Ιστορία Ε΄ δημοτικού

1. 29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και
αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία

2. Ας θυμηθούμε:
Τα μέτρα για την προστασία των γεωργών τα χρόνια των τελευταίων
μακεδόνων αυτοκρατόρων δεν εφαρμόζονταν.
Η πρωτεύουσα αποξενώθηκε από τις αγροτικές επαρχίες της. Ο
στρατός αποδυναμώθηκε, δόθηκαν μεγάλα προνόμια στους Βενετούς,
ο λαός δυσαρεστήθηκε και τα οικονομικά του κράτους παρέλυσαν.
Είναι φανερό ότι η αυτοκρατορία περνάει κρίση.
Τι πιστεύετε ότι θα γίνει;;;;;

3. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και
αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία
Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Νορμανδοί απειλούν την αυτοκρατορία
και την Πόλη. Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίζονται οριστικά.
Ο Αλέξιος Α' ο Κομνηνός απομακρύνει τους Νορμανδούς.
Στο σημερινό μάθημα θα μάθουμε:

4. Στα μέσα του 11ου αιώνα τις ανατολικές περιοχές της αυτοκρατορίας
απειλούσαν οι Σελτζούκοι Τούρκοι.
Ποιες ήταν οι ανατολικές περιοχές;

5. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι ήταν λαός ασιατικής καταγωγής.

6. Πολλοί απ’ αυτούς υπηρετούσαν ως μισθοφόροι κοντά στους Άραβες,
από τους οποίους πήραν και τη μουσουλμανική θρησκεία.

7. Με αρχηγό τους τον Άλπ-Αρσλάν πέρασαν τα σχεδόν αφύλακτα
βυζαντινά σύνορα.
Γιατί ήταν σχεδόν αφύλαχτα τα σύνορα της αυτοκρατορίας;

8. Τότε οι Σελτζούκοι Τούρκοι κατάκτησαν τις ανατολικές επαρχίες της
Αρμενίας και της Καππαδοκίας και έφτασαν ως την Καισάρεια.

9. Είχαν κάποιο στόχο οι Σελτζούκοι Τούρκοι;

10. ΚΑΙ ΒΕΒΑΙΑ ΕΙΧΑΝ ΣΤΟΧΟ!

11. Τελικός στόχος τους βέβαια ήταν η Κωνσταντινούπολη.

12. Το 1068 αυτοκράτορας του
Βυζαντίου έγινε
ο Ρωμανός Δ’, ο
Διογένης. Καταγόταν από
την Καππαδοκία και
διακρινόταν για το ήθος και
τη γενναιότητά του.
Θα κάνει κάτι πιστεύετε ο
καινούριος αυτοκράτορας
για να αντιμετωπίσει τους
Σελτζούκους Τούρκους;
Θυμηθείτε ότι η
αυτοκρατορία έχει
ΠΟΛΛΑΑΑ οικονομικά
προβλήματα….

13. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε ο Ρωμανός Δ’, ο
Διογένης, οργάνωσε ένα αξιόμαχο εκστρατευτικό σώμα και,
οδηγώντας το ο ίδιος, έσπευσε να αντιμετωπίσει τους Σελτζούκους.

14. Στη μάχη του Ματζικέρτ όμως (1071) ο στρατός του Ρωμανού έπαθε
μεγάλη καταστροφή.

15. Ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Τούρκους.
Ήταν σημαντική αυτή η μάχη που χάθηκε;

16. Ανεμπόδιστοι τώρα οι Σελτζούκοι, κατέλαβαν ολόκληρη σχεδόν τη Μικρά
Ασία και απέκοψαν τους δρόμους των Βυζαντινών για την Ανατολή.

17. 5. O Αλπ Αρσλάν τιμά τον αιχμάλωτο Ρωμανό Δ΄
Ο αρχηγός των Σελτζούκων Τούρκων Αλπ Αρσλάν, μετά τη μάχη του Ματζικέρτ
φέρθηκε στον αιχμάλωτο αυτοκράτορα Ρωμανό Δ΄ με την καλοσύνη που μόνον
οι γενναίοι διαθέτουν. Τον κάλεσε στο γεύμα και του είπε:

18. «Μη φοβάσαι, δε θα πάθεις κανένα κακό. Θα τιμηθείς όπως αξίζει στη
βασιλική σου μεγαλειότητα. Γιατί πιστεύω πως είναι ανόητος ο άνθρωπος
εκείνος που δε συλλογίζεται ότι η τύχη μεταβάλλεται και δε σέβεται τις
συμφορές των άλλων». Τι εννοούσε;

19. Και, τηρώντας το λόγο του, τον ελευθέρωσε μαζί με τους άνδρες της
φρουράς του και υπέγραψε συνθήκη ειρήνης μαζί του.
Μ. Ψελλός, Χρονογραφία
Πώς σας φαίνεται η πράξη του Αλπ Αρσλάν να ελευθερώσει τον αιχμάλωτο
Ρωμανό Δ΄; Θυμάστε κάτι ανάλογο από την περυσινή σας ιστορία;

