ìýäýýëëýý îíöëîõ øèíæ èæèë òºñòýé
áàéäëààð íü àíãèëàí íýãòãýæ ýõýëäýã. ¯¿íèéã á¿ëýãëýëò òîâ÷îîëîëòûí ¿å øàò ãýíý.
Ñ¿¿ëèéí øàòàíä íýãòãýí á¿ëýãëýæ òîâ÷îîëñîí òîî ìàòåðèàë, òºðºë á¿ðèéí
¿ç¿¿ëýëòèéã ¿íäýñëýí òóõàéí þìñ ¿çýãäýëèéí àëü íýã òîäîðõîé õýñýãò áóþó á¿õýëä íü
äèíàìèê áîëîí õ¿÷èí ç¿éëñèéí øèíæèëãýý õèéíý. Áîëîâñðóóëàëòûí ¿åä êîìïüþòåð
àøèãëàí ñòàòèñòèê áîëîí ìàòåìàòèê çàãâàðûí ñàí õýðýãëýñýíýýð ñóäàëãààíû àðãà
ºðãºí àãóóëãàòàé áîëæ òºðºë á¿ðèéí òîîöîî õèéõ èë¿¿ áîëîëöîîòîé áîëäîã.
Ñòàòèñòèê ñàí ãýäýã íü áàðèìò ñýëòèéã øèëæ ñîíãîõ, þìñ ¿çýãäýëèéí õîîðîíäûí
õàìààðëûã íü èë¿¿ á¿ðýí òîäðóóëàõ, òýäãýýðèéí ñòàòèñòèê ìàãàäëàëûí ò¿âøèíã
òîãòîîõîä õýðýãëýãääýã îð÷èí ¿åèéí àðãà÷ëàëóóäûí íèéëáýð öîãö þì. ¯¿íä
Ðåãðåññèéí øèíæèëãýý
Êîððåëÿöèéí øèíæèëãýý
Õ¿÷èí ç¿éëñèéí øèíæèëãýý çýðýã ñòàòèñòèê øèíæèëãýý ä¿ãíýëòèéí îëîí òºðëèéí
àðãà÷ëàëóóä îðíî. Àëèâàà áèçíåñèéí òàëáàðò àæèëëàæ áóé ìåíåæеð¿¿ä ººðèéí ¿éë

2. àæèëëàãààíä ÷óõàë øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã õýä õýäýí àðãà çàìààð öóãëóóëàí àâ÷
áîëíî. ¯¿íä:
- Äîòîîä òàéëàí ìýäýýëýë
- Àñóóëãûí àðãààð ìýäýýëëèéã èõýâ÷ëýí ãàäíààñ öóãëóóëíà.
- Àæèãëàëò õèéõ
Ñòàòèñòèê àæèãëàëò
Øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé óðüä÷èëàí òºëºâëºñºí òîäîðõîé ïðîãðàììûí
¿íäñýí äýýð çîõèîí áàéãóóëàëòòàéãààð òîî áàðèìò öóãëóóëàõ àæëûã ñòàòèñòèêèéí
àæèãëàëò ãýíý. Öóãëóóëæ áàéãàà àíõíû òîî áàðèìò äóòóó äóëèìàã áóðóó õàçãàé
áàéâàë öààøäûí ñóäàëãàà õàíãàëòòàé çºâ áàéõ ¿íäýñã¿é. Èéìä ¿íýí çºâ òîî ìàòåðèàë
öóãëóóëàõ ò¿¿íèéã íàðèéí øàëãàõ íü ñòàòèñòèê àæèãëàëòûí ãîë çîðèëãî þì.
