Weitere ähnliche Inhalte
Mehr von Forouzan Dehbashi (20)
ترجمه در دورة قاجار.pdf
- 1. ادب
فارسي
،
دورة
2
،
شمارة
2
،
زمستان و پاييز
9319
،
شمار
ة
پياپي
91
قاجار دورة در ترجمه
(
از
9291
ق
.
پايان تا
ّریفمظ دورة
)
خسروبيگي هوشنگ
پيام دانشگاه تاريخ گروه استاديار
نور
ّدممح
فيضي خالد
دانش
کارشناس آموختة
ي
دور ايران تاريخ ارشد
ة
اسالمي
پيام دانشگاه
نور
(
ص از
921
تا
941
)
دريافت تاريخ
:
21
/
11
/
19
پذيرش تاريخ
:
92
/
92
/
19
چکيده
پیشین از بخشی
ة
و ادبی
تاریخی
ایران
،
آثار در
ی
یاا و ترجمه حاصل که مانده جای به
از اقتباس
متون
مکتوب
زبان به
است دیگر های
.
ترجمه این
را ها
«
میرزا
»
ملا هاای
ط
ز به
و بان
ّاتیادب
می انجام فارسی
دادند
.
نگ سبک
نگاارش سابک هماان آثار این ارش
دورة
ترجمه زمانی
است
.
دورة
قاجاریه
از
ّممه
ترین
دوره
ترجمه های
ایاران تاریخ در
از
یلی انگ و فرانلوی زبان
است
.
مقاله این هدف
،
یلی انگ زبان از ترجمه جایگاه و نقش ارزیابی و بررسی
زباان باه
فارسی
،
در
فرانلوی زبان با مقایله
،
از بخشی در
قاجار دورة
است
.
در
این
پژوهش
،
یلی انگ زبان از ترجمه تاریخ بررسی ضمن
فارسی به
،
با
باه کااات
ترجمه آثار تعداد
مترجمان تعداد و شده
ناصری رجمةدارالت
،
فرانله زبان گرفتن پیشی
یلی انگ زبان از
داده نشان
،
و
زمینه
این عوامل و ها
بررسی و شناسایی امر
شده
است
.
واژه
کليدی های
:
ترجماه تااریخ
،
یلای انگ زباان
،
فارسای زباان
،
فرانلاوی زباان
،
قاجاریه
،
ّیندناصرال
شاه
.
نویلند الکترونیکی پلت نشانی
ة
ملئول
:
kh_beagi@pnu.ac.ir
- 2. 921
/
،فارسي ادب
دورة
2
شمارة ،
2
پاييز ،
زمستان و
9319
پياپي شمارة ،
91
ّدمق
مه
متون ترجمة
یلای انگ
فارسای زباان باه
(
از
آغااز
قاجاریاه
ه مشارو از قبال تاا
)
،
از یکای
موضوع
هایی
ارزش که است
و
تأثیر
بر آن فرهنگی
هیچ
کس
پوشی
نیلات ده
.
در
حقیقات
فرهنگ راه آغاز
ایران ی
ترجمه موضوع در
،
همان در
دورة
قاجاریاه
گرفتاه شاکل
اسات
و
،امروز مترجمان
ادامه
دهندة
هلتند فرهنگی حرکت همان
؛
،بنابراین
ملایر بازشاناتتن
پیموده
در شده
متون ترجمة
یلی انگ
فارسی به
،
ادام در روشنی چراغ
ة
تواهد ملیر این
بود
.
پژوهش در
حاضر
،
بنا
نیلت آن بر
ترجمه تمام که
فارسای باه یلای انگ های
،
و نقاد
بررسی
،شود
ترجم این به اشاره کنار در که ب
ه
ها
،
ترجمه تاریخی سیر
زباان از
یلای انگ
فارسی به
عوامل شناسایی و
رمؤث
بر
ترجمه توسعة
ا
به
تصوص
ترجمه
یلای انگ زبان از
مقایل و
ة
ترجمه
و یلی انگ های
ک نظار از فرانلوی
ّام
ی
ا
از
ّممها
تارین
ایان موضاوعات
پژوهش
است
.
ازآنجاکه
زبان
فرانله و یلی انگ های
،
ترجم در
ة
متون
ق متع
به
قاجار دورة
(
عنوان به
زبان
مبدأ
)
ا نقش
ی ص
را
کرد ایفا
ه
اند
بیشاتری توفیاق فرانله زبان بین این در و
داشاته
است
،
زبان دو این جایگاه جلتجوی
ا
به
ا یلی انگ زبان ویژه
ه مشرو از قبل تا
،
اقمحق
اهداف به رسیدن در را
مورد
نظر
یاری
تواه
د
داد
.
همین در
زمینه
،
ّهیفرضا
هاایی
،
تاط
پژوهش این سیر
بود تواهند
؛
اینکه
تأسیس
و دارالفنون
ناصاری رجمةدارالت
،
ّممها
تارین
ة مرح در ترجمه رونق عوامل
و نخلت
ة مرح در یلی انگ زبان شدن منزوی
باوده بعد
،
نه نگاه یا
جامعة ملاعد چندان
ایرانی
یلی انگ به
بر مزید ها
ت ع
باه را زباان این و شده
است رانده حاشیه
.
از قبل
این آغاز
پژوهش
،
تحقیقاتی
درمورد
پیشین
ة
و موضوع
یحت
عنوان
مشاابه های
آن با
شد انجام
نتیج که
ة
ق از آن
ت
بررسی
ها
داشت حکایت
.
از
ّممه
ترین
پاژوهش
هاای
موجود
این در
زمینه
،
از مقاله دو
کیانفر جمشید
(
1
)
و
ّدممح
فشااهی رضا
(
2
)
باه کاه اسات
در ترجمه موضوع
دورة
قاجار
پرداتته
اند
.
داوود
ّابیون
کتااب در نیز
ی
باا
عناوان
تاریخچا
ة
فرانله ترجمة
تاکنون آغاز از ایران در فارسی به
ترجمه تاریخچة ،
فارسای به فرانله های
بررسی را
کرده
است
.
در
پایان میان
نامه
ها
نیز
،
می
باه توان
ترجما
ة
فرانلا
ه
فهیماه از ای
- 3. قاجار دوره در ترجمه
(
از
9291
ّفمظ دوره پايان تا ق
ری
)
/
921
ی ع
موضوع با بیگی
«
ترجمه نهضت
در
قاجار دورة
»
در
تهران آزاد دانشگاه
،
مرکاز واحاد
،
کرد اشاره
.
ساال اردیبهشت در
1831
هام
تااریخ ایرانای انجمان
،
سامیناری
باا
عناوان
«
ترجمه و تاریخ سمینار نخلتین
»
در و کارد برگازار تهران در
پژوهشاگران برتای آن
،
تود دستاوردهای
کردند مطرح را
.
عمدة
مقاله این
ها
مع
ایاران در ترجماه تاریخ به طوف
حیطة در و ،است
موضوع
گزارش این
اثر ،
ملتق
ی
نشد ارائه
.
لحاا هماین به
،
ضارورت
تاریخ اتتصاصی بررسی به توجه
ترجمه
ها
دارد وجود فارسی به یلی انگ ی
.
اسات امیاد
این
تحقیق
ادامه بتواند
کارهای بر ای
اندک
و ی قب
آغازی
درمورد
ترجماه تاریخ
زباان از
یلی انگ
فارسی به
باشد
.
شکل
گيری
ح و
ر
در ترجمه نهضت کت
قاجار دورة
دور
ة
شکل آغازین
لا س گیاری
ة
جنا باا قاجاار
ای دات هاای
جهات
قادرت تثبیات
آقا
ّدممح
شد سپری تان
.
در
دورة
حک
مرانی
ی فتحع
شاه
،
اوضاع
جدید
باعث
آغاز
تعامال
ت
ایران
کشورها دیگر با
شکل و
گیری
و فرهنگی حرکتی
آغاز
نهضت
ترجمه
شد
.
عامال سه
را زیر
می
توان
از
ّممه
ترین
برشمرد ایرانیان بیداری موجبات
:
9
.