20. Από τα λόγια του και τις πράξεις του φαίνεται ότι ο Αλπ Αρσλάν ήταν ένας
σοφός ηγέτης. Ήξερε πολύ καλά ότι κανένας δεν γνωρίζει τι θα του συμβεί στο
μέλλον όσο δυνατός και πλούσιος και αν είναι. Γι αυτό φέρθηκε στον βυζαντινό
αυτοκράτορα όπως θα ήθελε να του φερθούν και εκείνου, αν ήταν στη θέση
του. Κάτι ανάλογο συνέβη με τον Μέγα Αλέξανδρο, αφού φέρθηκε με πολύ
καλό τρόπο στην οικογένεια του Δαρείου που την είχε πιάσει αιχμάλωτη.

21. Δέκα χρόνια μετά
τη μάχη του
Ματζικέρτ, το
1081,
αυτοκράτορας του
Βυζαντίου
ανέλαβε
ο Αλέξιος Α’, ο
Κομνηνός.
Δέκα χρόνια
πέρασαν. Έχει
ακόμα εχθρούς η
αυτοκρατορία; Τι
μπορεί να κάνει ο
νέος
αυτοκράτορας;

22. Ο Αλέξιος Α’, ο Κομνηνός προσπάθησε να οργανώσει το κράτος και
να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο των Σελτζούκων. Να τα κατάφερε άραγε;

23. Όμως την ίδια περίπου εποχή όμως εμφανίστηκε στη Δύση ένας άλλος
λαός, οι Νορμανδοί (Βίκινγκς), οι οποίοι διακρίνονταν για τις ναυτικές τους
ικανότητες. Τι μπορεί να ήθελαν;

24. Αυτοί κατέβηκαν από τη Σκανδιναβία και τη Βόρεια Ευρώπη και
ακολουθώντας το ρεύμα των ποταμών, έφτασαν ως τη Μεσόγειο.

25. Εκμεταλλευόμενοι τα εσωτερικά προβλήματα των Βυζαντινών και τις
συγκρούσεις τους με τους Σελτζούκους Τούρκους, κατάκτησαν χωρίς
δυσκολία τα βυζαντινά εδάφη της Νότιας Ιταλίας.

26. Στη συνέχεια πέρασαν στη Βαλκανική, κατέλαβαν το Δυρράχιο.
Ακολούθησαν την Εγνατία οδό. Πού είχαν στόχο να πάνε;

27. Οι Νορμανδοί βάδισαν κατά της Θεσσαλονίκης και της Κωνσταντινούπολης.

28. Μια άλλη ναυτική ομάδα τους κινήθηκε προς την Πελοπόννησο και
λεηλάτησε τα παράλιά της.

29. Οι Νορμανδοί πλησιάζουν από πολλές πλευρές. Τι μπορεί να κάνει ο
αυτοκράτορας;
1. Τίποτα. Τώρα ο αυτοκράτορας έχει άλλες δουλειές. Προσπαθεί να
οργανώσει το κράτος.
2. Τίποτα. Τώρα ο αυτοκράτορας πρέπει να αντιμετωπίσει τους
Σελτζούκους Τούρκους.
3. Μπορεί να φτιάξει αξιόμαχο στρατό. Αλλά προλαβαίνει; Τα χρήματα
του φτάνουν;
4. Μπορεί να ζητήσει βοήθεια.
Αλλά από ποιον ή ποιους;

30. Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ τότε ζήτησε βοήθεια από τους Βενετούς.
Όμως γιατί από τους Βενετούς;
Και οι Βενετοί είχαν λόγους να τον βοηθήσουν;

31. Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ τους έδωσε ως αντάλλαγμα εμπορικά προνόμια
στη Μεσόγειο και στα βυζαντινά λιμάνια.

32. Στην Κωνσταντινούπολη τους επέτρεψε να εγκατασταθούν έξω από τα
τείχη, στην έξοδο του Κεράτιου, στο Γαλατά, και να δημιουργήσουν εκεί
δική τους εμπορική συνοικία, χωρίς να πληρώνουν φόρους.
Πιστεύετε ότι ήταν αρκετά αυτά για να δεχτούν οι Βενετοί;

33. Οι Βενετοί ανταποκρίθηκαν
πρόθυμα στην πρότασή του.
Βοήθησαν τους Βυζαντινούς στη
θάλασσα και από κοινού
κατάφεραν να νικήσουν τους
Νορμανδούς και να τους
απομακρύνουν από τα
Βαλκάνια.

34. Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι Βυζαντινοί τον 11ο αιώνα;
Τι ανάγκασε τον Αλέξιο τον Α΄ τον Κομνηνό να παραχωρήσει
εμπορικά προνόμια στους Βενετούς;

35. Ας θυμηθούμε:
Νέοι εχθροί εμφανίζονται και
αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία
Οι Σελτζούκοι Τούρκοι εμφανίζονται στην ανατολή. Ο Ρωμανός Δ’, ο
Διογένης προσπαθεί να τους αντιμετωπίσει στο Ματζικέρτ το 1071,
αλλά δεν τα καταφέρνει και πιάνεται αιχμάλωτος. Οι Νορμανδοί
έρχονται από τον βορρά και απειλούν την αυτοκρατορία και την Πόλη.
Ο Αλέξιος Α' ο Κομνηνός με τη βοήθεια των Βενετών, αφού τους
έδωσε πολλά προνόμια, τελικά τους απομακρύνει.

36. 29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία
1. Παρατηρήστε τον χάρτη 2, εντοπίστε εκεί τις κινήσεις των Νορμανδών και
των Σελτζούκων Τούρκων και αντιστοιχίστε στον παρακάτω πίνακα αυτά που
ταιριάζουν:

37. 3. Προσπαθήστε να βρείτε και να ακούσετε στην τάξη το «Τσάμικο»
τραγούδι-πηγή 4. Σχετίζεται το τραγούδι με το σημερινό μάθημα; Σε ποιες
άλλες στιγμές της ιστορίας της πατρίδας μας νομίζετε ότι αναφέρεται;
4. Τσάμικος
Στα κακοτράχαλα τα βουνά,
με το σουραύλι και το ζουρνά,
πάνω στην πέτρα την αγιασμένη,
χορεύουν τώρα τρεις αντρειωμένοι.
Ο Νικηφόρος κι ο Διγενής
κι ο γιος της Άννας της Κομνηνής.
Δική τους είναι μια φλούδα γης,
μα εσύ, Χριστέ μου, τους ευλογείς
για να γλιτώσουν αυτή τη φλούδα,
απ’ το τσακάλι και την αρκούδα.
Δες πως χορεύει ο Νικηταράς
κι αηδόνι γίνεται ο ταμπουράς!
Από την Ήπειρο στο Μοριά
κι απ’ το σκοτάδι στην λευτεριά.
Το πανηγύρι κρατάει χρόνια,
στα μαρμαρένια του Χάρου
αλώνια
Κριτής κι αφέντης είν’ ο θεός
και δραγουμάνος του ο λαός.
Στίχοι: Νίκου Γκάτσου
Μουσική: Μάνου Χατζιδάκι
https://www.youtube.com/watch?v=Z_g2i1FLBbo&feature=youtu.be

38. 6. Η Άννα Κομνηνή
Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός, όταν γύρισε στο παλάτι από τους πολέμους του με
τους Νορμανδούς, ήταν κατάκοπος και εξαντλημένος. Μετά από τρεις
ημέρες δέχτηκε το καλύτερο δώρο που μπορούσε να του χαρίσει η γυναίκα
του Ειρήνη. Ένα όμορφο κοριτσάκι.
4. Διαβάστε το κείμενο-πηγή 6 για την Άννα Κομνηνή

39. Ο Αλέξιος σήκωσε τα μάτια του στον ουρανό και αναφώνησε:
-Ευχαριστώ, Κύριε. Αν δεν έρθει ξοπίσω της γιος, αυτή θα είναι διάδοχός
μου, αυτή θα στηρίξει το θρόνο μου.
Μέσα στην κούνια τής φόρεσαν το αυτοκρατορικό διάδημα και την
αρραβώνιασαν με το δεκάχρονο Κωνσταντίνο Δούκα, γιο του
εκθρονισμένου αυτοκράτορα Μ. Δούκα.
Σοφία Παπαδάκη, Ιστορίες από το Βυζάντιο

40. Η Άννα Κομνηνή όταν μεγάλωσε
έγινε μία σπουδαία πριγκίπισσα,
ιστορικός και γιατρός. Έμαθε όλα
όσα μπορούσαν να μαθευτούν
στην εποχή της, τη ρητορική και
τη φιλοσοφία, την ιστορία και τη
λογοτεχνία, τη γεωγραφία και τη
μυθολογία, την ιατρική και τις
επιστήμες. Μάλιστα έγραψε όλη
την ιστορία του πατέρα της σε 15
βιβλία που ονομάστηκαν
«Αλεξιάδα».
Τι αντιλήψεις είχαν οι
Βυζαντινοί για τις γυναίκες και
για τις ικανότητές τους να
αναλάβουν την εξουσία ενός
κράτους; Συμβαίνει κάτι
ανάλογο σήμερα; Αναφέρετε
παραδείγματα

41. Εκείνα τα χρόνια δε θεωρούσαν τις γυναίκες ικανές να αναλάβουν την
εξουσία ενός κράτους. Πίστευαν ότι οι άντρες ήταν ανώτεροι και πιο
κατάλληλοι γι’ αυτήν τη δουλειά. Σήμερα υπάρχουν μέρη στον κόσμο που
οι γυναίκες δεν έχουν ακόμη καμία αξία, αλλά υπάρχουν και μέρη που οι
γυναίκες μπορούν να κυβερνήσουν αρκεί να εκλεγούν.
Άνγκελα Δωροθέα
(Κάσνερ) Μέρκελ, πρώτη
γυναίκα καγκελάριος της
Γερμανίας από την ίδρυση
του Ομοσπονδιακού Κράτους
το 1871.

