Luan van thac si kinh te (8)

§¹i häc th¸i nguyªn

Tr-êng ®¹i häc kinh tÕ vµ qu¶n trÞ kinh doanh

-----------------------------------------------

Nguyễn Thị Phương Hảo

NÂNG CAO HIỆU QUẢ SẢN XUẤT KINH DOANH CỦA CÁC
TRANG TRẠI Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Kinh tế Nông nghiệp

Mã số: 60 - 31 - 10

Luận văn thạc sỹ kinh tế

Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. Ng« Xu©n Hoµng

Thái nguyên, năm 2007

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

Më §Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Tr¶i qua çc thêi kú çch m¹ng, §¶ng ta lu«n kh¼ng ®Þnh vai trß to lín vµ vÞ
trÝ quan träng cña vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n. C«ng cuéc ®æi
míi cña §¶ng ta trong nh÷ng n¨m qua còng lÊy n«ng nghiÖp, n«ng th«n lµm ®Þa
bµn träng ®iÓm, lµ kh©u ®ét ph¸ vµ ®· giµnh ®-îc nhiÒu thµnh tùu to lín. Sau h¬n
20 n¨m ®æi míi (1986 -2007), N«ng nghiÖp, n«ng th«n n-íc ta ®· cã nhiÒu thay
®æi: tõ mét n-íc ph¶i nhËp khÈu l-¬ng thùc, nay ®· trë thµnh n-íc cã s¶n l-îng
g¹o xuÊt khÈu cao trªn thÕ giíi vµ xuÊt khÈu thªm nhiÒu hµng ho¸ n«ng s¶n kh¸c.
Hµng n«ng s¶n chiÕm tû trong lín trong tæng sè hµng xuÊt khÈu. Gi¸ trÞ xuÊt khÈu
N«ng, L©m, Thuû s¶n chiÕm trªn 40% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu. Trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y, n-íc ta ®· liªn tôc gi÷ v÷ng vÞ trÝ xuÊt khÈu n«ng s¶n hµng ®Çu trªn
thÕ giíi: ®øng ®Çu vÒ xuÊt khÈu hå tiªu, ®øng thø hai vÒ xuÊt khÈu g¹o, cµ phª,
®øng thø n¨m vÒ diÖn tÝch trång chÌ… ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm thay ®æi bé mÆt
kinh tÕ cña x· héi n«ng th«n ViÖt Nam, tõ nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng l¹c hËu, tù cung
tù cÊp dÇn trë thµnh mét nÒn n«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸. Ngµnh n«ng nghiÖp
n-íc ta ph¸t triÓn vµ ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu to lín nh- vËy lµ sù héi tô cña nhiÒu
yÕu tè, trong ®ã cã sù ®ãng gãp cña çc m« h×nh trang tr¹i. Kinh tÕ trang tr¹i trªn
kh¾p c¶ n-íc ®· ®ãng gãp mét phÇn kh«ng nhá vµo sù ph¸t triÓn v-ît bËc nµy.
Ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i lµ xu h-íng tÊt yÕu trong s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp, phï hîp víi quy luËt tù nhiªn. Kinh tÕ trang tr¹i lµ mét h×nh thøc s¶n
xuÊt míi ë n-íc ta, nã më ra mét h-íng ®i kh¶ quan cho viÕc chuyÓn nÒn s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp theo h-íng hµng hãa. Nh÷ng n¨m qua, kinh tÕ trang tr¹i ®·
h×nh thµnh vµ t¨ng nhanh vÒ sè l-îng víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia,
nh-ng chñ yÕu vÉn lµ trang tr¹i hé gia ®×nh.
Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng, kinh tÕ trang tr¹i thÓ hiÖn sù -u viÖt
h¬n h¼n kinh tÕ hé n«ng d©n vÒ khai th¸c tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, lao ®éng, huy
®éng nguån vèn trong d©n, ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt


3

N«ng - L©m nghiÖp vµ Thuû s¶n, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu trong
n-íc vµ xuÊt khÈu; Thu hót mét lùc l-îng lao ®éng d- thõa ®¸ng kÓ ë n«ng
th«n, n©ng cao thu nhËp vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cho ng-êi lao ®éng. Thùc tÕ ë
tØnh Th¸i Nguyªn cho thÊy, m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i lµ mét kiÓu tæ chøc s¶n
xuÊt phï hîp víi ®Æc thï kinh tÕ n«ng th«n, lµ mét h-íng ®i ®óng ®¾n cña qu¸
tr×nh ®æi míi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp - n«ng th«n Th¸i Nguyªn hiÖn nay.
Tuy nhiªn, trang tr¹i ë tØnh Th¸i Nguyªn nãi chung vµ huyÖn §ång Hû
nãi riªng ph¸t triÓn nhanh nh-ng lµ ph¸t triÓn tù ph¸t. §Æc biÖt lµ hiÖu qu¶ s¶n
xuÊt cña çc trang tr¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ch-a cao, ch-a t-¬ng xøng
víi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña çc trang tr¹i. H¬n n÷a, trang tr¹i lµ lo¹i h×nh
s¶n xuÊt hµng hãa trong n«ng th«n nh-ng viÖc s¶n xuÊt hµng hãa vµ vÊn ®Ò
tiªu thô s¶n phÈm vÉn cßn h¹n chÕ, n¨ng lùc c¹nh tranh cña çc trang t¹i trªn
thÞ tr-êng cßn yÕu. Do vËy, chç yÕu nhÊt cña çc trang tr¹i lµ thÞ tr-êng tiªu
thô s¶n phÈm, chñ yÕu vÊn lµ s¶n xuÊt hµng hãa th« t-¬i sèng, ch-a g¾n víi
ph¸t triÓn ngµnh nghÒ vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn ë n«ng th«n.
§ång Hû lµ mét huyÖn trung du miÒn nói cña tØnh Th¸i Nguyªn, cã
tiÒm n¨ng lín vÒ ®Êt n«ng, l©m nghiÖp. Ph¸t triÓn m« h×nh trang tr¹i lµ h-íng
®i ®óng ®¾n, cÇn ®-îc quan t©m gióp ®ì b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch hîp lý. §Ó
çc m« h×nh trang tr¹i ë huyÖn §ång Hû ph¸t triÓn ®óng h-íng, bÒn v÷ng th×
viÖc nghiªn cøu lý luËn vµ kh¶o s¸t thùc tiÔn vÒ trang tr¹i ë huyÖn §ång Hû,
tõ ®ã ®Ò ra çc gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh
cña çc trang tr¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nh»m ph¸t triÓn lo¹i h×nh trang
tr¹i trªn ®Þa bµn HuyÖn §ång Hû cã ý nghÜa rÊt quan träng. V× vËy, t«i ®·
chän nghiªn cøu ®Ò tµi “N©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña çc
trang tr¹i ë huyÖn §ång Hû, tØnh Th¸i Nguyªn”.


4

2. Môc tiªu nghiªn cøu
Môc tiªu chung:
§¸nh gi¸ ®-îc thùc tr¹ng s¶n xuÊt, kinh doanh cña çc trang tr¹i trong
®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng ë huyÖn §ång Hû, tØnh Th¸i Nguyªn nh»m ph¸t
hiÖn ra çc tiÒm n¨ng ch-a ®-îc khai th¸c. Tõ ®ã, ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p
n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cho çc trang tr¹i, t¨ng thu nhËp, n©ng
cao ®êi sèng cña nh©n d©n trong vïng gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp, n«ng th«n trªn ®Þa bµn.
Môc tiªu cô thÓ:
- HÖ thèng ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt lý luËn vµ thùc tiÔn liªn quan
®Õn trang tr¹i vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i.
- §¸nh gi¸ mét çch kh¸i qu¸t ®iÒu kiÖn tù nhiªn, t×nh h×nh kinh tÕ - x·
héi cña huyÖn §ång Hû vµ ¶nh h-ëng cña chóng ®Õn s¶n xuÊt kinh doanh cña
trang tr¹i trªn ®Þa bµn.
- Ph©n tÝch thùc tr¹ng s¶n xuÊt kinh doanh, x¸c ®Þnh nh÷ng yÕu tè
¶nh h-ëng ®Õn ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i trªn ®Þa bµn
huyÖn §ång Hû.
- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh
doanh cho çc trang tr¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë huyÖn §ång Hû.
3. §èi t-îng nghiªn cøu vµ Ph¹m vi nghiªn cøu
§èi t-îng nghiªn cøu: Nghiªn cøu thùc tr¹ng vµ xu h-íng ph¸t triÓn
cña çc trang tr¹i ë huyÖn §ång Hû.
Ph¹m vi nghiªn cøu: VÒ kh«ng gian: 89 trang tr¹i ®ñ tiªu chuÈn theo
tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thuéc huyÖn §ång Hû, tØnh Th¸i Nguyªn. VÒ thêi gian: Sè
liÖu lÞch sö: chñ yÕu giai ®o¹n 2003-2006. Sè liÖu s¬ cÊp vÒ trang tr¹i ®-îc
®iÒu tra n¨m 2007.