انقالب
های
دمکراسی
غرب در تواهانه
فرانله انقالب مانند
؛
2
.
روسایه از ایران شکلت
بر
برتای اساتعماری مطااما اثار
دولات
هاا
و اروپاایی ی
بی
دربار کفایتی
قاجار
؛
3
.
ا
اتفک
ا
اترق رات
ی
ا
اتواهان
ة
ارزا
امی ااس
اّبع
،
ا
انای
،طنه ا
االل
ار
ادیگ و
ان
اروش
ار
افک
و ان
اندیشه
ورزان
.
اروپا جامعة
نوزدهم قرن در
مایالدی
از گااار در
تسان
مدرنیتاه باه
،
ت باا
و غییارات
انقالب
هایی
بود همراه
.
در
تمام میان
این
انقالب
ها
،
سال انقالب
1383
م
.
پاریس
اهمیت
ویژه
دارد ای
چرا ،
که
موج
اروپاییان بیداری
برتای و شد
تأثیر
بار را هاا
مشار
و زماین
ایران
دورة
قاجاریه
نهاد
(
،فشااهی
1832
:
1
)
.
ّاما
سوغات این
هزیناه بادون ایران برای غرب
روس نظامی ة حم با و نبود
شد همراه ها
.
ج
دوره ایان فرهنگای فقر و فکری مود
،
گااه
ی
ّیذهن این
ب را ت
ه
می وجود
آورد
که
جن این فقط
می ها
بلات فضاای توانلات
ة
را ایاران
ملیر و بشکند
جدید
ی
دهد قرار ایرانیان فراروی
.
تاوش از
اقباالی
در کاه باود ایرانیاان
- 4. 921
/
،فارسي ادب
دورة
2
شمارة ،
2
پاييز ،
زمستان و
9319
پياپي شمارة ،
91
دوره چنین
ای
،
میارزا ّاسبع
ولیعهاد ی
مای
زیلات
؛
کاه کلای
و نااییقی از چقادر هار
ی فتحع ناکارآمدی
شاه
شود گفته
،
شایلتگی و کارآمدی از نلبت همان به
او
باید
گفت
.
ّاسبع
روس مقابل در شکلت از پس میرزا
،
جهت در
به و ایران سپاه یترق
کردن روز
آن
،
ادارة
ترجمه
نظام تا کرد دایر تبریز در ای
و نامه
ّاترمقر
ترجماه را نظامی و مهندسی
کند تدوین و
(
آبراهمیاان
،
1831
:
83
.)
نتیجه در
،
دربار
ّاسبع
می
ر
از زا
مترجماان
زباان
هاای
یلی انگ
،
فرانله
،
هندی
،
یتی
ن
،
،روسی
آلمانی
بوده برتوردار
است
(
مفتاون
،ای دنب
1831
:
181
.)
دیگر رف از
،
ّاسبع
میرزا
می توبی به
دانلت
تازمانی
مردم که
عقا به پی
مانادگی
ت
آن بر فرهنگی نگری ت و نبرند ویش
وارد ها
نیاید
،
ب کارهایش
ی
ماناد؛ تواهاد نتیجه
باه
همین
ت ع
،
اقدام سه
ّممه
داد انجام
:
9
.
اروپا به دانشجو اعزام
؛
2
.
آغاز
چاپ
در کتاب
ایرا
ن؛
3
.
گزاردن ارزش
به
ترجمه
و
تألیف
.
سیر آغاز
و ترجمه
ّتیّالعف
را فرهنگی های
ّاسبع
اروپاا باه دانشاجو اعازام باا میرزا
و
لتان انگ کشور
کرد شروع
(
8
)
.
وی
اعزام از
نخلتین
دانشجویان کاروان
،
باه
اهاداف
تاود
نرسید
،
ّاما
این
اق
دامش
آغازی
اعازام بارای
شاد بعادی هاای
.
در
ساال
1313
م
/
1281
.
ّاسبع
جوا از دیگر نفر پنج میرزا
روان آذربایجان از را ایرانی نان
ة
لتان انگ
کرد
از یکی که
آنها
،
می
ر
زا
صالح
،
فقط را
برای
یادگیری
دی آن به یلی انگ زبان
فرساتاد ار
(
،میناوی
1882
:
133
)
.
از دیگر یکی
دانشجویان این
،
صاوبه رضاا میرزا
مهنادس یاا دار
باشای
داشات ناام
(
اردکاانی محبوبی
،
1813
:
138
-
133
)
.
وی
توانااترین و پرکاارترین از ایران به بازگشت از بعد
مترجمان
است مانده جای به او از درتور آثاری که بود فارسی به یلی انگ
(
8
)
.
میرزا
صالح
رشتة یادگیری بر عالوه
تود
،
ف
ن
و گرفات فرا لندن در را چاپ
نخلاتین
مطبع
ه
را
ک چاپ برای
ایاران سارزمین در فارسی ت
کارد دایار
(
،میناوی
1882
:
818
)
تاا
شود برداشته کتاب نشر و چاپ در اساسی قدمی
.
بدانیم آنکه برای
نخلتین
در ترجمه
قاجار دورة
ًادقیق
کدام
اثر
وقت چه و بوده
فاات
است افتاده
،
قبل به کمی باید
از تر
زمان
ترج
مة
کتاب
ایران در
برگردی
م؛
کاه زمانی یعنی
- 5. قاجار دوره در ترجمه
(
از
9291
ّفمظ دوره پايان تا ق
ری
)
/
921
دیگر کشورهای با ارتباط برقراری برای ایران
،
هم
برای
نامه
هم و نگاری
برای
مالقات
های
حضوری
،
دو اشخاص و مترجم کمبود با
در زبانه
دربار
باود گریباان به دست
.
هماین باه
، سب
آغاز در
،
کتااب برگرداندن برای مترجمانی به نه
،
باه کاه
مترجماان
یاا شافاهی ی
مترجمان
ترجم برای ی
ة
نامه
بود نیاز ها
دور باه کاه
ة
ای فتحع
ناماه و شااه
نگااری
اش
باا
بر ئون ناپ
می
گردد
(
ّابیون
،
1888
:
21
)
.
درمورد
ترجم
ة
کتاب
،
زماانی نظار از
ترجماه کتااب نخلاتین ،
در شاده
قاجاار دورة
«
حوادث
نامه
(
3
)
»
که داشت نام
ّدممح
سال در تبریزی رضی
1222
.
به عثمانی ترکی از
به و ترجمه فارسی
ّاسبع
میرزا
اهدا
کرد
(
کیان
،فر
1883
:
28
)
.
م حضور همچنین
أ
ایران در تارجی موران
،
زمینة
ترجمه توسعة
زبان از
اروپاایی هاای
ّیمه را
کرد ا
.
ّاسبع
ّدع تود سپاه آموزش برای قبل از میرزا
ه
کارده اساتخدام تارجی ای
بود
؛
ایران در اقامت دلیل به که تارجیانی
،
فرصات بهترین و فراگرفته را فارسی
را
بارای
زبان از ترجمه
فارسی به اروپایی های
،
فراهم
کرده
بود
ند
.
عالقة
ّاسبع
اساکندر باه میارزا
مقدونی
تا شد باعث
آنان از یکی به
،
کمل جیمز
(
8
)
،
دستور
دهد
کتاب
اسکندر تاریخ
را
از
کند ترجمه فارسی به یلی انگ
(
کیاان
فار
،
1883
:
1
)
.
کاه کمال جیماز
ّتدما
عثماانی در ی
همان در و کرده زندگی
بود شده آشنا فارسی زبان با جا
،
ایران به آمدن با
،
تاریخ
اساکندر
سال در را
1223
.
کرد ترجمه
و
نخلتین
در ترجمه
قاجار دورة
فارسای به یلی انگ از
کرد ثبت تود اسم به را
(
کیان
فار
،
1883
:
1
)
.
در
ّمةدمق
آن
هم
ایان
ایان کاه نوشات گوناه
دستور به را کتاب
ّاسبع
کرده گردآوری و ترجمه ف مخت کت از میرزا
است
(
1
)
.
در
ادامه
،
اعزام با
ساال در ایاران باه آنهاا بازگشات و ایس انگ به دانشجو
1283
.
(
،مینوی
1882
:
132
)
،
نخلتین
مترجمان
و کرده ظهور ایرانی
تعداد
کتاب از بیشتری
هاای
یلی انگ
فارسی به
شد ترجمه
؛
کتاب
ها
یی
مانند
تنز تاریخ
روم دولت ترابی و ل
ساال در
1281
.
شاد ترجماه
یاا و
کتااب
هاای
پتار
کبیار
و
دوازدهام شاارل
رضاای میارزا را
مهندس
باشی
ترجمه
کرد
و
بعد سال چند
کتاب با
اسکندر
(
3
)
،
اد ج یاک در ساه هر
باه
سال
1288
.
رسید سنگی چاپ به
.
ّاسبع
میرزا
،
ل ع
ایاران شکلت
را
و جنا میادان از تاارا در روسایه از
ذهان در
جنگجویان
جلتجو
می
کرد
.
ج
و سربازان هل
تیسان
تجهیازات باودن
ّممها ،
تارین
ال ع
- 6. 931
/
،فارسي ادب
دورة
2
شمارة ،
2
پاييز ،
زمستان و
9319
پياپي شمارة ،
91
شکلت
،
آن کردن رف بر برای و
،
ّهجتو
روز وم ع به
ّممه ،
ترین
بود شرط
.
نتیجه در
،
نیاز
به آذربایجان سپاه
کتاب
های
فن
بهترین نظامی و ی
ت ع
و ترجمه برای
تألیف
کتاب
هایی
بود دست این از
.
دستور به
ّاسبع
،میرزا
نخلتین
کتا
ب
دوره این نظامی های
ا
یعنی
کتاب
ها
ی
نظامی
گیبرت
(
1
)
و
آیین
مان های
و
پیاده ر
نظام
(
دروویل
،
1831
:
111
)
ا
ترجماه فارسی به یلی انگ از
شد
.
همچنین
برای
یترق
ذهن
اندیشة و
ماردم
،
کتااب
مانناد هاایی
از مختصاری
قواعاد
کاپرنیکس
و
نیوتان شرح
(
،کم م
1831
:
313
)
ا
که
نخلتین
کتااب
هاا
دوره ایان مای ع ی
بودند
ا
شد ترجمه فارسی به یلی انگ از
.
مارور به
،
کتااب
و جغرافیاایی و تااریخی هاای
سفرنامه
شد اضافه نیز ها
یابناد آگااهی دنیا اوضاع از وقت زمامداران تا
(
اردکاانی محباوبی
،
1813
:
223
)
.
ترجمه کنار در
از که هایی
کتاب
ها
ار ی
می وپایی
شد
،
تألیف
اتی
هم
ایرانیان از
سر
دل شروع تا زد
گرم
کننده
و ترجمه بخش در ای
تألیف
کتاب
فاات
بیفتد
.
ادامة با
ترجمه روند
،
کتاب
ها
دیگ ی
مانند ری
ّوا ئون ناپ تاریخ
ل
،
چاین تااریخ
،
تااریخ
روم قیصر
،
صواعق
الن
ظام
(
تألیف
ترجمه و
)
یلی انگ از
فارسی به
شدند ترجمه
.
حرکت این
تشویق با
ّاسبع
قائم او از پس و میرزا
،یافات اساتمرار فراهاانی مقام
ولای
مار از بعاد
ّاسبع
طنت س آغاز و میرزا
ّدممح
قائم قتل و شاه
مقام
،
امر این
ساپرده فراموشی به
شاد
اینک تا
دورة در ه
ّیندناصرال
شاه
شد احیا دوباره
اسات داشاته ادامه امروز به تا و
(
،فشااهی
1832
:
22
)
.
کارهای اوا
کتاب انتشار و ترجمه
،
به مربوط
ناصر دورة
ّیندال
شااه
کاه اسات
حجم
کتاب از زیادی
ها
،
ترجمه
و
تألیف
و
هالبت
شدند چاپ
.
عوامل
زیا
زایاش ایان در دی
بود دتیل فرهنگی
را زیر موارد که
می
توان
از
ّممه
ترین
برشمرد آنها
:
9
.
عالقة
ّیندناصرال
اروپایی کشورهای اتبار کل به شاه
؛
2
.
دارالفنون ایجاد و امیرکبیر فرهنگی اقدامات
؛
3
.
ملافرت
غرب با تعامل و شاه های
؛
4
.
و انطباعات وزارت ایجاد
ناصری رجمةدارالت
؛
1
.
توسعة
نی و اداری تشکیالت
ا
از برتی ز
وزارت
تانه
اداره و ها
مترجم به دولتی های
.
ّیندناصرال
شاه
روزنامه مقایت و مطال شنیدن به
ه
ا
عالقه فرانلوی ی
داشت
و
ایان
- 7. قاجار دوره در ترجمه
(
از
9291
ّفمظ دوره پايان تا ق
ری
)
/
939
کار
برنامة از بخشی عنوان به
روزانه
یاازده سااعت در اش
و
باود شاده نهادیناه ظهار نایم
(
فووریه
،
1823
:
118
.)
همین
امر
باعث
دانش
او افزایی
بود شده
،
به
وری
که
مالقاات هنگاام
هملر با
دیو
یفوا
،
فرانلوی جهانگرد
،
ّوا
ًی
و نداشت نیاز مترجم به
ًاثانیا
از
ّااتیجزئ
نبارد
1311
م
.
و فرانله
یحت
نبرد آن فرانلوی فرمانده نام
الع ا
داشت
،
باعث که
ّجتع
این
شد جهانگردان
(
،دیویفوا
1831
:
188
)
.
د از
یگر
عوامل
تأثیر
گاار
روند در
دورة ترجمة
ناصری
،
اقادامات
و امیرکبیار
تأسایس
دارالفنون
بود
.
امیر
داشت تصمیم کبیر
هر
آنچه
باعث
یترق
م
می دولت و ت
شود
،
فاراهم
کند
(
طنه ّلاعتمادال
،
1831
:
218
.)
دلیل همین به
عرصة در
ی دات
،
سارلوحة را زیر اقدامات
داد قرار کارهایش
:
9
.
تأسیس
دارالفنون
؛
2
.
روزنامه انتشار
؛
3
.
اهتمام
کتاب نشر و ترجمه به
.
افتتاح از بعد
دارالفنون
،
در
فهرسات
ما مع
ان
ش
،
از
«
ار ی ملاتر
»
عناوان باه
ام مع
می یاد یلی انگ
شود
(
طنه ّالاعتمادال
،
1888
:
2
/
811
)
،
ّااما
در
1813
.
دکتار
«
بازیال
»
باه
عنوان
م مع
ّ
زب و
شد او جایگزین یلی انگ ان
.
در
سالنامة
سال
1811
.
نیز
از
دکتر
به اشاره بدون بازیل
حرفة
بابتش
،
با فقط
عنوان
م مع
برده نام یلی انگ
اسات شده
.
در
سالنامة
سال
1812
.
نا
م
و شده حاف نیز او
ظاهر
ًا
دیگر
از
م مع
دارالفنون در یلی انگ
نیلت تبری
(
11
)
.
در
دوره
دارال که ای
باود کارده آغاز را تود کار فنون
،
زباان عناوان باه فرانلاه زباان
رسمی
،
دارالفنون زبان
بود شده شناتته
.
با
وجود
ایان
،
یلای انگ زباان
ًالکاام
برناماة از
و نشده حاف دارالفنون آموزشی
کالس
یل انگ زبان های
ی
بود دایر آن در همواره
(
کارزن
،
1881
:
881
)
.
بر عالوه
زبان
یلی انگ
،
زبان
فرانله های
و
روسی و عربی
هم
می تدریس
شد
(
فووریه
،
1823
:
121
.)
کرزن
مدرسة از بازدیدش هنگام
دارالفنون
،
به
هشت
م مع
تاارجی
در
آنجا
می اشاره
که کند
یکی
آن از
ها
م مع
یلی انگ
اسات باوده
(
کارزن
،
1881
:
883
.)
