1. M CL C
L im u ..................................................................................................................1
Chương 1: CƠ S LÝ LU N V VI C LÀM C A LAO NG QUA ÀO
T O NGH .................................................................................................................7
1.1. M t s khái ni m v Vi c làm và vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh ........7
1.2. K t c u vi c làm và cung c u vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh ............14
1.3. Vai trò và c i m c a lao ng qua ào t o ngh .........................................25
1.4. M i quan h gi a ào t o và vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh .............30
1.5. Các nhân t nh hư ng n vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh ..............37
1.6. Kinh nghi m c a m t s qu c gia v vi c làm c a L TN ...........................51
Tóm t t chương 1 ..................................................................................................56
Chương 2: PHÂN TÍCH TH C TR NG VI C LÀM C A LAO NG QUA
ÀO T O NGH VI T NAM ..............................................................................57
2.1. Phát tri n kinh t và v n vi c làm ...............................................................57
2.2. Phân tích th c tr ng vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh ..........................64
2.3. Các chính sách gi i quy t vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh ................109
2.4. Chính sách và ho t ng d y ngh ...............................................................121
Tóm t t chương 2.................................................................................................125
Chương 3: M T S GI I PHÁP CH Y U PHÁT TRI N VI C LÀM C A
LAO NG QUA ÀO T O NGH VI T NAM..............................................126
3.1. B i c nh và nh hư ng phát tri n vi c làm...................................................126
3.2. M t s gi i pháp ch y u phát tri n vi c làm c a L TN ............................137
Tóm t t chương 3.................................................................................................176
K t lu n ..................................................................................................................178
Danh m c m t s công trình c a tác gi
Tài li u tham kh o
Ph l c

2. DANH M C CÁC B NG
Stt Tên b ng Trang
B ng 2.1 H s co giãn vi c làm giai o n 1996-2007 58
B ng 2.2 H s co giãn và tăng trư ng vi c làm theo u tư 60
B ng 2.3 Chuy n d ch cơ c u kinh t và cơ c u lao ng 61
B ng 2.4 Trình chuyên môn k thu t c a lao ng qua ào t o ngh 64
B ng 2.5 Cơ c u vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh theo vùng 65
B ng 2.6 Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh trong các ngành kinh t 68
B ng 2.7 Cơ c u vi c làm c a lao ng theo thành ph n kinh t 70
B ng 2.8 V th vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh 72
B ng 2.9 Vi c làm phân theo ngh nghi p 74
B ng 2.10 Tình tr ng thi u vi c làm và th t nghi p phân theo CMKT 76
B ng 2.11 Cơ c u CMKT trong doanh nghi p 78
B ng 2.12 Cơ c u CMKT c a lao ng trong doanh nghi p 80
B ng 2.13 Trình CMKT c a lao ng trong nhóm công nghi p ch bi n 81
B ng 2.14 Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh phân theo nhóm ngh 86
B ng 2.15 Các ngh có nhi u vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh 88
B ng 2.16 Cách th c tuy n d ng và tìm vi c làm 90
B ng 2.17 ánh giá c a doanh nghi p v ch t lư ng L TN 91
B ng 2.18 Chi phí ào t o và ào t o l i trong doanh nghi p 94
B ng 2.19 Xác su t tìm ư c vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh 97
B ng 2.20 Tình tr ng h at ng kinh t c a HSTN 98
B ng 2.21 Ti n lương theo h c v n và CMKT c a lao ng 101
B ng 2.22 Kho ng cách ti n lương 102
B ng 2.23 T l hoàn tr theo k năng 2002-2004-2006 106

3. B ng 2.24 Khác bi t ti n lương do các nhân t tác ng 107
B ng 2.25 Chênh l ch ti n lương c a lao ng qua ào t o ngh 108
B ng 2.26 K t qu t o vi c làm giai o n 2001-2007 110
B ng 2.27 Vi c làm m i cho lao ng qua ào t o ngh 111
B ng 2.28 Chuy n bi n cơ c u trong khu v c nông nghi p 112
B ng 3.1 K t qu d báo vi c làm giai o n 2010-2020 129
B ng 3.2 K t qu d báo s lư ng lao ng qua ào t o ngh 129
DANH M C CÁC BI U
Stt Tên bi u Trang
Bi u 1.1 Quy t nh s lư ng vi c làm c a doanh nghi p 20
Bi u 1.2 Cung c u k năng trên th trư ng lao ng 23
Bi u 1.3 H c ngh có thu nh p cao hơn 34
Bi u 2.1 Chuy n d ch cơ c u lao ng 67
Bi u 2.2 Lao ng b th t nghi p phân theo trình CMKT 75
Bi u 2.3 Xu hư ng dãn cách ti n lương gi 103
Bi u 2.4 Phân b ti n lương theo tu i 105
Bi u 3.1 Xu hư ng tăng lao ng qua ào t o ngh các c p trình 130
DANH M C CÁC SƠ
Stt Tên sơ Trang
Sơ 1.1 Minh h a ph m vi lao ng qua ào t o ngh 13
Sơ 1.2 K t c u m t vi c làm 17
Sơ 1.3 Chu trình phát tri n ngu n nhân l c và tích lũy v n nhân l c 31
Sơ 3.1 Gi i pháp phát tri n vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh 137

4. CÁC CH VI T T T
Vi t t t Xin c là :
C Cao ng
CMKT Chuyên môn k thu t
CN Công nghi p
CNKT Công nhân k thu t
CNH-H H Công nghi p hóa – Hi n i hóa
CNTB Ch nghĩa tư b n
CS T Cơ s ào t o
DN Doanh nghi p
H ih c
TN ào t o ngh
GDKT&DN Giáo d c K thu t và D y ngh
HSTN H c sinh t t nghi p
HSSV H c sinh – sinh viên
KCN- KCX Khu công nghi p, khu ch xu t
L TN Lao ng qua ào t o ngh
N-L-N Nông Lâm Ngư nghi p
TCDN T ng c c D y ngh
THCN Trung h c chuyên nghi p
THCS Trung h c cơ s
THPT Trung h c ph thông

5. 1
L i nói u
1. Lý do ch n tài
Vi t nam, 20 năm i m i, n n kinh t ã phát tri n m nh m , i s ng nhân
dân ư c c i thi n, t l nghèo ói gi m nhanh, v th t nư c trên trư ng qu c t
ư c nâng lên v.v.. N n kinh t tăng trư ng cao và tương i n nh, u tư và
xu t kh u hàng năm tăng u n và có chi u hư ng tích c c.
Th i kỳ u i m i, nh ng thay i v chính sách vĩ mô và môi trư ng kinh
t trong nư c ã khơi d y ngu n l c và óng góp cho tăng trư ng, phát tri n.
Nh ng thu n l i trư c ây không còn nhi u và nh ng khó khăn, thách th c ang
xu t hi n. n nay, các ngu n l c v n, tài nguyên, công ngh ang d n ư c s
d ng hi u qu hơn và c nh tranh hơn trong m t n n kinh t m . Mu n tăng hi u
qu và phát tri n b n v ng, n n kinh t ph i coi tr ng phát tri n ngu n nhân l c và
c th là l c lư ng lao ng có k năng.
V n ng c a n n kinh t Vi t nam trong giai o n hi n nay làm cho l c
lư ng lao ng b xáo tr n thích nghi v i nh ng yêu c u m i. Nh ng thay i
nhanh chóng này làm thay i hình th c, n i dung và ngay c tên g i c a vi c làm.
Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh (L TN) là m t b ph n trong t ng vi c
làm c a n n kinh t nó góp ph n vào nhóm lao ng có CMKT và là ngu n nhân
l c cơ b n hi n th c hóa quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa t nư c.
S thay i trên th trư ng lao ng cùng v i vi c i m i các ho t ng ào
t o ang làm cho s phù h p c a ào t o và vi c làm tr thành v n gây tranh
cãi. ào t o làm vi c, n u ào t o không có vi c làm thì là u tư lãng phí,
ngư c l i vi c làm mà không ư c ào t o, không "h c su t i" nâng cao thì
vi c làm s kém óng góp và năng su t lao ng không cao. ào t o và vi c làm
tương ng v i ý nghĩa c a u tư cho giáo d c, ào t o và s d ng là hai m t c a
quá trình phát tri n ngu n nhân l c và nâng cao v n nhân l c c a n n kinh t .
Th c ti n c a ho t ng ào t o ngh hi n nay ang là tâm i m c a nhi u ý
ki n liên quan nv n làm th nào áp ng nhu c u nhân l c cho n n kinh t .
Vi c s d ng lao ng k thu t, lao ng qua ào t o ngh hi n nay cũng còn nhi u

6. 2
b t c p, chưa th hi n vai trò là 'c u kéo' , 's c hút', u ra 'h p d n' cho ào t o.
V n vi c làm c a lao ng qua o ngh không ch ơn thu n là vi c làm hay
ào t o ho c s d ng, mà c ba y u t này u góp ph n t o nên.
V n t ra là ph i t o ra và gi i quy t vi c làm, v a ph i phát tri n i ngũ
lao ng cũng như có nh ng chính sách s d ng và t o môi trư ng cho phát tri n
vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh . V a gi i quy t vi c làm cho i tư ng này
trong s cân i dài h n v a ph i i m i s d ng sao cho hi u qu ng th i v a
thúc y phát tri n ào t o áp ng , phù h p nhu c u là m t câu h i l n t ra
cho c v n lý lu n và th c ti n Vi t nam.
Cho n nay chưa có công trình nghiên c u khoa h c nào i sâu nghiên c u
th c tr ng và xu t các gi i pháp phát tri n vi c làm cho lao ng qua ào t o
ngh . Xu t phát t nhu c u lý lu n và th c ti n trên, t ra s c n thi t l a ch n
tài: "Nghiên c u vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh Vi t nam".
2. M c ích nghiên c u
- H th ng hóa nh ng v n lý lu n v vi c làm c a L TN.
- Phân tích, ánh giá th c tr ng, tìm hi u nh ng v n ch y u hi n nay v
vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh .
- xu t m t s gi i pháp nh m phát tri n vi c làm c a L TN Vi t Nam.
3. i tư ng nghiên c u
Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh , trong ó ch y u t p trung vào các
v n liên quan n vi c làm, s d ng và gi i quy t vi c làm c a L TN.
4. T ng quan nghiên c u
4.1. Nghiên c u c a nư c ngoài
Các nghiên c u c a nư c ngoài v v n lao ng qua ào t o ngh ư c
nhìn nh n trên giác và tên g i khác. Nghiên c u có liên quan nv n này ch
y u c p n vi c c i cách h th ng ào t o ngh như m t li u pháp ch ch t
gi i quy t v n cung lao ng qua ào t o ngh cho các n n kinh t .