5

4. §ãng gãp míi cña luËn v¨n
VÒ lý luËn: ®Ò tµi hoµn thiÖn thªm phÇn lý luËn vÒ çc ®iÒu kiÖn ®Ó h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, trang tr¹i vµ
s¶n phÈm hµng hãa (s¶n phÈm hµng hãa vµ ®Æc ®iÓm cña s¶n phÈm hµng hãa
n«ng nghiÖp cña çc trang tr¹i). Vai trß, ý nghÜa kinh tÕ, x· héi, m«i tr-êng
cña trang tr¹i ë ViÖt Nam.
VÒ thùc tiÔn: ®Ò tµi ®Ò xuÊt ®-îc mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu
qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña çc m« h×nh trang tr¹i theo tõng vïng sinh th¸i,
hiÖu qu¶ trong sö dông vèn vay vµ kh©u tiªu thô s¶n phÈm.
5. Bè côc cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng:
Ch-¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn, thùc tiÔn vÒ hiÖu qu¶, n©ng cao hiÖu
qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu.
Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng s¶n xuÊt kinh doanh cña çc trang tr¹i ë huyÖn
§ång Hû tØnh Th¸i Nguyªn
Ch-¬ng 3: Gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh
doanh cña çc trang tr¹i ë huyÖn §ång Hû tØnh Th¸i Nguyªn


6

Ch-¬ng 1

Mét sè vÊn ®Ò lý luËn, thùc tiÔn vÒ hiÖu qu¶, n©ng
cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i vµ
ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu

1.1 mét sè vÊn ®Ò lý luËn, thùc tiÔn vÒ trang tr¹i vµ n©ng cao hiÖu qu¶
s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i

1.1.1 Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ trang tr¹i vµ kinh tÕ trang tr¹i
1.1.1.1 Kh¸i niÖm vÒ trang tr¹i vµ kinh tÕ trang tr¹i
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ë n-íc ta nhiÒu c¬ quan nghiªn cøu, c¬
quan qu¶n lý nhµ n-íc vµ nhiÒu nhµ khoa häc, nhµ qu¶n lý ®· quan t©m
nghiªn cøu vÒ kinh tÕ trang tr¹i. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®-îc ®Ò cËp nhiÒu lµ
kh¸i niÖm kinh tÕ trang tr¹i. §Ó lµm râ kh¸i niÖm kinh tÕ trang tr¹i, tr-íc hÕt
cÇn ph©n biÖt çc thuËt ng÷ “trang tr¹i” vµ “kinh tÕ trang tr¹i”. Trang tr¹i lµ c¬
së, lµ doanh nghiÖp kinh doanh n«ng nghiÖp cña mét hoÆc mét sè nhãm nhµ
kinh doanh.[19] §èi víi kh¸i niÖm kinh tÕ trang tr¹i, çc nhµ nghiªn cøu ®-a
ra çc quan ®iÓm sau: Quan ®iÓm 1: “Kinh tÕ trang tr¹i lµ h×nh thøc tæ chøc
kinh tÕ c¬ së cña nÒn s¶n xuÊt x· héi dùa trªn c¬ së hiÖp t¸c vµ ph©n c«ng lao
®éng x· héi, bao gåm mét sè ng-êi lao ®éng gia ®×nh vµ lao ®éng lµm thuª
®-îc chñ trang tr¹i tæ chøc trang bÞ nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh ®Ó tiÕn
hµnh ho¹t ®éng kinh doanh phï hîp víi yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
®îc nhµ níc b¶o hé”. Quan ®iÓm trªn kh¼ng ®Þnh trang tr¹i lµ mét ®¬n vÞ
s¶n xuÊt hµng hãa trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vµ vai trß cña ng-êi chñ trang
tr¹i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Quan ®iÓm 2 cho r»ng: “Kinh tÕ
trang tr¹i lµ kinh tÕ hé n«ng d©n s¶n xuÊt hµng hãa ë møc ®é cao”. Quan ®iÓm
nµy cho thÊy ®Æc tr-ng c¬ b¶n quyÕt ®Þnh cña kinh tÕ trang tr¹i lµ s¶n xuÊt
hµng hãa nh-ng ch-a thÊy ®-îc vÞ trÝ, vai trß quan träng cña kinh tÕ trang tr¹i
trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vµ ch-a thÊy ®-îc vai trß cña ng-êi chñ trang tr¹i.


7

Quan ®iÓm 3 l¹i cho r»ng: “Kinh tÕ trang tr¹i lµ h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt hµng
hãa trong n«ng, l©m, ng- nghiÖp cña çc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ë n«ng th«n, cã
søc ®Çu t- lín, cã n¨ng lùc qu¶n lý trùc tiÕp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, cã
ph-¬ng thøc t¹o ra tû suÊt sinh lêi cao trªn ®ång vèn bá ra, cã tr×nh ®é ®-a thµnh
tùu khoa häc c«ng nghÖ míi kÕt tinh trong hµng hãa, t¹o ra søc c¹nh tranh trªn
thÞ trêng, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao”. Quan ®iÓm trªn kh¼ng ®Þnh nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng lµ tiÒn ®Ò chñ yÕu cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i. §ång
thêi, kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ, vai trß cña chñ trang tr¹i trong qu¸ tr×nh qu¶n lý kinh
doanh cña trang tr¹i. Trong nghÞ quyÕt TW sè 06/NQ-TW ngµy 10/11/1998 còng
®· kh¼ng ®Þnh: “Trang tr¹i gia ®×nh, thùc chÊt lµ kinh tÕ s¶n xuÊt hµng hãa víi
quy m« lín h¬n, sö dông lao ®éng, tiÒn vèn cña gia ®×nh lµ chñ yÕu ®Ó s¶n xuÊt
kinh doanh cã hiÖu qu¶”. XuÊt ph¸t tõ çc quan ®iÓm trªn, theo kh¸i niÖm chung
nhÊt vÒ kinh tÕ trang tr¹i lµ: Kinh tÕ trang tr¹i lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ c¬
së trong n«ng nghiÖp, lµ doanh nghiÖp tæ chøc s¶n xuÊt ra n«ng s¶n hµng ho¸ dùa
trªn c¬ së hiÖp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi bao gåm c¶ lao ®éng gia ®×nh vµ
lao ®éng lµm thuª. ë çc trang tr¹i, chñ trang tr¹i ®Çu t- vèn, thuª m-ín phÇn
lín lao ®éng, thuª m-ín hoÆc mua s¾m çc t- liÖu s¶n xuÊt ®Ó ho¹t ®éng kinh
doanh theo yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, ®-îc nhµ n-íc b¶o hé theo luËt
®Þnh.[tr.9-10, 19]
1.1.1.2 §Æc tr-ng cña kinh tÕ trang tr¹i
Kinh tÕ trang tr¹i ë n-íc ta ®-îc quan niÖm kh¸c h¼n víi kinh tÕ hé
n«ng d©n. Kinh tÕ hé n«ng d©n th-êng ®-îc hiÓu lµ kinh tÕ tiÓu n«ng, sö dông
lao ®éng gia ®×nh lµ chÝnh, chñ yÕu nh»m tho¶ m·n çc nhu cÇu tiªu dïng cña
hé gia ®×nh. Kinh tÕ trang tr¹i lµ mét h×nh thøc kinh tÕ n«ng nghiÖp mang tÝnh
s¶n xuÊt hµng ho¸, cã sö dông lao ®éng thuª ngoµi, s¶n xuÊt víi môc tiªu
chÝnh ®Ó phôc vô thÞ tr-êng.
Kinh tÕ trang tr¹i cã nh÷ng ®Æc tr-ng sau:[tr.19- 22, 1]


8

a. S¶n xuÊt mang tÝnh hµng ho¸: Kinh tÕ trang tr¹i chñ yÕu lµ s¶n xuÊt
ra hµng ho¸ vµ dÞch vô ngµy cµng nhiÒu ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr-êng ®Ó thu
®-îc lîi nhuËn, tÝch luü vèn nh»m ph¸t triÓn më réng ®-îc quy m« s¶n xuÊt.
Cßn hé tiÓu n«ng chØ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu ®Ó tù ®¸p øng nh÷ng
nhu cÇu hµng ngµy cña gia ®×nh. Th«ng th-êng, ng-êi n«ng d©n ph¶i trÝch mét
l-îng s¶n phÈn lµm ra cña m×nh ®em b¸n ®Ó cã tiÒn chi tiªu cho çc nhu cÇu
t¸i s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t th-êng ngµy cña gia ®×nh nh-ng phÇn b¸n ®ã kh«ng
nh»m môc ®Ých kinh doanh thu lîi nhuËn vµ më réng ph¸t triÓn s¶n xuÊt.
b. Tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸, tËp trung ho¸: HiÖn nay, trong s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp chia ra lµm 3 cÊp ®é: Çc xÝ nghiÖp, l©m tr-êng, n«ng tr-êng s¶n
xuÊt hµng ho¸ theo h-íng chuyªn m«n ho¸, tËp trung ho¸ cao nhÊt. Kinh tÕ hé
n«ng nghiÖp s¶n xuÊt chØ nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña gia ®×nh, ®©y lµ kiÓu s¶n
xuÊt manh món, nhá lÎ kh«ng mang tÝnh chuyªn m«n ho¸. Kinh tÕ trang tr¹i
thuéc lo¹i gi÷a, ph¸t triÓn s¶n xuÊt víi môc ®Ých kinh doanh. Quy m« s¶n
xuÊt, vèn ®Çu t-, trang thiÕt bÞ, lao ®éng… lín h¬n nhiÒu víi kinh tÕ hé. Do
vËy, sÏ t¹o ra khèi l-îng s¶n phÈm v-ît nhu cÇu cña gia ®×nh ®Ó thµnh hµng
ho¸ cung cÊp cho thÞ tr-êng. MÆt kh¸c, do môc tiªu lµ lîi nhuËn nªn s¶n xuÊt
kinh doanh ë trang tr¹i ph¶i ®i vµo chuyªn m«n ho¸, tËp trung ho¸.
c. Tr×nh ®é ¸p dông khoa häc kü thuËt: So víi kinh tÕ n«ng hé, kinh tÕ
trang tr¹i víi môc tiªu lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ b¸n ra thÞ tr-êng ®Ó thu l·i. Do
vËy, ®Çu t- ®Ó trang bÞ vµ ¸p dông nh÷ng kü thuËt míi cho viÖc s¶n xuÊt kinh
doanh n»m n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l-îng cho s¶n phÈm. ChØ cã nh- vËy,
kinh tÕ trang tr¹i míi s¶n xuÊt ra khèi l-îng hµng ho¸ cã søc c¹nh tranh trªn
thÞ tr-êng. Râ rµng, ®Ó chuyÓn tõ kinh tÕ hé n«ng d©n b×nh th-êng sang lµm
chñ trang tr¹i lµ mét b-íc chuyÓn biÕn vÒ chÊt trªn nhiÒu lÜnh vùc, tõ t- duy
®Õn tr×nh ®é kü thuËt, qu¶n lý vµ phong çch lµm ¨n míi trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng ®¸p øng nhu cÇu tÊt yÕu cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
n«ng nghiÖp, n«ng th«n.


9

d. Mèi quan hÖ víi thÞ tr-êng: §èi víi kinh tÕ trang tr¹i, viÖc h¹ch to¸n
d-íi h×nh thøc gi¸ trÞ lµ tèi cÇn thiÕt. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i lu«n
g¾n chÆt víi thÞ tr-êng, lÊy thÞ tr-êng vµ lîi nhuËn lµ môc tiªu, lµ ®Ých cuèi
cïng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. Do vËy, chñ trang tr¹i ph¶i
lu«n t×m hiÓu, nghiªn cøu thÞ tr-êng trong vµ ngoµi vïng, tõ ®ã t×m ra xu
h-íng nhu cÇu cña thÞ tr-êng ®Ó cã chiÕn l-îc s¶n xuÊt kinh doanh vµ
marketing cho s¶n phÈm hµng ho¸ cña trang tr¹i m×nh.
e. Chñ trang tr¹i - nhµ kinh doanh: Tuy kh«ng h×nh thµnh bé m¸y tæ
chøc qu¶n lý, chñ yÕu lµ sö dông lao ®éng cña gia ®×nh, viÖc thuª m-ín lao
®éng chØ ph¸t sinh khi thùc sù cÇn thiÕt víi quy m« h¹n chÕ (tuy hiÖn nay mét
sè trang tr¹i quy m« t-¬ng ®èi lín ®· thuª lao ®éng th-êng xuyªn). Chñ trang
tr¹i lµ ng-êi cã ®Çu ãc tæ chøc, biÕt ho¹ch to¸n lç, l·i, cã khao kh¸t vµ tham
väng lµm giµu.
1.1.1.3 Trang tr¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
a. Çc ®iÒu kiÖn ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i trong
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng [tr.25-33, 11]
* §èi víi çc ®iÒu kiÖn vÒ m«i tr-êng kinh tÕ vµ ph¸p lý:
Thø nhÊt, Cã sù t¸c ®éng tÝch cùc vµ phï hîp cña nhµ n-íc. Sù t¸c
®éng cña nhµ n-íc cã vai trß to lín trong viÖc t¹o m«i tr-êng kinh tÕ vµ ph¸p
lý ®Ó çc m« h×nh trang tr¹i h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Sù t¸c ®éng tÝch cùc cña
nhµ n-íc sÏ thóc ®Èy lµm cho kinh tÕ trang tr¹i ra ®êi vµ ph¸t triÓn. Sù t¸c
®éng cña nhµ n-íc ®-îc thùc hiÖn th«ng qua:
- §Þnh h-íng cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i th«ng
qua quy ho¹ch ph¸t triÓn vµ ban hµnh çc chÝnh s¸ch kinh tÕ, x· héi theo
h-íng khuyÕn khÝch kinh tÕ trang tr¹i. Trong hÖ thèng çc chÝnh s¸ch th×
chÝnh s¸ch vÒ ruéng ®Êt, thÞ tr-êng, khoa häc c«ng nghÖ, ®Çu t- cã vai trß hÕt
søc quan träng.


10

- KhuyÕn khÝch sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i qua biÖn
ph¸p ®ßn bÈy kinh tÕ nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i vµ
khuyÕn khÝch çc h×nh thøc liªn kÕt kinh tÕ phôc vô cho kinh tÕ trang tr¹i.
- Hç trî nguån lùc cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang tr¹i
nh- hç trî kinh phÝ cho ®µo t¹o chñ trang tr¹i, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, hç trî
chuyÓn giao tiÕn bé khoa häc kü thuËt…
Thø hai, Cã quü ruéng ®Êt cÇn thiÕt vµ cã chÝnh s¸ch ®Ó tËp trung
ruéng ®Êt. Nhµ n-íc ph¶i cã chÝnh s¸ch ®Êt ®ai hîp lý theo ph-¬ng ch©m: ®Êt
®ai ph¶i thuéc vÒ nh÷ng ng-êi sö dông chóng cã hiÖu qu¶, tøc lµ chÝnh s¸ch
ruéng ®Êt cÇn ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho sù tËp trung ruéng ®Êt mét çch hîp lý,
vµo nh÷ng ng-êi cã kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn sö dông ruéng ®Êt cã hiÖu qu¶.
Thø ba, cã sù hç trî cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n. Sù ph¸t triÓn
cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn lµ mét trong çc ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa
hÕt søc quan träng ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang tr¹i.
Bëi v×, trang tr¹i lµ h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh n«ng nghiÖp cã quy
m« lín h¬n kinh tÕ n«ng hé, môc ®Ých s¶n xuÊt cña trang tr¹i lµ t¹o ra s¶n
phÈm ®Ó b¸n, nÕu kh«ng cã sù hç trî ®¾c lùc cña cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn th×
ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña trang tr¹i sÏ bÞ ¶nh h-ëng rÊt lín. Sù ph¸t triÓn cña
c«ng nghiÖp chÕ biÕn lµ nh©n tè kÝch cung cña trang tr¹i, v× c«ng nghiÖp chÕ
biÕn ph¸t triÓn sÏ t¹o thÞ tr-êng réng lín vµ æn ®Þnh cho çc trang tr¹i. Cã thÓ
chñ ®éng t¹o ®iÒu kiÖn cho mèi quan hÖ qua l¹i, hç trî nhau gi÷a s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn theo hai h-íng:
- H×nh thµnh vïng chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, trªn c¬ së ®ã
x©y dùng çc c¬ së c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vïng
chuyªn m«n hãa, viÖc gi¶i quyÕt nhu cÇu chÕ biÕn lóc ®Çu t¹m thêi th«ng qua
çc c¬ së chÕ biÕn thñ c«ng hoÆc chuyÓn sang chÕ biÕn ë çc vïng kh¸c.


11

- X¸c ®Þnh quy m« cña vïng nguyªn liÖu, tiÕn hµnh x©y dùng c¬ së chÕ
biÕn. TÝnh to¸n tiÕn ®é x©y dùng çc nhµ m¸y ®Ó x©y dùng vïng nguyªn liÖu,
sau khi nhµ m¸y x©y dùng xong cã nguyªn liÖu ngay ®Ó nhµ m¸y ho¹t ®éng.
Thø t-, cã sù ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña kÕt cÊu h¹ tÇng, tr-íc hÕt lµ giao
th«ng vµ thñy lîi. KÕt cÊu h¹ tÇng cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bao gåm: ®-êng
giao th«ng, thñy lîi, ®iÖn… lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt kü thuËt rÊt cÇn thiÕt
®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nã gãp phÇn quan träng ®Ó ng-êi s¶n
xuÊt kh¾c phôc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña tù nhiªn, ®¸p øng yªu cÇu sinh
häc cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ yªu cÇu cña s¶n xuÊt hµng hãa, nhÊt lµ trong
®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng.
Thø n¨m, cã sù h×nh thµnh çc vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chuyªn m«n
hãa. Sù h×nh thµnh çc vïng chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã ¶nh
h-ëng tÝch cùc râ rÖt tíi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña çc trang tr¹i v× çc
vïng chuyªn canh tËp trung lu«n g¾n liÒn víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn, t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho viÖc tiªu thô s¶n phÈm cña trang tr¹i. §Ó h×nh thµnh vïng
chuyªn m«n hãa, ng-êi ta ph¶i tiÕn hµnh ph©n vïng ®Ó bè trÝ c©y trång, vËt
nu«i thÝch hîp, t¹o çc ®iÒu kiÖn thùc hiÖn çc ph-¬ng ¸n s¶n xuÊt s¶n phÈm
th«ng qua x©y dùng çc kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt vµ sö dông çc ®ßn bÈy kinh
tÕ thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn theo h-íng chuyªn canh.
Thø s¸u, cã sù ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña çc h×nh thøc liªn kÕt kinh tÕ
trong n«ng nghiÖp. Sù liªn kÕt trong kinh doanh cña çc trang tr¹i ngµy cµng
cã vai trß quan träng ®èi víi çc ho¹t ®éng cña chñ trang tr¹i. §Ó ph¸t triÓn
çc h×nh thøc liªn kÕt kinh tÕ trong n«ng nghiÖp, mét mÆt ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn
cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña çc chñ thÓ kinh doanh n«ng nghiÖp d-íi
çc h×nh thøc kh¸c nhau theo h-íng ph¸t huy -u thÕ cña çc thµnh phÇn kinh
tÕ. MÆt kh¸c, ph¶i t¹o lËp m«i tr-êng thuËn lîi cho çc chñ thÓ kinh doanh
liªn kÕt víi nhau trong çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, trong ®ã, ®Æc biÖt
l-u ý tíi viÖc ph¸t triÓn çc hîp t¸c x· vµ çc h×nh thøc hîp t¸c tù nguyÖn


12

trong lÜnh vùc dÞch vô hç trî n«ng nghiÖp, cã tÝnh ®Õn ®Æc thï cña s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp trong c¬ chÕ thÞ tr-êng.
Thø b¶y, cã m«i tr-êng ph¸p lý thuËn lîi cho trang tr¹i ra ®êi vµ ph¸t triÓn.
* Çc ®iÒu kiÖn ®èi víi trang tr¹i vµ chñ trang tr¹i:
- Chñ trang tr¹i ph¶i lµ ng-êi cã ý chÝ vµ quyÕt t©m lµm giµu tõ nghÒ
n«ng. N«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt nÆng nhäc, phøc t¹p, møc sinh lêi thÊp,
rñi ro cao. V× vËy, søc thu hót ®Çu t- cña n«ng nghiÖp kÐm h¬n çc ngµnh
kh¸c. Trong khi ®ã, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp theo h-íng kinh tÕ trang tr¹i cÇn
cã sù ®Çu t- tiÒn cña, tri thøc vµ c«ng søc lín h¬n nhiÒu so víi n«ng hé ®Ó s¶n
xuÊt kinh doanh. V× vËy, ®iÒu kiÖn trªn lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn quan
träng cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trang tr¹i. ChØ cã nh÷ng ng-êi cã ý chÝ
vµ quyÕt t©m lµm giµu tõ nghÒ n«ng míi d¸m ®Çu t- tiÒn cña, tri thøc vµ c«ng
søc vµo nghÒ n«ng lêi Ýt, rñi ro nhiÒu.
- Ng-êi chñ trang tr¹i ph¶i cã sù tÝch lòy nhÊt ®Þnh vÒ kinh nghiÖm s¶n
xuÊt, vÒ tri thøc vµ n¨ng lùc tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh. VÒ nguån gèc h×nh
thµnh, ®a sè çc trang tr¹i h×nh thµnh tõ sù chuyÓn biÕn vÒ chÊt cña kinh tÕ
n«ng hé. Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn ®ã lµ qu¸ tr×nh tÝch lòy çc yÕu tè vËt chÊt ®Ó
h×nh thµnh trang tr¹i, ®ång thêi còng lµ qu¸ tr×nh tÝch lòy kinh nghiÖm s¶n
xuÊt, tÝch lòy tri thøc vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt kinh doanh. Trªn thùc tÕ, khi ng-êi
chñ trang tr¹i cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt, cã tr×nh ®é vµ n¨ng lùc tæ chøc s¶n
xuÊt kinh doanh n«ng nghiÖp th× míi d¸m ®Çu t- kinh doanh vµ míi biÕt ®Çu
t- kinh doanh c©y, con nµo ®Ó ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr-êng. §Ó ®¸p øng yªu cÇu
trªn, ngoµi sù tÝch lòy cña b¶n th©n chñ trang tr¹i cÇn cã sù hç trî cña nhµ
n-íc vÒ nguån lùc vµ tæ chøc ®Ó cã thÓ truyÒn t¶i çc tiÕn bé khoa häc kü
thuËt n«ng nghiÖp, kiÕn thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh… cho çc chñ trang
tr¹i vµ çc chñ hé n«ng nghiÖp.
- Cã sù tËp trung tíi quy m« nhÊt ®Þnh vÒ çc yÕu tè s¶n xuÊt, tr-íc hÕt
lµ ruéng ®Êt vµ tiÒn vèn. Trang tr¹i lµ mét ph-¬ng thøc kinh doanh n«ng