باه
سالنامه استناد
دولت های
ّیندناصرال
شاه
،
دارالفنون در
،
سال بین
های
1211
تا
1812
.
- 8. 932
/
،فارسي ادب
دورة
2
شمارة ،
2
پاييز ،
زمستان و
9319
پياپي شمارة ،
91
(
به
سال جز
1812
).
،
ام مع
اسات داشاته حضاور یلای انگ
(
،قاسامی
1833
:
ساالنامه
هاای
،طنه ّلاعتمادال
ف مخت صفحات
(
11
)
)
.
از
دیگر
اقدامات
امیرکبیر فرهنگی
،
انتشار
روزنام
ة
وقایا
فاقات
یه
با
ه
ادوارد سرپرساتی
برجیس
یلی انگ
بود
(
طنه ّلاعتمادال
،
1888
:
311
)
،
ّاما
از بیشتری منابا آنکه برای امیرکبیر
کتاب
ها
شود ترجمه غربی ی
،
دولت دستگاه در
،
هیئتا
از ی
مترجماان
گار اف مخت
هام د
آورد
و
این گرفتن کار به برای
مترجمان
،
دنبال به
انتقال
کتاب
ها
ف مخت ی
به ا
تصاوص
فرانله از
ایران به
ا
بود
؛
یحت
داوود جان به
دستور
داد
که
کتاب
هاا
تاوب ی
ی
زمینا در
ة
بیاورد دست به فرانله از تاریخ و مهندسی
.
در
سال
1283
.
تعداد
218
و کتااب اد ج
828
نقش قطعه
ة
جغرافیایی
جهان
فرانله از یکجا
شاد منتقال ایاران به
(
ّاتیآدم
،
1833
:
811
.)
بدین
ترتی
امیرکبیر
س ول در
سال ه
،
تاازه دوران تاویش نباوغ با
تااریخ در ای
آورد بار به ایران
(
،واتلن
1881
:
818
.)
دیگر رف از
،
ّیندناصرال
تارجی سفرهای از پس شاه
،
وزارت
تانه
هایی
وجود به
آورد
که
«
معدن و گراف ت و وم ع وزارت
»
بود آنها از یکی
و
نخلتین
بار
طنه ّلاعتضادال
بعد و
مخبر او مر از
طنه ّلال
ای جعفرق نیز او از بعد و
ّین تاان
آن وزارت منصا باه اک رالم
شدند گمارده
(
اعتماد
طنه ّلال
،
1888
:
112
)
.
زیر از یکی
مجموعه
های
ایان
وزارت
تاناه
«
ادارة
انطباعات
»
که بود
ّتشیملؤول
را
در
سال
1811
.
ّدممح
حلن
تاان
طنه ّالاعتمادال
بار
داشت عهده
.
او
دایر
ة
داد وسعت را انطباعات
و
رجمهدارالت
دارال و
ات
ألیف
دولتای
تأسایس
و کرد
زبان به آشنایان و دانشمندان از جمعی
و ترجماه کاار باه را تاارجی های
تاألیف
گماشت
؛
در
نتیجه
،
کتاب
ها
ی
نشار و با ف مخت فنون در ی
گردیاد
(
دولات
آباادی
،
1831
:
218
)
.
ّتیمدیر
واحد
ناصری رجمةدارالت
،
ّتدم
ی
عهد بر
ة
میرزا
ّدممح
ادیا حلین
اق م
فروغى به
بود
.
بر عالوه او
ّتیمدیر
،
عرباى و فرانله زبان مترجم
نیاز
باود
(
طنه ّالاعتمادال
،
1888
:
1
/
811
.)
در
رجمهدارالت
،
مترجمان
داشاتند اشتغال ترجمه کار به فی مخت
.
گاشاته
داشتند را زبان یک از ترجمه توانایی که مترجمانی از
،
ی تی
از
مترجمان
می
از توانلتند
به زبان چند یا دو
فارسی
ترجمه
کنناد
.
زباان
عربای هاای
،
فرانلاوی
،
یلای انگ
،
ترکای
عثمانی
،
روسی
،
،آلمانی
زبا از هندی
ن
که بود هایی
ترجمه فارسی به
می
شد
.
رجماهدارالت
زبان از آثار ترجمة گلترش در زیادی نقش
فارسای زبان به اروپایی های
داشات
.
در
دورة
- 9. قاجار دوره در ترجمه
(
از
9291
ّفمظ دوره پايان تا ق
ری
)
/
933
ناصر
ّیندال
شاه
ترجمه آثار بیشترین ،
تواهاد پرداتته آن به که بود فرانلوی زبان از شده
شد
.
توسعة
در تاارجی رواباط گلاترش و اداری سازمان
ناصار دورة
ّیندال
شااه
،
دیگار از
باود مترجمای و ترجمه رونق عوامل
.
جادای
از
مترجماان
رجماهدارالت
وزارت و
اوم ع
و
معدن و گراف ت
،
ّیعدل وزارت در
ه
،
و جن وزارت
قلمت
ها
ی
نظامی ف مخت
،
پلت
تاناه
،
دربار
،
ادار
ة
،یس پ
گمارک
تاناه
هاا
،
ضار
اب
تاناه
هاا
،
و
باه
تصاوص
وزارت در
تارجاه
و
سفارتخانه
کنلولگری و ها
بازر شاهرهای برتای و تهاران در اروپایی کشورهای های
و
سفارتخانه
کنلولگری و ها
کشورها دیگر در ایران های
،
ترجما کاار باه متارجم تعدادی
ة
ترجم و مکاتبات
ة
داشتند اشتغال شفاهی
(
قاسمی
،
833
:
سالنامه
های
طنه ّالاعتمادال
،
صافحات
ف مخت
.)
ترجمه متون
از شده
انگليسي زبان
فارسي به
در
قاجار دورة
زمینه
یاد عوامل و ها
در ترجماه گلاترش موجا شاده
قاجاار دورة
و
باه
ویاژه
دور در
ة
حکومت
ّیندناصرال
شد قاجار شاه
.
میان این در
،
مقایلاه بررسی
ترجماه آثاار ای
از شاده
فارسی به فرانله زبان
،
ترجمه آثار از بیشتر ی تی
یلی انگ زبان از شده
اسات فارسای به
(
شمارة جدول
پیوست یک
.)
زمینه ارزیابی از پیش
و ها
ل ع
امر این
،
دارد ضارورت
ّدحا در
منابا وسا
ّممه ،
ترین
ترجمه
یلی انگ های
آن مترجمان و
ا
ّماعا
نلاخ و شاده چااپ از
تط
ی
ا
پایان تا
ریمظف دورة
معرفی
شاود
.
فهرسات ایان در
کاه شاده معرفای آثااری ،
ملتقیم
یلی انگ زبان از
فارسی به
است شده ترجمه
(
12
)
.
9
.
اسکندر تاریخ
(
،مشار
1831
:
1121
-
1123
)
که
کمال جیمز
ساال در
1223
.
را آن
ترجمه
کرد
(
کیان
فر
،
1883
:
1
.)
2
.
کاپرنیکس قواعد از مختصری
(
کوپرنیک
)
نیوتان شرح با
(
نیاوتن
)
:
زماان و متارجم
ترجمة
و اثر این
دو
زیر اثر
صمشخ
،نیلت
ًیاحتما ولی
سال بین
هاای
1283
-
1281
.
است شده ترجمه
.
3
.
کتاب
گیبرت نظامی های
(
،دروویل
1831
:
111
)
.
4
.
آیین
پیاده مانور های
نظام
(
همان
)
.
- 10. 934
/
،فارسي ادب
دورة
2
شمارة ،
2
پاييز ،
زمستان و
9319
پياپي شمارة ،
91
1
.
یم تع
در نامه
زدن ه آب اعمال
نوشتة
کرمیک
،
پزشک
ّاسبع
میرزا
.
1
.
تنز تاریخ
روم ترابی و ل
تألیف
گیبون
که
رضای میرزا
مهندس
باشی
در
1281
.
ترجمه د ج دو در
کرده
هالبت و
فقط
ترجم
ة
د ج
نخلت
اسات موجاود آن
(
ایتط نلاخة
شمارة
1888
/
ف
،
کتابخانة
م
ی
)
.
1
.
کبیر پطر تاریخ
(
18
)
(
،مشار
1831
:
1121
-
1123
)
.
1
.
دوازدهم شارل
(
همان
)
.
1
.
روم تاریخ
(
ّوا د ج
ل
)
(
شمارة یتط نلخة
1888
/
ف
،
کتابخانة
ی م
)
کاه
ًیاحتماا
ترجما
ة
رم تاریخ
گیبون
زمان در که باشد
ّاسبع
شد ترجمه فارسی به یلی انگ از میرزا
.
91
.
چین تاریخ
(
شمارة یتط نلخة
1838
/
،ف
ای م کتابخانة
)
که
زمان در
ّاسبع
میرزا
باا و
چین تاریخ موضوع
شد ترجمه
.
99
.
ّوا ئون ناپ تاریخ
ل
(
شمارة یتط نلخة
1813
/
،ف
1118
/
،ف
ی م کتابخانة
)
که
ّدممح
رضاا
تبریزی
(
میرزا
مهندس رضا
باشی
)
در
سال
1232
.
کرد ترجمه را آن
(
18
)
.
در کتاب
چهاار
اوست تبعید تا ئون ناپ زندگانی به مربوط د ج
.
فرانله زبان به کتاب اصل
است
که
ابتادا
و یلی انگ به
سپس
فارسی به
شده ترجمه
است
(
13
)
.
92
.
الن صواعق
ظام
،
مهندس رضا میرزا تألیف و ترجمه
ساال در را آن کاه است باشی
1238
.
به
ّدممح
کرد تقدیم شاه
.
عار و ولاه گ ترتیا و ترکیا م ع آن موضوع
و اده
است جن ادوات و آیت سایر
.
93
.
چین کتاب
،
درمورد
یک سفر
هیئت
در کاه است چین به یلی انگ
ناصار دورة
ی
(
سال
1282
).
ادوارد
برجیس
میارزا بهمن دستور به
،
تبریاز در
ترجماه
اش
کارد
(
اقباال
،آشتیانی
1828
:
3
-
13
)
.
94
.
ّصال توضیح و البشر تشریح
ور
کتاب همراه به که
یم تع
زدن اه آب اعماال در ناماه
،
موضوع در
پزشکی
هلتند
که
میرزا
ّدممح
ّاصعبدال بان
بور
باه
ساال
1218
.
در
دور
ة
ّیندناصرال
شاه
را آن
ترجمه
کرد
.
91
.
تاریخ
ایران
(
ماالکم
،
1831
:
18
)
ا
م جان از است ثری
ا
لکم
که
حیرت اسماعیل میرزا
به
سال
1231
.
ترجمه بمبئی در
اش
کرد
.
- 11. قاجار دوره در ترجمه
(
از
9291
ّفمظ دوره پايان تا ق
ری
)
/
931
91
.
سفرنام
ة
ایران در س اوای
(
یتط نلخة
شمارة
1388
/
ف
،
شمارة
1111
/
،ف
ای م کتابخانة
)
است اثری
د ج دو در
یلی انگ س اوای از
که
ّیس
عبداهلل د
اسات کرده ترجمه را آن
.
ایان
کتاب
است ایرانی رسوم و آداب به راجا مطالبی حاوی
(
18
)
.
91
.
گرافیک کتاب
که
ون هار میرزا
به
سال
1233
.
ترجمه
کرده
و
وقاایا شاامل
سال
1311
م
.
کشورهای در
روس
و
یس انگ
و
آلمان
و
ای و عثمانی
ت
الیا
ست
.
91
.
گرافیک کتاب
که
ون هار میرزا
که
در
ساال
1231
.
ترجماه
و کارده
شاا
مل
سال در جهان ف مخت وقایا
1312
م
.
است
.
91
.
گرافیک کتاب
(
یتط نلخة
شمارة
8
/
1388
/
ف
،
ای م کتابخانة
)
کاه
میارزا
ون هاار
در
سال
1231
.
را آن
ترجمه
ک
و رده
اتبار شامل
ساال
1231
.
فرانلاه کشاورهای در
،
یس انگ
،
آلمان
،
روسیه
،
است دیگر کشورهای برتی و عثمانی
.
21
.
ترجم
ة
کتاب
فرانله و یس انگ گرافیک
(
یتط نلخة
شمارة
1333
/
ف
،
ای م کتابخاناة
)
میرزا که
ها
ون ر
در
سال
1231
.
کرده ترجمه
و
تالص حاوی
ة
روزنامه
ّومصا هاای
و ر
غیر
ّومص
ر
ی
یاف انتشاار لنادن در که است
تا
عاالم اتباار و ه
در
ساال
1318
م
.
را
شاامل
می
شود
.
29
.
عالم اتبار
ترجمه
از ای
ی ع میرزا
،
تاان ماادروس
،
زیان میارزا
العابادین
،
میارزا
ی یق ع
است
اتبار شامل
ی
روزنامه از
و ایتالیا و فرانله و عثمانی و روسیه و یس انگ های
سوئیس
.
22
.
روزنام اتبار
ة
روزنامه و وبا
دیگر های
»
(
یتط نلخة
شمارة
1328
/
ف
،
ی م کتابخانة
)
به
ترج
مة
ی یق ع
در که
سال
1318
م
.
موضوعش و کرده ترجمه را آن
حوادث
باه مرباوط
سال
1318
م
.
اروپاست
روزنامه از
اروپا ف مخت های
.
23
.
ا
روزنامه تبار
اروپا های
(
ایتط نلخة
شامارة
1183
/
ف
،
ای م کتابخاناة
)
شاامل
اتباار
روزنامه
گرافیک و ژنو های
که
ی یق ع
تان
رضا بن ی ع و
ترجمه
کرده
اند
.
24
.
یزمتی
(
یتط نلخة
شمارة
1311
/
ف
،
ی م کتابخانة
)
با
ترج
مة
ّدممح
حلن
در که
سال
1218
.
را آن
ترجمه
کرده
است
.
کتاب
درمورد
ناحی
ة
یزمتی
کالیفرنیا در
ست
.
21
.
ترجم
ة
روزنام
ة
ینگی
دنیا
(
یتط نلخة
شمارة
1831
/
ف
،
ی م کتابخانة
)
ترجمة
ی ع
که
- 12. 931
/
،فارسي ادب
دورة
2
شمارة ،
2
پاييز ،
زمستان و
9319
پياپي شمارة ،
91
حاوی
الع ا
اتی
درمورد
روزها آن اتتراعات
ست
.
21
.
جهان اتبار
(
ایتط نلخة
شامارة
8
/
1388
/
ف
،
ای م کتابخاناة
)
کاه
از اتبااری شاامل
روزنامه
ف مخت های
است جهان
.
21
.
کشتی فهرست
ایس انگ دولت جنگی های
(
ایتط نلاخة
شامارة
1331
/
ف
،
کتابخاناة
ی م
)
میچل ملیو از
که
ّحص ولد اسماعیل
اف
باشی
در
سال
1211
.
ترجمه
کرده
است
.
21
.
سفرنام
ة
به ی استان
ا
فریقا
(
یتط نلخة
شمارة
1111
/
ف
،
ی م کتابخانة
)
که
یاک شرح
قیام
ترجمة با سودان در مردمی
است تان آوانس
.
21
.
هند در یس انگ حکومت
(
ّوا اد ج
ل
)
(
ایتط نلاخة
شامارة
1818
/
ف
،
ای م کتابخاناة
)
،
است کتابی
از
دوپان یارشو بارون
که
ناماه رضاای بن ی ع
نگاار
ساال در
1218
.
را آن
است کرده ترجمه
.
31
.
روزنامه اتبار
تارجی های
که
ملاتوفی رضاای میرزا بن باقر
در
ساال
1811
.
است کرده ترجمه را آن
.
39
.
گراپل سرگاشت
(
یتط نلخة
شمارة
1183
/
ف
،
ی م کتابخانة
)
کاه
نویلان
د
ه
اش
یاک
زن
یلی انگ پولدار
بوده
تو رات تا از که
د
مای کشاور بزرگاان با
نویلاد
.
بان مناوچهر
ّدعمادال
و
له
سال در را آن
1811
.
کرد ترجمه
.
32
.
ایشرار تلف و ایسرار کشف
(
ّوا د ج
ل
)
(
یتط نلخة
شمارة
1883
/
ف
،
ی م کتابخانة
)
از
یلی انگ دز رن
است
که
ّیس
شیرازی حلین د
در
سال
1811
.
را آن
ترجمه
کرد
.
33
.
ترجم
ة
روزنا شماره چند
مة
نامه چند و تیمز
(
یتط نلخة
شمارة
1311
/
ف
،
کتابخاناة
ی م
)
که
ی ع
اکبرحلینی
در
سال
1822
.
کرده ترجمه را آن
است
.
34
.
ئون ناپ حال شرح
(
ّوا د ج
ل
)
(
یتط نلخة
شمارة
1881
/
ف
،
ی م کتابخانة
)
که
دلیل به
صفحات افتادگی
،
نام
مؤ
ل
مترجم و ف
کتاب
نیلت وم مع
.
31
.
ترجم
ة
ادوارد ملافرت
،
یلی انگ ولیعهد
،
هناد به
(
ایتط نلاخة
شامارة
1331
/
ف
،
ی م کتابخانة
)
:
نلاخه ایان
شاامل
کشاور و هندوساتان دریاای باه ادوارد شااهزاده سافر
هندوست
است ان
.
- 13. قاجار دوره در ترجمه
(
از
9291
ّفمظ دوره پايان تا ق
ری
)
/
931
زبان ارزيابي
های
زبان عنوان به فرانسه و انگليسي
های
مبدأ
ترجمه در
در
در ترجمه فرایند
دورة
قاجار
،
عربی زبان از گاشته
،
زباان میان در
هاای
مبادأ
(
ترکای
عثمانی
،
آلمانی
،
،روسی
هندی
)
و فرانله زبان دو
یلی انگ
،
از
ّممه
ترین
زبان
ها
ی
ی
که بودند
به
ل ع
پیش
،گفته
زبان عنوان به
مبدأ
ترجمه برای
،
مورد
ّهجتو
گرفتند قرار
.
فرانله زبان
به
ی ع
می ذکر که
شود
،
از بعد
شاه ی فتحع
،
یلی انگ از را سبقت گوی
ربود
و
برتری
را
ًاتقریب
جن از بعد تا
جهانی
دوم
حفظ
کرد
.
بر ارزیابی این
دو اساس
ِصشات
تعاداد
کتااب
هاا
ترجماه ی
تعاداد و شاده
مترجماان
ناصری رجمةدارالت
ا
به
مثابه
ّممه
ترین
ایاران در ترجماه اداری تشاکیالت
دورة
ا قاجاار
است گرفته صورت
.
دورة
دوره دو به ارزیابی
ا
آغاز از
قاجاریه
حکومت آغاز تا
ّیندناصارال
شاه
(
از
1212
تا
1288
.
)
دورة یعنی
آ
ق
ا
ّادممح
تان
،
ای فتحع
فرزنادش و شااه
ّااسبع
و میرزا
سپس
ّدممح
قاجار شاه
،
حکومات آغااز از و
ّیندناصارال
حکومات پایاان تاا شااه
رمظف
شاه الدین
(
از
1288
تا
1888
.
)
اا
اسات شاده تقلایم
.
جامعاة
ایان در آمااری
بررسی
مجموعة ،
ترجمه
چاپ های
چاپ و شده
زباان از نشاده
یلای انگ و فرانلاوی هاای
است زیر منابا در مندرا
:
9
.
فهرست
کتاب
ها
تط ی
ی
ی م کتابخانة
ایران
ّیس از
انوا عبداهلل د
ر
؛
2
.
فهرست
کتاب
ها
فارسی چاپی ی
مشار تانبابا از
.
استناد به
ترجمه
شناسایی های
شده
(
پیوسات یاک شامارة جدول
)
،
تعاداد
کتااب
هاا
ی
ترجمه
فرانلاه زباان از شده
فارسای باه
،
ّوا دوره در
ل
،
باوده عناوان ساه
و
دورة در
دوم
دست
کم
به
سی
عنوان
(
نهصد
رشاد درصد
)
است یافته افزایش
؛
درحالی
ترجمه تعداد که
هاا
یلی انگ زبان از
فارسی به
دورة در ،
ّوا
ل
،
دست
دورة در و باوده عنوان سیزده کم
دوم
باه
حدود
شانزده
عنوان
(
28
درصد
رشد
)
است یافته افزایش
(
شمارة نمودار
یک
پیوست
)
.
- 14. 931
/
،فارسي ادب
دورة
2
شمارة ،
2
پاييز ،
زمستان و
9319
پياپي شمارة ،
91
شمارة نمودار
9
:
مقايس
کتاب ة
ترجمه های
ف به فرانسه و انگليسي از شده
ارسي
سال در
های
9292
تا
9324
قمری
مترجمان تعداد
ناصری رجمةدارالت
دوم ارزیابی مبنای عنوان به
نیز
می نشان
که دهد
ّهجتو
دورة در یلی انگ زبان از ترجمه به
حکومت
ّیندناصرال
یافتاه کااهش بلایار شااه
است
،
که
گزارش
سالنامه در مندرا های
از ناصری دولت های
1211
تاا
1812
.
م
ؤ
ّای
د
است موضوع این
(
،قاسمی
1833
:
ف مخت صفحات
)
.
ساال این در
هاا
متارجم زیاادی تعاداد ،
یک
چند یا و زبانه
زبانه
،
زبان از ترجمه منظور به
عربای های
،
فرانلاوی
،
یلای انگ
،
ترکای
عثمانی
،
آلمانی
،
هندی ،روسی
با تناوب به
رجمهدارالت
داشته همکاری
اند
.
حال این با
،
در
این
سال
ها
دو فقط
یک مترجم
زبانه
(
می ترجمه یلی انگ زبان از فقط که
کارده
اناد
)
ّاتیّالعف
داشته
اناد
.
دورة
ّاتیّالعف
ّدحا هام تان دو ایان
اسات باوده ساال شاش اکثر
.
مترجماان
چندزبانه
توانایی که هم ای
داشاته را یلای انگ زباان از ترجماه
اناد
،
باوده تان پانج
،اناد
درحالی
زباان بارای تعداد این که
فرانلاه
،
یاازده و هفات ترتیا باه
دورة در و
ّاتیّالعف
وینی
تر
ی
است بوده
.
0
5
10
15
20
25
30
1212-1264 1264-1324
های
بکتا
فرانسوی
شده
هترجم
های
بکتا
انگلیسی
شده
هترجم
- 15. قاجار دوره در ترجمه
(
از
9291
ّفمظ دوره پايان تا ق
ری
)
/
931
فرود و فراز
تعداد های
مترجمان
د در یلی انگ
ا
رالت
ساال باین رجماه
هاای
1211
تاا
1812
.
،
شمارة نمودار در
دو
است شده داده نشان
.
دو نمودار
:
زبان با مقايسه در انگليسي زبان مترجمان تعداد
سال در فرانسوی
9212
-
9392
در
ناصری ّرجمةتدارال
ا
ز
ل ع
ّممه
یلی انگ از فرانله زبان گرفتن پیشی
می ،
کرد اشاره زیر موارد به توان
:
9
.
و ایران در فرانله زبان جایگاه
باین سطح در
ای الم
،
باا معاصار
دورة
قاجاریاه
.
در
کتاب
و المآثر
اآلثار
،
عم
ّیوم
ایران در فرانله زبان یافتن ت
مصادف
دارالفناون تأسایس باا
است؛ شده ذکر
چرا
که
م مع
ایتالیایی و اتریشی ان
،
مای فرانله زبان
یاا هفات و دانلاتند
می و بودند آشنا فرانله زبان با ایرانیان از نفر هشت
مت عنوان به توانلتند
رجم
،
نیازهاای
باار را اون
ادارالفن
اد
اکنن آورده
(
اعتماد
طنه ا
اّلال
،
1888
:
1
/
811
)
.
ای
رفا از
،
فرانلااه اان
ازب
در
0
1
2
3
4
5
6
7
1290
1292
1295
1297
1299
1301
1304
1306
1308
1310
1312
مترجمین
منحصر
به
ترجمه
از
زبان
فرانسه
مترجمین
منحصر
به
ترجمه
از
زبان
انگلیسی
مترجمین
چند
زبانه
که
مترجم
زبان
فرانسه
نیز
بوده
اند .
مترجمین
چند
زبانه
که
مترجم
زبان
انگلیسی
نیز
بوده
اند .
- 16. 941
/
،فارسي ادب
دورة
2
شمارة ،
2
پاييز ،
زمستان و
9319
پياپي شمارة ،
91
دارالف
می تدریس ریشار ملیو نظر زیر نون
شد
(
،فووریه
1823
:
121
.)
سال به
1231
.
حلاین میرزا حاا زمان در
سپهلاایر تاان
،
مادارس تأسایس باا
ّیمشیر
ه
،
هم پیش از بیش فرانله زبان
ه
گیر
اعزامای دانشاجویان بازگشات باا و شاد
باه
فرانله
،
زبان این
تانواده در
اعیان های
،
ّصتا رواا
یافت ی
(
اعتماد
طنه ّلال
،
1888
:
1
/
811
.)
همچنین
دوره این در
،
زبان عنوان به فرانله زبان
و ام ع
ّااتیادب
زباان باین در
هاای
تارجی
،
بین شکل
گ تود به ی الم
رفت
بود ه
.
ایرانی
ها
،
و چاون بای وارثاان را فرانلاویان
چ
رای
اندیش
ة
ع
می کبیر انقالب و روشنگری صر
دانلاتند
(
،ق ناا
1831
:
11
.)
باودن جادا
جریان از فرانله
ات
سیاسی
،
و فرهن سمت به گرایش
ّاتیادب
ایران در را فرانله
از بیش
پیش
،
س و رونق
ر
بخشید عت
ًاتقریب و
باه فرانلاه زباان
ّتدما
رسامی زباان ساال صاد
مدارس در تارجی مطالعات و تحصیالت
بود ایران
(
همان
.)
2
.
و لتان انگ استعماری اقدامات
روسایه
و ایاران در
نارضاایتی برتای وجاود
هاا
از
لتان انگ
و دربار در
اصاالح دولتماردان برتای پرهیاز
حلاین میارزا مانناد ا گار
تاان
و سپهلایر
امیرکبیر
اا
لاتان انگ اساتعماری دولات باا ارتبااط از
.
اساتعماری اقادامات
و لتان انگ
ایران در روسیه
،
عامل
ّممه
گرایش در ی
زبان فراگیری سوی به نداشتن
هاای
بود دوره این در روسی و یلی انگ
.
ایران دربار در
نیز
شخصی منافا دلیل به
،
دو
دساتگی
لاتان انگ و روسایه رفاداران بین آشکاری
باا اکثریات گااهی کاه باود گرفتاه شاکل
بود برعکس گاهی و روسیه دوستداران
.
همین به
،نت ع
هر
ب قرار گاه
یاا قارارداد عقاد ر
ارتباط برقراری
نزدیک
تر
ی
مای کشاورها این از هرکدام با
شاد
،
دیگار گاروه
،
کارشاکنی
می
کرد
،
در
حالی
که
درمورد
واکنشی چنین فرانله
دسات ا
کام
درباار ارف از
ا
اعماال
نمی
ساده کارها و شد
می پیش تر
رفت
.
ایرانای
درسات یاا اط غ باه هاا
،
در را فرانلاویان
نمی سهیم ایران در یس انگ و روس استعماری سیاست
دانلتند
(
همان
:
11
)
.
مردم میان در بیزاری این
هم
داشت وجود
.
ماهبی ساتتار
جامعا
ة
ایاران
،
ّدسا
در ی
ّیمحبوب و نفوذ مقابل
بود تارجیان ت
االبت که
فرانلاوی ه
ان
ملاتثنی قاعاده ایان از هام
نبود
،ند
ّاما
کرد عم
فرانلوی
بی و ها
آناان سیاسی رفی
،
ایان
ّایذهن
ت
را
باا مقایلاه در
کشورها دیگر
کم
رن
تر
بود کرده
،
به
گون
ه
ای
که
فرهنگی اقدامات
شان
ایاران در
از بیشاتر
کشور
دیگر های
می پیش
ر
فت
.
- 17. قاجار دوره در ترجمه
(
از
9291
ّفمظ دوره پايان تا ق
ری
)
/
949
3
.
اعزام
فرانله به ایرانی دانشجویان
.
باه ایرانای دانشاجویان از گروه دو اعزام از بعد
لندن
،
دوره در
بعد های
،
اعزام فرانله به دانشجویان
شدند
.
کار این
زماان از
ّادممح
شااه
پایان تا و آغاز
قاجاریه
پیدا ادامه
کرد
.
کم
فرانله کم
،
زبان
شاد ایاران در تارجی رسمی
،
ب
ه
وری
که
دولتی مشاغل در استخدام شرایط از یکی
،
باود فرانله زبان با آشنایی
(
،ق ناا
1831
:
38
.)
همین به
سب
تعداد
مترجمان
فزونی به رو ایران در فرانله
نهاد
و
کتاب
ها
ی
ترجمه فرانله زبان از زیادی
شد
.
4
.
دولتماردان برتای تمایل
مانناد
ّدممح
حلان
تاان
اعتماد
طنه ّالال
ر در و
أ
آن س
ّیندناصرال
فرانله زبان به شاه
.
1
.
دارالت ایجاااد
رجماا
ة
اا
اب ناصااری
ّتیملااؤول
ّدممح
حلاان
اان
ات
اعتماد
طنه ا
اّلال
و
ّدممح
فروغی حلین
.
نتيجه
ترجمه
نلخه صورت به اکنون که هایی
تط های
زبان از شده چاپ آثار یا و ی
اروپایی های
از
دورة
قاجاریه
اسات مانده جای به
،
پیشاین از ارزشامندی بخاش
ة
محلاوب ماا ادبای
می
شود
.
ت ع
ّهجتو
به
متون ترجمة
فارسی زبان به
،
برتی نیاز
دانشامندان
بارای ایرانای
بود جامعه پیشرفت و توسعه
.
دور در
ة
ی فتحع
شاه
،
هنگام
ی
فرانلوی که
باز را ایران با مااکره باب ها
کردند
یکی و
فرانله به دانشجو اعزام ارتباط این مصادیق از
شد
،
ّسح
یلی انگ رقابت
تحریاک ها
شاد
ایرانای دانشاجویان پایرش برای ایران دولت به مشابهی پیشنهاد و
دادناد
،
تاا
ایحت
باا
کنند تحصیل کشور آن در لتان انگ مخارا
.
از
دیگر رف
،
دستگاه در
ّاسبع
چند میرزا
شده استخدام یلی انگ تن
بودند
عرصاه در تا
نظاامی هاای
،
دهناد آماوزش را ایرانیاان
.
دو همین
اقدام
ًاظاهر
ساده
کافی
بود
ترجم تا
ة
در یلی انگ
قاجار دورة
بگیارد شاکل
.
دو
دست
ة
نخلت
اروپا به اعزامی دانشجویان از
،
به
لتان انگ
رفتند
دور در تا
ة
ی فتحع
و شااه
ّدممح
شاه
،
یل انگ از ترجمه غال شکل
رتبا در فرانلاه و باشاد فارسی به ی
ة
قارار دوم
گیرد
.
تا روند این
ناصر دورة
ّیندال
در اینکه تا کرد پیدا ادامه شاه
شاتاب ترجمه دوره این
گرفت بیشتری
.
- 18. 942
/
،فارسي ادب
دورة
2
شمارة ،
2
پاييز ،
زمستان و
9319
پياپي شمارة ،
91
حکومت از قبل تا
ّیندناصرال
شاه
،
اروپاا باه دانشجویان اعزام
،
او زماان در و
،
احاداث
دارالت و دارالفنون
رجم
ة
ناصری
،
مث این دیگر قط دو
ث
،بودند
ترجمه تا
و کند رشد
باه
دور سومین و برسد نیز تود اوا
ة
بگیارد شاکل ایران تاریخ در ترجمه شکوفایی
.
دوره
ای
ترجمة که
دنبال ما امروزی
ة
است آن
.
ّما
مانند نیز امروزه ا
اوایل
قاجار دورة
،
ترجماه غال شکل
زباان از هاا
و اروپاایی هاای
به
تصوص
است یلی انگ زبان
.
دیگر
،
غیر نویلندگان
یلی انگ
هم
می زبان این به
نویلند
فقط نه و
ترجم در
ة
فارسی
،
فر در که
ا
دنیای در ترجمه یند
ّاتیادب
،
جایگاه یلی انگ زبان
ل ت
ن
است؛ آورده دست به اپایری
بنابراین
می
اداماة ما امروزی ترجمة گفت توان
راهای
با که است
ّاسبع
شد آغاز میرزا
،
در
رجمهدارالت
و رساید تاود اوا و وغ ب به دارالفنون و
ا تا
ادامه هم مروز
می نظر به و داشته
مای ع صورت به رسد
ّصتخ و تار
صای
هماین در تار
کند حرکت نیز ملیر
.
همان
گونه
شد ذکر که
،
گاشت در
ة
ایاران در ترجمه
،
زباان
مبادأ
و یلای انگ بیشاتر
بوده فرانله
و قاجار دوران در فرانله سهم که
یحت
ّتدم
اسات باوده بیشاتر آن از بعد ی
.
و فرهنگی و سیاسی ی عوام
بین جایگاه همچنین
فرانله زبان ی الم
،
ی فتحع از بعد
شاه
بلیار سبقت این در
رمؤث
است بوده
.
دقیق ور به
تر
،
عا دو
ایان در تاارجی و ی دات مل
انتخاب
ا
هم شاید
به
اجبار
ا
تأثیر
بوده گاار
اند
.
از
نگاه
ی دات
،
ملااعد چنادان ناه نگااه
ملئوی برتی
ن
ایرانا
ی
یلای انگ باه
هاا
درباریاان از گروهای ملااعد نظار و
ا
اه جم از
ّیندناصرال
شاه
ا
فرانله زبان به
است بوده
.
در فرانلاویان ادب و فرهنا باودن پیشارو
سایر با مقایله
دول
ت
های
هنر و م ع زبان عنوان به فرانله زبان شدن برجلته و اروپایی
،
از
ّممه
ترین
می محلوب امر این تارجی عوامل
شود
.
در
نتیجه
بیشتر
ترجمه
از ها
زبان
فارسی به فرانله
بود
.
یحت
بنگاه در
آن مای ع های
دوره
ا
مانند
مدرس
ة
دارالفنون
ا
ی اص تارجی زبان
،
فرانله زبان
شد اعالم
و
دانشاجویان
اروپا به اعزامی
،
شدند فرانله عازم
.
از فرانلاه زباان که داشت انتظار نباید هم این از غیر
پیشی یلی انگ
بگیرد
.
فرانل زبان برتری
وی
از یلی انگ بر
ترجم نظر
ة
عناوان باه فارسی
زبان
مبدأ
،
سال تا
ادامه بعد های
کرد پیدا
تا برتری این و
پس
حفاظ دوم جهانی جن از
شد
.
- 19. قاجار دوره در ترجمه
(
از
9291
ّفمظ دوره پايان تا ق
ری
)
/
943
عوامل بررسی با
رمؤث
فر در
ا
در ترجمه یند
قاجار دورة
،
مای
جنابش آغااز کاه بینایم
و ایران مردم فرهنگی
شکل
گیری
این
فر
ا
یند
،
فقط
رشد و فکری وغ ب از ناشی
در اندیشه
نمی و نبوده ایران
ت
آن از وان
ًاصرف
حادثه عنوان به
درون ای
برد نام فرهنگی
،
ی عاوام که ب
بیرون از
شکل در
کرده آغاز را حرکت این و داشته نقش آن گیری
اند
.
پيوست
ها
يک شمارة جدول
:
مقايسة
کتاب
ها
ترجمه ی
زبان از شده
های
فر و انگليسي
قاجاريه حکومت از دوره دو تفکيک به انسوی
(
91
)
کتاب
ها
ی
ترجمه
در فرانسه و انگليسي از شده
دور
ة
فتحعلي
و شاه
ّدممح
شاه
(
9292
-
9214
ق
.
)
کتاب
ها
ترجمه ی
در فرانسه و انگليسي از شده
ناصر دورة
ّيندال
و شااه
ّرفمظ
ّدال
شاه ين
(
9214
-
9324
ق
.
)
ترجمه
زبان از
فرانسوی
انگليسي زبان از ترجمه
فرانسوی زبان از ترجمه
(
91
)
زبان از ترجمه
انگليسي
1
.
بیانیاااااااا
ة
کنوا
ن
م لیون
ی
ا م به تطاب
ت
در فرانلاااااااه
1211
.
2
.
پ تاااریخ
طاا
ر
کبیر
8
.
شااااااااارل
دوازدهم
1
.
اسکندر تاریخ
2
.
اد
اقواعاااا از اری
امختصاااا
کاپرنیکس
8
.
نیوتان شرح
8
.
گیبرت نظامی کتاب
3
.
آیین
پیاده مانور های
نظام
8
.
در یم تع
زدن ه آب اعمال
1
.
تنز تاریخ
روم ترابی و ل
3
.
تا
پ ریخ
ط
کبیر ر
1
.
دوازدهم شارل
11
.
روم تاریخ
11
.
چین تاریخ
12
.
ّوا ئون ناپ تاریخ
ل
18
.
الن صواعق
ظام
1
.
تاریخ
سن
ت
ن ه
1231
.
2
.
رسال
ة
1211
.
8
.
عصبانی امراض
1211
.
8
.
سه
تفنگدار
1818
.
3
.
شوالی
ة
دارمانتال
1818
.
8
.
کریلتو دومونت کنت
1812
.
1
.
مارگو یرن
1828
.
3
.
هشتاد سفر
روز
ه
دنیا دور
1811
.
1
.
اسکندر تاریخ
1818
.
11
.
سفین
ة
ّوغ
اصه
1821
.
11
.
عف و عشق
ت
1828
.
12
.
تئاتر تمثیل
1828
.
18
.
بالس ژیل
1828
.
18
.
سیاح
ت
نام
ة
ترکلتان
13
.
چهاردهم لوئی
1822
.
18
.
مارگریت
1822
.
11
.
پاریس عشق
1822
.
13
.
مکا
الر
جال
1828
.
11
.
گرفتن آتش
تماشاتان
ة
وین
21
.
رسال
ة
آزاد
21
.
فرانله اصطالحات
22
.
گیوم فردریک تاریخ
28
.
کامبج تاریخ
28
.
ئون ناپ مختصر تاریخ
23
.
ّصمف تاریخ
فرانله ل
28
.
بناپارت ئون ناپ تاریخ
21
.
ّیناصر حکمت
ه
23
.
هند در یس انگ حکومت
1
.
کتاب
چین
2
.
ّصال توضیح و البشر تشریح
َو
ر
8
.
تاریخ
ایران
مالکم
8
.
سفر
نام
ة
س اوای دکتر
3
.
گرافیک کتاب
8
.
گرافیک کتاب
1
.
گرافیک کتاب
3
.
ک
تااا
و ااایس انگ گرافیاااک اب
فرانله
1
.
یزمتی
11
.
کشاتی فهرست
هاای
جنگای
یس انگ دولت
11
.
سفرنام
ة
به ی استان
ا
فریقا
12
.
هند در یس انگ حکومت
18
.
گراپول سرگاشت
18
.
ایشرار تلف و ایسرار کشف
13
.
ئون ناپ حال شرح
ّوا
ل
18
.
ادوارد اافرت
املاا
،
اد
اولیعهاا
یلی انگ