7. 3
i n hình m t trong nh ng công trình ó là tác ph m c a Ngân Hàng Th
gi i có tên g i: "C i cách Giáo d c và ào t o ngh "[128], công trình c pr t
nhi u kinh nghi m c a các nư c phân ra làm các kh i khác nhau như các nư c
ch m phát tri n, các nư c phát tri n và các nư c ang chuy n i. Trong ó v n
c t lõi ư c gi i quy t là làm th nào c i cách h th ng giáo d c ngh nghi p
hi n nay phù h p v i th trư ng lao ng. M i qu c gia, m i n n kinh t có nh ng
i u ki n c th khác nhau nên có nh ng bài h c khác nhau v c i cách h th ng
d y ngh . Trong ó công trình cũng có c p n nh ng chính sách, mô hình khác
nhau c a các n n kinh t trong gi i quy t m i quan h gi a ào t o và th trư ng
lao ng, v n vi c làm cho i tư ng u ra c a h th ng ào t o trong tương
quan v i ho t ng kinh t .
M t n ph m ư c coi là có nhi u liên quan n các v n vi c làm c a lao
ng k thu t ngh nghi p c a Ngân hàng phát tri n Châu á (ADB): "Giáo d c k
thu t và D y ngh " [115] xu t b n năm 1990, v các v n ào t o ngh cho ngư i
lao ng, kinh nghi m c a các nư c. Trong n ph m này n i dung ch y u i sâu
vào các ch c năng, c i m c a h th ng d y ngh , các chính sách c a các qu c
gia trong vi c ào t o ngh . Ngoài ra có i sâu vào vi c ào t o ngh áp ng các
nhu c u c a các khu v c kinh t khác nhau trong n n kinh t . c i m cơ b n c a
n i dung n ph m này khác v i các n ph m khác là i sâu vào phân tích k t c u h
th ng giáo d c và d y ngh v i kinh nghi m c a nhi u nư c có mô hình ào t o
ngh khác nhau.
Nghiên c u c a nư c ngoài còn r t nhi u n ph m và công trình khác c p
n nh ng tính toán hi u qu cá nhân thu ư c t vi c i h c và tìm vi c làm i
v i i tư ng theo h c các chương trình giáo d c k thu t và d y ngh . ng th i
có nh ng nghiên c u sâu liên quan n cơ h i vi c làm cho lao ng và phân tích
l a ch n cơ h i h c ngh cho ngư i h c. Tuy nhiên n nay, chưa có công trình
nào nghiên c u sâu v vi c làm c a nhóm i tư ng là lao ng qua ào t o ngh .
4.2. M t s nghiên c u trong nư c
M t s nghiên c u trong nư c có liên quan tr c ti p nv n lao ng k
thu t ó là nghiên c u c a PGS.TS. Minh Cương có t a : “Phát tri n lao

8. 4
ng k thu t Vi t Nam- Lý lu n và th c ti n” [30]. Nghiên c u này ã i sâu
vào phân tích l c lư ng lao ng k thu t nói chung trong ó có c p sâu nh
th ng ào t o ngh hi n nay và s n ph m, k t qu c a quá trình ào t o. Nghiên
c u này t p trung vào khía c nh cung lao ng k thu t trong n n kinh t và các
gi i pháp ch y u phát tri n ào t o ngh thúc y cung lao ng k thu t cho
n n kinh t , trong ó ã c p n vi c làm như k t qu c a quá trình ào t o
nhưng không t p trung vào L TN mà toàn b nhóm lao ng k thu t.
Nghiên c u th hai có nhi u i m tương ng v i nghiên c u trên ó là tài
KX-05-10 do GS.TSKH. Nguy n Minh ư ng làm ch nhi m: "Th c tr ng và gi i
pháp ào t o lao ng k thu t (T sơ c p n trên i h c) áp ng yêu c u
chuy n d ch cơ c u lao ng trong i u ki n kinh t th trư ng, toàn c u hóa và h i
nh p qu c t " [38]. i tư ng nghiên c u c a tài này t p trung vào nhóm lao
ng k thu t và n i dung cơ b n i sâu vào nghiên c u th c tr ng và năng l c ào
t o c a các cơ s ào t o, các chính sách ào t o lao ng k thu t và nh ng v n
k thu t c a ho t ng ào t o (n i dung ào t o, cơ s v t ch t, chương trình, giáo
trình, giáo viên v.v...). Nghiên c u này cũng ã c p n th c tr ng l c lư ng lao
ng k thu t áp ng nhu c u cho công nghi p hóa, hi n i hóa nhưng không gi i
quy t các v n liên quan n vi c làm.
Nghiên c u khác có liên quan ó là Lu n án Ti n s c a TS. Phan Chính
Th c v i tài: "Nh ng gi i pháp phát tri n ào t o ngh góp ph n áp ng nhu
c u nhân l c cho s nghi p công nghi p hóa, hi n i hóa" [85]. Công trình này
c p n h th ng ào t o ngh trên giác h th ng cung ng nhân l c lao ng
qua ào t o ngh cho n n kinh t và i sâu vào nghiên c u th c tr ng và các v n
c a h th ng ào t o ngh c a Vi t nam. M t s gi i pháp mà công trình này ưa ra
t p trung vào phát tri n h th ng d y ngh áp ng nhu c u CNH-H H t nư c.
M t n ph m khác c p nv n phát tri n ngu n nhân l c lao ng t t
nghi p i h c c a tác gi Minh Cương và Nguy n Th Doan [29], trong ó
c p nhi u n các v n h th ng ào t o i h c hi n nay và các v n v chính
sách và ho t ng ào t o i h c nh m phát tri n i ngũ lao ng trí th c ph c

9. 5
v quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa t nư c và trong b i c nh h i nh p
kinh t qu c t .
M t công trình tr c ti p gi i quy t v n vi c làm ó là:"V chính sách gi i
quy t vi c làm Vi t nam" c a tác gi Nguy n H u Dũng [32]. Nghiên c u này i
sâu và phân tích toàn di n các chính sách gi i quy t vi c làm trong n n kinh t
trong nh ng năm cu i th k 20. Tác gi ã trình bày ph r ng h u h t các v n
liên quan n các chính sách gi i quy t vi c làm và xu t các gi i pháp gi i quy t
vi c làm nư c ta. Tuy nhiên công trình này không c p riêng cho vi c làm c a
nhóm i tư ng lao ng qua ào t o ngh và các v n liên quan n nhóm i
tư ng này.
Ngoài ra có m t s công trình nghiên c u khác cũng g n gũi v i ch vi c
làm c a lao ng qua ào t o ngh là công trình "V xu hư ng công nhân hóa
nư c ta hi n nay" c a tác gi Nguy n An Ninh [60] t ra và gi i quy t các v n
phát tri n mang tính giai c p c a i ngũ công nhân công nghi p nư c ta trong
giai o n hi n nay. Nghiên c u có c p n s lư ng, ch t lư ng, ào t o, và s
d ng lao ng là i ngũ công nhân k thu t nhưng ch y u trên giác phát tri n
và c ng c i ngũ giai c p công nhân tr nên i ti n phong v ng m nh.
Có th kh ng nh, cho n th i i m này chưa có công trình nào, g m c
qu c t và trong nư c, c p c th nv n vi c làm c a lao ng qua ào t o
ngh . Nh ng nghiên c u ã có có th ho c là t p trung vào gi i quy t v n vi c
làm nói chung ho c là gi i quy t v n ào t o ngh . S khác bi t c a nghiên c u
này v i các nghiên c u trư c ây và ang có hi n nay hai c i m chính: (i) ti p
c n sâu v c i m và c u trúc vi c làm c a nhóm i tư ng lao ng qua ào t o
ngh và (ii) nghiên c u v n vi c làm như m t k t qu u ra c a ào t o ngh .
5. Ph m vi nghiên c u
- N i dung: Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh Vi t nam.
- Không gian: Trên ph m vi c nư c, có s d ng k t qu kh o sát th c ti n t i
m t s t nh/thành ph , B /ngành, cơ s ào t o ngh và doanh nghi p.
- Th i gian: Th c tr ng hi n nay và xu t gi i pháp cho th i kỳ 2011-2020.

10. 6
6. Phương pháp nghiên c u
Lu n án s d ng m t s phương pháp sau ây:
- Phương pháp nghiên c u duy v t bi n ch ng.
- Phương pháp th ng kê, h i c u tài li u, k th a các k t qu nghiên c u trong
và ngoài nư c v vi c làm, ào t o, th trư ng lao ng, ngu n nhân l c;
- Phương pháp khái quát hóa, quy n p, n i suy, so sánh i chi u v.v..
- Phương pháp mô hình kinh t lư ng.
7. óng góp c a lu n án
7.1. V lý lu n, lu n án:
- trình bày m t cách h th ng lý lu n v vi c làm c a L TN;
- phân tích, tính toán cơ h i vi c làm, khác bi t thu nh p c a L TN và lý
gi i m i quan h bi n ch ng gi a vi c làm v i ào t o ngh ; v n d ng khái
ni m v n nhân l c phân tích vi c làm c a L TN.
7.2. V th c ti n, lu n án:
- phân tích và ch rõ th c tr ng vi c làm c a L TN, qua ó, vi c s d ng,
ào t o và gi i quy t vi c làm cho i ngũ lao ng qua ào t o ngh h t s c
có ý nghĩa v i s nghi p công nghi p hóa, hi n i hóa t nư c.
- xu t nh ng gi i pháp mang tính t phá cho vi c ào t o và gi i quy t
vi c làm cho L TN trong giai o n 2011-2020.
8. C u trúc c a Lu n án
Lu n án g m các ph n: L i nói u; n i dung; k t lu n, danh m c các công
trình c a tác gi , tài li u tham kh o, ph l c. N i dung lu n án có 3 chương:
- Chương 1: Cơ s lý lu n v vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh
- Chương 2: Phân tích th c tr ng vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh
Vi t Nam
- Chương 3: M t s gi i pháp ch y u phát tri n vi c làm c a lao ng qua
ào t o ngh Vi t nam

11. 7
Chương 1
CƠ S LÝ LU N V VI C LÀM
C A LAO NG QUA ÀO T O NGH
1.1. M t s khái ni m liên quan n vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh
1.1.1. Vi c làm
a. Khái ni m
Theo khái ni m ư c ưa ra trong t i n ti ng Vi t "Vi c làm là công vi c
ư c giao cho làm và ư c tr công" [65, tr.1076]. Khái ni m này tương i r ng,
tuy nhiên còn m t thu t ng chưa mang tính ph bi n ó là tính ch t công vi c
" ư c giao". Ngư i lao ng hoàn toàn có th t t o ra vi c làm có thu nh p mà
không c n ph i ai giao vi c cho.
Theo giáo trình Kinh t lao ng c a Trư ng i h c Kinh t qu c dân Hà
n i, khái ni m vi c làm ư c hi u là: "tr ng thái phù h p v m t s lư ng và ch t
lư ng gi a tư li u s n xu t v i s c lao ng, t o ra hàng hóa theo nhu c u c a
th trư ng". Hi u r ng ra có th g i vi c làm là ho t ng có ích (s n xu t, d ch v ,
nghiên c u, giáo d c, văn hóa, ngh thu t qu n lý v.v..) t o ra/có thu nh p [71,
tr.19].
Theo it i n Kinh t th trư ng: "Vi c làm là hành vi c a nhân viên, có
năng l c lao ng thông qua hình th c nh t nh k t h p v i tư li u s n xu t,
ư c thù lao ho c thu nh p kinh doanh"[71]. Th c ch t là ngư i lao ng và tư li u
s n xu t k t h p. Trong ch Xã h i ch nghĩa, ngư i lao ng là ch tư li u s n
xu t, vi c làm có nghĩa là th c hi n quy n làm ch , v a là lao ng cho cá nhân
ngư i lao ng, cũng l i là lao ng xã h i. Khu v c làm vi c có th là các cơ s
s n xu t kinh doanh Nhà nư c, t p th , tư nhân, có v n u tư nư c ngoài v.v…
Phân theo tính ch t công vi c có th chia ra nhân công n nh, nhân công h p
ng, t m th i.
Theo m t quan i m khá t ng quát v vi c làm: "…Vi c làm là m t ph m trù
kinh t , t n t i t t c m i hình thái xã h i, ó là m t t p h p nh ng m i quan h

12. 8
kinh t gi a con ngư i v vi c m b o ch làm vi c và tham gia c a h vào ho t
ng kinh t …." [26, tr.313]. Vi c làm cũng là m t ph m trù c a th trư ng khi
thuê m t ch làm vi c nh t nh và chuy n ngư i th t nghi p thành ngư i lao ng.
Theo B Lu t lao ng nư c C ng hòa Xã h i ch nghĩa Vi t nam thì vi c
làm ư c xác nh là: "M i ho t ng lao ng t o ra ngu n thu nh p, không b
pháp lu t c m u ư c th a nh n là vi c làm".
T các quan i m trên, tác gi th ng nh t v i khái ni m: Vi c làm là ho t
ng lao ng c a các cá nhân trong xã h i nh m m c ích t o ra thu nh p
( ư c tr công b ng ti n, hi n v t, trao i công; t làm t o thu nh p, t o l i
ích cho gia ình không hư ng ti n công/lương).
b. Phân lo i vi c làm
Có nhi u cách nhìn nh n và phân lo i vi c làm, nhưng cơ b n là ng trên
góc ch th ho t ng c a vi c làm là ngư i lao ng. Nh ng ho t ng c a
ngư i lao ng th hi n hình th c, tính ch t, c i m, yêu c u và c xu hư ng c a
vi c làm. Vi c làm vì th có th phân lo i theo ch th ho t ng lao ng là ngư i
lao ng và ch th t o vi c làm trong n n kinh t .
Ngư i có vi c làm, theo ILO: "ngư i có vi c làm là nh ng ngư i ang làm
m t vi c gì ó ư c tr ti n công ho c nh ng ngư i tham gia vào các ho t ng
mang tính ch t t th a mãn l i ích thay th thu nh p c a gia ình".
Theo T ng c c th ng kê: "Ngư i có vi c làm là nh ng ngư i ang làm vi c
trong th i gian quan sát và nh ng ngư i trư c ó có vi c làm nhưng hi n ang ngh
t m th i vì các lý do như m au, ình công, ngh hè, l , trong th i gian s p x p l i
s n xu t, do th i ti t x u, máy móc hư h ng…"
Ngư i có vi c làm là ngư i 15 tu i tr lên ang làm vi c trong các ngành
kinh t qu c dân mà trong tu n l li n k trư c th i i m i u tra (g i t t là tu n l
tham kh o) có th i gian làm vi c không ít hơn m c chu n qui nh (trư ng h p c a
Vi t nam, m c chu n này là 8 ti ng) i v i ngư i ư c coi là có vi c làm. Ngư i
có vi c làm có th chia thành 2 nhóm là ngư i vi c làm và ngư i thi u vi c làm.

13. 9
Ngư i vi c làm là ngư i có s gi làm vi c trong tu n l tham kh o l n
hơn ho c b ng 36 gi ; ho c nh ng ngư i có s gi làm vi c nh hơn 36 gi nhưng
b ng ho c l n hơn gi ch qui nh i v i các công vi c n ng nh c, c h i.
Ngư i thi u vi c làm là ngư i có s gi làm vi c trong tu n l tham kh o dư i 36
gi ; ho c ít hơn gi theo ch qui nh i v i các công vi c n ng nh c, ch i
mà v n có nhu c u làm gi .
Theo ho t ng c a m i cá th ngư i lao ng vi c làm có th chia ra thành:
vi c làm chính, vi c làm ph . Vi c làm chính là công vi c mà ngư i th c hi n dành
nhi u th i gian nh t so v i công vi c khác. Vi c làm ph là công vi c mà ngư i
th c hi n dành nhi u th i gian nh t sau công vi c chính. Trong trư ng h p vi c
làm chính và ph có th i gian b ng nhau thì vi c làm nào có thu nh p cao hơn ư c
xem là vi c làm chính. Xét v tính ch t vi c làm, vi c làm có th mang tính ch t n
nh hay t m th i. Vi c làm n nh trong m t năm i v i ngư i lao ng có th i
gian làm vi c t 6 tháng tr lên. Vi c làm t m th i là nh ng công vi c dư i 6 tháng.
Vi c làm cũng có th phân lo i theo nhi u hình th c như làm công ăn lương,
t t o vi c làm. nư c ta, th ng kê lao ng có vi c làm phân ra thành 5 nhóm:
Vi c làm ư c tr công khu v c công và khu v c tư nhân (ngư i ang làm vi c và
ngư i h c vi c hi n ang làm vi c ư c tr công b ng ti n m t ho c hi n v t); vi c
làm t t o (t t o vi c làm cho mình); nh ng ngư i làm vi c trong gia ình không
ư c tr công; nh ng ngư i tham gia s n xu t cho tiêu dùng c a b n thân.
Các n n kinh t khác nhau có hình th c t ch c khác nhau, nhưng thông
thư ng phân theo các t ch c thu c khu v c nhà nư c, khu v c doanh nghi p s n
xu t kinh doanh, khu v c các t ch c c ng ng và khu v c có y u t nư c ngoài.
Theo phân lo i c a cu c i u tra th c tr ng vi c làm và th t nghi p hàng năm c a
B L -TB&XH phân ra, vi c làm trong [18, tr.27]:
+ Khu v c hành chính: cơ quan t ch c hành chính nhà nư c (các c p
B /Ban/Ngành trung ương, t nh, huy n, xã…),
+ Khu v c s nghi p: các ơn v s nghi p (Giáo d c, y t , văn hóa, thông tin,
truy n hình, th thao v.v..) g m c công l p, bán công, tư th c và dân l p;

14. 10
+ Khu v c c ng ng: các cơ quan ng, oàn, t ch c chính tr , các hi p h i;
+ Khu v c s n xu t kinh doanh, doanh nghi p trong nư c: các doanh nghi p
Nhà nư c, công ty c ph n, công ty trách nhi m h u h n, công ty h p danh
và doanh nghi p tư nhân;
+ Khu v c h p tác xã: hi n ang ho t ng theo lu t h p tác xã;
+ Khu v c kinh t h : kinh t cá th , h gia ình;
+ Khu v c có y u t nư c ngoài: vi c làm trong các doanh nghi p có v n u
tư nư c ngoài và trong các cơ quan, t ch c và cá nhân nư c ngoài khác.
1.1.2. Lao ng qua ào t o ngh
a. ào t o ngh
Khái ni m ào t o thư ng i li n v i giáo d c và thành m t c p ôi là giáo
d c - ào t o. Giáo d c ư c hi u là các ho t ng và tác ng hư ng vào s phát
tri n và rèn luy n năng l c (bao g m tri th c, k năng, k x o...) và ph m ch t
(ni m tin, tư cách, o c...) con ngư i có th phát tri n nhân cách y
nh t và tr nên có giá tr tích c c i v i xã h i.
Khái ni m ào t o, theo t i n ti ng Vi t ư c hi u là vi c: "làm cho tr
thành ngư i có năng l c theo nh ng tiêu chu n nh t nh" [65,tr.279]. C t nghĩa
ng t ào t o này là ho t ng trang b cho ngư i lao ng năng l c (ki n th c,
k năng, thái ) theo m t tiêu chu n nh trư c cho ngư i lao ng có năng l c
và tr nên h u ích trong m t s công vi c ho c ho t ng xã h i.
T góc nhìn c a các nhà giáo d c và ào t o Vi t nam, khái ni m tương i
y là: " ào t o là quá trình ho t ng có m c ích, có t ch c nh m t ư c
các ki n th c, k năng và k x o trong lý thuy t và th c ti n, t o ra năng l c
th c hi n thành công m t ho t ng xã h i (ngh nghi p) c n thi t [39].
Theo giáo trình Kinh t lao ng c a Trư ng i h c Kinh t qu c dân Hà
n i, khái ni m ào t o là: "Quá trình trang b ki n th c nh t nh v chuyên môn,
nghi p v cho ngư i lao ng h có th m nh n ư c m t công vi c nh t
nh" [83, tr.54]. Theo m t khái ni m khác v ào t o lao ng k thu t: "là quá
trình ho t ng ào t o có m c ích, có t ch c và có k ho ch trong h th ng ào

15. 11
t o k thu t th c hành nh m hình thành và phát tri n ki n th c, k năng, thái
cho m i cá nhân ngư i lao ng các c p trình có th hành ngh , làm công
vi c ph c t p v i năng su t và hi u qu cao, ng th i có năng l c thích ng v i s
bi n i nhanh chóng c a k thu t và công ngh trong th c t " [30, tr.29].
Theo ILO: "Nh ng ho t ng nh m cung c p ki n th c, k năng và thái
c n có cho s th c hi n có năng su t và hi u qu trong pham vi m t ngh ho c
nhóm ngh . Nó bao g m ào t o ban u, ào t o l i, ào t o nâng cao, c p nh t và
ào t o liên quan n ngh nghi p chuyên sâu" [94, tr.174].
Lu t D y ngh ưa ra khái ni m như sau: "D y ngh là ho t ng d y và h c
nh m trang b ki n th c, k năng và thái ngh nghi p c n thi t cho ngư i h c
ngh có th tìm ư c vi c làm ho c t t o vi c làm sau khi hoàn thành khóa
h c." [70, tr.9]. Lu t cũng qui nh có ba c p trình ào t o là sơ c p ngh , trung
c p ngh , cao ng ngh và v hình th c c a ho t ng d y ngh bao g m c d y
ngh chính qui và d y ngh thư ng xuyên.
Theo tác gi thì khái ni m ào t o ngh như sau: " ào t o ngh là ho t ng
trang b năng l c (tri th c, k năng và thái ) hành ngh cho ngư i lao ng
ngư i lao ng có th hành ngh ho c t t o vi c làm".
b. Lao ng qua ào t o ngh
Theo khái ni m ào t o ngh nói trên thì m t lao ng ư c tính là lao ng
ã qua ào t o ngh khi lao ng ó ã hoàn thành/tr i qua ít nh t m t ho t ng
ào t o ngh . Khi xem xét vi c lao ng ã t ng ư c ào t o ( ã t ng tr i qua),
thì không xem xét v m t năng l c th c t , không xem n ng v n văn b ng ch ng
ch , mà ch y u trên góc ngư i ó ã t ng ư c/tham gia h c ngh . Thông
thư ng lao ng qua ào t o ngh là ngư i ã tr i qua ( ư c h c) l p/khóa/chương
trình ào t o ngh v i ngh thu c danh m c ngh ào t o ư c ban hành.
mb o t ư c ki n th c và k năng ngh c n thi t c n qui nh th i
gian t i thi u i v i m t khóa ào t o ngh ư c coi là ã qua ào t o ngh .
Qua ý ki n c a các chuyên gia và các nhà qu n lý thì th i gian có th truy n t
ki n th c và k năng ngh ơn gi n ph i c n t i thi u m t tháng. K t thúc khóa

16. 12
h c, ngư i h c ư c thi ho c ki m tra ánh giá v ki n th c và k năng ngh và
ư c c p văn b ng, ch ng ch ngh theo qui nh.
Thông thư ng có ba nhóm cung c p lao ng qua ào t o ngh ó là ào t o
chính th c trong các trư ng thu c h th ng giáo d c k thu t và d y ngh , ào t o
ngh nghi p trư c khi làm vi c và ào t o t i ch c (t i ch ) cho công nhân [128,
tr.15]. Vi c xác nh các khóa h c, chương trình ào t o không ch lo i hình ào
t o chính th c, mà t t c các lo i hình ào t o khác nhau (Lu t d y ngh công nh n
các cơ s d y ngh bao g m c các doanh nghi p, cơ s s n xu t kinh doanh). Lao
ng qua ào t o ngh ư c cung c p t nhi u ngu n khác nhau và ư c hi u r ng
là i tư ng ã ư c tr i qua h c ngh dư i nhi u hình th c khác nhau.
Qua các tiêu chí trên, có th ưa ra khái ni m: "Lao ng qua ào t o ngh
là nh ng ngư i ã hoàn thành ít nh t m t chương trình ào t o c a m t ngh
t i m t cơ s d y ngh (g m c các cơ s s n xu t kinh doanh) và ư c c p văn
b ng ch ng ch ngh ho c ư c th a nh n theo các qui nh hi n hành".
Như v y, lao ng qua ào t o ngh hi n không ch có nhóm CNKT ư c ào
t o chính qui t trư ng, l p d y ngh (quan ni m cũ), mà bao g m lao ng ư c
ào t o c ba c p trình (theo Lu t D y ngh ) trong nhà trư ng và ư c d y
ngh b i doanh nghi p, các cơ s d y ngh ngoài nhà trư ng ho c t h c, ư c
truy n ngh và ư c th a nh n b i các qui nh hi n hành.
Nhóm lao ng chưa qua ào t o ư c hi u là nh ng ngư i chưa có b t kỳ
m t lo i văn b ng ho c ch ng ch ngh nào và th c t cũng không m nh n m t
công vi c nào òi h i chuyên môn/k thu t t 3 năm tr lên ho c công vi c òi h i
chuyên môn/k thu t nhưng kinh nghi m chưa 3 năm [18, tr.21].
Nhóm CNKT không b ng thư ng là i tư ng khó xác nh. Theo th ng kê
lao ng vi c làm hàng năm c a B L -TB&XH thì CNKT không b ng, ch ng ch
là nh ng ngư i tuy chưa qua m t trư ng l p ào t o nào nhưng do t h c, do ư c
truy n ngh ho c v a làm v a h c nên h ã có ư c k năng, tay ngh tương
ương v i b c 1 c a CNKT có b ng cùng ngh và th c t ã làm công vi c ang
làm t 3 năm tr lên [18, tr.21].

17. 13
Ngh có Ngh
tính ch t không có
k thu t tính ch t
k thu t
NG
i h c & trên ih c
LAO
NG Cao ng ngh Cao ng
L C LƯ NG LAO
L
qua
có Trung c p ngh THCN
ào
t o
CMKT ngh Sơ c p ngh
Lao ng ph thông
Sơ 1.1: Minh h a ph m vi lao ng qua ào t o ngh
Theo cách phân lo i trư c ây, xu t phát t ngu n g c ào t o, lao ng ư c
ào t o ra g m hai nhóm là công nhân k thu t và cán b chuyên môn. Công nhân
k thu t là ngư i ư c ào t o và ư c c p b ng, ch ng ch c a b c giáo d c
ngh nghi p trong h th ng giáo d c có năng l c th c hành, th c hi n các
công vi c ph c t p do s n xu t yêu c u. Nh ng ngư i ư c ào t o c p trình
khác như trung h c chuyên nghi p, cao ng, i h c và sau i h c thì x p vào
nhóm `cán b chuyên môn’. Cán b chuyên môn là nh ng ngư i ư c ào t o
các trư ng i h c, cao ng, trung h c chuyên nghi p, có trình h c v n cao,
có kh năng lãnh o, qu n lý, ch o m t chuyên môn, nghi p v nào ó.
Khi th ng kê lao ng, vi c làm thư ng phân ra làm hai nhóm l n là lao ng
chưa qua ào t o (không có CMKT) và lao ng ã qua ào t o ( ng nghĩa v i có
CMKT). Lao ng có chuyên môn k thu t là cách g i chung trên th trư ng lao
ng i v i lao ng ã qua ào t o bao g m lao ng qua ào t o ngh và lao
ng là cán b chuyên môn. Lao ng có chuyên môn k thu t không trùng v i cán
b chuyên môn mà r ng hơn và lao ng qua ào t o ngh không trùng v i công
nhân k thu t mà r ng hơn.

18. 14
Th ng kê lao ng qua ào t o ngh hi n nay v i nhi u qu c gia có nh ng
cách th c khác nhau. a ph n các nư c g i là công nhân k thu t/công nhân lành
ngh ch các i tư ng làm công vi c c a ngư i công nhân và có các trình
ào t o ngh khác nhau. K thu t viên ch y u ch i tư ng lao ng là công nhân
k thu t ư c ào t o ngh trình cao (tương t cao ng ngh ). nư c ta, lao
ng qua ào t o ngh ư c th ng kê cho n năm 2007 ư c hi u là nh ng lao
ng thu c l c lư ng lao ng có trình CNKT không b ng, ch ng ch ; CNKT
có ch ng ch và sơ c p, CNKT có b ng, ch ng ch . Hi n t i, s li u và nh ng tính
toán ang d a trên cách phân lo i này mà chưa thay i d a trên phân lo i c p trình
ào t o trong Lu t D y ngh .
1.2. K t c u vi c làm và cung-c u vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh
1.2.1. Vi c làm trong các lý thuy t kinh t
Khi xem xét quan h cung - c u và s bi n ng c a l c lư ng lao ng nói
chung và lao ng qua ào t o ngh nói riêng có th v n d ng các mô hình vi c
làm, cung c u, d ch chuy n lao ng, gia tăng và bi n ng vi c làm. Các mô hình
kinh t có liên quan n vi c làm, th t nghi p n i ti ng như trư ng phái c i n (A.
Smith và D. Ricardo), lý thuy t vi c làm và th t nghi p c a C. Mác, lý thuy t vi c
làm c a J.M. Keynes mà ngày nay còn nh hư ng n các chính sách vi c làm c a
các n n kinh t .
A. Smith cho r ng trong i u ki n th trư ng c nh tranh t do, bàn tay vô hình
m b o quân bình và hoàn h o trong xã h i, t ư c phúc l i cá nhân và phúc l i
chung. Ricardo và A. Marshall cũng cùng quan i m khi cho r ng n n kinh t th
trư ng là n n kinh t t i u ti t và không th y s c n thi t i u ti t c a Nhà nư c
[26, tr.256]. Mô hình c i n có 4 hư ng làm tăng vi c làm, ó là (i) c i ti n t
ch c, d báo t t tránh th t nghi p cơ c u; (ii) h th p phi th a d ng biên c a
lao ng qua ti n lương th c t ; (iii) tăng thêm năng su t biên v t ch t c a lao ng
trong các ngành s n xu t hàng hóa cho ngư i ăn lương; và (iv) tăng giá hàng hóa
không giành cho ngư i ăn lương so v i giá các hàng hóa khác [51, tr.43].

19. 15
Vi c làm chi m v trí quan tr ng và y ý nghĩa trong tác ph m "Tư b n" c a
Các Mác. C.Mác d a trên các lý lu n căn b n v giá tr th ng dư, qui lu t dân s và
c bi t là c u trúc h u cơ c a v n. Công th c cơ b n v giá tr hàng hóa (c + v +
m), ư c c u thành t tư b n c nh (c), tư b n lưu ng (v) và giá tr th ng dư
(m). C.Mác cho r ng c u trúc h u cơ c a tư b n thay i trong quá trình tích lũy là
nguyên nhân căn b n c a gia tăng hay gi m d n vi c làm tương i (tư b n lưu
ng), so v i tư b n c nh. Trong quá trình làm thay i c u trúc h u cơ c a tư
b n, ngư i công nhân vô hình dung ang làm gi m vi c làm và ang t bi n mình
thành nhân kh u th a tương i.
Jonh Meynard Keynes ư c bi t n như m t nhà kinh t l i l c v i công
trình n i ti ng là Lý thuy t t ng quát v vi c làm, lãi su t và ti n t , xu t b n năm
1936 [51]. Keynes cho r ng tăng u tư làm tăng t ng c u tăng và vi c làm và Nhà
nư c có vai trò ch ng can thi p n t ng c u, s n lư ng và vi c làm c a n n
kinh t . ng th i khuynh hư ng tiêu dùng biên và lãi su t cũng nh hư ng t i t p
h p c u và xác nh m c vi c làm. D n n, kích thích kinh t , th nh t, gi m
lãi su t cho phép tăng tín d ng; th hai, xã h i hóa u tư ( u tư r ng và úng);
th ba, nh ng bi n pháp không ng ng tăng tiêu dùng (kích c u) [26, tr.273].
Mô hình Harrod - Domar xây d ng m i quan h gi a tăng trư ng s n lư ng,
u tư và vi c làm. Gi a gia tăng vi c làm và s n lư ng có m i quan h ư c th
hi n b ng h s lao ng-s n lư ng, s gia tăng vi c làm v b n ch t là m t hàm s
c a các m c kh năng tăng s n xu t ph thu c vào v n u tư. Công th c ph bi n
c a mô hình này là g=s/k, trong ó g là t l tăng trư ng s n lư ng, k t s gia tăng
v n/s n lư ng, k ư c g i là h s ICOR (h s gia tăng v n u ra) [66, tr.83].
V tăng trư ng và s óng góp c a lao ng, trư ng phái tân c i n ( i di n
chính là Robert Solow) ã l y hàm s n xu t c a Cobb-Gouglas làm cơ s (hàm s n
xu t gi n ơn: Y= KαL1-α, trong ó Y, K và L l n lư t là s n lư ng, v n và lao
ng). A. Samuelson cũng th ng nh t v i các nhà kinh t tân c i n khi cho r ng
t ng m c cung c a n n kinh t ư c xác nh b i các y u t u vào c a s n xu t
là v n, lao ng, tài nguyên và công ngh .

20. 16
Mô hình n i ti ng nghiên c u s d ch chuy n vi c làm t khu v c nông thôn
nghèo, l c h u (khu v c truy n th ng) sang khu v c thành th , công nghi p (khu
v c hi n i) là c a Arthur Lewis (sau này ư c Fei và Ranis hoàn thi n). Mô hình
này gi nh n n kinh t có hai khu v c chính là nông nghi p v i c trưng l c h u
và dư th a lao ng; và công nghi p i di n cho khu v c hi n i ang thu hút lao
ng d ch chuy n t nông nghi p sang. Nh có quá trình d ch chuy n lao ng này
vi c làm nông thôn gi m i, vi c làm trong ngành công nghi p hi n i tăng lên.
Mô hình c a H.T. Oshima coi tr ng thúc y vi c làm c hai khu v c. Quá
trình phát tri n chia thành ba giai o n phù h p v i các nư c ang phát tri n là giai
o nb t u, giai o n hư ng t i vi c làm y và giai o n phát tri n kinh t
chi u sâu. Xét v d ch chuy n lao ng t khu v c nông nghi p sang khu v c công
nghi p và d ch v , hai mô hình cùng mang n nh ng chính sách phát tri n kinh t
d a căn b n trên hai khu v c. Xu t phát t mô hình Lewis v i khu v c công nghi p
là ' u kéo' hút lao ng t nông nghi p sang, n mô hình Oshima v i giai o n
u l y nông nghi p là ' u y' làm cho lao ng dư th a khu v c này d n n
s d ch chuy n sang khu v c công nghi p, khu v c d ch v .
Kinh t h c hi n i sau này xu t hi n khái ni m m i v ngu n v n nhân l c.
V n nhân l c là toàn b trình chuyên môn mà m t ngư i lao ng tích lũy ư c.
Nó ư c ánh giá cao vì có ti m năng em l i thu nh p trong tương lai [31,
tr.282]. Cung lao ng không ch ơn thu n là vi c ngư i lao ng có m t trên th
trư ng lao ng mà còn bao g m các k năng mà h có. Nh ng k năng này ngư i
lao ng thu ư c t kh năng b m sinh, nh ng gì ngư i lao ng ư c ào t o và
kinh nghi m h ã tr i qua.
V n nhân l c gi thi t r ng các m c chênh l ch c a ti n lương ph n nh s
chênh l ch v năng su t lao ng. Ngư i có năng su t lao ng cao hơn s có ư c
thu nh p và ti n lương cao hơn. Và m t lý lu n cơ b n là giáo d c, ào t o t o ra
năng su t lao ng cao hơn. Thu nh p và ti n lương ph thu c vào hai nhân t
chính là tu i tác và trình ào t o. Nh ng ngư i có trình cao hơn có m c thu
nh p cao hơn và m c chênh l ch này càng l n cùng v i tu i tác và kinh nghi m.

21. 17
1.2.2. K t c u vi c làm và vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh
Vi c làm là ph m trù ch s phù h p gi a s c lao ng v i tư li u s n xu t
bao g m c v s lư ng, ch t lư ng và các c i m. M t ơn v s c lao ng có
th v n hành/th c hi n bao nhiêu ơn v tư li u s n xu t hay còn ư c ph n nh
b ng quan h h u cơ C/V. Quan h h u cơ gi a tư b n b t bi n và tư b n kh bi n
dư i s tác ng c a ti n b khoa h c k thu t d n n s thay i tr ng thái và
m c phù h p gi a trang b v n, công ngh , máy móc thi t b cho m t ch làm
vi c, ngoài ra còn ph thu c vào vi c t ch c lao ng.
Theo quan i m và gi thuy t c a Keynes khi tính s lư ng vi c làm: vi c
làm tương ương v i ơn v vi c làm ư c chia nh b ng các ơn v công vi c c a
công vi c gi n ơn (không có k năng) và ti n lương/ti n công xác nh b ng ơn
v ti n công cho m t ơn v vi c làm gi n ơn (w). Khi ó công th c tính t ng ti n
lương s là: W= N x w, trong ó N là kh i lư ng vi c làm. Gi thuy t như v y cho
phép o lư ng kh i lư ng vi c làm mà không quan tâm nv n ch t lư ng lao
ng trình , k năng k thu t c a lao ng, m c ph c t p, trang b v n…..
Vi c làm = Ch làm vi c (công vi c) + s c lao ng (lao ng)
Ch làm vi c = v n u tư + công ngh + t ch c s n xu t + i u ki n khác
S c lao ng = s c kh e th l c + năng l c (ki n th c, k năng, thái ...)
T góc u tư T góc lao ng
1
vi c làm
Ch làm vi c/công vi c Ngư i lao ng/S c L
1. V n u tư 1. Ngư i lao ng
2. Nhà xư ng 2. S c kh e
3. Máy móc 3. Tri th c/k
4. Công ngh năng/thái
5. T ch c SX 4. Ti n lương
6. Môi trư ng, 5. Th i gian
i u ki n làm 6. i u ki n lao
vi c ng
Sơ 1.2: K t c u m t vi c làm

22. 18
Th ng kê vi c làm n u tính theo ch làm vi c, trong trư ng h p m t ch làm
vi c có 2 lao ng tr lên làm thay ca. N u th ng kê theo ngư i lao ng có vi c
làm có th d n n thi u vi c làm n u m t lao ng làm t 2 công vi c tr lên (tính
c s vi c làm bán th i gian). Tuy nhiên, các th ng kê u tính theo ngư i lao
ng dù h làm 2 công vi c cùng m t lúc vì ch y u th ng kê theo lao ng ch
không th ng kê theo ch làm vi c. Do ó, tính s lư ng vi c làm theo lao ng
m b o ư c các yêu c u (i) chính xác hơn khi so v i tính theo ch làm vi c, (ii)
phù h p hơn vì nghiên c u ch y u v nhóm i tư ng có k năng c th và (iii)
thu n l i hơn vì o theo ngư i lao ng v i các c tính kèm theo không ph c t p
như tính các ch làm vi c.
Ch t lư ng vi c làm dư i giác xã h i, y u t quan tr ng là vi c toàn d ng
nhân công, m i ngư i u có vi c làm và có ư c vi c làm phù h p v i lu t pháp,
vi c làm nhân văn, vi c làm t t v.v.... Ch t lư ng vi c làm dư i góc ngư i lao
ng g m các y u t cơ b n là có thu nh p/ti n lương/ti n công cao (l i ích t vi c
làm l n); các ch b o m vi c làm và linh ho t vi c làm (an ninh vi c làm); s
phù h p v i năng l c và s thích cá nhân; và có các i u ki n phát tri n ( ào t o,
thăng ti n ngh nghi p).
C th v i m t ch vi c làm, v n u tư th p òi h i ngư i lao ng ph i có
s c kh e, trình CMKT phù h p. V n u tư l n, công ngh cao, máy móc thi t
b hi n i òi h i ngư i lao ng ph i có CMKT cao tương ng. Trong ng n h n
s phù h p là tương i, có th có nh ng i m chưa phù h p ho c t phía ch vi c
làm ho c t phía ngư i lao ng. S phù h p là tr ng thái cân b ng dài h n gi a
yêu c u c a ch làm vi c và năng l c ngư i lao ng.
Trong dài h n, chi phí ti n lương cho m t ch làm vi c theo l i ích c a ngư i
s d ng lao ng thì ch tr úng theo yêu c u CMKT và s c lao ng c n thi t
tương ng và không tr cao hơn m b o thu ư c l i ích cho u tư l n nh t.
N u lao ng không áp ng ư c yêu c u CMKT c a v trí vi c làm, ngư i ch s
s m sa th i tìm ngư i lao ng khác phù h p v i chi phí ti n công, ti n lương
b ra cho ch làm vi c ó. Ngư c l i, n u ngư i lao ng có CMKT cao hơn yêu
c u công vi c và ti n lương chi tr cho ch làm vi c (trong m t th trư ng lao ng

23. 19
linh ho t), anh ta s s m r i b ch làm ó tìm vi c làm khác òi h i CMKT cao
hơn có ti n lương và thu nh p cao hơn.
i m căn b n là tr ng thái phù h p trong k t h p x y ra khi ngư i t o ra vi c
làm k t h p ư c t i ưu s d ng tri t kh năng c a ngư i lao ng v i các
i u ki n trang b s n có/ ã u tư v i m c chi phí lao ng th p nh t. N u ngư i
lao ng th a năng l c thì vi c làm không/chưa hi u qu ho c chưa t i ưu iv i
ngư i lao ng, nhưng ngư i ch v n t ư c hi u qu t i ưu n u chi phí ti n
lương và các i u ki n chi tr khác không ph i tăng lên.
Như v y v dài h n, vi c làm c a m t nhóm lao ng có k năng nh t nh có
th o b ng s lư ng lao ng có k năng ó hi n ang có vi c làm. Vi c làm c a
lao ng qua ào t o ngh là vi c làm c a lao ng có vi c làm thu c nhóm i
tư ng ã ư c ào t o ngh . i m khác bi t là k năng c a ngư i lao ng thu c
v nhóm i tư ng ã ư c ào t o ngh .
Các nghiên c u nói chung v lao ng và vi c làm u xu t phát/ti p c n t
góc lao ng. Nghiên c u vi c làm ch y u là trên cơ s nghiên c u các c
i m làm vi c c a ngư i lao ng (s lư ng vi c làm, cơ c u, qui mô, ngành, ngh ,
lĩnh v c, k năng, ti n lương, thu nh p, i u ki n lao ng,...). Nghiên c u vi c
làm c a lao ng qua ào t o ngh vì th ch yêú g n v i khía c nh k năng và các
i u ki n làm vi c c a ngư i lao ng, các n i dung ch y u là:
+ S lư ng/cơ c u theo c p trình , theo ngành ngh , vùng, khu v c s h u
+ Cơ h i vi c làm và vi c làm phù h p.
+ Chính sách và các v n trong s d ng lao ng qua ào t o ngh .
+ Ch t lư ng vi c làm: ti n lương, thu nh p, i u ki n làm vi c,
+ ào t o, phát tri n l c lư ng lao ng qua ào t o ngh ;
1.2.3. Cung – c u vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh
V b n ch t, cung c u vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh bi u hi n trên
th trư ng lao ng là cung c u k năng. S v n ng c a các y u t cung và c u
k năng cũng ph i tuân theo qui lu t v n ng chung c a th trư ng.

24. 20
a) Cung vi c làm hay c u lao ng k năng và các nhân t nh hư ng
Trên giác u tư s n xu t kinh doanh (t o ch làm vi c): u tư và t ch c
t o ra các v trí, ch làm vi c. Bi u hi n là s v n/máymóc thi t b và các i u ki n
cho m t ch làm vi c và các i u ki n khác như môi trư ng, t ch c, không gian
và các y u t i u ki n xã h i (h i, công oàn v.v..). Trong ó y u t v n u tư
t o nên m t ch làm vi c (công vi c) thư ng ư c quan tâm và làm cơ s tính toán.
Khi ó các bi u hi n, thông s xem xét v vi c làm s là: (i) lư ng v n u tư
t o 1 ch vi c làm (su t u tư); (ii) các i u ki n t ch c s n xu t kinh doanh; (iii)
i u ki n c n thi t có th thuê lao ng.
i u ki n quan tr ng là các y u t t o nên s kích thích u tư t o ch làm
vi c ó là l i ích c a ngư i s d ng lao ng (ch doanh nghi p). Vi c làm t o ra
trên cơ s theo u i m c tiêu l i nhu n c a ngư i ch thu l i ư c t u tư và s
k t h p v i lao ng (không tính toán các y u t thương m i bán s n ph m).
Quy t nh t o thêm m t ch vi c làm c a doanh nghi p khi s k t h p t i ưu
gi a C và V và khi chi phí biên cho s c lao ng b ng doanh thu biên c a s n
ph m ng th i khi ó ti n công b ng s n ph m giá tr biên c a lao ng.
Ti n công
Ti n công
Wo E
NSL biên
L* S lư ng nhân công
Bi u 1.1: Quy t nh s lư ng vi c làm c a doanh nghi p
Qui lu t năng su t lao ng biên gi m d n làm ư ng năng su t lao ng
gi m d n. Phía trái L*, vi c thuê thêm nhân công có l i cho hãng vì tăng doanh thu
cao hơn là chi phí cho lao ng. Phía ph i L*, vi c thuê thêm nhân công s làm
tăng chi phí hơn là tăng doanh thu. L* là m c thuê nhân công t i ưu.

25. 21
V cơ b n t o ch vi c làm hay c u k năng trên th trư ng lao ng s do
y u t kinh t quy t nh. Các ch th s n xu t là các doanh nghi p, ngư i s d ng
lao ng s là ngư i có nhu c u thuê/mua các k năng c a ngư i lao ng có k
năng. Nhu c u ph thu c vào nhi u y u t khác nhau, nhưng cơ b n là ph thu c
tăng trư ng kinh t và u tư s n xu t và c i m công ngh s n xu t.
Các nhân t nh hư ng n t p h p cung vi c làm như: tăng trư ng và phát
tri n kinh t , tăng u tư, thay i c u trúc s n xu t trong n n kinh t , thay ic u
trúc ngành, d ch chuy n lao ng, thay i công ngh , các y u t chi phí s n xu t,
tư li u s n xu t hay ti n lương thay i. T p h p cung vi c làm có th ư c bi u
di n b ng hàm sau: Y = f (C, V, X, ....) trong ó các nhân t cơ b n là v n u tư
và công ngh quy t nh c v s lư ng và s k t h p gi a v n và lao ng ng
th i v i các y u t t ng h p khác t o nên s lư ng và k t c u vi c làm.
c) C u vi c làm hay cung lao ng có k năng và các nhân t nh hư ng
Xu t phát t góc ngư i lao ng, nhu c u làm vi c c a các cá nhân thông
thư ng xu t phát t các nhu c u: t o và có thu nh p, phù h p v s c kh e, c
i m và năng l c cá nhân (tri th c, ki n th c, k năng, thái ); i u ki n lao ng
(môi trư ng/lu t pháp, quan h lao ng và t ch c lao ng).
Các nhân t tác ng n t p h p c u vi c làm g m: S lư ng lao ng (L),
ch t lư ng hay năng l c lao ng T (ki n th c, k năng, s c kh e...), ti n lương/thu
nh p (S) và các i u ki n làm vi c khác (O) ( i u ki n h c t p, thăng ti n, môi
trư ng làm vi c, t ch c xã h i và các quy n c a ngư i lao ng). Khi ó t p h p
c u vi c làm có th ư c bi u di n dư i d ng hàm sau: Y = f (L, T, S, O....).
C u vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh v cơ b n không có s khác bi t
vì cũng là c u vi c làm, nhưng ch khác nhóm i tư ng lao ng có CMKT c th
là ã qua ào t o ngh . Trong dài h n, c u vi c làm s tương ng v i lao ng có
vi c làm v i các c i m vi c làm hi n t i c a lao ng qua ào t o ngh tương
ương cung lao ng qua ào t o ngh (không tính th t nghi p).
V cơ b n cung lao ng qua ào t o ngh do ba b ph n ch y u trong n n
kinh t (g m c h th ng giáo d c và khu v c s n xu t kinh doanh) m nh n, ó là

26. 22
ào t o chính th c trong các trư ng thu c h th ng giáo d c k thu t và d y ngh ,
ào t o ngh nghi p trư c khi làm vi c thư ng là ngoài nhà trư ng; và ào t o t i
ch c (t i ch ) cho ngư i lao ng.
C ba b ph n c a h th ng cung c p có m c tiêu: (i) thu hút, h ng và
nh ng h c sinh không h c ư c lên hơn n a và h c sinh b h c không b ' ào th i'
ra kh i h th ng giáo d c, ào t o; (ii) gi cho ngư i lao ng tránh kh i b l c
h u, không b `b t kh i’ th trư ng lao ng do thi u k năng; và (iii) cung c p cho
ngư i s d ng nh ng công nhân và k thu t viên có tay ngh , k thu t. Ngoài ra,
còn có các m c tiêu khác như m b o cho h c sinh, sinh viên và ngư i h c nh ng
k năng ngh nghi p ph bi n làm hành trang cho vi c h c t p su t i [128, tr.15].
Các m c tiêu nói trên, nhìn chung là m b o cung c p k năng cho th trư ng
lao ng. Nhưng không ph i bao gi cũng m b o cung ng y , phù h p (s
lư ng, cơ c u, ch t lư ng) v i nhu c u th trư ng.
Trên th trư ng lao ng v i m t lư ng lao ng hi n h u có cùng m t k
năng ho c t p h p m t lư ng lao ng v i các k năng khác nhau s t o nên m t
lư ng cung. Tương ng v i nó là t p h p lư ng c u k năng t khu v c s n xu t và
n n kinh t . Trong ng n h n và trung h n, s v n ng c a cung c u ph thu c ch
y u vào m c ti n lương, ti n công tr cho ngư i lao ng m i m c k năng khác
nhau. Khi có s gia tăng v c u lao ng m t m c k năng c th , trong khi
lư ng cung dài h n trên th trư ng chưa có s thay i, ti n lương s là bi n i u
ch nh quan h tương quan cung c u này. V dài h n, kho ng cách và s khác bi t
v ti n lương s d n n tăng lư ng cung cho m c và lo i k năng mà th trư ng
ang có nhu c u cao.
Trong m i tương quan v i s n xu t c a n n kinh t , khi năng l c s n xu t
ư c m r ng, nh ng nhu c u lao ng ư c m r ng theo hư ng làm d ch chuy n
ư ng c u t D1 sang D2 thay vì thay i ti n lương, ti n công i v i i u ch nh
t m th i trên th trư ng lao ng.
Trong tương quan trên th trư ng lao ng v i phân khúc vi c làm có k năng
thì ào t o là y u t cơ b n ch y u làm tăng cung lao ng có k năng m tm c

27. 23
k năng và lo i k năng c th . Tuy nhiên ào t o là y u t cung mang tính dài h n,
không ph n ng t c thì trên th trư ng lao ng mà ph i có quá trình và th i gian
ào t o, th i gian ngư i lao ng trau d i k năng, th i gian chuy n i
ngh nghi p, công vi c và ào t o l i v.v.....
Ti n lương
D1 D2 S1 S2
W2
W1
0 L1 L2 Lao ng
Bi u 1.2: Cung c u k năng trên th trư ng lao ng
Trong dài h n khi ào t o tăng nhanh m c cung lao ng có k năng ra th
trư ng s làm d ch chuy n ư ng cung t S1 sang S2. Khi cân i cung c u m
b o và ào t o áp ng t t nhu c u n n s n xu t thì v cơ b n ti n lương, ti n công
(th c t ) không có s thay i l n.
V cơ b n có th phân tích m i quan h ào t o, vi c làm trên th trư ng lao
ng thông qua phân tích quan h cung c u lao ng có k năng. Xem xét vai trò
ch ng c a h th ng ào t o ngh trong cung ng lao ng có k năng, m t s
nhân t ch y u tác ng n cung lao ng qua ào t o ngh như: (i) u vào là
h c sinh v i trình khác nhau (Ch t lư ng dân s , k t qu giáo d c và phân lu ng
ào t o); và (ii) Năng l c cung ào t o c a h th ng ào t o ngh .
Trong trư ng h p m t s n n kinh t chuy n i (trư ng h p c a C ng hòa
Séc), có m t h th ng ào t o v i t l l n h c sinh trung h c (60-85%) vào lu ng
ào t o ngh . Cung lao ng qua ào t o ngh quá nhi u t o s c ép l n v gi i
quy t vi c làm cho ngư i lao ng. Các n n kinh t này s bu c ph i c i cách
thông qua các chính sách kinh t vĩ mô và c i cách th trư ng lao ng gia tăng

28. 24
s c hút, t o vi c trong khu v c tư nhân nh m i u ch nh cơ c u lao ng. Sau ó a
d ng hóa chương trình ào t o, giúp ngư i lao ng thay i k năng cho phù h p.
Khi n n kinh t có t c tăng l c lư ng lao ng l n hơn nhi u so v i t c
gia tăng vi c làm, áp l c t o vi c làm gia tăng, áp l c c nh tranh tìm ki m vi c làm
cũng tăng, d n t i xu hư ng gia tăng th t nghi p. M t s qu c gia ã ph i i u
ch nh thông qua chính sách giáo d c, ào t o b ng cách tăng th i gian h c t p
THCS, THPT, tăng lư ng h c sinh h c ngh thay vì i làm ngay b ng cách gi m
chi phí giáo d c, và tránh cho h c sinh b h c. Th i gian i h c kéo dài hơn iv i
toàn b l c lư ng lao ng s gi m b t s lư ng h c sinh b h c, ngh h c và tham
gia lao ng s m, làm gi m áp l c vi c làm.
Tăng th i lư ng ào t o, kéo dài th i gian h c t p gi m áp l c cung lao
ng và cung lao ng có trình th p là chính sách mà nhi u qu c gia ã áp d ng
(Hy L p, Malaysia). M t s qu c gia i u ch nh cơ c u cung b ng cách t o i u
ki n tăng cung lao ng qua ào t o ngh mà gi m cung lao ng có trình i
h c (Hy l p) b ng cách tăng chi phí ào t o ih c n n dòng ch y h c sinh vào
h c ngh . Cách th c chính ph m r ng ào t o ngh thông qua chính sách tài
chính không ph i là m r ng tín d ng cho ào t o ngh , h c ngh mà th t ch t tín
d ng i v i ào t o i h c [128, tr.16]. Có qu c gia l i s d ng chính sách t o cơ
h i t t hơn và tăng kỳ v ng vi c làm c a ngư i lao ng qua ào t o ngh . K t qu
là tăng s ngư i i h c ngh và gi m b t áp l c vi c làm i v i lao ng tr .
Thi u h t cung k năng cũng là trư ng h p ph bi n c a nhi u n n kinh t .
Các nư c có t c tăng trư ng n n kinh t quá nhanh d n n tăng nhu c u lao
ng qua ào t o ngh trong khi lư ng cung i tư ng này trong n n kinh t không
k p áp ng. H qu là gia tăng m c ti n lương i v i lao ng có tay ngh cao,
kho ng cách ti n lương gi a lao ng không có tay ngh và lao ng qua ào t o
ngh tăng m nh. Cung lao ng qua ào t o ngh và các k thu t viên trên th
trư ng tr nên không co dãn i v i ti n lương so v i nhóm chưa qua ào t o ngh
ho c không có ngh . M t s qu c gia ã tr i qua tình tr ng này như Hàn qu c và
Malaysia nh ng năm 1980-1990, Chile nh ng năm 1980, khi nhu c u lao ng qua
ào t o ngh r t l n so v i lao ng không ngh . Hàn qu c ã gi i quy t b ng cách

29. 25
tăng cung c a h th ng ào t o ngh nghi p lên và ti n lương th c t tăng lên nhi u
trong giai o n 1975-1993. Kho ng cách ti n lương gi a qua ào t o ngh và lao
ng không ngh gi m t 2,5 l n xu ng còn 1,5 l n. áp ng c u lao ng qua
ào t o ngh tăng nhanh như v y vi c quan tr ng là ph i làm sao khuy n khích,
ng viên và thúc y ào t o c a doanh nghi p c bi t là lo i hình ào t o t i
ch c, kèm c p t i ch [128, tr.8].
1.3. Vai trò và c i m c a lao ng qua ào t o ngh
1.3.1. Vai trò c a lao ng qua ào t o ngh
Vi c làm bi u hi n ch , v trí, yêu c u k năng c a ngư i lao ng. M i ch
vi c làm xác nh b i t p h p các yêu c u v h t ng, máy móc thi t b , công ngh ,
i u ki n làm vi c, các chính sách, thi t ch ràng bu c và yêu c u v k năng c a
ngư i lao ng. Cơ c u vi c làm v dài h n ư c ph n nh vào k t c u c a l c
lư ng lao ng có vi c làm trong n n kinh t . Các n n kinh t có trình s n xu t,
trình công ngh khác nhau và m c công nghi p hóa khác nhau, qui mô và vai
trò c a i ngũ và vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh khác nhau.
C u trúc trình CMKT c a l c lư ng lao ng có xu hư ng tăng d n t l
lao ng có CMKT b c cao so v i các c p trình CMKT th p hơn. Quá trình
phân hóa CMKT c a l c lư ng lao ng d n d n hình thành và phát tri n nhanh i
ngũ lao ng là công nhân 'c tr ng' so v i l p công nhân 'c xanh'. Theo s li u
c a ILO, các nư c phát tri n i ngũ công nhân bán lành ngh chi m kho ng 5-
15%, công nhân lành ngh chi m kho ng 30-50%, k sư k thu t và công ngh
chi m kho ng 36-40%, lao ng qu n lý kho ng 22%, các nhà nghiên c u và phát
minh kho ng 14%. Trong khi ó các nư c ang phát tri n t l tương ng là
60%, 22%, 9%, 6,5% và 2,5% [38, tr.16]. Khác bi t l n là s thay i cơ c u ngay
trong nhóm lao ng qua ào t o ngh gi a hai trình phát tri n kinh t khác
nhau. Các n n kinh t phát tri n thì t l công nhân lành ngh cao (50-70%) so v i
t l này các n n kinh t ang phát tri n (20-30%). Nh ng n n kinh t ang trong
quá trình công nghi p hóa như Malaysia, Indonesia, Thái lan v.v... t tr ng lao
ng qua ào t o ngh ang tăng lên nhanh chóng và chi m kho ng 50%.

30. 26
Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh óng vai trò quan tr ng trong t ng
th vi c làm c a l c lư ng lao ng và trong k t c u lao ng có CMKT. Bi u hi n
thông qua m c t p trung vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh các khu v c
công nghi p, d ch v , khu v c kinh t hi n i. Trong tương lai, khi khu v c nông
nghi p thu h p d n, lao ng qua ào t o ngh s là l c lư ng lao ng chính t o ra
c a c i v t ch t cho n n kinh t . Xét trên góc ngư i tiêu dùng trong n n kinh t
thì l c lư ng lao ng qua ào t o ngh là nh ng công dân t ng l p trung lưu ông
o và là nh ng ngư i tiêu dùng chính trên th trư ng hàng hóa, d ch v .
L c lư ng lao ng ang tham gia s n xu t chính trong n n kinh t là i ngũ
công nhân, nh ng ngư i tr c ti p s n xu t trong t t c các lĩnh v c, ngành ngh c a
n n kinh t . Lao ng qua ào t o ngh vì th s là l c lư ng tiên phong trong quá
trình chuy n giao công ngh , n m b t các công ngh tiên ti n và là bi u tư ng c a
giai c p công nhân trong quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa t nư c.
Lao ng qua ào t o ngh ang là nhóm ư c quan tâm nhi u trong c nh
tranh ngu n nhân l c gi a các nư c trong khu v c có n n kinh t phát tri n tương
ng. C nh tranh có th là gián ti p thông qua hàng hóa xu t nh p kh u ho c c nh
tranh tr c ti p thông qua cung c p k năng trên th trư ng lao ng qu c t . Các
nư c phát tri n t tr ng lao ng làn ngh cao l n hơn so v i lao ng có trình
tay ngh th p và không có tay ngh . nư c ta, t tr ng lao ng có trình
CMKT b c trung s tăng nhanh. Trong ó, nhóm lao ng qua ào t o ngh s là
l c lư ng ch o, bi u trung cho ch t lư ng ngu n nhân l c trong th i gian t i.
1.3.2. M t s c i m ch y u v vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh
a) Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh mang tính ch t th c hành và
g n v i ho t ng s n xu t tr c ti p
Theo danh m c ngh nghi p làm vi c cho th y m t s c i m cơ b n là:
vi c làm mang tính ch t th c hành, phân b v trí công vi c g n v i khu v c tr c
ti p s n xu t kinh doanh ho c cung ng d ch v , i b ph n vi c làm này là công
vi c làm thuê, trình k năng k thu t m c trung bình, thu nh p và i u ki n lao
ng m c trung bình c a xã h i.

31. 27
Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh thư ng là nh ng công vi c trong các
công xư ng, nhà máy ch bi n, ch t o, công nhân trong các công trư ng xây d ng,
v n hành máy móc thi t b , lái xe trong các doanh nghi p v n t i, công nhân s a
ch a b o trì các thi t b máy cơ khí, công ngh k thu t i n, i n t v.v.... m t b
ph n khác n m trong nhóm lao ng ph c v như lái xe, k thu t viên s li u, k
toán, hành chính văn phòng, l tân tr c i n tho i v.v...
Nhóm ngh nghi p vi c làm ch y u c a lao ng qua ào t o ngh t p trung
vào nhóm vi c làm có trình CMKT b c trung. Trong s nh ng công vi c phân
lo i (theo danh m c ngh nghi p do T ng c c Th ng kê) thì lao ng qua ào t o
ngh t p trung r t nhi u vào các công vi c thu c nhóm 6,7,8 (Nhóm6: nhóm lao
ng có k thu t trong nông nghi p; nhóm 7: th th công có k thu t và các th có
k thu t khác có liên quan và nhóm 8: th k thu t v n hành và l p ráp máy móc
thi t b ). T t c nh ng lo i vi c làm thu c các nhóm này, ph n l n là lo i hình công
vi c th c hành úng như tên g i c a nó ví d : th sơn, th gia công kim lo i, th
làm khuôn úc, th rèn, th cơ khí và l p ráp v.v...
Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh t p trung nhi u trong các khu v c
công nghi p v i các n n kinh t ang trong quá trình công nghi p hóa. Các nư c
phát tri n càng ngày càng rút ư c nhi u lao ng ra kh i khu v c s n xu t công
nghi p nh công ngh t ng hóa, công ngh thông tin chuy n sang khu v c
d ch v . Vi c làm trong khu v c d ch v òi h i nh ng giao ti p và s hi n di n
c a con ngư i khó thay th . V i các n n kinh t ã phát tri n như các nư c M ,
Anh, Pháp, c.... thì khu v c d ch v là khu v c thu hút nhi u lao ng qua ào
t o ngh (chi m trên 50% l c lư ng lao ng và 70% lao ng qua ào t o ngh ).
Quá trình ào t o ngh cũng ph n nh tính ch t công vi c c a ngư i lao ng
sau khi t t nghi p ó là th i lư ng ào t o lý thuy t thư ng ít so v i th c hành
(th c hành kho ng 70-80% th i lư ng ào t o). V i các lo i hình ào t o kèm c p,
ào t o t i doanh nghi p th i lư ng th c hành th m chí lên n 90-95% tùy lo i
hình công vi c và m c yêu c u i v i ngư i lao ng. Nh ng ki n th c, tri
th c và k năng ngư i lao ng thu nh n ư c trong quá trình ào t o thông qua
phương pháp quan sát, th c hành, th c t p, th làm là chính k t h p v i lý thuy t

32. 28
cơ b n ư c trang b . M t trong nh ng tính ch t công vi c thư ng g n li n v i vi c
làm c a lao ng qua ào t o ngh là nh ng vi c làm tr c ti p, gián ti p tham gia
s n xu t kinh doanh và thiên v th c hành (trong s n xu t, kinh doanh d ch v , k
thu t ph c v i s ng v.v...).
b) Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh g n v i k thu t và công ngh
V i các n n kinh t hi n i, s n xu t công nghi p ã ư c t ng hóa nhi u,
hàm lư ng công ngh và v n trong s n xu t l n thì yêu c u v s lư ng lao ng ít
nhưng yêu c u v ch t lư ng, trình lao ng và năng su t lao ng cao. Nh ng
lĩnh v c thu hút lao ng qua ào t o ngh có k thu t cao như ch t o máy móc,
l p ráp máy, k thu t viên cơ khí, i n t trong các ngành.
Nh ng ngành ngh có vi c làm òi h i yêu c u k thu t th p hơn và s lư ng
lao ng qua ào t o ngh nhi u hơn i n hình như ngành xây d ng, các ngành
d ch v ph c v cá nhân. Tùy theo m c công ngh s d ng thiên v lao ng hay
v n, t l lao ng qua ào t o ngh ư c s d ng là khác nhau. Trong nhóm
ngành kinh t công nghi p ch bi n t tr ng s d ng lao ng qua ào t o ngh
thư ng l n nh t sau ó n các ngành d ch v .
M c công ngh khác nhau ph n nh m c huy ng lao ng khác nhau. Cùng
m t trình công ngh c a m t qu c gia thì s khác bi t v tương quan công
ngh /lao ng cũng r t khác nhau gi a các ngành. Thông thư ng ngành công
nghi p và d ch v có n n công ngh cao hơn khu v c nông nghi p. Trong ó công
nghi p s n xu t, ch t o các thi t b i n, linh ki n i n t , vi n thông, tin h c v.v...
có tương quan công ngh /lao ng l n hơn các ngành như xây d ng, ch bi n s n
ph m nông nghi p v.v... Khu v c, ngành nào có công ngh s n xu t m c trung
bình, s d ng nhi u nhân công thư ng mang l i nhi u vi c làm cho lao ng qua
ào t o ngh . Nh ng ngành s n xu t có trình công ngh cao òi h i ít lao ng
qua ào t o ngh hơn, nhưng yêu c u v trình k năng, tay ngh cao hơn. M t
s ngành thu hút nhi u lao ng qua ào t o ngh như công nghi p ch bi n (d t
may, giày da, ch bi n th y s n v.v...) công nghi p khai khoáng, công nghi p ch
t o máy móc thi t b , xây d ng và lao ng có k thu t trong nông nghi p.

33. 29
Nhi u qu c gia, h th ng ào t o ngh có tên g i là h th ng ào t o công
ngh k thu t th c hành, các cơ s ào t o ngh có tên g i như trư ng k thu t
ho c trư ng cao ng công ngh v.v.... H th ng ào t o nh m vào m c tiêu là ào
t o ra m t i ngũ công nhân k thu t các b c khác nhau v k thu t, công ngh .
i ngũ lao ng ư c ào t o ra phân ra là công nhân k thu t ’c xanh’ t p trung
vào nhóm công vi c tr c ti p s n xu t, g n v i máy móc thi t b , g n v i nhà
xư ng, công trư ng. i ngũ công nhân c tr ng g n v i các lo i hình vi c làm có
y u t công ngh cao, các dây chuy n s n xu t t ng, các h th ng công ngh
hi n i. G n ây có thu t ng công nhân ‘c vàng’ ch i ngũ lao ng k
thu t tham gia vào quá trình nghiên c u và phát tri n (R&D). Ngoài vi c tr c ti p
tham gia s n xu t các ch ph m cao c p, s n xu t ng th i nghiên c u th
nghi m, i ngũ này thư ng là các k thu t viên cao c p, các k sư th c hành.
c) Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh thu c nhóm d b t n thương
c trưng chung c a vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh g n v i s n xu t
kinh doanh c a doanh nghi p. B t c s bi n ng nào c a các th trư ng nh
hư ng n s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p u tác ng n vi c làm c a
lao ng qua ào t o ngh . Các tác ng, nh hư ng có th tr c ti p n qui mô, s
lư ng vi c làm ho c ch t lư ng vi c làm (th i gian, ti n lương, các i u ki n làm
vi c). Các tác ng thông qua ba th trư ng cơ b n là th trư ng lao ng (tr c
ti p), th trư ng hàng hóa, d ch v và th trư ng tài chính (còn nhi u nhân t khác
như th trư ng công ngh , th trư ng nguyên li u, các v n th ch , pháp lý).
Khi có nh ng bi n ng trên th trư ng hàn hóa và d ch v làm cho ình tr
s n xu t, vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh b thu h p. Th trư ng lao ng
và th trư ng tài chính bi n ng d n n nh ng thu h p và sa th i lao ng c
bi t lao ng có tính th i v . Trong t t c các cu c kh ng ho ng và ình tr s n
xu t kinh doanh, lao ng có CMKT th p hơn luôn g p r i ro hơn, b t n thương
nhi u hơn. Ngoài ra lao ng qua ào t o ngh thư ng chi m m t t tr ng l n
trong l c lư ng lao ng công nghi p và t p trung vào các nhóm ngành ngh ch u
nhi u tác ng c a n n kinh t th gi i nên d b nh ng bi n ng l n mang tính xã
h i và có nh hư ng n nhi u t ng l p trong xã h i.

34. 30
Bi n ng kinh t , tái c u trúc (CNH-H H, c i cách doanh nghi p nhà nư c
v.v...) u tác ng n vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh . Nh ng tác ng
ch y u ó là s tăng/gi m hay d ch chuy n vi c làm t khu v c/ngành kinh t này
sang khu v c/ngành kinh t khác. Vi c làm có th ư c t o ra nhi u hơn m ts
khu v c năng ng, nhưng nhìn chung các quá trình tái c u trúc thư ng d n n
ào th i lao ng qua ào t o ngh . tái hòa nh p vi c làm, thư ng ph i thông
qua các chương trình vi c làm k t h p ào t o l i tay ngh cho ngư i lao ng.
Xét trên giác lao ng, ây là nhóm lao ng làm công ăn lương ngu n
s ng ph thu c ch y u vào thu nh p t vi c làm. Thu nh p và ti n lương s ng
và không giàu có, không nhi u tài s n tích lũy nên nh ng thay i vi c làm, thu
nh p d d n n nh ng t n thương, nh hư ng n cu c s ng c a h .
1.4. M i quan h gi a ào t o và vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh
1.4.1. M i quan h gi a ào t o, vi c làm và phát tri n ngu n nhân l c
Ngu n nhân l c, không ph i là v n, không ph i thu nh p, không ph i là
ngu n l c v t ch t mà là s h p nh t mang tính n n t ng cơ b n c a tài nguyên c a
m t qu c gia. V n và tài nguyên là nh ng nhân t mang tính th ng c a quá trình
s n xu t, con ngư i là nhân t tích c c s tích t v n, khai thác tài nguyên thiên
nhiên, xây d ng xã h i, kinh t và t ch c xã h i hư ng t i s phát tri n và ph n
th nh c a m t qu c gia.
Quan ni m c a Liên h p qu c cho r ng, phát tri n ngu n nhân l c theo nghĩa
r ng, bao g m giáo d c, ào t o và s d ng ti m năng con ngư i nh m thúc y
phát tri n kinh t – xã h i và nâng cao ch t lư ng cu c s ng. V i khái ni m này,
gi a ào t o v i s d ng lao ng có quan h m t thi t v i nhau, mà k t qu là
ngư i lao ng có vi c làm có thu nh p m b o cu c s ng.
Phát tri n ngu n nhân l c, th c ch t là quá trình làm thay i v s lư ng,
ch t lư ng và cơ c u ngu n nhân l c áp ng t t hơn yêu c u c a xã h i. ào t o
và s d ng lao ng là c p b ôi trong m t th th ng nh t c a quá trình phát tri n
ngu n nhân l c. Các ho t ng phát tri n ngu n nhân l c, v n nhân l c u ph i
tr i qua chu trình khép kín như sau: con ngư i sinh ra, l n lên ph i có th i gian

35. 31
h c t p, ây là quá trình kh i th y tích lũy v n nhân l c cho cá nhân ngư i lao
ng. Khi trư ng thành con ngư i ph i lao ng và làm vi c. Thành qu lao ng,
m t ph n ư c bù p tái s n xu t gi n ơn s c lao ng, ph n n a tái s n
xu t m r ng và hư ng th c a ngư i lao ng. Quá trình u tư m r ng cho giáo
d c và h c t p, ti p t c tích lũy thêm năng l c và tham gia vào s n xu t bi n
năng l c thành thành qu lao ng cao hơn.
V N NHÂN
L C
S d ng u tư
VI C Cung c p ÀO
LÀM T O
Sơ 1.3: Chu trình phát tri n ngu n nhân l c và tích lũy v n nhân l c
S d ng và ào t o là hai m t c a phát tri n ngu n nhân l c. Trên quan i m
duy v t bi n ch ng ây là quá trình l p l i, phát tri n theo hình xoáy 'trôn c'.
Năng l c cá nhân (v n nhân l c) tích t qua ào t o ưa vào s n xu t, t o
thu nh p tái s n xu t gi n ơn và m r ng (ch t lư ng cu c s ng) và u tư
thông qua ào t o ti p t c tích lũy vào thành v n nhân l c. ây là m i quan h
h u cơ không th tách r i trong chu trình khép kín c a phát tri n ngu n nhân l c,
v n nhân l c.
Vi c làm òi h i ph i có s c kh e và năng l c, k năng  Năng l c làm vi c
(ki n th c, k năng và thái )  Giáo d c và ào t o t o ra năng l c cho ngư i
lao ng  Giáo d c và ào t o c n chi phí u tư  thu nh p t vi c làm.

36. 32
1.4.2. ào t o ngh và vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh
ào t o là s k t h p cân i gi a các tri th c thu nh n ư c trong h th ng
giáo d c ào t o chính quy, trong gia ình, trong doanh nghi p, thông qua các kênh
thông tin khác nhau, mang n ki n th c chung và có th chuy n giao có l i nh t
cho vi c làm [6, tr.220]. ào t o là công c , kênh tr c ti p tác ng vào năng l c
c a các cá nhân, nh m trang b ki n th c, k năng cho ngư i h c.
+ ào t o ngh t o ra năng l c th c hi n (competency) cho ngư i h c. Các
nư c có nhi u kinh nghi m v phát tri n ngu n nhân l c thư ng coi tr ng
vi c ào t o t o ra m t năng l c th c hi n cho ngư i lao ng. ào t o
bao g m ào t o trong nhà trư ng, ngoài nhà trư ng, ào t o t i gia ình, xã
h i và t ào t o, ã làm tăng vi c làm có k năng c a ngư i lao ng.
+ ào t o làm vi c (training for employability). Ngư i lao ng có ư c
năng l c th c hi n, c n ph i có ch vi c làm th hi n năng l c ó. ào
t o là làm vi c thì m i tr nên có ích, t o ra c a c i v t ch t cho xã h i.
+ ào t o ngh tr thành công c i u ch nh sâu cơ c u, ch t lư ng c a l c
lư ng lao ng. Cung càng nhi u lao ng qua ào t o ngh càng làm t
tr ng nhóm này tăng lên trong t ph n lao ng có CMKT trong l c lư ng
lao ng. Lao ng qua ào t o ngh chi m t tr ng l n trong l c lư ng lao
ng, làm gi m tương i t tr ng lao ng không có CMKT.
+ ào t o ngh góp ph n chuy n d ch cơ c u lao ng. Trong quá trình công
nghi p hóa, ào t o trang b k năng, năng l c cho ngư i lao ng d ch
chuy n t khu v c nông nghi p sang khu v c công nghi p và d ch v . ào
t o ngh làm tăng cơ h i tìm ki m vi c làm và tăng thu nh p có các cá nhân,
t o kh năng thay i và d ch chuy n vi c làm, nhanh chóng thích nghi v i
các bi n i v kinh t và xã h i.
+ Trong m i quan h g n k t gi a ào t o v i s d ng và gi i quy t vi c làm
ph i d a trên cơ s và xoay quanh “c u lao ng” trên th trư ng lao ng.
ào t o ai, ào t o ngh gì, c p trình nào… ph i do c u lao ng (cung
vi c làm) quy t nh.

37. 33
Vi c làm, nói chung b chi ph i b i nhi u y u t khác nhau trong ó t o ra
m t ch vi c làm c n ph i h i t các y u t tư li u s n xu t và lao ng. Các
nhân t t o nên vi c làm u thay i, do ó vi c làm cũng thư ng xuyên mang
tính thay i. Vi c làm tác ng ch ng vào ào t o thông qua:
+ Vi c làm t o ra nhu c u ào t o: Ngư i lao ng mu n có vi c làm, làm
ư c vi c thì ph i qua ào t o, d n n vi c làm t ra yêu c u cho ào t o.
+ Vi c làm là nơi th nghi m, th c nghi m và th c hành k t qu ào t o:
H c i ôi v i hành. K t qu ào t o có giá tr nh t khi nó gi ng nh t/tương
ng nh t/ úng nh t v i công vi c th c t di n ra. ào t o chính là quá trình
chuy n giao mô ph ng yêu c u thao tác, ho t ng c a vi c làm.
+ Vi c làm ng th i là quá trình t ào t o: ngư i lao ng v a làm vi c v a
ang trong quá trình t ào t o b n thân. Nhi u k năng, ki n th c và c
bi t các kinh nghi m có ư c là nh quá trình làm vi c.
+ Vi c làm qui nh n i dung ào t o: ào t o là mô ph ng yêu c u và ho t
ng c a vi c làm, do ó có th nói vi c làm qui nh n i dung ào t o.
+ Vi c làm chi ph i c u trúc h th ng ào t o: c i m vi c làm trên th
trư ng lao ng s ph n nh trong h th ng ào t o. H th ng này th c hi n
ch c năng t t nh t khi áp ng úng k t c u vi c làm trong n n kinh t . Khi
ó k t c u vi c làm s chi ph i k t c u c a h th ng ào t o.
1.4.3. H c ngh có vi c làm t t hơn
Cũng như v n v t ch t, v n nhân l c là k t qu c a quá trình u tư trong quá
kh v i m c ích t o ra thu nh p trong tương lai. u tư vào v n nhân l c ch y u
thông qua giáo d c và ào t o. c i m riêng c a v n nhân l c là có th u tư
b ng b t kỳ ngu n l c nào (bao g m c th i gian) ngư i lao ng dành nâng cao
năng su t lao ng, u tư vào s c kh e v.v...
Cách c p i v i v n nhân l c gi thi t r ng các m c chênh l ch c a ti n
lương ph n nh s chênh l ch v năng su t lao ng gi a các nhóm lao ng khác

38. 34
nhau. Giáo d c và ào t o, t o ra năng su t lao ng cao hơn và ngư i lao ng có
năng su t lao ng cao hơn s có ư c thu nh p và ti n lương cao hơn.
Gi nh r ng ngư i lao ng b t u i h c ngh tu i 18 và h c xong khi
ngư i lao ng 20 tu i (không xem xét trư ng h p v a i h c v a i làm ho c i
h c ngh sau t t nghi p THCS). ư ng aa th hi n dòng thu nh p c a lao ng qua
ào t o ngh . ư ng bb là thu nh p c a ngư i lao ng v i m t t m b ng THPT.
+ Vùng 1 là chi phí ngư i lao ng ph i b ti n ra cho sách v và dùng
h c t p, h c phí cũng như các kho n chi khác nhưng không ph i là các
kho n phí sinh ho t (Gi nh không i h c cũng ph i chi tiêu cho ăn, ).
+ Vùng 2 là ph n thu nh p b m t (do không i làm dành th i gian cho
h c t p), tương ương chi phí cơ h i c a th i gian ngư i lao ng b ra.
+ Vùng 3 là thu nh p ngư i lao ng có ư c v i t m b ng ngh .
Thông thư ng, ngư i lao ng ã qua ào t o ngh ph i m t m t vài năm m i
có th u i k p kinh nghi m làm vi c c a nh ng ngư i ch t t nghi p THPT ã i
làm trư c ó. Nh m thu ư c l i ích ròng t vi c i h c, giá tr hi n t i c a t ng l i
ích và chi phí cho vi c i h c ph i l n hơn không (giá tr hi n t i c a vùng 3 ph i
l n hơn giá tr hi n t i c a t ng vùng 1 và vùng 2).
Ti n lương a
H c ngh
3
a b
THPT
b
2
17-18 20-21 55-60 tu i
1
Bi u 1.3: H c ngh có thu nh p cao hơn

39. 35
Trong m i quan h v i vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh có th xem xét
trên góc so sánh theo bi u trên v i 3 giai o n u tư và thu h i v n u tư
vào v n nhân l c. T su t l i nhu n là m t minh ch ng c th cho vai trò c a ào
t o cho tăng trư ng kinh t thông qua tác ng tr c ti p n năng su t lao ng c a
ngư i lao ng và gián ti p mang l i cho xã h i nh ng l i ích ph bi n như trình
dân trí, thói quen tr ng tri th c, phong trào t h c v.v...
Công th c gi n ơn tính toán t su t l i nhu n như sau:1
L = (K/C)*100%
(1.1)
K = Thu nh p c a lao ng qua ào t o ngh - Thu nh p c a lao ng THPT
C = Chi phí tr c ti p (C1) + Chi phí gián ti p (C2)
Ngoài ra có th tính t l hoàn tr ào t o cho nhóm lao ng qua ào t o
ngh trên cơ s so sánh chi phí u tư và ti n lương thu ư c. Phương pháp ph
bi n tính t l thu h i (ROR) ư c s d ng là theo phương trình ti n lương
Mincerian [132]. T l thu h i trong giáo d c ào t o ư c tính b ng cách l y o
hàm riêng gi a ti n lương gi v i bi n i h c, giá tr tính ư c và d u c a nó (+/-)
cho bi t n u có thêm m t năm i h c n a thì ti n công có cơ h i ư c tăng lên (+)
hay gi m i (-) b y nhiêu ph n trăm (%) giá tr ti n công c a ngư i lao ng. C
th phương trình Mincerian ư c tính v i m t s bi n chu n như s năm i h c.
Các bi n gi khác như gi i tính, thành th ư c ưa vào tìm hi u s khác bi t
gi a các khu v c, vùng mi n và gi i tính có làm cho t l thu h i b khác bi t trong
ti n lương gi bình quân c a ngư i lao ng không. Phương trình semilog ti n
lương như sau:
 Lnwagei= ao+ a1yrschi + a2yrschi2 + a3*expi + a4expi2 + a5genderi
 (1.2)
+
1
Ví d : Gi nh n u ti n lương c a h c sinh h c ngh m t năm thu ư c 18 tri u ng/năm (1,5 tri u ng/tháng), còn
bình quân ngư i lao ng m c h c v n THPT thu ư c 12 tri u ng/năm, ph n nhi u hơn s là 6 tri u ng/năm. Chi
phí u tư g m 2 ph n (C=C1+C2), chi phí tr c ti p (C1) là nh ng chi phí như h c phí và chi phí khác như ăn , i l i..
Gi nh là 12 tri u ng/năm x 2 năm h c tương ương 24 tri u ng; và chi phí gián ti p (C2) là chi phí cơ h i có thu
nh p trong th i gian i h c ví d tính tương ương thu nh p c a ngư i lao ng có trình THPT (12 tri u ng/năm x
2 năm = 24 tri u ng). T su t l i nhu n c a ào t o ngh trình trung c p ngh s là: L= K/(C1+C2) * 100% = (6
tri u ng/48 tri u ng)*100% = 12,5%

40. 36
 a6urbani
Trong phương trình cơ b n (1.2), các bi n c trưng liên quan n vi c làm
c a ngư i lao ng chưa ư c th hi n như: ngành kinh t , khu v c s h u, trình
tay ngh v.v... Vì v y phương trình (1.2) ư c m r ng v i các bi n ngành kinh
t , trình CMKT, khu v c v.v.... như công th c (1.3) sau:
 Lnwagei = ao+ a1Yrschi + a2Yrschi2 +a3*expi + a4expi2 + a5skilli +
 a6genderi + a7urbani + a8indusi + các bi n tương tác khác  (1.3)
+ ui
Trong ó:
 i  Là ch s
c a ngư i lao ng th i
 Wage  Lương
c a ngư i lao ng ã ư c qui i v lương
gi
 Yrsch  S năm
i h c c a ngư i lao ng, s năm h c ư c
tính b ng t ng s năm h c ph thông + t ng
th i gian ào t o b c cao hơn
 Exp  S năm
kinh nghi m c a ngư i lao ng
 Skill  Trình
CMKTK c a ngư i lao ng
 Gender  Gi i tính
c a ngư i lao ng
 Urban  Khu v c
thành th Nông thôn
 Indus  Ngành
kinh t qu c dân c p 2 ư c phân lo i theo

41. 37
h th ng VSIC
 Owner  Hình
th c s h u c a lo i hình doanh nghi p
có th tìm ra s khác bi t c a ti n lương gi a các nhóm lao ng, nghiên
c u s d ng các bi n gi và bi n tương tác trong mô hình. S tương tác gi a m t s
bi n v i bi n v trình CMKT trong mô hình hàm ý là có nh hư ng c a bi n
CMKT n ti n lương gi a các nhóm khác nhau thì khác nhau.
Mô hình này cho phép tính toán t l thu h i v n i v i vi c làm c a lao
ng qua ào t o ngh , cho phép phân tích s khác bi t ti n lương c a lao ng qua
ào t o ngh v i các nhóm lao ng khác. Ngoài ra, mô hình s x lý và phân tích
s khác bi t ti n lương c a lao ng qua ào t o ngh các ngành kinh t khác
nhau, khu v c s h u, v th vi c làm khác nhau v.v....
1.5. Các nhân t nh hư ng n vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh
Vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh ch u tác ng b i m t s y u t phân
thành 2 nhóm, ó là: (i) các nhân t tác ng n vi c t o vi c làm cho i tư ng là
lao ng qua ào t o ngh và (ii) các nhân t thu c chính sách s d ng, ào t o và
phát tri n i ngũ lao ng qua ào t o ngh .
- Nhóm 1: Các nhân t ch y u tác ng n t o vi c làm cho lao ng qua ào
t o ngh ; trong ó ch y u là:
+ Ngu n l c t nhiên, h t ng (V n, tài nguyên, dân s và lao ng);
+ Khoa h c k thu t và công ngh ;
+ u tư và chính sách u tư g n v i t o vi c làm;
+ Chính sách gi i quy t vi c làm
- Nhóm 2: Các nhân t tác ng n vi c làm c a lao ng qua ào t o ngh
thông qua các chính sách s d ng và phát tri n i ngũ , như sau:
+ Công nghi p hóa, hi n i hóa n n kinh t ;
+ Chuy n i n n kinh t sang kinh t th trư ng nh hư ng XHCN;