42. Τερέζα Μέι, πρωθυπουργός
του Ηνωμένου Βασιλείου

43. Υεμένη: Η κατάθεση μιας γυναίκας στο δικαστήριο έχει τη μισή αξία από
αυτή ενός άντρα. Ό,τι κι αν υποστηρίζει μια γυναίκα, αν ένας άντρας πει το
αντίθετο, η δική του γνώμη έχει μεγαλύτερη αξία. Η μαρτυρία μιας γυναίκας
λαμβάνεται υπόψη ως μισή. Δεν υπολογίζεται ως πλήρες άτομο μπροστά σε
ένα δικαστήριο. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις, οι γυναίκες δεν μπορούν
να καταθέσουν καν.

44. Σαουδική Αραβία: Οι γυναίκες απαγορεύεται να οδηγούν.

45. 5. Διαβάστε το παρακάτω κείμενο-πηγή του Ρώσου ιστορικού Α. Α.
Βασίλιεφ, και το κείμενο-πηγή 24.4.
4. Ο πρώτος διχασμός με τη
Δύση
«Όταν ο πάπας της Ρώμης
έμαθε την καθαίρεση των
σεπτών εικόνων, εμπόδισε να
σταλούν οι φόροι της Ρώμης και
της Ιταλίας στην
Κωνσταντινούπολη. Με επιστολή
του ακόμη εμήνυσε στον
αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ ότι δεν
πρέπει ο βασιλιάς να κάνει λόγο
και να μεταβάλει την αρχαία
πίστη της εκκλησίας, η οποία
έχει καθιερωθεί από τους αγίους
πατέρες».
Θεοφάνης (Ιστορικός της εποχής).
Το οριστικό σχίσμα του 1054
«Μετά την εικονομαχία, οι σχέσεις ανατολικής
και δυτικής εκκλησίας ψυχράθηκαν και σιγά-
σιγά η μία απομακρυνόταν από την άλλη. Η
σημαντικότερη διαφορά ανάμεσά τους ήταν
το ζήτημα των Πρωτείων του Πάπα, ο οποίος
ήθελε να εξουσιάζει όλους τους άλλους
Πατριάρχες. Το 1054 λοιπόν οι σχέσεις των
δύο εκκλησιών διακόπηκαν οριστικά. Οι
συνέπειες ήταν οδυνηρές και για τις δύο
πλευρές. Δυο χριστιανικοί κόσμοι χωρίστηκαν
και το σχίσμα αυτό παραμένει αγεφύρωτο
έως σήμερα. Το μίσος που κυριάρχησε
ανάμεσά τους θα εκδηλωθεί εκ μέρους της
Δύσης, λίγο αργότερα, με τις σταυροφορίες
και την άλωση της Πόλης το 1204». Α.Α.
Βασίλιεφ, Ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας
Τι σημασία είχε για το Βυζάντιο και τον χριστιανικό κόσμο το σχίσμα των εκκλησιών;

46. Οι συνέπειες του σχίσματος ήταν οδυνηρές. Οι δύο χριστιανικοί κόσμοι
παρέμειναν από τότε χωρισμένοι και γι αυτό σήμερα υπάρχουν ακόμη δύο
εκκλησίες, η Ρωμαιοκαθολική και η Ορθόδοξη. Το μίσος ανάμεσά τους
οδήγησε στην άλωση της Πόλης και στο τέλος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

47. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και
αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία
Το 1054 η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίστηκαν οριστικά. Το 1071
Ρωμανός Δ’, ο Διογένης ηττήθηκε στο Ματζικέρτ από τον Αλπ Αρσλάν, τον
ηγέτη των Σελτζούκων Τούρκων. Δέκα χρόνια αργότερα εμφανίστηκαν οι
Νορμανδοί. Ο αυτοκράτρας Αλέξιος Α' ο Κομνηνός με τη βοήθεια των
Βενετών, αφού τους έδωσε πολλά προνόμια, κατάφερε να τους
απομακρύνει. Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίστηκαν οριστικά.
Ας ξαναθυμηθούμε:

48. Παρουσίαση: ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΥΛΩΝΑΚΗ