1. Anna Jakoniuk-Diallo
Zaburzenia integracji sensorycznej jako utrudnienie w rozwoju dziecka
Niektóre dzieci specjalnie poszukują silnych wrażeń, gdy tymczasem inne za wszelką cenę
ich unikają. Dziecięce mózgi działają bowiem według identycznych praw, lecz nie wszystkie
reagują identycznie na stymulację.
C.S. Kranowitz (1998)
Wprowadzenie
Mózg ludzki stanowi skomplikowaną strukturę, służącą rozwiązywaniu problemów,
które docierają do niego jako informacje sensoryczne. Otrzymuje on owe informacje za
pośrednictwem receptorów sensorycznych, integruje je, ocenia ich wagę, ustala plan
działania, a następnie wciela w życie konkretne rozwiązanie. Dzięki temu problem znika, a
następstwem jego obecności jest wiedza.
Poza pięcioma zmysłami (wzrok, słuch, węch, smak i dotyk), człowiek posiada także
dodatkowe wewnętrzne zmysły, które umożliwiają naszemu ciału działanie, a których roli nie
dostrzegamy na co dzień. Chodzi tu o zmysł równowagi, który określa naszą pozycję
w przestrzeni w zależności od siły grawitacyjnej i siły kinetycznej oraz o tzw. zmysł
proprioceptywny, który informuje nas o pozycji naszego ciała oraz jego poszczególnych
części, dzięki przekaźnikom usytuowanym w mięśniach, ścięgnach i wiązadłach.
Podczas stymulacji receptorów sensorycznych, następuje przekaz impulsu elektrycznego
do mózgu poprzez nerwy. Neurony, stanowiące przedłużenie receptorów sensorycznych,
umożliwiają komunikację między różnymi częściami mózgu, a informacje uzyskane tą drogą
są następnie integrowane przez mózg, co umożliwia identyfikację źródła stymulacji (Noback,
1996). Integracja informacji, zwana również intrasensoryczną, opiera się na tak zwanej
integracji jednomodalnej, następującej w obrębie jednego zmysłu a także integracji
wielomodalnej, która pozwala kojarzyć informacje pochodzące z wielu zmysłów
(Kranowitz,1998).
Oprócz przetwarzania obiektywnych raportów na temat otaczającej rzeczywistości,
mózg ludzki przypisuje emocjonalne etykiety każdemu wydarzeniu, posługując się w tym
celu pierwotnymi strukturami układu limbicznego. Na przykład, dla wielu ludzi jajecznica
przywodzi na myśl pożywne i rodzinne śniadanie, jednak u niektórych dzieci układ limbiczny
„mówi” im, że jajecznica przypomina lepką ślinę. Każda osoba posiada wiec swój własny

2. sposób wychwytywania informacji, kojarzenia ich a także reagowania na nie. Większość
przetwarzania sensorycznego odbywa się przy tym na poziomie podświadomości a jedynie
niewielka jego część podlega naszej woli ( Kranowitz, tamże ).
Na czym polegają zaburzenia integracji sensorycznej?
Integracja sensoryczna jest procesem, podczas którego mózg interpretuje informację
pochodzącą z organów zmysłowych, aby następnie odpowiednio na nią zareagować. Kiedy
ktoś dotyka naszego ramienia, wówczas mózg interpretuje wrażenie wywołane przez dotyk
obcej ręki naszym ciele, co sprawia, że w reakcji na tak zinterpretowany bodziec odwracamy
głowę, by sprawdzić, kim jest dotykająca nas osoba. Zaburzenie integracji sensorycznej jest
zakłóceniem przetwarzania informacji pochodzącej od zmysłów. Fragmenty informacji
sensorycznych blokują się i tworzą zatory, co powoduje, iż pewne części mózgu nie
otrzymują bodźców niezbędnych do dokonania właściwej oceny sytuacji (Grabowska,1997).
Zaburzenie integracji sensorycznej pojawia się np. wtedy, gdy jeden lub wiele ogniw
sieci sensorycznej wykazują nieregularność w działaniu na jednym z podanych poniżej
etapów przetwarzania sensorycznego (Ayers,1974):
- wychwytywanie informacji przez układ sensoryczny. Mózg wychwytuje albo zbyt
dużą ilość informacji (hiperwrażliwość), albo zbyt małą (hipowrażliwość).
Osoba hiperwrażliwa w konsekwencji będzie unikać wszelkich bodźców, gdyż są one
dla niej zbyt mocne. Natomiast osoba hipowrażliwa będzie wymagać większej liczby
elementów stymulujących, zanim w ogóle poczuje jakiś bodziec. W obu powyższych
przypadkach, wadliwe jest „natężenie” odbioru informacji.
- porządkowanie informacji przez układ nerwowy, który albo w ogóle nie odbiera
informacji sensorycznej, albo doświadcza przerw w jej odbiorze, albo też dana informacja
oderwana jest całkowicie od odpowiadających jej danych sensorycznych.
- inicjowanie ruchów, słów lub emocji. W tym przypadku mózg nie potrafi skutecznie
przetwarzać bodźców sensorycznych, co z kolei powoduje brak odpowiednich bądź
skutecznych reakcji ze strony organizmu.
Na przestrzeni ostatnich lat zaburzenia integracji sensorycznej wzbudzają znaczne
zainteresowanie, zarówno pedagogów, jak i psychologów, z uwagi na fakt, ze coraz większa
liczba dzieci ujawnia tego typu problem. Trudno jednak znaleźć wyczerpującą klasyfikacje.
Z klinicznego punktu widzenia wyróżniamy grupy symptomów, które wskazują na dziecięca
hiper i hipowrazliwość.

3. Hiperwrażliwość
Mózg dziecka z hiperwrażliwością rejestruje wszystkie wrażenia z nadmierną
intensywnością. I tak np. większość ludzi lubi słuchać głosu swoich przyjaciół. U dziecka
wykazującego hiperwrażliwość głos taki odbierany może być jako za wysoki i wówczas ma
ono wrażenie, ze jego przyjaciel cały czas krzyczy. Podobnie może reagować dziecko
hiperwrażliwe, unikając nawet najlżejszego dotyku lub całusa w policzek, ponieważ jest
przez nie odbierany jak tarcie papierem ściernym po skórze. W celu uniknięcia niechcianych
bodźców, dziecko będzie bronić się przed kontaktem z innymi, budując barierę fizyczną
między sobą a otoczeniem. Na małe zadrapanie zareaguje, jakby właśnie amputowano mu
nogę. Może również reagować na cierpienie innych tak, jakby ten straszny ból dotyczył jego
samego. Takie dziecko często jest odbierane przez otoczenie jako roztargnione i nieuważne,
gdyż w sposób wyczulony reaguje na każdy bodziec, niezależnie od jego wagi.
Niekiedy z łatwością możemy rozpoznać, które bodźce mogą stanowić zagrożenie dla
dziecka. W innych przypadkach jednak problem może być bardziej subtelny, a dziecko może
nam go nie sygnalizować. Wówczas zauważamy jedynie, że dziecko unika pewnych
konkretnych sytuacji bądź też wydaje się niewytłumaczalnie zirytowane lub zaniepokojone,
bez wyraźnego powodu.
Hipowrażliwość
Mózg dziecka hipowrażliwego interpretuje wrażenia zmysłowe jako niezwykle słabe
bodźce. Takie dziecko może np. „lepić” się do innych w celu zaspokojenia potrzeby kontaktu
poprzez zmysły. Jeżeli stale uderza się o obiekty bądź osoby, może to oznaczać, że albo
poszukuje ww. kontaktu, albo brak mu koordynacji ruchowej, albo też wrażenia zmysłowe
docierają do niego w momencie, gdy jest już za późno, żeby się odsunąć. Dziecko
hipowrażliwe może uwielbiać np. tarzać się w błocie, ocierać o różne przedmioty. Może też
wielokrotnie spadać z roweru i natychmiast wsiadać na niego z powrotem, bez jednego słowa
skargi. Często hipowrażliwe dzieci wydają się zmęczone lub senne. Możliwe jest także, że ich
problemem jest wadliwa interpretacja sygnałów społecznych. Dlatego też nie są w stanie
zrozumieć, czemu rodzice lub nauczyciele na nie się złoszczą. (Debay, Dubochet,1994).
Czy dziecko może być jednocześnie hiper i hipowrażliwe?
Niektóre dzieci objawiają niekiedy symptomy charakterystyczne zarówno dla hiper -
jak i hipowrażliwości. Ich mózg nie jest w stanie właściwie sformułować informacji

4. sensorycznej. Dziecko staje się wiec hiperwrażliwe lub hipowrażliwe w zależności od
pory dnia lub też rodzaju i natężenia bodźca. Rodzice i wychowawcy są często bezradni
wobec takich dzieci, gdyż nie wiedzą do końca, jak mogą im pomóc.
Najczęstsze symptomy zaburzeń integracji
Objawy zaburzeń integracji sensorycznej uzależnione są od typu konkretnej dysfunkcji.
Dziecko może być zatem hiperwrażliwe na dotyk i ruch, inne zaś będzie hiperwrażliwe na
ruch i jednocześnie hipowrażliwe na dotyk (Maas,1998). Do symptomów najczęściej
ujawnianych przez dzieci należą:
- hiperwrażliwość na dotyk, smak i rodzaj materiału. Dziecko wykazujące tego typu
nadwrażliwość może skarżyć się, że uwierają go metki ubrań, szwy butów, golfy,
dopasowane ubrania i szorstkie tkaniny; może kaprysić podczas jedzenia, preferować
pożywienie chrupkie lub miękkie, nie cierpieć potraw kleistych lub grudkowatych (jak np. ryż
lub sos pomidorowy); może odmawiać mycia, czesania i szczotkowania włosów; nie cierpieć
dotyku innych osób; może trzymać i dotykać przedmioty koniuszkami palców (a nie całą
dłonią); unikać bawienia się w błocie, piasku, oraz farbkami i klejem, które uznaje za zbyt
klejące się;
- hipowrażliwość na dotyk, smak i rodzaj materiału. Dziecko wykazujące tego typu
obniżona wrażliwość będzie często przytulać się do wszystkich; może nie reagować na rany
cięte, ukłucia, zadrapania i zadraśnięcia; wydawać się nieczułe na kontakt fizyczny, chyba że
będzie on bardzo intensywny; nie dostrzegać, że cieknie mu z nosa lub że ma brudną buzię;
nie zdawać sobie sprawy, że właśnie coś upuściło, wydawać się agresywne wobec innych
dzieci, gdyż nie jest w stanie zrozumieć, że czują one ból;
- hiperwrażliwość na ruch może skutkować tym, ze dziecko nie będzie lubić huśtania
się, ślizgania, obracania w kółko, skakania, wspinania się na pochyłe obiekty. Może czuć się
nieswojo na ruchomych schodach lub w windzie; mieć chorobę lokomocyjną; unikać
ryzykownych zabaw ruchowych; poruszać się wolno i z wahaniem; mieć trudności z nauką
wchodzenia i schodzenia po schodach lub po zboczu;
- hipowrażliwość na ruch może skutkować tym, ze dziecko będzie uwielbiać huśtać się
godzinami, chodzić ze zwieszona głową i obracać się w kółko; może wydawać się pobudzone
podczas lekcji i nie potrafić usiedzieć na miejscu; uwielbiać najbardziej nawet wymyślne
karuzele w parku rozrywki; nie będzie mu się kręcić w głowie, nawet gdy godzinami będzie
obracać się w kółko; będzie uwielbiać różnego rodzaju trampoliny i zjeżdżalnie.

5. Dziecko, które posiada:
- słabą toniczność mięśni może mieć zwiotczałe ciało; często kłaść głowę na stole, kłaść
się na ziemi lub wtulać się w fotel; mieć trudności z otwieraniem drzwi; łatwo się męczyć
(słaba toniczność mięśni nie może być tu utożsamiana z anomalią mięśniową; to właśnie
mózg nie wysyła odpowiednich sygnałów do mięśni, nakazując im zapewnienie
odpowiedniego napięcia podczas wykonywania codziennych czynności);
- niedobory motoryczności może mieć problemy z krzyżowaniem i zamykaniem dłoni
lub często trzymać ręce w kieszeniach; mieć trudności w posługiwaniu się nożyczkami,
kredkami i innymi sprzętami, szczególnie kuchennymi; mieć trudności z zapinaniem
guzików; preferować komunikację poprzez gesty jeśli ma problemy z koordynacją ruchów
warg i języka (Kranowitz, tamze).
Zaburzenia integracji sensorycznej a inne typy zaburzeń
Zdarza się niekiedy, iż u jednego dziecka występują jednocześnie zaburzenia integracji
sensorycznej, hiperaktywność (ADHD), autyzm oraz trudności w uczeniu się i wszystkie te
zaburzenia mogą dawać podobne objawy. U dziecka może być również zdiagnozowane
ADHD lub zaburzenia przyswajania wiedzy, gdy w rzeczywistości może ono cierpieć na
zaburzenia integracji sensorycznej, i na odwrót ( Bioulac, Bouvard, 2007). Poza objawami
podobnymi do symptomów innych wspomnianych wyżej zaburzeń, zaburzenia integracji
sensorycznej przejawiają się ponadto w nieproporcjonalnej do bodźca reakcji na dotyk oraz
ruch.
Wiele dzieci ze zdiagnozowanym autyzmem różnego stopnia posiada także głębokie
zaburzenia integracji sensorycznej. Część ich receptorów sensorycznych jest niesłychanie
wrażliwa, podczas gdy inne niezwykle słabo przewodzą impulsy (Atwood, 2008).
Dzieci z autystycznego spektrum zachowań, które chodzą na palcach, zapewne
przejawiają zaburzenia integracji sensorycznej w sferze dotyku a ich zachowanie może być
wywołane przez dyskomfort, jaki odczuwają chodząc w skarpetkach lub butach.
W jaki sposób można pomoc dzieciom z zaburzeniami integracji sensorycznej?
„Nie lubię budyniu”. To zdanie nie zaniepokoi nikogo, gdyż każdy ma swoje
upodobania i przyzwyczajenia żywieniowe. Jest całkowicie normalnym stwierdzeniem,
wyrażającym gust kulinarny.

6. ”Nigdy nie jem budyniu”. Czasami nasze upodobania mogą przybrać bardziej radykalną
formę, nie przeszkadzając bynajmniej naszemu funkcjonowaniu w społeczeństwie. Często
określamy je wtedy mianem „dziwactw”.
„ Nie mogę jadać w szkolnej stołówce, bo są tam dzieci, które jedzą budyń”. W tym
momencie granica zostaje przekroczona. Nasze upodobania i gusta zakłócają funkcjonowanie
w społeczeństwie. Problem zaczyna zatruwać życie dziecka oraz jego otoczenia. To właśnie
w tym przypadku należy podejrzewać istnienie zaburzeń integracji sensorycznej i zgłosić się
do specjalistycznej poradni, w której prowadzi się terapie tego typu zaburzeń.
Chcąc wykorzystać naturalną plastyczność dziecięcego mózgu, czyli jego zdolność
budowania nowych połączeń neuronowych, wykrywanie zaburzeń integracji sensorycznej
należy zacząć w miarę wcześnie. Im wcześniejszej może być bowiem rozpoczęta terapia, tym
większe są szanse na jej skuteczność.
W ustaleniu rodzaju zaburzeń może pomóc obserwacja zachowań dziecka w domu,
przedszkolu lub szkole. Należy notować każdy incydent wraz z porą dnia, kiedy się wydarzył,
miejscem wystąpienia oraz komentarzem dziecka. Tak zdobyte informacje maja kluczowe
znaczenie przy formułowaniu diagnozy i wyborze terapii (Dumas, 2002).
Dziecko, którego zachowania odpowiadają normie, stopniowo wzbogaca i urozmaica
swe zdolności, podążając drogą ku dojrzałości. Dziecko z zaburzeniami integracji
sensorycznej może wymagać pomocy terapeuty, który umożliwi mu nabycie odpowiednich
umiejętności i zbudowanie bazy do wykształcenia integracji sensorycznej. Mimo braku jak do
tej pory wyczerpujących badań w tej dziedzinie, doświadczenia wykazują, iż odpowiednio
dobrana terapia ułatwia rozwój układu nerwowego u dziecka.
Wykrywanie symptomów i ich ewaluacja
Na czym polega wykrywanie?
Wykrywanie symptomów jest działaniem mającym na celu ustalenie, czy dziecko
przyswoiło sobie dane umiejętności. Wykrywanie odbywa się najczęściej w grupie, np. w
grupie przedszkolnej. Jeżeli terapeuta podejrzewa u dziecka obecność jakiegoś zaburzenia,
informuje on rodziców i doradza im wykonanie kompletnej ewaluacji.
Na czym polega kompletna ewaluacja?
Kompletna ewaluacja polega na indywidualnym spotkaniu dziecka z terapeutą
wykwalifikowanym w wykrywaniu zaburzeń integracji sensorycznej. Terapeuta poddaje
dziecko testom, uważnie je obserwuje oraz prosi rodziców o wypełnienie specjalnego
kwestionariusza, aby ocenić częstotliwość występowania tendencji do zaburzeń począwszy od

7. narodzin dziecka. Następnie ocenia on mocne i słabe strony dziecka oraz sytuacji, w których
dochodzą one do głosu, jak również natężenie i czas trwania zaobserwowanych zaburzeń.
Diagnoza redagowana jest w formie raportu, który przedstawiany jest rodzicom w
trakcie spotkania z terapeutą. Czasami terapeuta dochodzi do wniosku, że zaburzenia znikną
wraz z dorastaniem dziecka. Niekiedy może zasugerować rodzicom konkretne gry i zabawy
jako „zadanie domowe”, jak i indywidualną terapię gabinetową. Terapia może przybierać
różne formy, w zależności od konkretnego przypadku.
Na czym polega terapia?
Obiektywna i racjonalna ocena efektywności poszczególnych terapii jest niezwykle
trudnym zadaniem, a to ze względu na fakt, iż każdy terapeuta stosuje własną kombinację
różnych metod, zaś terapeuci zajmujący się problemem zaburzeń integracji sensorycznej
należą do nie tak licznych. Udowodniono jednakże, iż dobrze dobrana terapia przynosi
zadowalające efekty u niemal każdego dziecka, dotkniętego zaburzeniem integracji
sensorycznej. Niekiedy rozwiązaniem mogą być także bardziej ukierunkowane terapie, jak
np. fizjoterapia, która pozwala zmniejszać ogólne zaburzenia motoryczne.
Terapia do zastosowania w domu
Terapeuta powinien zaoferować dziecku dotkniętemu jednym z zaburzeń integracji
sensorycznej, zindywidualizowany program aktywności, który odpowiadałby specyficznym
potrzebom jego układu nerwowego. Do jego zadań należy zatem stworzenie i późniejsze
nadzorowanie danego programu.
Oto kilka wskazówek przydatnych podczas tworzenia takiego programu;
- należy słuchać dziecka. Trzeba pozwolić mu zdecydować, co chciałoby robić.
Pozwalać mu na przedłużanie lub skrócenie danej aktywności, pamiętając jednak, aby
aktywność nie była zbyt wyczerpująca. Należy być wrażliwym na sygnały niewerbalne
wysyłane przez dziecko podczas trwania aktywności, żeby wyłapać te, które wskazują na
dobre rezultaty terapii,
- należy uprzedzać reakcje i życzenia dziecka, by lepiej odpowiadać jego potrzebom,
- modyfikować rutynę dnia codziennego i otoczenie. Zmiany powinny następować co
jakiś określony czas, co zapobiegnie nudzie,
- prosić o radę terapeutę, który powie, czy dana aktywność zaspokaja potrzeby
dziecka.

8. Przykłady aktywności stymulujących 1 odpowiednich dla dziecka hipowrażliwego:
- jedzenie chrupkich pokarmów, jak np. popcorn, precelki, chrupki, krakersy,
marchewki, seler, jabłka i kostki lodu;
- picie napojów gazowanych, pieniących się i podawanych w różnych temperaturach
(woda mineralna, soki gazowane);
- branie prysznica;
- skoki i podskoki.
Przykłady aktywności uspokajających i regulujących:
- jedzenie suszonych owoców, sera, batonów müsli, skórki od chleba lub żucie gumy;
- wiszenie na drążku do ćwiczeń;
Przykłady aktywności uspokajających odpowiednich dla dziecka hiperwrażliwego:
- ssanie cukierka, lizanie lizaka, mrożonych lodów owocowych lub mlecznych, wolne
jedzenie łyżki masła orzechowego;
- masaż pleców;
- kołysanie się lub wolne przechylanie w przód i w tył;
- branie kąpieli.
Przykłady aktywności ułatwiających integrację dotykową:
-„malowanie wodą”: dziecko dostaje wiaderko z wodą oraz pędzel i proszone jest o
pomalowanie balkonu lub chodnika, lub też namalowanie samego siebie wyimaginowaną
farbą;
- niewidzialny rysunek: rysowanie palcem liter i kształtów na plecach dziecka i
proszenie go o ich odgadnięcie;
- skrzynka z piaskiem: chowanie przedmiotów w skrzynce z piaskiem i proszenie
dziecka o ich znalezienie z zamkniętymi oczami;
- kąpiel: aby dziecko mogło zapoznać się z różnymi materiami, należy poprosić go o
posmarowanie się kremem do golenia lub balsamem; mycie się szorstką gąbką, rękawicą do
kąpieli i plastikową szczotką; smarowanie dziecka talkiem po kąpieli; zachęcanie do
używania elektrycznej szczoteczki do zębów;
- czytanie: zachęcanie dziecka do czytania (z rodzicami lub samemu), siedząc w kołysce
lub w fotelu bujanym;
1
Podane aktywności powinny koniecznie zostać zaadaptowane do potrzeb konkretnego dziecka, gdyż czynność
stymulująca jedno dziecko może być uspokajająca dla innego. (przyp.aut.)

9. - odrabianie lekcji: używanie białych tablic i ścieralnych markerów do pisania, czy też
magnesów do odrabiania zadań;
- zwierzęta domowe: umożliwianie dziecku kontaktu i dotykania kota, królika lub psa;
- „ludzka kanapka”: dziecko kładzie się na brzuchu na macie do ćwiczeń; rodzic lub
nauczyciel smaruje dziecko „wyimaginowaną musztardą”, dotykając go za pomocą gąbki,
rękawicy kąpielowej lub pędzla przeciągłymi, zdecydowanymi ruchami, a następnie zawija
dziecko wraz z matą i delikatnie, choć zdecydowanie uciska od stóp do głów, żeby „usunąć
nadmiar musztardy”. Dziecko doceni uspokajające działanie silnego nacisku;
- przebieranki: ofiarowanie dziecku worka wypełnionego ubraniami, których może
używać do przebierania się; należy wybrać ubrania wykonane z różnych materiałów (satyna,
jedwab, aksamit, skóra).
Przykłady aktywności ułatwiających integrację układu ruchowego:
- huśtanie się w hamaku;
- chodzenie po nierównych powierzchniach, takich jak: plaża, trawnik, łóżko wodne, co
zmusi dziecko do utrzymania równowagi;
- huśtanie się na huśtawce: jeżeli dziecko ma skłonności do mdłości, należy się najpierw
upewnić, że jego stopy dotykają ziemi;
- obracanie się w kółko: sadzanie dziecka na karuzeli lub na zawieszonej na linie oponie
samochodowej; w mieszkaniu należy kupić dziecku krzesło obrotowe lub dmuchaną piłkę do
skakania;
- ślizgawka: zachęcanie dziecka do zjeżdżania na siedząco, na leżąco, przodem i tyłem;
- pływanie, jazda konna, gra w kręgle: wszystkie te sporty ułatwiają integrację
sensoryczną;
- zabawa piłką do ćwiczeń: zachęcanie dziecka do zachowania równowagi na różnego
rodzaju piłkach (plażowa, lekarska).
Przykłady aktywności ułatwiających integrację proprioceptywną:
- prace domowe: proszenie dziecka o przeniesienie toreb z zakupami, kosza z praniem,
sterty książek; pomaganie dziecku w odkurzaniu; prace w ogródku lub kopanie;
- pchanie i ciągnięcie wózka dziecięcego lub z zakupami;
- sterta poduszek: zachęcanie dziecka do nurkowania, rzucania się lub otulania stertą
poduszek lub jaśków;
- przytulanki: ściskanie dziecka z całych sił w ramionach;

10. - przygotowywanie posiłków: obieranie fasolki szparagowej, odlewanie ugotowanego
ryżu, kukurydzy lub przelewanie wody; przenoszenie garnków, rondelków i patelni,
wałkowanie i ugniatanie ciasta (aby wyćwiczyć mięśnie), tłuczenie mięsa;
- rzucanie i odrzucanie dużego balonu lub poduszki.
Przykłady aktywności ułatwiających integrację motoryczną uzdolnień ruchowych:
- przesiewanie mąki przez sitko;
- układanie klocków i puzzli: ofiarowanie dziecku klocków Lego lub kostki Rubika, czy
puzzli do zabawy;
- „majsterkowanie”: zabawa z nożyczkami, mazakami, kredą, kredkami, farbkami,
pędzelkami, piórkami, taśmą samoprzylepną, dziurkaczem, guzikami, perełkami, sznurkiem,
kauczukowymi pieczątkami, naklejkami i cekinami;
- zabawa z plasteliną lub modeliną (rozgniatanie, rozrywanie, rozciąganie, toczenie,
itp.); formowanie z plasteliny naleśnika lub piłki; odciskanie w plastelinie różnych
przedmiotów (monet, kluczy, guzików, spinaczy, itp.).
Kluczem do sukcesu w terapii dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej jest
informowanie o jego problemach innych osób z otoczenia dziecka, np. nauczycieli.
W rozmowie z nimi rodzice powinni postawić na otwartość i przejrzystość komunikatu.
Należy unikać takich określeń jak: hiperwrażliwy na bodźce proprioceptywne. Rodzice i
nauczyciele powinni wymieniać się swymi doświadczeniami, dotyczącymi funkcjonowania
dziecka, np. „Mój syn jest niezwykle wrażliwy na dotyk. W domu czuje się dobrze, jeśli ma
wokół siebie sporo wolnej przestrzeni. Czy można byłoby zwrócić na to uwagę w klasie?”
Prognozy.
Zaburzenia integracji sensorycznej mają niekiedy tendencję do zmniejszania swoich
rozmiarów wraz z upływem czasu, nigdy jednak nie znikają zupełnie. Dziecko wraz z
wiekiem uczy się kompensować swoje braki, zazwyczaj jednak ma pewne trudności z
wykonywaniem czynności dnia codziennego. Tym bardziej należy ułatwić mu
funkcjonowanie w teraźniejszości i przyszłości, poprzez odpowiednie zajęcie się jego
problemem.
Bibliografia
Ayers, J. (1974), Sensory Integration and the Child, W.P.S., Los Angeles
Atwood, T. (2008), Le Syndrome d’Asperger, Bruxelles, De Boeck Université
Bioulac, S., Bouvard, M. (2007), Comment aider mon enfant hyperactive, Pasrodris,
Odile Jacob

11. Debay, A., Dubochet, M. (1994), Ces enfants maladroits: lapproche dintegration
sensorielle en ergotherapie, Lausanne
Dumas, J. (2002), Psychopathologie de l’enfant et de l’adolescent, Bruxelles, De Boeck
Université
Grabowska, A. (1997), Percepcja wzrokowa i jej analogie do innych form percepcji, W:
T. Gorska, A. Grabowska, J. Zagrodzka (red.) Mózg a zachowanie, Wyd. Nauk. PWN,
Warszawa
Kranowitz, C. (1998), The Out-of-Sync Child: Recognizing and Coping with Sensory
Integration Dysfunction, New York, Skylight Press
Maas, V. (1998), Uczenie sie przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji
sensorycznej dla rodziców i specjalistów, WSiP, Warszawa
Noback, C. (1996), The human nervous system; structure and function, Williams &
Wilkins, Baltimore