1. ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΚΑΙ ΑΛΛΟΥ
Τα κάστρα της Μαγνησίας
Το κάστρο του Βόλου
Το κάστρο του Πλαταμώνα
Πολιτιστικό πρόγραμμα
6ου ΓΕΛ ΒΟΛΟΥ
2017-2018
2. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Με αφορμή το ενδιαφέρονκαι τις απορίες των μαθητών /τριωνμας σχετικά με τα ερείπια αλλά και τα καλοδιατηρημένα
κάστρα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, ξεκινήσαμε ένα ιδιαίτεροταξίδι στο χώρο και στο χρόνο με σκοπό την ενημέρωση
των παιδιών ,χωρίςτο άγχος της εξεταστέας ύλης και της βαθμολογίας, πάνωστο συγκεκριμμένοθέμα.
Αποφασίσαμε λοιπόν, από κοινούμε τους μαθητές/τριες, να γίνουμε εξερευνητές τουπαρελθόντος.Τοταξίδι μας ξεκίνησε
από την πόλη μας ,το Βόλο, με τα λείψανα του κάστρου στην περιοχή των Παλαιών.Περιδιαβήκαμε την ευρύτερη περιοχή
της Μαγνησίας και ακολούθως φτάσαμε στο κάστρο του Πλαταμώνα,ένα από τα πιο εντυπωσιακά κάστρα του ελλαδικού
χώρου.Τοταξίδι αυτό όπως προαναφέραμε, ξεξίνησε με σκοπό την ενημέρωση των παιδιών,όμως απέδωσε γλυκούς
καρπούςγια όλους τους συμμετέχοντες, μαθητές/τριες και καθηγήτριες, αφού όλοι μαζί ψάξαμε, βρήκαμε, μάθαμε,
χαρήκαμε και συνάμα γνωριστήκαμε....γίναμε συνοδοιπόροι σ’αυτό το ταξίδι του πολιτισμού και πλέον θεωρούμε εαυτούς
<<καστροπολίτες&καστροπολίτισσες>>
Ευελπιστούμε να υπάρξει και συνέχεια σ’αυτό το εγχείρημα αφού όλη η πατρίδα μας και όχι μόνο είναι γεμάτη από αυτά
τα ιδιαίτερα οικοδομήματα που περιμένουννα διηγηθούντην ιστορία τους σε όσους έχουν τη διάθεση και την ευαισθησία
να ακούσουν τον ψίθυρο μιας άλλης εποχής.
Κλείνοντας, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμεαπό καρδιάς όλουςόσουςμας στήριξαν και μας βοήθησαν να ξεπεράσουμε
δυσκολίεςκαι προβλήματα που πάντα προκύπτουν ξαφνικά και αναπάντεχα σε κάθε ταξίδι....μικρό ή μεγάλο και ιδιαιτέρως
:
Τον Δ/ντη του 6ου ΓΕΛ κ. Παπαδογεωργάκη Αριστείδη.
Την Υποδ/ντρια του6ου ΓΕΛ κ. Γιατρά Αναστασία .
5. Κοβίνης Παναγιώτης Νιφόρου Αργυρώ -Χριστίνα
Πολυχρόνου Μαργαρίτα
Λαζαρίδη Δήμητρα Σιώμος Νικόλαος
Λεϊμονής Νικόλαος Σταμάτη Νάσια
Μακούχας Στέλιος Συναϊτη Κυριακή
Μαντζαβίνου Ευτέρπη Τσερκεζοπούλου Σωτηρία
Μιτούλη Ιωάννα Τσιάρα Μαρία
Νέμκοβα Σαμάντα
Πάρνου Ναταλία
Ραχούτης Πέτρος Σκόρρα Ιωάννα- Χρυσάνθη
Τσιάρας Περικλής
Ιδιαίτερες ευχαριστίες στους μαθητές
Αγγελή Δημοσθένη,
Ελαφρό Παναγιώτη
και Κλειδωνάρη Γιώργο
για την πολύτιμη βοήθειά τους σε οπτικό υλικό και την ηλεκτρονική καταγραφή των στοιχείων που συνέλεξαν όλοι
οι μαθητές.
6. 6Ο
ΓΕΛ ΒΟΛΟΥ ΣΧ. ΕΤΟΣ : 2017-2018
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
<< ΚΑΣΤΡΑ & ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥ...>>
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017
7/12/2017 : Πρώτη συνάντηση με τους μαθητές/τριες , ενημέρωση για το πρόγραμμα , χωρισμός σε ομάδες εργασίας.
14/12/2017 : Διερεύνηση του θέματοςκαι συλλογή πληροφοριών από τις ομάδες εργασίας.
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2018
11/01/2018 : Διερεύνηση του θέματοςκαι συλλογή πληροφοριών από τις ομάδες εργασίας.
18/01/2018: 1Ο Φύλλο εργασίας <<Το κάστρο τουΒόλου >>
19/01/2018 : Επίσκεψη στο Μουσείο της Πόλης και περίπατος με ξενάγηση στο κάστρο του Βόλου στα Παλιά από τον
εξαίρετο ιστορικό κ.Κουτή Ιωάννη. 25/01/2018 : Επεξεργασία υλικού από την επίσκεψη της 19ης Ιανουαρίου.
7. ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2018
1/02/2018 : 2ο Φύλλο εργασίας << Κάστρα στην περιοχή της Μαγνησίας >>
8/02/2018 : Συγκέντρωση φύλλων εργασίας και ταξινόμηση πληροφοριών.
22/02/2018 : Συγκέντρωση φύλλωνεργασίας και ταξινόμηση πληροφοριών.
ΜΑΡΤΙΟΣ 2018
1/03/2018 : 3ο Φύλλο εργασίας <<Τύποι κάστρωνκαι τοποθέτηση στην ιστορική γραμμή >>.
8/03/2018 : Συγκέντρωση φύλλων εργασίας και ταξινόμηση πληροφοριών.
15/03/2018 : Συγκέντρωση φύλλωνεργασίας και ταξινόμηση πληροφοριών.
29/03/2018 : 4ο Φύλλο εργασίας << Το κάστρο του Πλαταμώνα>>.
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2018
19/04/2018 : Συγκέντρωση φύλλωνεργασίας και ταξινόμηση πληροφοριών.
26/04/2018 : Συγκέντρωση φύλλωνεργασίας και ταξινόμηση πληροφοριών.
ΜΑΪΟΣ 2018
3/05/2018 : Προετοιμασία για την επίσκεψη στο κάστρο του Πλαταμώνα .
8. 9/05/2018 : Επίσκεψη στο κάστρο του Πλαταμώνα,επιτόπια διερεύνηση από τις ομάδες εργασίας.
10/05/2017 : Επεξεργασία, μελέτη , εξαγωγή συμπερασμάτων, σύνθεση υλικού.
17/05/2018 : Προετοιμασία για παρουσίασητου πολιτιστικούπρογράμματος, απολογισμός.
24/05/2018 : Παρουσίαση του πολιτιστικούπρογράμματος.
Η συντονίστρια Οι συμμετέχουσες καθηγήτριες
Βουλελικα-Διβάνη Όλγα Μοϊάνου Ευθυμία
Παυλίδου Δέσποινα
9. Στο πλαίσιο του πολιτιστικού μας προγράμματος θα διερευνήσουμε:
1.Τί σημαίνει ο όρος κάστρο;
2.Ποια τα πρώτα κάστρα στην Ελλάδα;
3.Κατηγοριοποίηση ανάλογα με την εποχή
4..Φωτογραφίες και στοιχεία για κάθε κάστρο χωριστά.
Ενδεικτικά στοιχεία:
Τεχνικές οχύρωσης
Υλικά με τα οποία οικοδομούνταν.
ο σκοπός που εξυπηρετούσαν
Λογοτεχνικά κείμενα που συνδέονται με τα κάστρα.
Επίσκεψη: Επίσκεψη στο Κάστρο το Βόλου και περιήγηση στο χώρο των Παλαιών και του Μουσείου της πόλης.
Επίσκεψη : Επίσκεψη στο Κάστρο του Πλαταμώνα και τον Παλαιό Παντελεήμονα.
Παραγωγή
Βίντεο για το blog του σχολείου.
φωτογραφικό υλικό για τους διαδρόμους.
Πληροφοριακό υλικό που θα μπορεί να δανειστεί ελεύθερα όποιος θέλει από το μπλογκ του σχολείου σε ηλεκτρονική
μορφή ή από το Γραφείο Σχολικών δραστηριοτήτων σε έντυπη μορφή.
10. Υλικό για το Kάστρο του Βόλου
Πρώτα ίχνη
κατοίκηση σε κάθε εποχή
Φωτογραφίες
Ερευνα σε ΔΗΚΚΙ( http://www.diki.gr/)
el.wikipedia.org/wiki/Βόλος
Δημοτικό Κέντρο Ιστορίαςκαι ΤεκμηρίωσηςΒόλου
www.diki.gr
Το Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας διαθέτει σήμερα ένα πλούσιο αρχείο που ...
volosmagnisia.wordpress.com(Η Μαγνησία στο πέρασμα του χρόνου)
ΓΑΚ ΒΟΛΟΥ (http://gak.mag.sch.gr/library/)
http://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=volos (ΚΑΣΤΡΟ ΒΟΛΟΥ)
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=19708 (ΚΑΣΤΡΟ ΒΟΛΟΥ)
http://www.archaiologia.gr/blog/2013/04/08/%C2%AB%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%AE%CE%B3
%CE%B7%CF%83%CE%B7%C2%BB-%CF%83%CF%84%CE%BF-
%CE%BA%CE%AC%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF-%CF%84%CF%89%CE%BD-
%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD/
11. «Περιήγηση» στο Κάστρο των Παλαιών -
Αρχαιολογία Online
www.archaiologia.gr
Η επίτιμη διευθύντρια της 7ης ΕΒΑ Ασπασία Ντίνα
και η αρχαιολόγος του ΜουσείουΒόλου ...
Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού | Κάστρο Παλαιών Βόλου
odysseus.culture.gr
Το κάστρο των Παλαιών βρίσκεται στη δυτική είσοδοτης σύγχρονηςπόλης τουΒόλου
και ...
no name - Ελληνικά Κάστρα - Greek castles
www.kastra.eu
12. Ελληνικά Κάστρα - no name ... ΣΦΑΛΜΑ - Λανθασμένη επιλογή Ονόματος.
Φωτογραφιες;Δορυφορικη ...
Γ.Α.Κ. – Αρχεία Ν. Μαγνησίας
Βασικός σκοπός τουςείναι η εποπτεία, διάσωση,συγκέντρωση, ταξινόμηση,
ευρετηρίασηκαι ...
13. 1o ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Κάστρα και καστροπολιτείες υπάρχουν διάσπαρτα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας.Στην προσπάθειά μας να τα
γνωρίσουμε καλύτερα στη διάρκεια αυτού του προγράμματος θα περιηγηθούμε σε τόπους κοντινούς και
μακρινούς,θααναζητήσουμε ιστορικές και λογοτεχνικές πηγές ,θα φωτογραφίσουμε και θα έρθουμε σε επαφή με τα
ίδια τα κτίρια.
Ξεκινάμε το ταξίδι μας με το Κάστρο του Βόλου.
ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ
Το κάστρο του Βόλου, 18oς αι. Λιθογραφίαόπου διακρίνεται το λιμάνι με την αποβάθρα καθώς και οι επάλξεις του
κάστρου. Σχέδιο Coronelli, παραλλαγή Dapper, ...
Πότε έχουμε τα πρώτα ίχνη οχύρωσης στην περιοχή μας;
Ποιοί κατοίκησανστο κάστρο αυτό;
14. Κατοικήθηκε σε όλες τις ιστορικές περιόδους;
Τί σώζεται σήμερα από το Κάστρο στα Παλιά;
Έγινανπροσπάθειες συντήρησης του Κάστρου από την τοπική αυτοδιοίκη ή το κράτος;
Υπάρχουν φωτογραφίες ή χαρακτικάπαλαιότερωνεποχώνπου αναφέρονται στο κάστρο του Βόλου;
Ποιά η παλαιότερη και ποιά η σημερινή χρήση του Κάστρου;
Γνωρίζετε κάποιο λογοτεχνικόκείμενο στο οποίο αναφέρεται το Κάστρο του Βόλου;
ΠΗΓΕΣ
1.ΔΗΚΚΙ( http://www.diki.gr/)
2.ΓΑΚ,Ν.ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ(gak.mag.sch.gr)
3.ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΟΝ LINE
(http://www.archaiologia.gr/blog/2013/04/08/%C2%AB%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%AE
%CE%B3%CE%B7%CF%83%CE%B7%C2%BB-%CF%83%CF%84%CE%BF-
%CE%BA%CE%AC%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF-%CF%84%CF%89%CE%BD-
%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD/)
4.ΚΑΣΤΡΟ ΠΑΛΑΙΩΝ ΒΟΛΟΥ (http://odysseus.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=19708)
5.ΚΑΣΤΡΟΛΟΓΟΣ (http://www.kastra.eu)
15. 6.Η ΜΑΓΝΗΣΙΑ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
(https://volosmagnisia.wordpress.com/tag/%CE%BA%CE%AC%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF/pag
e/2/)
16. Πότε έχουμε τα πρώτα ίχνη οχύρωσης στην περιοχή μας;
To κάστρο των Παλαιών βρίσκεται στη δυτική είσοδο της σύγχρονης πόλης του Βόλου και καταλαμβάνει έκταση 60
περίπου στρεμμάτων.Σύμφωνα με τις έως τώρα μελέτες,στονοικισμό,οχυρώθηκεαπό τονΙουστινιανό το 551μ.Χ. και
βρίσκεται στη θέση της Αρχαίας Ιωλκού.
Ποιοί κατοίκησαν στο κάστρο αυτό;
Στο χώρο του κάστρου των Παλαιών μετοίκησαν οι κάτοικοι της γειτονικής Δημητριάδος λόγω του φόβου των
επιδρομών ,κυρίως από τους Σλάβους, κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Μετά την κατάκτηση της
Θεσσαλίας από τους Οθωμανούς το 1423 στο Κάστρο εγκαταστάθηκε φρουρά και τουρκικός πληθυσμός.Τότε οι
χριστιανοί κάτοικοι άρχισαν να εγκαταλείπουν τις παραλιακές περιοχέςκαι να μεταναστεύουν στα υψώματα του
Πηλίου
Κατοικήθηκε σε όλες τις ιστορικές περιόδους;
Ο οικισμός στο λοφο Παλαιά ,ο μόνος αδιάκοπα κατοικημένος – από τα μέσα της 3ης
χιλιετίας π.Χ. μέχρι και
σήμερα στον κόλπο του Παγασητικού , με τα εκτεταμένα νεκροταφεία του θεωρείται ως το βορειότερο
διοικητικό-ανόχι ανακτορικό– και εμπορικόκέντρο του μυκηναϊκού κόσμου. Μέχρι και σήμερα αποτελεί τον
ιστορικό πυρήνα της σύγχρονης πόλης του Βόλου.
Τί σώζεται σήμερα από το Κάστρο στα Παλιά;
17. Σήμερα διατηρούνται η ανατολική και δυτικήπλευρά σε ύψος 7μ.,ενώ μεγάλα τμήματαέχουναποκαλυφθεί σε
σωστικές ανασκαφικές έρευνες.
Έγιναν προσπάθειες συντήρησης του Κάστρου από την τοπική αυτοδιοίκη ή το κράτος;
Το έργο της συντήρησης και αποκατάστασης του Κάστρου Παλαιών Βόλου ,προϋπολογισμού 1.000.000
ευρω,εκτελέστηκε με αυτεπιστασία από την 7η
Εφορεία Βυζαντινώναρχαιοτήτων(σημ.Εφορεία Αρχαιοτήτων
Μαγνησίας),στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Θεσσαλίας- Στερεάς Ελλάδος – Ηπείρου 2007-
2013» για εργασίες στερέωσης,συντήρησης,αποκατάστασης και διαμόρφωσης κατά μήκος της
δυτικής,βόρειας και ανατολικής πλευράς του οχυρωματικού περιβόλου,συνολικο΄΄υ μήκους περίπου 275
μ΄έτρων.
Υπάρχουν φωτογραφίες ή χαρακτικά παλαιότερων εποχών που αναφέρονται στο κάστρο του Βόλου;
Ποιά η παλαιότερη και ποιά η σημερινή χρήση του Κάστρου;
Παλαιότερα το κάστρο ήταν μία κατοικία για κάποιους ανθρώπους ή ένα φρούριο ενώ σήμερα
χρησιμοποιείται ως μουσείο για τους ανθρώπους που θέλουν να μάθουν για την ιστορία του Βόλου.
Γνωρίζετε κάποιο λογοτεχνικό κείμενο στο οποίο αναφέρεται το Κάστρο του Βόλου;
Το χάνι του μπαρμπα-Θύμιου του Παπαδόπουλου Ιωάννη.
18. ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΙΕΣ
Πότε έχουμε τα πρώτα ίχνη οχύρωσης στην περιοχή μας;
Ο χαμηλός λόφος στη σημερινή θέση Παλιά κατοικείται συνεχώς από την τρίτη χιλιετία π.Χ. έως σήμερα.Κατά την
παλαιοχριστιανική και βυζαντινή εποχή άκμασε εδώ τειχισμένος οικισμός, που είναι σήμερα γνωστός ως “Κάστρο
Παλαιών”. Η πρώτη ιστορική μαρτυρία που διαθέτουμε, χωρίς ωστόσονα έχει επιβεβαιωθεί πλήρωςότι πρόκειται για το
κάστρο, είναι η αναφορά του Προκοπίου στην επισκευήτων τειχών της θεσσαλικής πόλεως∆ημητριάδοςαπό τον
Ιουστινιανόκατά τον 6ο αι. (Προκόπιος,Περί κτισμάτων, IV 3, 5).
Σύμφωνα με τις έως τώρα μελέτες, στον οικισμό, ο οποίος τειχίστηκε από τον Ιουστινιανότο 551 μ.Χ. και βρίσκεται στη
θέση της αρχαίας Ιωλκού, μετοίκησαν οι κάτοικοι της γειτονικήςΔημητριάδαςλόγω του φόβουτων επιδρομών, κυρίως
από τους Σλάβους,κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους.
Το 1204, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τουςΣταυροφόρους, η Δημητριάδα δόθηκε στους Μελισσηνούς,
ονομαστή βυζαντινήοικογένεια. Τον 14ο αι., συναντάται για πρώτη φορά το τοπωνύμιοΒόλος.
Το 1423 το κάστρο των Παλαιών έπεσε στα χέρια των Οθωμανών. Οι μαρτυρίεςτων πηγών συμφωνούνμε τις έως τώρα
έρευνες, οι οποίες έχουνκαταδείξει ότι η οχύρωση στη σημερινή της μορφή αποτελεί προϊόνσυνεχών επεμβάσεων. Η
αρχική φάση, η οποία εντοπίζεται σε κατώτερα τμήματα του περιβόλου,τοποθετείται στα παλαιοχριστιανικά χρόνια(4ος-
6ος αι.), ενώ μια ιδιαίτερη ενίσχυση - ανακατασκευήμπορεί να χρονολογηθεί στη μέση βυζαντινή περίοδο, πιθανότατα στο
19. 10ο-11ο αι.Ποικίλες επεμβάσεις με σκοπό επιδιορθώσειςκαι προσθήκεςδιαπιστώνονται κατά την υστεροβυζαντινή και
καθόλη την οθωμανική περίοδο, έως την τελική καθαίρεση της οχύρωσηςστα τέλη του 19ου αι.
Ποιοι κατοίκησανστο κάστρο αυτό;
Ο χαμηλός λόφος στη θέση Παλαιά είχε από την αρχαιότητα συνεχή οικιστική δραστηριότητα και η περιοχή αποτελεί έναν
ευρύ αρχαιολογικόχώρο με πλήθος μνημείων που χρονολογούνται από την προϊστορική εποχή έως και το 18ο αι. Ερείπια
ενός ακμαίου μυκηναϊκού οικισμού, που ιδρύθηκε στα τέλη του 15ου αι. π.Χ. και κατοικήθηκε έως το τέλος της
μυκηναϊκήςπεριόδουέφεραν στο φως οι ανασκαφές, τον οποίο ορισμένοι μελετητές ταυτίζουν με τη μυκηναϊκή Ιωλκό.
Μάλιστα, με την πρόσφατη εύρεση πινακίδων γραμμικής Β’, αποδίδεται στον οικισμό χαρακτήρας ενός διοικητικού και
εμπορικού κέντρου, που σύμφωνα με τα ανασκαφικά ευρήματα απέκτησε τον πλήρη έλεγχο της περιοχής μετά την
καταστροφή του ∆ιμηνίουκαι των Πευκακίων. Ο χώρος συνέχισε να κατοικείται κατά τη διάρκεια της γεωμετρικήςεποχής,
όπως διαπιστώνεται τόσο από τα κτιριακά κατάλοιπα, όσο και από το εκτεταμένο νεκροταφείο στα δυτικά του λόφου. Η
ζωή συνεχίστηκε και κατά τους κλασικούς χρόνους,ώστε ο οικισμός ταυτίστηκε από τους περισσότερους μελετητές με την
αρχαία Ιωλκό, σημαντική πόλη της αρχαϊκής και κλασικήςπεριόδου στο μυχό του Παγασητικού κόλπου. Από αυτή την
πόλη, η οποία κατά τον 4ο αι. έκοψε δικά της νομίσματα με την επιγραφή «Ιωλκέων», δεν έχουν έλθει στο φως πολλά
στοιχεία. Ωστόσο, αρχιτεκτονικά μέλη που αποδίδονται στο ναό της Ιωλκίας Αρτέμιδος και χρησιμοποιήθηκαν ως
20. οικοδομικόυλικό στην οχύρωση του κάστρου και κυρίως τα πλούσια ταφικά ευρήματα από το σημαντικό νεκροταφείο
δυτικά του χειμάρρουΚραυσίδωνα, ανάμεσα τους και ένας παναθηναϊκός αμφορέας του ζωγράφου του Κλεοφράδη (480
π.Χ.), επιβεβαιώνουν την ύπαρξη και την ακμή της. Στην ελληνιστική περίοδοο οικισμός συρρικνώθηκε και αποτέλεσε μία
από τις κώμες που συνοίκησαν τη ∆ημητριάδα. Η ζωή στο λόφο συνεχίστηκε και κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Σε
διάφορα σημεία έχουν ανασκαφεί ερείπια λουτρών, εργαστηρίων και άλλα οικιστικά κατάλοιπα, ενώ το νεκροταφείο
συνέχισε να χρησιμοποιείται. ∆υστυχώςδεν διατηρείται ορατό κανένα τμήμα από το νότιο σκέλος της οχύρωσης, το οποίο
διερχότανπερίπου κατά μήκος της σημερινής οδού Γρ. Λαμπράκη. Το κάστρο βρίσκεται κτισμένο σε χαμηλό λόφο στο
μυχό του Παγασητικού κόλπου, σε θέση ώστε να εποπτεύει το λιμάνι και τη θάλασσα. Το 1423 οι Οθωμανοί
καταλαμβάνουν το κάστρο του Γόλου.Τα επόμενα 458 χρόνια κανένας χριστιανός δε ζει εκεί.
Κατοικήθηκε σε όλες τις ιστορικές περιόδους;
Οι ερευνητέςσυμφωνούν ότι η μετοίκηση του πληθυσμούτης ∆ημητριάδας στη θέση του λόφου των Παλαιών, εκεί όπου
υπήρχε ήδη οικιστικός, πιθανότατα τειχισμένος, πυρήνας, συνέβη κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο είτε λόγω
επιδρομών είτε εξαιτίας κοινωνικών ή άλλων λόγων. Η μετακίνηση αυτή πρέπει να έγινε σταδιακά και όχι ως συνέπεια
συγκεκριμένης καταστροφής που δέχθηκε η πόλη.Μετά τη βασιλεία του Ιουστινιανού (527-565) και στο πλαίσιο των
αλλαγών στις συνθήκες που επικράτησαν στο σύνολο της βυζαντινήςαυτοκρατορίας, οι πόλεις της Θεσσαλίας υπέστησαν
κι αυτές την οικονομική ύφεση και την παρακμή της αστικής ζωής και έπαψαν να αναφέρονται στις πηγές. Στα τέλη του
6ου αι. εισέβαλαν στη Θεσσαλία σλαβικά φύλα· ένα από αυτά ήταν οι Βελεγεζήτες, που εγκαταστάθηκαν στην εύφορη
ύπαιθρο της ∆ημητριάδας και ασχολήθηκαν με τη γεωργία. Μάλιστα κατά την πολιορκία της Θεσσαλονίκης μεταξύ των
21. ετών 677-678 οι Βελεγεζήτες τροφοδότησαν τους πολιορκηθέντες με σιτηρά, τα οποία φόρτωσαν σε πλοία που
κατέπλευσαν«εις τα των Θηβών και ∆ημητριάδοςμέρη». Η πληροφορία αυτή, η οποία παραδίδεται στα Θαύματα του Αγ.
∆ημητρίου, φανερώνει ότι το λιμάνι της ∆ημητριάδας αποτελούσε σημαντικό κέντρο διακίνησης των σιτηρών του
θεσσαλικού κάμπου δια της θαλάσσιας οδού. Η ∆ημητριάδα παρέμεινε κατά τη μεσοβυζαντινήπερίοδο (7ος-12ος αι. μ.Χ.)
σημαντικό λιμάνι και έδρα επισκόπου. Στις σχετικά λιγοστές αναφορές των ιστορικών πηγών περιγράφεται συχνά ως
κάστρον, ως πόλις οχυρά παραθαλάσσια, μια μικρή ευημερούσα και πυκνοκατοικημένη πόλη στο ακρότατο σημείο του
Παγασητικού κόλπου, σημαντικό κέντρο του θαλάσσιου διαμετακομιστικού εμπορίου
Τί σώζεται σήμερα από το Κάστρο στα Παλιά;
Στο εσωτερικό του κάστρου δεν διατηρούνται παρά ελάχιστα αρχαία κτίσματα. Κατά τα έτη 1973-1974 ανασκάφηκε επί
της οδού Μητροπ.Γρηγορίουπαλαιοχριστιανικό κτίριομε ψηφιδωτά δάπεδα, πουερμηνεύθηκε ως μέρος των βοηθητικών
κτισμάτων μιας παλαιοχριστιανικήςβασιλικής.Από την ανασκαφή περισυλλέχθηκανπολλά αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά
παλαιοχριστιανικών χρόνων. Απέναντι από αυτό το κτίριο και αμέσως νότια της σύγχρονης εκκλησίας βρίσκονται τα
ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ναού (8ος-9ος αι.), τμήμα του οποίου αποκαλύφθηκε κατά τις εργασίες διαμόρφωσης της
πλατείας. ∆ιατηρείται ορατό μέρος του ιερού βήματος με την κεντρική αψίδα και βόρειά του αψιδωτός χώρος. Σε
μεταγενέστερη εποχή κτίστηκε πάνω του το τείχος της ακρόπολης. Εντός των τειχών ανασκάφηκαν δύο λουτρικά
συγκροτήματα των παλαιοχριστιανικών χρόνων. Στο τοπογραφικό της πόλης, που σχεδιάστηκε το 1882,λίγα χρόνια πριν
την κατεδάφιση των τειχών, διακρίνονται τόσο η χάραξη των δρόμων και των κοινόχρηστων χώρων, όσο και η θέση
κάποιων σημαντικώνκτιρίων του κάστρουκατά το 19ο αι. Στο κέντρο περίπου τουοικισμού και δίπλα στην κεντρική οδό
βρισκόταν το τζαμί, το οποίο σωζόταν σε ερειπιώδη κατάσταση μέχρι τους σεισμούς του 1955. Το ∆ιοικητήριο της
οθωμανικής φρουράς, που έχει κι αυτό γκρεμιστεί, ήταν κτισμένο αμέσως πλάι στην πύλη του λιμανιού.∆ίπλα του
βρισκότανένα μικρό λουτρό που πιθανώς εξυπηρετούσε τις ανάγκες της φρουράς. Απαρτίζεται από τέσσερις θολωτούς
22. χώρους και αποτελεί το μόνο οθωμανικό κτίριο που σώζεται πλήρως σήμερα. Βορειότερα, σε επαφή με το τείχος της
ακρόπολης και σε άμεση γειτνίαση με τη βόρεια πύλη του κάστρου, διατηρείται σε ερειπιώδη κατάσταση η οθωμανική
πυριτιδαποθήκη.Πρόκειται για ένα καμαροσκέπαστοισόγειο ορθογώνιο κτίσμα, στο οποίοη είσοδος γινόταναπό θύρα στο
μέσο της στενής πλευράς
Έγινανπροσπάθειες συντήρησης του Κάστρου από την τοπική αυτοδιοίκησηή το κράτος;
Το έργο της συντήρησης και αποκατάστασης του Κάστρου Παλαιών Βόλου, προϋπολογισμού 1.000.000 ευρώ,
εκτελέστηκε με αυτεπιστασία από την 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού
Προγράμματος “Θεσσαλίας - Στερεάς Ελλάδος -Ηπείρου 2007 - 2013”. Πρόκειται για εργασίες στερέωσης, συντήρησης,
αποκατάστασης και διαμόρφωσης κατά μήκος της δυτικής,βόρειαςκαι ανατολικήςπλευράς τουοχυρωματικού περιβόλου,
συνολικούμήκουςπερίπου275 μέτρων. Συγκεκριμένα, οι επεμβάσεις έλαβαν χώρα σε τέσσερα διαφορετικά τμήματα·κατά
μήκος της οδού Λαχανά έως την οδό ∆οϊράνης, επί της οδούΚρέοντος και ανατολικά επί της οδού Φερών μεταξύ των οδών
Αγ. Θεοδώρων και Κρέοντοςκαι νοτιότερα,στο χώρο πίσω από το κτίριο του Μουσείου της πόλης του Βόλου Η σχετική
μελέτη είχε εκπονηθεί το 2008 από την Προϊσταμένη της Εφορείας, αρχαιολόγο Ασπασία Ντίνα και τον αρχιτέκτονα
μηχανικό Ιωάννη Βλαχοστέργιο. Το 2013 συντάχθηκε νέα συμπληρωματική μελέτη ώστε να συμπεριληφθούν δύο νέα
τμήματα, το μεν πρώτο στο δυτικό σκέλος, το δε δεύτερο στη βόρεια πλευρά, με σκοπό να αποκατασταθεί μεγαλύτερο
μέρος της οχύρωσης. Η νέα μελέτη συντάχθηκε από επιστημονική ομάδα της Εφορείας που αποτελούνταν από την
αρχαιολόγο Αρχ. Αναστασιάδου και τους πολιτικούς μηχανικούς Αικ. Πλασταρά και Μιχ. Χατζηγιάννη.Οι εργασίες
23. ξεκίνησαν την άνοιξη του 2011 και ολοκληρώθηκαν στις 30-9-2014, υπό το γενικό συντονισμό της προϊσταμένης της
Εφορείας Ασπ. Ντίνα, και κατόπιν της αναπληρώτριας προϊσταμένης Σ. Σδρόλια. Η ευθύνη της επίβλεψης του έργου
ανατέθηκε σε ομάδα αποτελούμενη από τους Πολιτικούς Μηχανικούς Αικ. Πλασταρά και Μιχ. Χατζηγιάννη, την
Αρχαιολόγο Ασπ. Ντίνα, κατόπιν την Αρχαιολόγο Αρχ. Αναστασιάδου και της υντηρήτρια Αρχαιοτήτων Αν. Ντίνα. Πριν
την έναρξη των αναστηλωτικών εργασιών πραγματοποιήθηκε εκτεταμένη αποψίλωση και καθαρισμός της βλάστησης και
των αυτοφυών δέντρων που δημιουργούσαν προβλήματα στο μνημείο. Ακολούθησαν κατά τόπους αποχωματώσεις για την
ανάδειξη του τείχους και των αποκάλυψη νέων τμημάτων, θαμμένων στις επιχώσεις. Μικρής κλίμακας ανασκαφικές
εργασίες έλαβαν χώρα, όπου κρίθηκε αναγκαίο για την επαρκή αρχαιολογική τεκμηρίωση. Στο πλαίσιο του έργου και για
την αναστήλωση και ανάδειξη της βορειοανατολικής γωνίας του οχυρωματικού περιβόλου πραγματοποιήθηκε
απαλλοτρίωσηενός οικοπέδου επί της οδούΦερών. Παράλληλα, για τους ίδιους λόγους, καθαιρέθηκαν δύο ετοιμόρροπα
ισόγεια κτίσματα, τα οποία εφάπτονταν στην εσωτερική παρειά του τείχους και βρίσκονταν σε οικόπεδο ιδιοκτησίας του
Υπουργείου Πολιτισμούεπί της οδού Βελισσαρίου. Ακολούθησαν εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης. Στα σημεία
όπου η θεμελίωση του τείχους ήταν ορατή, πραγματοποιήθηκε προσεκτικόςκαθαρισμός και ενίσχυσή της και προκειμένου
να προστατευθεί από τα όμβρια ύδατα .Τα σαθρά τμήματα των τοιχοποιιών αποκαταστάθηκαν με χρήση ενεμάτων, ενώ
όταν αυτό δεν ήταν εφικτό λόγω της εκτεταμένηςκαταστροφής, γινόταν κατά περιοχές διάλυση και επανακατασκευή τους.
Αφού απομακρύνθηκαν τα σαθρά κονιάματα και πραγματο-ποιήθηκε βαθύς καθαρισμός των αρμών, οι όψεις
αποκαταστάθηκαν.Ταανώτερα τμήματα των τοιχοποιιών στερεώθηκαν, κατασκευάστηκαν με κλίση προς την εξωτερική
24. πλευρά για την απομάκρυνση των ομβρίων και στεγανοποιήθηκανμε υδραυλικό κονίαμα. Τα παλαιά αρμολογήματαως επί
το πλείστον διατηρήθηκαν, εφόσον βρίσκονταν σε καλή ή μέτρια κατάσταση. Όπου διαπιστώθηκε καταστροφή των
παλαιών λόγω αποσαθρώσεως, κατα-σκευάστηκαν νέα. Για τη στερέωση και την αποκατάσταση των τοιχοποιιών
χρησιμοποιήθηκαν κονιάματα συμβατά με τα υφιστάμενα και κατάλληλα ενέματα πλήρωσης, η σύνθεση των οποίων
βασίστηκε σε εργαστηριακές αναλύσεις κονιαμάτων.Τέλος, εκτελέσθηκαν εργασίες ανάδειξης, στις οποίες
συγκαταλέγονται η φυτοτεχνική διαμόρφωση των πρανών με αειθαλή φυτά χαμηλής ή μέτριας ανάπτυξης και η
εγκατάσταση δικτύου ηλεκτροφωτισμού του μνημείου, σε εφαρμογή των αντίστοιχων εγκεκριμένων μελετών που
εκπονήθηκαν κατά τη διάρκειατου έργου.Ωςστόχος του έργουτης συντήρησης και αποκατάστασηςτου ΚάστρουΠαλαιών
τέθηκε, πέρα από τον προφανή της στερέωσης του μνημείου ώστε να αποτραπεί η περαιτέρω καταστροφή του, η
δημιουργία αναγνωρίσιμων και επισκέψιμων αρχαιολογικών χώρων, ενταγμένων στον ιστό και στη ζωή της σύγχρονης
πόλης, που θα συμβάλουν τόσο στην πολιτιστική ανάδειξη της περιοχής, όσο και στην αισθητική της αναβάθμιση
Υπάρχουν φωτογραφίες ή χαρακτικάπαλαιότερωνεποχώνπου αναφέρονται στο κάστρο του Βόλου;
25. Το οθωμανικό τζαμί στα Παλιά, 1948. Αρχείο Ζημέρη, ΔΗ.Κ.Ι..
Το κάστρο του Βόλου, 1779 Το κάστρο του Βόλου όπως το ζωγράφισε
ο 12χρόνος γιος του καπετάνιου σουηδικού πλοίου που έφτασε στο
26. Βόλο το Φεβρουάριου του 1779. Αρχείο Γιάννη Μουγογιάννη. Το πρωτότυπο βρίσκεται στη Βασιλική Βιβλιοθήκη της
Στοκχόλμης.
Το κάστρο του Βόλου, 18oς αι. Λιθογραφία όπου διακρίνεται το λιμάνι με την αποβάθρα καθώς και οι επάλξεις του
κάστρου. Σχέδιο Coronelli, παραλλαγή Dapper, αρχείο ΔΗ.Κ.Ι..
27. Ποια η παλαιότερη και ποια η σημερινή χρήση του Κάστρου;
Ο οθωμανικόςοικισμόςτου Κάστρου στη συνοικία Παλαιά (18ος-19ος αι) είχε έκταση λίγο μεγαλύτερη από 60 στρέμματα.
Εκεί ζούσαν 150 οικογένειες Οθωμανώνκαι 800 φρουροί καθώς και μερικοί Εβραίοι.Οι στενοί δρόμοι με τα οθωμανικά
σπίτια ΄διναν στον οικισμό ανατολίτικηόψη. Εντός του Κάστρου βρίσκοντανκαι όλα τα διοικητικά κτήρια.Σε καίρια
28. σημεία υπήρχαν τρεις δημόσιεςκρήνες, τα τζαμιά, τα λουτρά, ενώ κοντά στις πύλες ήταν οι αποθήκεςπυρομαχικών,καθώς
και αποθήκες φύλαξης του ιστιρά (σιταριού). Το πιο ζωντανόσημείο της πόλης, το τσαρσί (η αγορά) , βρίσκεται εκτός των
τειχών, κοντά στην προβλήτα τουλιμανιού. Εκεί Οθωμανοί και χριστιανοί έκαναν τις αγορές τους στο μεγάλο παζάρι.
Σημαντικά δεδομένα έφεραν στο φως οι εργασίες αποκατάστασηςτου Βυζαντινού τείχους των Παλαιών, αποκαλύπτοντας
οκτώ οχυρωματικούςπύργους, τμήματα που ήταν κυριολεκτικά θαμμένα, καθώς και πολύ αξιόλογα κινητά ευρήματα. Το
έργο της συντήρησηςκαι αποκατάστασηςτου Κάστρουτων Παλαιών, περιελάμβανε εργασίες στερέωσης, συντήρησης και
αποκατάστασης σε τμήματα της ανατολικής και δυτικήςπλευράςτου οχυρωματικούπεριβόλου συνολικού μήκους περί τα
160μ.
Το Βυζαντινό τείχος άλλαξε κυριολεκτικά όψη μετά τις παραπάνω παρεμβάσεις.Τη μελέτη φύτευσης συνέταξε η
Διεύθυνση Πρασίνου του Δήμου Βόλου, ενώ το πράσινο τοπίο που θα διαμορφωθεί στα πρανή του τείχους που έχουν
αναστηλωθεί, αποτελέσε ένα καλαίσθητο πάρκο και χώρο περιπάτου, ταυτόχρονα, καθώς οι επισκέπτες έχουν τη
δυνατότητα να βλέπουντα αρχαία, ενώ χρήσιμο θα είναι οι παρεμβάσεις της 7ης Εφορείας να συνδυαστούν με αντίστοιχα
εκπαιδευτικά προγράμματα, βιωματικού χαρακτήρα.
Παράλληλα θα εγκατασταθούνενημερωτικέςπινακίδες, μία εκ των οποίων θα τοποθετηθεί στο χώρο πίσω από το Μουσείο
Πόλης και μία στην οδό Λαχανά, προσελκύοντας το ενδιαφέρον των διερχόμενων, αλλά και τα βλέμματα των επισκεπτών
του πολυχώρουΤσαλαπάτα.Παράλληλα, θα εκδοθεί έντυποτο οποίο θα αναφέρεται στις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν
και θα είναι, ουσιαστικά, οδηγός για το κάστρο του Βόλου.
29. Μέσα στον αρχαιολογικό χώρο του κάστρουυπάρχουν πολύσημαντικά μνημεία όπως μια παλαιοχριστιανική βασιλική με
θαυμάσια ψηφιδωτά δάπεδα, η οποία εντοπίστηκε σε απαλλοτριωμένο οικόπεδο απέναντι από την εκκλησία των Αγίων
Θεοδώρων.
Αρχαιολογικό πάρκο
«Εχουμε προτείνει να ενταχθεί στο ΣΑΣ το Κάστρο του Βόλου, σε συνδυασμό με άλλα Κάστρα της Θεσσαλίας, αλλά
πρέπει να εκπονηθεί προηγουμένως η αντίστοιχη μελέτη, που θα περιλαμβάνει όλα τα τμήματα του κάστρου που έχουν
ανασκαφεί, καθώς και τα μνημεία που βρίσκονται στον αρχαιολογικό χώρο των Παλαιών, ενδεχομένως το λουτρό, την
βασιλική, την πυριτιδαποθήκη και πιθανότατα θα χρειαστούν ορισμένες απαλλοτριώσεις» όπως αναφέρει η αρχαιολόγος
της 7ης Εφορείας, κ. Αναστασιάδου.
Η ίδια προσθέτει παράλληλα ότι «πρόκειται για μια μεγάλη πρόταση, η οποία θα έχει ως στόχο την πλήρη ανάδειξη του
κάστρου και προοπτική χρήσης των νέων τεχνολογιών. Δηλαδή, εξηγεί, πληροφορίες μέσω προγραμμάτων υπολογιστών,
που θα περιλαμβάνουν και εκπαιδευτικά προγράμματα».
Κοινή θέση των αρχαιολόγων είναι ότι η υπερτοπική θα μπορούσε να αποτελέσει ένα καταπληκτικό αρχαιολογικό πάρκο
για τα παιδιά. Επίσης στο χώρο που έχουν γίνει αναστηλωτικές εργασίες πίσω από το Μουσείο της πόλης «ήταν στα σχέδιά
μας να δημιουργηθεί μια υπαίθρια γλυπτοθήκη, όπου θα τοποθετηθούν όλα τα γλυπτά που έχουν περισυλλέγει από τις
ανασκαφές που έχουμε κάνει στην περιοχή των Παλαιών, ώστε να δημιουργηθεί ένα υπαίθριο μουσείο» επισημαίνει στο
σημείο αυτό η επίτιμη διευθύντρια της 7ης Εφορείας.
Εξαιρετικής αισθητικής αρχαιότητες έχουν έρθει στο φως στη διάρκεια των εργασιών κατασκευής του δικτύου
αποχέτευσης τωνΠαλαιών, άλλα είχαν περισυλλέγει στις αρχές του αιώνα από το Νικόλαο Γιαννόπουλο, τον ακούραστο
30. περιπατητή και μελετητή της Θεσσαλικής γης και είχαν μεταφερθεί στο Μουσείο του Βόλου, ενώ αρκετά ευρήματα
φυλάσσονται στον αρχαιολογικό χώρο της Νέας Αγχιάλου.
Η περιοχή των Παλαιών είναι ένας αρχαιολογικός χώρος με διαχρονική κατοίκηση από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τις
μέρες και είναι πολύ σημαντική η συνολική ανάδειξη των θησαυρών που έχουν έρθει στο φως και περιλαμβάνουν
εντυπωσιακά ευρήματα και πολύ καλής τέχνης γλυπτά.
Γνωρίζετε κάποιο λογοτεχνικόκείμενο στο οποίο αναφέρεται το Κάστρο του Βόλου;
Το χάνι του μπάρμπα-Θύμιου
Ήταν ένα χάνι λιθόκτιστο, πιο παλιό απ' την πόλη του Βόλου. Βρισκόταν έξω από το ήδη γκρεμισμένο φρούριο, στην
τοποθεσία με την ονομασία Παλαιά, και εξυπηρετούσε κάποτε τουςεμπόρουςπου έρχοντανγια το παζάρι και ήταν
υποχρεωμένοι να διανυκτερεύσουν.Στο ισόγειο είχε ένα σταύλο, μια αποθήκη και ένα μαγέρικο και στον όροφο έξι
δωμάτια.
Ένας λεβεντόγεροςπάνω από εβδομήνταχρονώνστεκόταν στην είσοδο. Μόλις είδε τον Άγγελο, γέλασαν ακόμη και τα
κατάλευκα τσιγκελωτά μουστάκια του.
«Τι έγινε, Άγγελε; Πώς κι από δω;»
«Καλησπέρα, μπαρμπα-Θύμιο. Έφερα τον κύριο, θέλει δωμάτιο».
Ο γέρος στράφηκε προς το μέρος μου, με κοίταξε από πάνω ως κάτω και, χωρίς να τραβήξει το βλέμμα του, ρώτησε:
«Ήρθε με το καράβι;»
«Ναι, μπαρμπα-Θύμιο», απάντησε ο Άγγελος.
31. «Για δουλειές;Τι είναι, έμπορος;»
Ενοχλημένος από τον τρόποτου, πήρα το λόγο.
«Έχετε δωμάτιο τελικά;»
«Εξαρτάται», απάντησε ο γέρος. «Μπορεί και να έχουμε, μπορεί και όχι. Ανάλογα ποιος το ζητάει. Λοιπόν;»
Ήθελα να τον βρίσω και να φύγω, αλλά πάλι ένιωθα κουρασμένοςκαι βαριόμουν το ψάξιμο. Αναποφάσιστος,κοίταξα προς
τον Άγγελο. Το βλέμμα του έμοιαζε ανέκφραστο. Όμως κάπουστο βάθος σαν να υπήρχε μια υποψία παράκλησης, ένα
αίτημα να αποδεχτώ το παιχνίδι και να πάω με τα νερά του γέρου.
«Ήρθα για να δουλέψω σε μια εφημερίδα, στη Θεσσαλία», απάντησα χαμηλόφωνα λες και ντρεπόμουνα.
«Δημοσιογράφος δηλαδή».
Φάνηκε να το σκέφτεται. Ύστερα στράφηκε προςτον Άγγελο, χαμογέλασε και είπε:
«Ας είναι, Άγγελε. Ας είναι - για σένα».
Ανεβήκαμε και μας έδειξε το δωμάτιο. Ήταν ευρύχωροκαι πεντακάθαρο.
«Και η τιμή;» ρώτησα.
«Δυο δραχμές. Για τον Άγγελο».
«Σύμφωνοι».
Ο γέρος μάς άφησε κι έφυγε. Ο Άγγελος στεκόταν όλη αυτή την ώρα όρθιος δίπλα στην πόρτα.
«Άγγελε, τι είναι αυτός;Στέκει στα καλά του;Τι διάολο τον νοιάζει ποιος είμαι εγώ και τι κάνω;Δεν θέλει να νοικιάσει το
δωμάτιο;»
«Είναι λίγο περίεργος ο μπαρμπα-Θύμιος. Δεν εμπιστεύεται εύκολα τουςξένουςγιατί, όπως λέει, έχουν δει πολλά τα μάτια
του. Είχε και μια ιστορία… Όμως είναι θαυμάσιος άνθρωπος, με χρυσή καρδιά».
«Ιστορία;Τι ιστορία;»
«Τίποτα… δηλαδή… κάτι παλιά, δικά του… Άμα τον γνωρίσετε καλύτερα,μπορεί να σας τα πει ο ίδιος».
Μασούσε τα λόγια του και φαινόταν σαν να τον στενοχωρούσε υπερβολικά το ότι δεν μπορούσε να ικανοποιήσει την
περιέργειά μου.
«Καλά, παιδάκι μου, μια ερώτηση έκανα. Δεν χρειάζεται να μου πεις, τι με νοιάζει εμένα;»
32. «Με θέλετε τίποτα άλλο; Πρέπει να γυρίσω στο σπίτι, έχω αργήσει».
«Όχι, Άγγελε, μπορείς να φύγεις».
Ξαφνικά είχα τη διάθεση να τον πειράξω.
«Έλα, πάρε κι αυτό για τον κόπο σου».
Έβγαλα και του έδωσα μια πεντάρα.Ο Άγγελος πήρε το νόμισμα και το έβαλε στην τσέπη του χωρίς να το προσέξει.
«Καληνύχτα. Και καλώς ήρθατε στον Βόλο».
Γύρισε να φύγει. Το αστείο μου είχε χαλάσει.
«Έλα δω, πού πας;»
Βρήκα μια δραχμή και του την έδωσα. Την έβαλε κι αυτή στην τσέπη χωρίς να αλλάξει καθόλου ύφος.
«Καληνύχτα», είπε ξανά.
«Καληνύχτα, Άγγελε».
[…]
Η ιστορία του μπαρμπα-Θύμιου
Δούλεψα μηχανικά στην εφημερίδα ως τις εννιά. Συγκέντρωσα τα τηλεγραφήματα,έκοψα, έραψα και παρέδωσατο
κομμάτι μου στο Μέρο.
«Μήπως μπορώ να φύγω;» τον ρώτησα. «Δεν αισθάνομαι καλά».
Με κοίταξε με δυσπιστία, αλλά φαίνεται πως η όψη μου τον έπεισε κι ένευσε καταφατικά.
Πήρα τους δρόμους χωρίς να ξέρω κατά πού πηγαίνω. Το μυαλό μου ήταν άδειο και περπατούσα σαν υπνοβάτηςχωρίς να
δίνω σημασία ούτε σε ανθρώπους ούτεσε άμαξες ή σε ποδήλατα. Κάθε τόσο με έβριζαν, καθώς έπεφτα επάνωσε πεζούς ή
βρισκόμουν μπροστά στις ρόδες των τροχοφόρων, αλλά συνέχιζα απτόητος, σαν να μην υπήρχε γύρω μου κανείς, σαν να
μην άκουγα τίποτα, ώσπου κάποια στιγμή βρέθηκα, χωρίς να το καταλάβω, έξω απ' το χάνι του μπαρμπα-Θύμιου.
Ο γέρος καθόταν μόνοςσε ένα τραπέζι στο βάθος του μαγαζιού. Είχε μπροστά του μία κανάτα κρασί και ένα ποτήρι. Το
βλέμμα του ήταν καρφωμένοίσια μπροστά και, μολονότι πέρασα από την τροχιά του, δεν έδειξε να με πρόσεξε. Ήταν
φανερό ότι είχε μάθει τα νέα. Πήρα κι εγώ ένα ποτήρι από τον πάγκο και κάθισα απέναντί του.
33. Ούτε που γύρισε να με κοιτάξει. Γεμίζαμε τα ποτήρια και πίναμε σιωπηλοί, χαμένοι και οι δύο στις σκέψεις μας. Μόνο
όταν στραγγίξαμε την κανάτα, ο γέρος έδειξε να ζωντανεύει κάπως. Σηκώθηκε και με σερνάμενα βήματα πήγε και την
ξαναγέμισε. Επέστρεψε και, αφού κάθισε, μίλησε για πρώτη φορά.
«Εσύ φταις. Από τότε που σε γνώρισε, άλλαξε. Δεν ήταν έτσι ο Άγγελος, όχι, δεν ήταν. Τι δουλειά είχε αυτό το παιδί με
τους σοσιαλισμούς και τις άλλες αηδίες;Αυτά τον φάγανε, γι' αυτά τον ξεκάνανε…» Τι να του εξηγήσω του μπαρμπα-
Θύμιου και μάλιστα τέτοια ώρα;Πως εγώ δεν είχα καμία σχέση; Πως δεν μου καιγόταν καρφί;Πως τα θεωρούσα όλα αυτά
ουτοπίες, δονκιχωτισμούς,προσπάθειεςκαταδικασμένεςεκ των προτέρωνσε αποτυχία;Πώς να καταλάβει;Πώς να
πιστέψει ο μπαρμπα-Θύμιος ότι δεν ήταν παρά μια σύμπτωση, ένα παιχνίδι του χρόνουμε το τυχαίο η γνωριμία μου με τον
Άγγελο και η ταυτόχρονη ένταξή του στο Εργατικό Κίνημα;Πώς να του το εξηγήσω και με ποια λόγια; Και άλλωστε προς
τι; Σε τι θα ωφελούσε;
Μείναμε πάλι σιωπηλοί, κατεβάζοντας το ένα ποτήρι μετά το άλλο. Ώσπου εντελώς ξαφνικά έδωσε μια και πέταξε το δικό
του στον απέναντι τοίχο. Ένας λεκές απλώθηκε πάνωστο άσπρο. Οι σταγόνες κυλούσαν αργά προςτο δάπεδο, κόκκινες
σαν αίμα.
«Τα καθάρματα», φώναξε με οργή και τα μάτια του άστραψαν, βγάλαν φωτιές. «Να μην είμαι πιο νέος… Θα τους έσφαζα
κα θα έπινα το αίμα τους. Το χρωστάω… χρωστάωστο μακαρίτη τον Γιωργή. Αλλά τι να κάνω;Βλέπεις; Τα χέρια μου
τρέμουν.Περπατάωκαι ζαλίζομαι, τα πόδια μου δεν με κρατούν, κάθε τόσο στηρίζομαι να μην πέσω. Πάει, τα 'φαγα πια τα
ψωμιά μου, αλλιώς…»
Άφησε την ανήμπορη απειλή του μετέωρηκαι σηκώθηκε να πάρει καινούργιοποτήρι και να ξαναγεμίσει την κανάτα.
Όταν κάθισε, ήταν πιο ήρεμος, χαμένος ξανά στις σκέψεις του. Ύστερα από δυο-τρία ποτήρια μίλησε πάλι.
«Εσύ όμως;Εσύ τι θα κάνεις;Έτσι θα τ' αφήσεις;»
«Θα τους βρω, μπαρμπα-Θύμιο. Ό,τι και να γίνει, όποιοι κι αν είναι, θα τους βρω. Θα τιμωρηθούν, στο υπόσχομαι.»
Με κοίταξε στα μάτια για πρώτη φορά.Με κοίταξε επίμονα για ώρα πολλή, σαν να 'θελε να διαβάσει βαθιά στο μυαλό μου
αν θα έπρεπε να με πιστέψει. Στο τέλος φάνηκε να ησύχασε κάπως. Γέμισε τα ποτήρια μας, έγειρε προς το μέρος μου κι
άρχισε να μιλάει χαμηλόφωνα.
«Ήρθα στον Βόλο για πρώτη φορά το σαράντα πέντε,όταν ήμουνοχτώ χρονών. Ποιο Βόλο δηλαδή… Δεν υπήρχε τίποτα-
34. μονάχα το κάστρο, όπουέμεναν οι Τούρκοι,η φρουράκαι καμιά δεκαριά οικογένειεςκαι απέξω δυο-τρειςαποθήκες κι
αυτό το χάνι.
»Μια φορά τη βδομάδα γινόταν παζάρι. Μαζεύονταν οι αγρότες από τον κάμπο κι από το Πήλιο με τις πραμάτειες τους
─σιτάρια, καπνά, ελιές, ζωντανά─, έρχοντανκαι οι εμπόροι με εργαλεία, μηχανήματα, υφάσματα κι άλλα χρειαζούμενακαι
αγοράζαν, πουλούσαν ή ανταλλάζαν τα προϊόντα.
»Ήρθα με τον πατέρα μου. Είχαμε χωράφια με στάρι έξω από τον Αλμυρό, είχαμε και κότες και λίγα γίδια και πρόβατα,τα
δίναμε και παίρναμε ελιές και κανένα άλογο ή βόδι για το όργωμα ή εργαλεία, υφάσματα - ό,τι χρειαζόμασταν.
»Τότε είδα τη θάλασσα για πρώτη φορά. Ένιωσα μια ζάλη σαν λιγοθυμιά. Απέμεινα σαλεμένος να κοιτάζω αυτότο
ατέλειωτο μπλε χωράφι να κυματίζει όπως τα στάχυα όταν φυσάει αεράκι.
»Ήρθαμε πάλι ύστερα από τρεις-τέσσεριςμήνες. Είχε αρχίσει τότε να χτίζεται το πρώτο σπίτι - του Γάτσου, αν έχεις
ακούσει. Το απομεσήμερο, όταν είχαμε πια τελειώσει από τις δουλειές, με πήρε ο πατέρας μου απ' το χέρι και με πήγε ως
το γιαπί. Στάθηκε μπροστά του και το κοίταζε κάμποση ώρα. Ύστερα έσυρε ένα γύρο το βλέμμα και μου είπε: "Γιε μου, να
μου το θυμηθείς, ύστερα από λίγο καιρό, εδώ που στεκόμαστε, θα υπάρχει μια ολόκληρη πόλη".
»Όταν γυρίσαμε στο χωριό, ο πατέρας μου πούλησε ό,τι είχαμε και δεν είχαμε, μάζεψε τα λεφτά και κατάφερε τον
προηγούμενοιδιοκτήτη να του πουλήσει τούτο το χάνι.
»Από τότε μείναμε εδώ. Είδα με τα μάτια μου να χτίζεται όλη η πόλη. Γύρω στο πενήντα γίναν λίγα σπίτια ακόμη και μετά
εκκλησίες και εργοστάσια και καφενεία, μέχρι και θέατρο.
»Το πενήντα τέσσερα πέθανε η μάνα μου, το πενήντα οχτώ ο πατέρας, οι αδελφές μου είχαν παντρευτεί νωρίτερα, η μία
στον Αλμυρό, η άλλη στο Χαμάκου, κι έτσι το χάνι έμεινε σε μένα.
»Την αγάπησα αυτή τη δουλειά. Δεν ξέρεις τι είναι να γνωρίζεις κάθε μέρα καινούργιους ανθρώπους, τόσο διαφορετικούς
και από σένα και μεταξύ τους. Να ακούς διαρκώς ιστορίεςκαι, το πιο σπουδαίο, να λες τις δικές σου. Να λες ό,τι σου
κατέβει, αλήθειες ή φαντασίες, και να μην προσέχεις, να μη σε νοιάζει, να μη χρειάζεται να είσαι ευχάριστος, να μη
σκέφτεσαι πώς θα σε κρίνουν, αν θα σε πιστέψουν ή όχι, αν θα σε κουτσομπολέψουν, τίποτα απολύτως, γιατί αυτούςπου
σε ακούν δεν θα τους ξαναδείς, είναι περαστικοί από τη ζωή σου, γνωριμίες της μιας βραδιάς, της μιας οκάς κρασιού, που
θα χαθούν με το πρώτο φως της αυγής, μια για πάντα.
35. »Με κορόιδευε ο Γιωργής, ο παππούς τουΆγγελου. Δεν καταλάβαινε."Δεν βαριέσαι;" μου έλεγε. "Τι κάθεσαι με τις ώρες
και τους ακούς;Σου παίρνουνε το κεφάλι, σου φορτώνουν τα βάσανά τους.Τι είσαι συ; Εξομολόγος;"
»Άλλη πάστα ο Γιωργής. Τουςφοβότανετους ανθρώπους. Άντε ένας-δυο φίλοι. Οι άλλοι όλοι ήταν ξένοι, ήταν επικίνδυνοι
- εχθροί. Αυτός προτιμούσε τα ζώα, τη γη, τα φυτά. Αυτά εμπιστευόταν. Μ' αυτά έκανε παρέα, σ' αυτά μιλούσε.
»Δίκιο δεν είχε; Αλλά πού μυαλό τότε… Με κορόιδευε εκείνος, τον κορόιδευακι εγώ.
»Γνωριζόμασταν από παιδιά,μια πόρτα ήταν τα σπίτια μας. Ερχόταν για το παζάρι τέσσερις-πέντεφορές το χρόνο κι έμενε
εδώ. Ξημερωνόμασταν. Κατεβάζαμε ένα βαρέλι κρασί και τα λέγαμε.
»Έπαθε ζημιές ο φουκαράς. Ο καθείς και τα βάσανά του -έτσι λέω εγώ. Έχασε τα ζώα από αρρώστια,το χαλάζι του
τσάκισε τη σοδειά κι έτσι στις αρχές του εβδομήντα αναγκάστηκενα 'ρθει στον Βόλο και να δουλέψει κοντάδέκα χρόνια.
»Με 'φαγε ο άτιμος. Παντρέψου και παντρέψου. Να κάνεις οικογένεια,να μη μείνεις έτσι, μαγκούφης. Ε, και, πες πες πες,
με κατάφερε.
»Πιο πολύ όμως με καταφέραντα μάτια της. Δυο μαγεμένες θάλασσες, να ταξιδεύεις μέσα, να χάνεσαι. Αυτά τα μάτια τα
θέλω δικά μου, είπα με το που τα είδα. Κι έγινε το κακό. Σαράντα χρονώνεγώ, είκοσι η Χρυσάνθη. Αλλά ποιος με
κρατούσε…Και τον άλλο χρόνο γεννήθηκε το Μαριώ μου. Ένα ξανθό αγγελούδι, μια ζωγραφιά, με τις θάλασσες της
Χρυσάνθης στα μάτια.
»Καταραμένη ζωή!Γιατί να θυσιάζονται πάντα οι καλοί, οι αθώοι - κι όλα τα αποβράσματανα αλωνίζουνε ανενόχλητα,να
σκοτώνουνε, να βιάζουν, να κλέβουνε ατιμώρητα;
»Μόλις είχε κλείσει τα δεκατρία. Πώς διάολο την κορόιδεψε και την έβαλε στο δωμάτιο;Ήτην τράβηξε με το ζόρι;Ποτέ
δεν θα μάθω.
»Ακούσαμε το γδούπο, τρέξαμε και τη βρήκαμε κάτω, στο δρόμο,πνιγμένη στο αίμα. Την είχε ξεσκίσει, της είχε διαλύσει
τα σωθικά. Δεκατριώνχρονώναγγελούδι… Είχε ακόμη την πετσέτα δεμένη στο στόμα της. Βγήκε στο μπαλκόνι και
πήδηξε. Γιατί;Τι δεν άντεξε; Την ντροπή της, τον πόνο;Ποτέ δεν θα μάθω. Ώσπου να πεθάνω, θα με βασανίζουν αυτέςοι
ερωτήσεις. Θα τριγυρνάνε μες στο μυαλό μου όσο είμαι ξύπνιος, ή θα γίνονται όνειρα και θα τυραννάνε τον ύπνομου.
Όπως τόσα χρόνια - μέχρι το τέλος…
»Έτυχε να 'ναι δω κι ο Γιωργής. Μόλις πέρασε κάπως το πρώτο ξάφνιασμα και καταλάβαμε τι είχε γίνει, κοιταχτήκαμε στα
36. μάτια και, χωρίς να πούμε λέξη, καβαλήσαμε δυο άλογα και φύγαμε.
»Τον προλάβαμε έξω απ' τη Λάρισα, πέντε ώρες αργότερα.
»Του άνοιξα το στήθος με το μαχαίρι και του ξερίζωσα την καρδιά με τα ίδια μου τα χέρια. Θάψαμε το κορμί του, για να
μην το βρουν, κι αφήσαμε την καρδιά του έξω, να τη φαν τα σκυλιά και τα όρνια.
»Καταραμένη, […]ζωή…
»Δυο χρόνια αργότερα πέθανε κι η Χρυσάνθη μου. Πλάνταξε από το κλάμα, δεν άντεξε.
»Πέθανε κι ο Γιωργής, μου 'μεινε μόνο ο Άγγελος. Τον έβλεπα και τον καμάρωνα,τον αγαπούσα σαν να 'ταν δικό μου
παιδί, σαν να 'τανε το Μαριώ μου.
»Και τώρα…
»Δημοσιογράφε, κοίτα να τους βρεις, το καλό που σου θέλω… Αλλιώς θα την πληρώσεις εσύ, σ' τ' ορκίζομαι…»
ΠαπαδόπουλοςΓιάννης,Ελπίδα, Εξάντας, Αθήνα 1999, σ. 30-32, 41-48
37. 2ο
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Να ορίσετε τις παρακάτωέννοιες,να ταξινομήσετε σε αυτές τα κάστρα της Μαγνησίας και να παραθέσετε φωτογραφικό
υλικό, όπου αυτό είναι εφικτό.
Κάστρο
Φρούριο
Αρχαίο Κάστρο
Μικρό Οχυρό
Επάκτιο Φρούριο
Καστροπολιτεία
Οχυρωμένος Οικισμός
Τειχισμένη Πόλη
Νησιώτικο Καστέλι
Καστρομονάστηρο
Οχυρωμένος Ναός
Πύργος
Βίγλα
Πυργόσπιτο
Κάστρο – Καταφύγιο
Λιθοσωροί,χαλάσματα
38. Τα κάστρα της Μαγνησίας
Το κάστρο της Σκιάθου(Μπούρτζι)Αναφέρεται από το 15ο αιώνα,αλλά εγκαταλείφθηκε το 1829 λόγω της
απελευθέρωσης.Έχει έκταση περίπου 25 στρέμματα.
Ανήκει στα νησιώτικα καστέλια
Το κάστρο της Σκοπέλου.Βρίσκεταιστο βόρειο τμήμα της πόλης.Είναι ενετικό κτίσμα. Ανήκει στα νησιώτικα
καστέλια
Το κάστρο του Βόλου.Ο οικισμός τειχίστηκε από τον Ιουστινιανό και βρίσκεται στη θέση της αρχαίας
Ιωλκού.Έχει σχήμα τετράπλευρο και ενισχύεται στα ευθεία τμήματα ανά τακτά διαστήματα από
τετράπλευρους και στις δύο νότις γωνίες από κυκλικούς πύργους.Τα τείχη σώζονται από το 1889.
Κάστρο Πτελεού - Ο βυζαντινός πύργος του Πτελεού.Υπάρχει και δεύτερος πύργος κοντά στην ακτή,αρκετά
κατεστραμμένος όμως.(15ος
αι).Η είσοδος του κάστρου βρίσκεται πολύ χηλά λόγω ασφάλειας.Γύρω του
βρίσκονταν σπίτια και στρατώνες καταυλισμού.επί Τουρκοκρατίας πραγματοποιήθηκε η κατάληψη της
περιοχής από τους τούρκους.Σήμερακάποια τείχη έχουν πέσει και η είσοδος έχει καταστραφεί.Πρόκειται για
βενετική κτήση.
Το φρούριο της Νταμούχαρης .Έχει έκταση περίπου 5,5 στρέμματα.Βρίσκεται στην περιοχή Καραβοστασιά
και ανήκει στη Βυζαντινή εποχή.(110ς αι)
Η Ακρόπολη βορείως του Κεραμιδίου
Το Παλιόκαστρο στη θέση Μπάνικας ( Μακρυρράχη Ζαγοράς )
Καραβοστασιά Νταμούχαρης
Παλαιόκαστρο Σηπιάδος Άκρας – Προμύρι
Χορτόκαστρο
39. Παλαιόκαστρο Λεχωνίων ή Αγίου Βλασσίου
Ρωσικό προξενείο στα Άνω Λεχώνια ή Πύργος Ολύμπιου και Πυργόσπιτα των Άνω Λεχωνίων.Τα
περισσότερα ανήκουν στην οθωμανική περίοδο,γύρω στο 17ο
αιώνα.
Πύργος Αρμάγου και Πυργόσπιτα των Άνω Λεχωνίων(17ος αι)
Πυργός Δημητριάδη και Πυργόσπιτα των Άνω Λεχωνίων(17ος αι)
Πύργος Αποστολάκη και Πυργόσπιτα των Άνω Λεχωνίων(17ος αι)
Πύργος Αγραφιώτη και Πυργόσπιτα των Άνω Λεχωνίων(17ος αι)
Πύργος Κοκοσλή στα Λεχώνια .(17ος
αι)
Πύργος Κ΄στοδουλου(Χριστοδούλου)
Πύργος Σουλεϊμάν<Καραγιαννόλουλου των Άνω Λεχωνίων(17ος
αι)
Επίσης υπάρχουν οχυρά στο Ανατολικό Πήλιο ,Κεραμίδι,
Βένετο , Πουρί, Μπάνικας, Νταμούχαρη, Εβραιόκαστρο.
40. 2ο Φύλλο Εργασίας
1. Κάστρο
Ορισμός: ψηλό κτίσμα με οχυρώσεις που χρησιμοποιούνταν για τη φύλαξη των πόλεων.
Π.χ. Κάστρο των παλαιών(τειχίστηκε από τον Ιουστινιανό το 551 μ.Χ. και βρίσκεται στη θέση της αρχαίας Ιωλκού)
41. Εικόνα 1: Κάστρο Βατίκων
Τυπικά κάστρα συνήθως σε ύψωμα με στρατηγική σημασία, με κύριο σκοπό την άμυνα της περιοχής ή πάνω από πόλεις
(«ακρόπολη»). Μερικές φορές περιλάμβανε μικρό οικισμό ή χρησίμευε και σαν κατοικία του τοπικού άρχοντα.
Αν και όρος «κάστρο» είναι γενικός,στην ταξινόμηση του Καστρολόγου περιορίζεται σε
αυτά που έχουν κτιστεί το Μεσαίωνα (400 μ.Χ. με 1500) και που είναι σε τέτοια
κατάσταση, ώστε να είναι ευδιάκριτα από απόσταση (δηλ. αν δεν φαίνεται ότι είναι
κάστρο, δεν το κατατάσσουμε στα κάστρα). Τα περισσότερα κάστρα στην Ελλάδα
ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
2. Φρούριο
Ορισμός:οχυρωμένο κτήριο για τη στρατιωτική άμυνα μιας περιοχής.
42. Π.χ. Φρούριο Φιρκά(Το Φρούριο Φιρκά δεσπόζει στην βορειοδυτική πλευρά, στο παλιό λιμάνι των Χανίων.
Κατασκευάστηκε από τους Ενετούς στα μέσα του 16ου αιώνα, λίγο πριν πέσει ηΚρήτη.)
Μεταμεσαιωνικά μεγάλα οχυρά που χρησίμευαν κυρίως σαν στρατιωτικές βάσεις χωρίς ιδιαίτερη μέριμνα για φιλοξενία
κατοίκων ή την προστασία τους.
Ο όρος «φρούριο»είναι επίσης γενικός, αλλά στον Καστρολόγο χρησιμοποιείται για μεγάλα οχυρά που κατασκευάστηκαν
την περίοδο1500 με 1750 περίπουκαι που είχαν οχύρωση για να αντέχει τα πλήγματα πυροβόλων όπλων. Παραδείγματα:
Παλαμήδι , Νέο Φρούριο Κέρκυρας
Εικόνα 2: Νέο Φρούριο Κέρκυρας
44. Π.χ. Φρούριο των Αιγοσθένων (Το φρούριο των Αιγοσθένων είναι στο Πόρτο Γερμενό της Αττικής, 450 μέτρα από τη
θάλασσα. Είναι αρχαίο φρούριο που χρησιμοποιήθηκε και κατά τους Βυζαντινούς χρόνους.)
Κάστρα που χρησιμοποιήθηκανκαι το Μεσαίωνα, αλλά το πιο χαρακτηριστικόκαι ενδιαφέρον κομμάτι της ιστορίας τους
είναι ότι υπήρξαν αρχαίες πόλεις και ακροπόλεις.
Κατά κανόνα, η κατασκευή μεγάλου μέρους των οχυρώσεών τους είχε ολοκληρωθεί ήδη από την αρχαιότητα.
Παραδείγματα: Κάστρο Αιγοσθένων , Κάστρο Παραβόλας.
45. Εικόνα 3: Αιγόσθενα
4. Μικρό Οχυρό
Ορισμός: οχυρωμένο κτήριο για τη στρατιωτική άμυνα μιας περιοχής.
Οχυρά και μικρά φρούρια χτισμένα τον 18ο και, κυρίως, τον 19ο αιώνα που φιλοξενούσαν μικρή στρατιωτική φρουρά.
Προορίζοντανμόνο για στρατιωτική χρήση και κυρίως για φυλάκια. Επίσης, η οχύρωσή τους ήταν προσαρμοσμένη στη
χρήση και την αντιμετώπιση πυροβόλων όπλων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι διάφοροι τούρκικοι Κουλέδες στην Κρήτη ή τα οχυρά της ελληνοτουρκικής μεθορίου
στη Θεσσαλία.
46. Π.χ. Οχυρό Λίσσε(Το οχυρό Λίσσε αποτελεί τμήμα της ΓΡΑΜΜΗΣ ΜΕΤΑΞΑ και βρίσκεται σε μικρή απόσταση
ανατολικά από το χωριό Οχυρό και περίπου 2 χλμ. από τη πόλη του Νευροκοπίου, μέσα στο λόφο που υψώνεται στην
πεδιάδα του Νευροκοπίου.-Νομός Δράμας.)
5. Επάκτιο Φρούριο
Ορισμός:Κάστρα σε παράκτια τοποθεσία με πρωταρχικό σκοπό τον έλεγχο της ναυσιπλοΐας και την υπεράσπιση
ακτών ή λιμένων.
Π.χ.Μονή Ζυγού (Η Μονή Ζυγού ήταν ένα μοναστήρι της Αθωνικής Πολιτείας που επί Φραγκοκρατίαςμετατράπηκε
για λίγο σε κάστρο.)
47. Κάστρα σε παραθαλάσσια τοποθεσία με κύριο σκοπό τον έλεγχο της ναυσιπλοΐας στην περιοχή και την προστασία ακτών ή
λιμανιών. Θα μπορούσαννα ανήκουνκαι σε κάποιον από τους προηγούμενουςτύπους, αλλά αυτή η κατηγορία είναι ειδικά
για τα κάστρα που πρωταρχικόςτουςρόλοςείναι ο έλεγχος της θάλασσας. Παραδείγματα: το Φρούριο Φιρκά , το Κάστρο
του Παντοκράτορα.
Ο όρος είναι ταυτόσημος με το «Επιθαλάσσιο Φρούριο» και παραπλήσιος με το
«Λιμενόκαστρο».Εικόνα 4: Κάστρο Αγίας Μαύρας
48. 6. Καστροπολιτεία
Ορισμός:Περιτειχισμένη μεσαιωνική πολιτείαπου είναι είτε σε ερειπιώδη κατάσταση (π.χ. Μυστράς ) είτε διατηρεί
και στο εσωτερικό τη μεσαιωνική της μορφή χωρίς πολλές σύγχρονες κατασκευές (π.χ. Μονεμβασιά ). Σε κάποιες
καστροπολιτείες υπάρχει και ακρόπολη στο πιο ψηλό σημείο.
Σημειωτέον ότι ο τύπος αυτόςσυγγενεύει με τους τύπους«Κάστρο»και «Οχυρωμένος Οικισμός»με τους οποίουςτα
όρια δεν είναι ίσως πολύ καθαρά, δεδομένουότι όλα τα κάστρα είχαν στοιχειώδη οικισμό και όλοι οι οικισμοί είχαν
στοιχειώδη οχύρωση. Στις «Καστροπολιτείες» όμως κατατάσσονται όσοι οικισμοί είχαν ισχυρό (και φημισμένο)
κάστρο και σχετικά μεγάλη έκταση.
7. Οχυρωμένος Οικισμός
Ορισμός: Μεσαιωνικοί οικισμοί με όχι ιδιαίτερα ισχυρή οχύρωση ή μικρά κάστρα με μεγαλύτερη έμφαση στον
οικιστικό χαρακτήρα.Στην Ελλάδα υπάρχουνπολλοί μεσαιωνικοί οικισμοί, αλλά εδώ περιλαμβάνονται μόνο αυτοί
στους οποίους διασώζεται κάτι από τις αμυντικές κατασκευές.
Κοινό χαρακτηριστικό είναι ότι η οχύρωσή τους (ή ό,τι απομένει από αυτήν) δεν θυμίζει πολύ πραγματικό κάστρο.
Παραδείγματα: Κάστρο Οσδίνας, Κάστρο Μυλοποτάμου.
Εικόνα 5: Μονεμβασιά
49. Εικόνα 6: Μυλοπόταμος
8. Τειχισμένη Πόλη
Ορισμός: Τμήματα συγχρόνων πόλεων που περικλείονται, κατά ένα μέρος τουλάχιστον, από μεσαιωνικά τείχη.
Εικόνα 7: Ηράκλειο
50. Παραδείγματα: Ηράκλειο, Μεσαιωνική πόλη Ρόδου, Κάστρα Θεσσαλονίκης.
9. Νησιωτικό Καστέλι
Ορισμός: Η λέξη είναι συνώνυμη με το κάστρο. Χρησιμοποιείται στην περιγραφή και
ονομασία αρκετών κάστρων, κυρίως στο Αιγαίο, στην Κρήτη και μερικές φορές στην
Πελοπόννησο.
Κάστρα σε νησιά του Αιγαίου που συγκεντρώνουν κάποια ιδιαίτερα κοινά
χαρακτηριστικά:Έχουν δημιουργηθεί με πρωταρχικόσκοπότην προστασία τουπληθυσμούαπό τουςπειρατές, βρίσκονται
σε δυσπρόσιτο σημείο στο εσωτερικότου νησιού και έχουν έντονααιγαιοπελαγίτικοχρώμα. Κατά κανόνα απετέλεσαν τον
πυρήνα μεταγενέστερου οικισμού (Χώρα). Επίσης, συχνά η διάταξη των σπιτιών γύρω από τον πυρήνα είναι τέτοια ώστε
να σχηματίζεται εξωτερικό τείχος. Παραδείγματα: Κάστρο της Αμοργού, Κάστρο Αστυπάλαιας.
Εικόνα 8: Κάστρο Αστυπάλαιας
51. Σημειωτέον ότι και άλλα κάστρα σε άλλα μέρη αποκαλούνται «καστέλια»(π.χ. Φραγκοκάστελλο)χωρίς να ανήκουν
σε αυτήν την κατηγορία κάστρων.
10.Καστρομονάστηρο
Ορισμός: Στην κατηγορία αυτή υπάγονται μοναστήρια (ή εκκλησίες) με οχυρωματικό περίβολο και έντονο φρουριακό
χαρακτήρα καθώς και αμυντικοί πύργοι μοναστηριών.
Είναι ενδιαφέρονότι υπάρχουν πολλά ακόμα μοναστήρια με πύργους και επάλξεις, αλλά δεν συμπεριλαμβάνονται στον
Καστρολόγο επειδή είναι σύγχρονες κατασκευές.
Π.χ. Μονή Φωτοδότη (βρίσκεται βόρεια του οικισμού
Δανακός– Στη Νάξο.
Το μοναστήρι κτίστηκε στα ερείπια παλαιοχριστιανικής τρίκλιτης κιονοστήρικτης
βασιλικής του 6ου αιώνα, καιαποτελείται από δύο ορόφους.)
Καστρομοναστήρια
52. Εικόνα 9: Μονή Βατοπεδίου
11.Οχυρωμένος Ναός
Ορισμός:
Εκκλησίες που ενσωματώνουν φρουριακά χαρακτηριστικά ή που είχαν οχυρωματικό περίβολο.
Παλιότερα ανήκαν στον προηγούμενο τύπο, αυτό όμως δεν ήταν πολύ σωστό. Ελάχιστα μνημεία αυτού του τύπου
καταγράφονται προσώρας στον Καστρολόγο, αλλά η περίπτωση αυτή δεν είχε ερευνηθεί όσο θα έπρεπε μέχρι τώρα.
Παράδειγμα: Κοσμοσώτειρα Φερρών .Εικόνα 10: Φαλάνδρα
53. 12.Πύργος
Ορισμός: Ψηλό οικοδόμημα αμυντικού χαρακτήρα, συνήθως κυκλικό ή τετράπλευρο. Μεμονωμένη οχυρωματική
κατασκευή με σχετικά μεγάλο ύψος, που είναι είτε κατάλοιπο μιας μεγαλύτερης αμυντικής κατασκευής (π.χ. Λευκός
Πύργος)ή ήταν εξαρχής αυτοτελήςκατασκευή που χρησιμοποιήθηκε σαν προμαχώνας, παρατηρητήριο, κατοικία, οχυρό
κ.λπ.
Π.χ. Λευκός Πύργος(Ο Λευκός Πύργος είναι από τα πιο εμφανή και γνωστά ιστορικά κτίσματα της «νύμφης τον
Θερμαϊκού».Αποτελείται από 6 ορόφους, έχει 34 μέτρα ύψος και 70 μέτρα περίμετρο. Αποτέλεσε μέροςτων τειχών
της πόλης, τα οποία ξεπερνούσαν κάποτε σε μήκος τα τέσσερα χιλιόμετρα.)
54. Μικροί πύργοι που ήταν κατά κύριο λόγο παρατηρητήριαή φρυκτωρίες ή απλές σκοπιές και φυλάκια. Η φρουρά τους ήταν
το πολύ δύο άντρες.
Οι βίγλες στο ιστολόγιο είναι όλες παράκτιες και ο βασικός τους ρόλοςήταν η έγκαιρη προειδοποίηση στις επιδρομές των
πειρατών.
Αρκετοί πύργοι στην ηπειρωτική Ελλάδα θα μπορούσανεπίσης να χαρακτηριστούν «βίγλες», αλλά το αποφεύγουμε
επειδή ο ρόλος των πύργων στην ενδοχώρα δεν είναι πάντα σαφής και σπάνια ήταν μόνο βίγλες
13.Βίγλα
Ορισμός:Μικρός πύργος που χρησίμευε σαν παρατηρητήριο και φυλάκιο.
55. Π.χ. Βίγλα Τραχήλι ( Μια από τις πολυάριθμεςβίγλες στη δυτική ακτή της Χίου. Η συγκεκριμένη είναι στον όρμο Λιθίου
σε μια χερσονησίδα.Λόγω τοποθεσίας, είναι από τις πιο χαρακτηριστικές βίγλες του νησιού.Οι βίγλες της Χίου είναι
μεσαιωνικοί, κυλινδρικοί πυργίσκοι σε ακτές και ακρωτήριατου νησιού με σκοπό την παρατήρηση του πελάγους και την
έγκαιρη ειδοποίηση των κατοίκων σε περίπτωση εχθρικής ή πειρατικής επιδρομής.)
Εικόνα 11: Βίγλα Ελίντας
14.Πυργόσπιτο
Ορισμός:Οχυρωμένη κατοικία έτσι που να μοιάζει με πύργο.
56. Σχετικά μικρά κάστρα και πύργοι που χρησιμοποιήθηκαν πρωτίστως σαν κατοικίες τοπικών αρχόντων αλλά και σαν
ιδιωτικά οχυρά.
Το παρόν έγγραφο δεν ασχολείται με πύργους τωννεότερωνχρόνων που ήταν βασικά κατοικίες, όπως οι πύργοι της
Μάνης. Οι λίγοι πύργοι της Μάνης που
Π.χ. Λευκός Πύργος
15.Κάστρο – Καταφύγιο
Ορισμός:Οχυρώσειςπου δεν είχαν μόνιμη φρουρά, βρίσκονταν σε δύσβατα και απομακρυσμένα σημεία και χρησίμευαν
κυρίως για την απόκρυψη και προστασία του πληθυσμούσε εχθρικές επιδρομές. συμπεριλαμβάνονται (από τους 800) είναι
αυτοί που έχουν μια αξιομνημόνευτηπολεμική ιστορία ή ιδιαίτερα πυργόσχημα χαρακτηριστικά. Η κατασκευή τους, όπως
είναι φυσικό, δεν ήταν ιδιαίτερα επιμελημένη και «εντός των τειχών» εντοπίζονται ελάχιστα έως καθόλου κτίσματα.
Εικόνα 13:Κάστρο Ζάγγολης
Εικόνα 12: Πύργος Ουρανούπολης
57. 16.Λιθοσωροί & Χαλάσματα
Ορισμοί: Κάστρα-ερειπιώνες από τα οποία σώζονται ελάχιστα ίχνη, λιθοσωροί και χαλάσματα χωρίς τίποτα να
θυμίζει κάστρο.
Π.χ.Κάστρο Φυλάγρα (Σημαντικός αρχαίος οχυρωμένος οικισμός που αναβίωσε τον 14ο αιώνα.Φαίνεται πως κατά το
Μεσαίωνα δεν υπήρξε σημαντικό κάστρο, αλλά ένα απλό παράκτιο φυλάκιο που απέκτησε κάποια σημασία (ή
δημιουργήθηκε) όταν οι Καταλανοί διείσδυσαν στην περιοχή.Σήμερα σώζονται ελάχιστα ερείπια της αρχαίας, ως επί το
πλείστον, οχύρωσης.)
58. Τα κάστρα στην Ελλάδα, με πολύ λίγες εξαιρέσεις, είναι ερειπωμένα. Αλλά στην ειδική αυτή κατηγορία υπάγονται εκείνα
από τα οποία δεν σώζεται σχεδόν τίποταεκτός από λιθοσωρούς (κοινώς, μπάζα)και κάποια δυσδιάκριτα ερείπια σε χαμηλό
ύψος.
Σε ορισμένες περιπτώσεις εδώυπάγονται κάστρα για την κατάσταση των οποίωνδεν υπάρχουνεπαρκείς πληροφορίεςστον
Καστρολόγο (όπως το κάστροτης Ταρσού)και για τα οποία μπορεί να αποδειχθεί ότι δεν θα έπρεπε να ανήκουν σε αυτήν
την κατηγορία.
Να επισημάνουμε ότι αν οι κατασκευέςαυτές ήταν σε κάπως καλύτερη κατάσταση, θα έπρεπε να υπαχθούν σε έναν από
τους υπόλοιπους τύπους.
Εικόνα 14: Κάστρο Ταρσού
59. Κάστρα & Φρούρια Νομού Μαγνησίας ΕΛΑΦΡΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Α1
Όνομασία
Κάστρου
Ξενική Ονομασία - άλλες
ονομασίες – τοποθεσία –
υψόμετρο - πρόσβαση -
είσοδος - συντεταγμένες
Περιφερεια
κή Ενότητα
- Νομός -
Δήμος -
Δημοτική
Ενότητα -
Κοινότητα-
Οικισμός
Εποχή -
Χρονολογία
κατασκευής -
Χαρακτηρισμ
ός Κάστρου -
Εποχές
Χρονολογική
κατοχή
Κάστρου
Τύπος Κάστρου -
Σημερινή Κατάσταση -
Είδος Μνημείου -
Φορέας Προστασίας
Φωτογραφία Κάστρου
Κάστρο
Νταμούχαρης
Κάστρο Νταμούχαρης
Τοποθεσία:Νταμούχαρη
Μαγνησίας
Δήμος
Ζαγοράς -
Μουρεσίου
Χρονολογία
κατασκευής:
11ος αιώνας
Τύπος Κάστρου:
Επάκτιο Φρούριο.
Είδος Μνημείου:
60. Υψόμετρο: ≈ 10 μ.
Διαδρομή προς το Κάστρο:
Οδικά & Πεζή.
Είσοδος στο Κάστρο:
Προσβάσιμο και χωρίς
ιδιαίτερη φύλαξη.
Συντεταγμένες:
39°24′22.67″N
23°10′45.03″E39.4062972°N
23.1791750°E
Νταμούχαρη
Μαγνησίας
Χαρακτηρισμ
ός Κάστρου:
Βυζαντινή
περίοδος
Αμυντικά
Συγκροτήματα -Κάστρα
- Φρούρια
Σημερινή Κατάσταση:
Μισο-ερειπωμένο
Κάστρο.
Φορέας προστασίας:
Κάστρο Πτελεού
Κάστρο Πτελεού[1]
Τοποθεσία:Πηγάδι
Μαγνησίας, Κόλπος Αχιλλείου,
Μαγνησία
Υψόμετρο: ≈ 50 μ.
Διαδρομή προς το Κάστρο:
Οδικά & Πεζή.
Είσοδος στο Κάστρο:
Προσβάσιμο και χωρίς
ιδιαίτερη φύλαξη.
Συντεταγμένες:
39°1′59.38″N
22°58′28.63″E39.0331611°N
Δήμος
Αλμυρού
πρώην
Δήμος
Πτελεού
Πηγάδι
Μαγνησίας
Χρονολογία
κατασκευής:
15ος αιώνας
Χαρακτηρισμ
ός Κάστρου:
Βενετική
κτήση
Τύπος Κάστρου:
Επάκτιο Φρούριο.
Είδος Μνημείου:
Αμυντικά
Συγκροτήματα -Κάστρα
- Φρούρια
Σημερινή Κατάσταση:
Μέτρια κατάσταση
Κάστρου.
Φορέας προστασίας:
7η Εφορεία Βυζαντινών
Αρχαιοτήτων (7η ΕΒΑ)
61. 22.9746194°E
Κάστρο Σκιάθου
Κάστρο Σκιάθου
Τοποθεσία:Σκιάθος (βόρειο
άκρο)
Υψόμετρο: ≈ 25 μ.
Διαδρομή προς το Κάστρο:
Οδικά & Πεζή.
Είσοδος στο Κάστρο:
Προσβάσιμο και χωρίς
ιδιαίτερη φύλαξη.
Συντεταγμένες:
39°12′35.72″N
23°27′39.15″E39.2099222°N
23.4608750°E
Δήμος
Σκιάθου
Σκιάθος
Χρονολογία
κατασκευής:
Μέσα 14ου
αιώνα
Χαρακτηρισμ
ός Κάστρου:
Βυζαντινή
περίοδος
Τύπος Κάστρου:
Νησιώτικο Καστέλι.
Είδος Μνημείου:
Αμυντικά
Συγκροτήματα -Κάστρα
- Φρούρια
Σημερινή Κατάσταση:
Μέτρια κατάσταση
Κάστρου.
Φορέας προστασίας:
Μπούρτζι
(Σκιάθος)
Μπούρτζι Σκιάθου
Τοποθεσία:Σκιάθος
Υψόμετρο: Σε μηδενικό
υψόμετρο (0 μ.).
Διαδρομή προς το Μπούρτζι:
Στην πόλη της Σκιάθου και με
πλοιάρια.
Δήμος
Σκιάθου
Σκιάθος
Χρονολογία
κατασκευής:
15ος αιώνας
Χαρακτηρισμ
ός Κάστρου:
Βενετική
Τύπος Κάστρου:
Μπούρτζι.
Είδος Μνημείου:
Αμυντικά
Συγκροτήματα -Κάστρα
- Φρούρια
Σημερινή Κατάσταση:
62. Είσοδος στο Μπούρτζι:
Προσβάσιμο και χωρίς
ιδιαίτερη φύλαξη.
Συντεταγμένες:
κτήση Μέτρια κατάσταση.
Φορέας προστασίας:
Κάστρο Σκοπέλου
Κάστρο Σκοπέλου
Τοποθεσία:Σκόπελος, στην
κορυφή της Χώρας Σκοπέλου
Υψόμετρο: ≈ 40 μ.
Διαδρομή προς το Κάστρο:
Οδικά & Πεζή.
Είσοδος στο Κάστρο:
Προσβάσιμο και χωρίς
ιδιαίτερη φύλαξη.
Συντεταγμένες:
39°7′27.67″N
23°43′38.73″E39.1243528°N
23.7274250°E
Δήμος
Σκοπέλου
Σκόπελος
Χρονολογία
κατασκευής:
15ος αιώνας
Χαρακτηρισμ
ός Κάστρου:
Βενετική
κτήση
Τύπος Κάστρου:
Νησιώτικο Καστέλι.
Είδος Μνημείου:
Αμυντικά
Συγκροτήματα -Κάστρα
- Φρούρια
Σημερινή Κατάσταση:
Τελείως ερειπωμένο
Κάστρο – διασώζονται
ερείπια - δυσδιάκριτο