Òîîëëîãî á¿ðòãýëèéã ÿìàð÷ áàéäëààð ÿâóóëæ àíõäàã÷ ìàòåðèàë öóãëóóëñàí ñòàòèñòèê
àæèãëàëòûí ¿ð ä¿íä öóãëóóëñàí ìýäýýëýë íü ò¿¿íèéã çîõèõ ¸ñîîð áîëîâñðóóëñàíû
äàðàà ¿íýí çºâ, íèéòëýã ä¿ãíýëò ãàðãàæ ÷àäàõààð áàéõ ¸ñòîé. Ò¿¿í÷ëýí àëü áîëîõ
áîãèíî õóãàöààíä íèëýýä á¿ðýí ä¿¿ðýí ìýäýýëýë îëæ àâàõ ÿâäàë ñòàòèñòèê
àæèãëàëòûí íºãºº íýã çîðèëãî þì. Ñòàòèñòèê àæèãëàëòûí çîðèëòèéí äàãóó
àæèãëàëò ÿâóóëàõ íèéò íèéäýì /îáüåîêò/ àæèãëàëòûí áîëîí íèéäìèéí íýãæ,
ïðîãðàììûí àñóóäàë çýðãèéã òîäîðõîéëíî. Ñóäàëãàà ÿâóóëñàíû ýöýñò õàðèó àâáàë
çîõèõ àñóóëòûí æàãñààëòûã àæèãëàëòûí ïðîãðàìì ãýíý. Àæèãëàëòûí ïðîãðàììûã
áîëîâñðóóëàõàä äàðààõ ¿íäñýí çàð÷ìóóäûã áàðèìòëàíà. ¯¿íä:
Ïðîãðàììä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ¿íäñýí õàìãèéí ãîë àñóóäëûã òóñãàõ
Ïðîãðàììûí àñóóëò áèå áèåòýéãýý óòãà àãóóëëàãûí õóâüä íÿãò óÿëäààòàé, íýãýýð
íü íºãººã øàëãàæ áîëîõóéö áàéõ
Ïðîãðàììûí àñóóëò óðüä ºìíº ÿâóóëñàí ñóäàëãààíû àñóóëòòàé õàðüöóóëàãäàõóéö
áàéõ
Àñóóëòóóä ìàø ýíãèéí òîâ÷ îéëãîìæòîé òîäîðõîé áàéõ çýðýã áîëíî. Ïðîãðàììûã
êàðò, áëàíê, ìàÿãò äýýð õýâëýæ òàðààäàã. Ïðîãðàììûí àñóóäàë á¿ðèéã ñóäàëãààíä
õàìðàãäàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ àäèë îéëãîñîí áàéõ ¸ñòîé. Çàðèì ¿åä ïðîãðàììûí
àñóóëòûã íèéòýä çºâ îéëãóóëàõûí òóëä òàéëáàð, òîäîòãîë õèéäýã.
Àæèãëàëòûí îáúåêò
Ñòàòèñòèêèéí ñóäàëãààíä õàìðàãäàõ èæèë òºðëèéí þìñ ¿çýãäëèéã
àæèãëàëòèéí îáúåêò ãýíý. Àæèãëàëòàíä õàìðàãäàõ þìñ ¿çýãäëèéã, îéðîëöîî óòãàòàé
èæèë òºñòýé þìñ ¿çýãäëýýð ÿëãàí çààãëàæ õèë õÿçãààðûã íü òîãòîîõ ÿâäàë ÷óõàë.

3. Íèéäìèéí íýãæ áóþó àæèãëàëòûí íýãæ
Ñòàòèñòèê ñóäàëãààíä õàìðàãäàæ áàéãàà þìñ ¿çýãäëèéí íèéëáýð áîëîõ
àæèãëàëòèéí îáúåêòèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèé ¿íäñýí ýëåìåíò òîî ìýäýý ºãºõ íýãæèéã
àæèãëàëòèéí íýãæ ãýíý. Íèéäìèéí íýãæ ãýäýã íü ¿íäñýí øèíæ òýìäãèéã ººðòºº øóóä
àãóóëñàí ñòàòèñòèê àæèãëàëòûí îáúåêòèéí àíõäàã÷ ýëåìåíò þì.
Ñòàòèñòèêèéí àæèãëàëòûí òºðë¿¿ä
Ñòàòèñòèê àæèãëàëòûã îáúåêòèéí íýãæèéã õàìàðñàí áàéäàë, ÿâàãäàõ
õóãàöààãààð íü õýä õýäýí òºðºëä àíãèëíà.
Àíãèëàõ øèíæ òýìäýã Àæèãëàëòûí òºðºë Õýëáýð¿¿ä
1. Íèéäìèéí íýãæèéã
õàìðàõ áàéäëààð íü
1. íýëýíõ¿é àæèãëàëò
2. õýñýã÷èëñýí
- ò¿¿âýð àæèãëàëò
- Ãîë õýñãèéã
õàìàðñàí
- Àíêåòèéí
- Ìîíîãðàô
2. ßâàãäàõ õóãàöààãààð
íü
1. áàéíãûí
/òàñðàëòã¿é/
2. äàâòàãäàõ
3. íýã óäààãèéí
-
-
-
Ñóäàëãààíû îáúåêòèéí á¿õ íýãæèéã îðõèãäóóëàëã¿é ñóäàëáàë íýëýíõ¿é àæèãëàëò
ãýíý. Æ íü õ¿í àìûí òîîëëîãî ¿¿íä õàìààðíà.
Ñóäàëãààíû îáúåêòèéí á¿õ ýëåìåíòèéã õàìðàõã¿é òèéì àæèãëàëòèéã õýñýã÷èëñýí
ãýíý. ¯¿íèéã äîòîð íü ò¿¿âýð, ãîë õýñãèéã õàìàðñàí, àíêåòèéí, ìîíîãðàô ãýæ
ÿëãàíà.
Ò¿¿âýð àæèãëàëòûí àðãà íèëýýä ºðãºí õýðýãëýãääýã.
À/ Ò¿¿âýð àæèãëàëòûí ¿åä ñóäàëãààíû îáåêòûí çàðèì õýñãèéã íàðèéâ÷ëàí ñóäàëæ
ò¿¿íèéõýý ¿íäñýíä íèéäìèéí øèíæ ÷àíàðûã îéðîëöîîëîí òîäîðõîéëäîã áàéíà. Õ¿í
àìûí ìºíãºí îðëîãî, åðºíõèé òºñâèéã, ñóäàëãààã èõýâ÷ëýí ò¿¿âýð àæèãëàëòààð
õèéäýã.
Á/ Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí îáúåêòèéí äîòîð çîíõèëîõ õóâü ýçýëäýã ¿íäñýí íýãæ¿¿äèéã
òóñãàéëàí ñóäàëáàë ýíý íü ãîë õýñãèéã õàìàðñàí àæèãëàëò áîëíî. Æíü Õîòûí
¿íäýñíèé çàõûí ¿íý, õàíø òýäãýýðèéí îðøèí ñóóã÷äûí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð õýðõýí
íºëººëæ áàéãààã ñóäëàõûí òóëä á¿õ õîò, õîò ñóóðèí àâàõã¿éãýýð õ¿í àì íÿãò
ñóóðüñøàí õýäõýí òîìîîõîí õîòûã òºëººë¿¿ëæ àâ÷ ñóäàëñíààð õ¿íñíèé çàõûí ¿íý
õàíøèéã íèëýýä îéðîëöîî ¿íýí çºâ òîäîðõîéëæ ÷àäàõ áîëíî.
Â/ ßìàð íýã ¿çýãäëèéã ñóäëàõûí òóëä ò¿¿íòýé óÿëäààòàé àñóóäëóóäûã ãàðãàæ
õ¿ì¿¿ñýýñ ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð õàðèóëò àâàõûã àíêåò àæèãëàëò ãýíý. Àíêåòèéí
ñóäàëãààã îð÷èí ¿åä îëîí íèéòèéí ñàíàà áîäëûã ñóäëàõ

4. çîðèëãîîð ñîöèîëîãèéí ñóäàëãààíä ºðãºí àøèãëàõ áîëíî. ¯éëäâýð ï¿¿ñ¿¿ä áàðàà
¿éë÷èëãýýíèéõýý ÷àíàð, õýâ çàãâàðûã ñàéæðóóëàõûí ¿¿äíýýñ àíêåòèéí àñóóäàëûã
íèëýýä õýðýãëýäýã. Àíêåòèéí ñóäàëãààíû ¿åä àñóóäëûã ýðãýëçýý òºð¿¿ëýõã¿éãýýð
îíîâ÷òîé õàìãèéí îéëãîìæòîé ýíãèéí áàéäëààð ãàðãàæ òàâèõ íü ÷óõàë, ¿¿íýýñ ãàäíà
õ¿ì¿¿ñò õàíäàõ õàíäëàãà òàâèõ àñóóäëûí äýñ äàðààëëûã íàðèéí áîäñîí áàéâàë ñàéí.
Ã/ Ñóäàëæ áàéãàà ¿çýãäëèéí àëü íýã òîäîðõîé íýãæèéã ã¿íçãèé ñóäëàõûã
ìîíîãðàôèéí àæèãëàëò ãýíý. Òýðã¿¿í òóðøëàãà áà àæëûí äîãîëäîë äóòàãäëûí
øàëòãààíûã èëð¿¿ëýí ãàðãàõ çîðèëãîîð ìîíîãðàôèéí àæèãëàëòûã ÿâóóëäàã.
Àæèãëàëò á¿ðòãýë ÿâóóëàõ àðãóóä
Àæèãëàëò ÿâóóëàí òîî ìàòåðèàë öóãëóóëàõäàà ÿíç á¿ðèéí àðãà õýðýãëýäýã. Ýäãýýð
àðãûã
- øóóä áèå÷ëýí á¿ðòãýõ
- áàðèìòûí àðãà
- àñóóæ ëàâëàõ àðãà ãýæ õóâààäàã.
Àæèãëàëòûí íýãæ á¿ðèéã áèå÷ëýí ¿çýæ, òàíèëöàõûã øóóä áèå÷ëýí á¿ðòãýõ àðãà ãýíý.
Æèøýý íü: Ìàë áà ýä õîãøëûí òîîëëîãî õèéõýä òîîëîã÷ õ¿í í¿äýýð ¿çýæ áèå÷ëýí
òîîëíî.
Òîî ìýäýýã öóãëóóëàí á¿ðòãýõèéí òóëä àëáàí ¸ñíû áàðèìò áè÷ãèéã ¿íäýñ áîëãîäîã.
¯¿íèéã áàðèìòûí àðãà ãýíý.
Æèøýý íü: ¯éëäâýðèéí ãàçðóóä æèëèéí òàéëàí òýíöýë ãàðãàõûí òóëä íÿãòëàí áîäîõ
á¿ðòãýëèéí äàíñ áàðèìòûã àøèãëàíà.
Áàðèìòûí àðãûã àøèãëàõ ÿâöàä íýã òºðëèéí ¿éëäâýð àæ àõóéí ãàçðóóä íýãäñýí àíõàí
øàòíû á¿ðòãýëèéí íÿãò æóðíàë õºòëºõ ÿâäàë òóí ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Ýíý íü
áàðèìò áîëîâñðóóëæ íýãäñýí ¿ç¿¿ëýëò ãàðãàæ àâàõ, øèíæèëãýýíèé àæëûã
ìåõàíèêæóóëàõàä äºõºìòýé.
Òîî ìýäýýã öóãëóóëàõûí òóëä àñóóæ á¿ðòãýõèéã àñóóæ ëàâëàõ àðãà ãýíý.
Àñóóæ ëàâëàõ àðãàä àìààð àñóóõ, àñóóäàë ººðººð íü íºõ¿¿ëýõ, ìýäýýëýõ àðãóóä
áàãòàíà. Òîî ìýäýýã öóãëóóëàõûí òóëä òóñãàé á¿ðòãýã÷ ÿâæ õîëáîãäîõ ýçäýýñ àñóóæ
á¿ðòãýâýë àìààð àñóóõ àðãà áîëíî.
Æèøýý íü: Õ¿í àìûí òîîëëîãûí ¿åä òîîëîã÷ àéë ºðõººð áèå÷ëýí ÿâæ àñóóæ
á¿ðòãýäýã.
Ìýäýýëýëä àíõàí øàòíû áîëîâñðóóëàëò õèéõ ¿éë àæèëëàãàà áóþó á¿ëýãëýëò
òîâ÷îîëîëòûí àðãà

5. Àæèãëàëòûí ¿ð ä¿íä öóãëóóëñàí ýìõ çàìáàðààã¿é áàéãàà òîî ìýäýýëëèéã
òîäîðõîé äýñ äàðààëàëä îðóóëàí ñèñòåì÷ëýí áîëîâñðóóëàõ íü ñóäëàãäàæ áóé þìñ
¿çýãäëèéí åðºíõèé áàéð áàéäàë, ä¿ð òºðõèéã òîäðóóëàí ºãäºãººðºº ìàø ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëòîé þì. Ñóäàëãààíû ýíýõ¿¿ çîðèëãûã á¿ëýãëýëò òîâ÷îîëîëò õèéõ,
òàðõàëòûí öóâàà áàéãóóëàõ áîëîí õ¿ñíýãò, ãðàôèêèéí àðãààð õýðýãæ¿¿ëíý.
Àæèãëàëòûí ìàòåðèàëûã ýìõòãýæ öýãöëýõ àðãà òåõíèê, ¿éë àæèëëàãààã á¿ëýãëýëò
òîâ÷îîëîëò ãýíý. Óëñûí õýìæýýíä àâ÷ ¿çýõ ýñâýë çàõ çýýëèéã ñóäëàõ òîõèîëäîëä
çààâàë á¿ëýãëýõ íü ÷óõàë. Á¿ëýãëýëò òîâ÷îîëîëò õýðýãëýõ ¿íäñýí øààðäëàãà:
À/ Àæèãëàëòûí òîî èõ áàéõ / n>10 /
Á/ Ýäèéí çàñàã ñòàòèñòèêò ñóäëàãäàõ ç¿éë / ¿çýãäýë þìñ / ìàø îëîí òîîíû øèíæ
òýìäýãòýé áàéäàã. Èéìä øèíæ òýìäã¿¿ä íü þìñ ¿çýãäëèéã á¿ëýãëýõ õî¸ðäàõü
øààðäëàãà áîëäîã áàéíà.
Á¿лýãëýëòèéí ¿íäñýí çîðèëãî íü: öóãëóóëñàí òîî ìàòåðèàëàà íýãòãýýä á¿õ íèéäìèéí
õóâüä áîäèò áàéäëûã òóñãàñàí òîäîðõîéëîëò /ä¿ãíýëò/ ºãºõ, þìñ ¿çýãäëèéí õºãæëèéí
ç¿é òîãòëûã òîäîðõîé ¿ç¿¿ëýëòèéí òóñëàìæòàéãààð èëð¿¿ëýõýä îðøèíî. Èíãýñíýýð
íýãæ ç¿éë¿¿äèéí øèíæ ÷àíàðààñ íèéò íèéäìèéí òºðõ áàéäëûã òîäðóóëíà.
Á¿ëýãëýëò õèéñíýýð:
Íèéãýì ýäèéí çàñãèéí ¿çýãäýë þìñûí áàéäàë òºëºâèéã òîäðóóëàõ
Ñóäàëæ áàéãàà ç¿éëèéí á¿òöèéã òîäîðõîéëîõ
Øèíæ òýìäã¿¿äèéí õîîðîíäûí õàðèëöàí õàìààðëûã òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé
áàéäàã.
Á¿ëýãëýëòèéí äàðààõ õýëáýð¿¿äèéã ïðàêòèêò àøèãëàäàã.
1. Íýã òºðëèéí á¿ëýãëýëò: Þìñ ¿çýãäëèéí èæèë òºðëèéí øèíæ ÷àíàðààð íü
á¿ëýãëýëò õèéíý. Æíü Õ¿í àìûã íèéãìèéí àíãè á¿ëãýýð íü á¿ëýãëýíý.
2. Á¿òöèéí á¿ëýãëýëò: Ýíý íü íèéäìèéí äîòîîä á¿ðýëäýõ¿¿íèéã ñóäàëæ áóé
á¿ëýãëýëò þì. Æíü Óëñûí òºñâèéã ç¿éë àíãè á¿ðèéí ýçëýõ õóâü, îðëîãî çàðëàãààð
íü õàðóóëáàë á¿òöèéíõ áîëíî.
3. Õóâüñàõ øèíæ òýìäã¿¿äèéí õàìààðëûã ñóäëàõ øèíæèëãýýíèé á¿ëýãëýëò: Ýíý íü 2
áóþó õýä õýäýí øèíæ òýìäãèéí õîîðîíäûí õàìààðëûã èëð¿¿ëýõ çîðèëãîîð õèéñýí
á¿ëýãëýëò þì. Æíü: íýã ãà-ãààñ àâñàí óðãàö, õèéñýí áîðäîîíû òóõàé ìýäýýëëèéã
á¿ëýãëýõ íü øèíæèëãýýíèé á¿ëýãëýëò áîëíî.
Á¿ëýãëýëòèéí øèíæ òýìäãèéã ñîíãîõäîî äàðààõ çàð÷ìóóäûã áàðèìòëàíà. ¯¿íä:

6. 1. Á¿ëýãëýëò õèéõäýý ñóäàëãààíû çîðèëãîä õàðèóëò ºãºõ¿éö òèéì ãîë ¿íäñýí øèíæ
òýìäãèéã ñîíãîí àâàõ
2. Òóõàéí ¿çýãäýë ïðîöåññ ÿâàãäàæ áàéãàà áîäèò íºõöºë, íóòàã äэâñãýðèéí îíöëîã
çýðãèéã õàðãàëçàí ¿çýõ íü ç¿éòýé
3. Ñóäàëæ áóé þìñ ¿çýãäýëä õýä õýäýí õ¿÷èí ç¿éëñ íºëººëæ áàéâàë õîñëîñîí
á¿ëýãëýëò õèéõ íü ÷óõàë.
Á¿ëýãëýëòèéã çºâõºí íýã øèíæ òýìäãýýð õèéæ áàéâàë ýíãèéí á¿ëýãëýëò ãýíý.
Ñòàòèñòèêèéí òîî ìýäýýëëèéã 2 áóþó ò¿¿íýýñ äýýø øèíæ òýìäãýýð á¿ëýãëýâýë
õîñëîñîí á¿ëýãëýëò ãýíý.
Á¿ëýãëýëò õèéõ õýä õýäýí ä¿ðýì áàéäàã. ¯¿íä:
1. Þìñ ¿çýãäëèéã òîîí øèíæ òýìäãýýð á¿ëýãëýõèéí òóëä ýõëýýä á¿ëãèéí
çîõèìæòîé òîîã çºâ òîãòîîõ õýðýãòýé. Ýíý íü àæèãëàëòûí òîî, ñóäàëãààíû çîðèëãî,
ñóäëàãäàæ áóé ¿çýãäëèéí øèíæ ÷àíàðààñ õàìààðíà. Èæèë èíòåðâàëòàé á¿ëýãëýëò
õèéõýä ¿¿íèéã çºâõºí àæèãëàëòûí òîîíû òóñëàìæòàéãààð òîãòîîõ àðãûã ÀÍÓ-í
ýðäýìòýí Ñòåðæåññ òîãòîîæýý. Ò¿¿íèé òîìü¸î íü n=1+3.322LgN áîëíî. N-
àæèãëàëòûí íýãæèéí òîî
n- á¿ëãèéí òîî
1. Á¿ëãèéí èíòåðâàëûí õýìæýýã òîäîðõîéëîõ
Èíòåðâàëûí óðòûã òîãòîîõäîî àæèãëàëòûí òîî, øèíæ òýìäãèéí îíöëîã
çýðãèéã õàðãàëçàí èæèë áà èæèë áóñ ãýñýí 2 ÿíçààð òîãòîîäîã. Òóõàéëáàë èæèë
èíòåðâàëûí óðòûã I= xmax-xmin/n-1 ãýñýí òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî. ̺í /õìàõ-õìèí/ èéã
õóâüñàõ øèíæ òýìäãèéí õàìãèéí èõ áà õàìãèéí áàãà óòãóóäûí ÿëãàâàð áóþó
õýëáýëçëèéí äàëàéö ãýíý. Èæèë èíòåðâàëûí ¿åä ýõíèé á¿ëãèéí èíòåðâàëûí õî¸ð
õÿçãààðûã äàðààõ òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî. ¯¿íä: L1.2=xmax+- i/2 áîëíî.
Èíòåðâàëûí óðò èæèë áèø áàéõ õýðýãöýý ãàð÷ áîëîõ þì. Ýíý òîõèîëäîëä ãåîìåòð
áîëîí õýâ øèíæèò çàð÷ìûí àëü íýãèéã áàðèìòëàíà