13

nghiÖp, lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh c¬ së trong n«ng nghiÖp cã quy m«
lín h¬n n«ng hé. ChØ khi çc yÕu tè s¶n xuÊt ®-îc tËp trung tíi quy m« nhÊt
®Þnh th× míi cã s¶n xuÊt hµng hãa, míi cã trang tr¹i.
- Qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i ph¶i dùa vµo c¬ së h¹ch
to¸n vµ ph©n tÝch kinh doanh. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i lµ
ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng hãa víi môc ®Ých chñ yÕu lµ t¹o thu nhËp vµ cã lîi
nhuËn cao. §iÒu ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn ®-îc khi trang tr¹i s¶n xuÊt s¶n phÈm
víi gi¸ thµnh thÊp h¬n gi¸ b¸n trung b×nh cña x· héi. Muèn cã s¶n phÈm gi¸
thµnh h¹, mét mÆt trang tr¹i ph¶i lùa chän lo¹i s¶n phÈm mµ trang tr¹i cã -u
thÕ s¶n xuÊt nhÊt (tøc cã lîi thÕ kinh doanh), ph¶i kÕt hîp gi÷a chuyªn m«n
hãa víi ph¸t triÓn tæng hîp, mÆt kh¸c ph¶i tiÕn hµnh h¹ch to¸n vµ ph©n tÝch
ho¹t ®éng kinh doanh. Bëi v×, cã thùc hiÖn h¹ch to¸n vµ ph©n tÝch ho¹t ®éng
kinh doanh trang tr¹i míi tÝnh to¸n ®-îc gi¸ thµnh s¶n phÈm ®Ó biÕt viÖc s¶n
xuÊt cã l·i hay kh«ng, cã nªn tiÕp tôc s¶n xuÊt hay kh«ng? Th«ng qua thùc
hiÖn h¹ch to¸n vµ ph©n tÝch ho¹t ®éng kinh doanh trang tr¹i míi kiÓm so¸t
®-îc çc chi phÝ s¶n xuÊt, míi t×m ra çc kh©u ®Çu t- ch-a hîp lý, çc tiÒm
n¨ng ch-a khai th¸c ®Ó cã biÖn ph¸p kh¾c phôc, nh»m h¹ gi¸ thµnh, t¨ng n¨ng
suÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh.
§Ó thùc hiÖn h¹ch to¸n kinh doanh trong çc trang tr¹i cÇn chó ý hai vÊn ®Ò:
- CÇn tæ chøc viÖc ®µo t¹o kiÕn thøc h¹ch to¸n vµ ph©n tÝch kinh doanh
cho çc chñ trang tr¹i còng nh- ng-êi qu¶n lý trang tr¹i.
- CÇn cã chÕ ®é kÕ to¸n thèng nhÊt cho çc trang tr¹i, phï hîp víi ®Æc
®iÓm cña trang tr¹i, lµm c¬ së cho çc trang tr¹i tiÕn hµnh h¹ch to¸n kinh doanh.
b. Trang tr¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vµ s¶n phÈm hµng hãa
Çc trang tr¹i trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng
Çc trang tr¹i ë çc n-íc cã nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®-îc chuyªn
m«n hãa, cã sù liªn kÕt chÆt chÏ tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô s¶n phÈm theo c¬ chÕ
thÞ tr-êng më, biÓu hiÖn:


14

- Çc trang tr¹i lùa chän mua vËt t-, m¸y mãc vµ b¸n n«ng s¶n phÈm
cña m×nh ra thÞ tr-êng theo h-íng cã lîi nhÊt.
- Cã sù hç trî cña çc hîp t¸c x· trang tr¹i, çc trang tr¹i tiÕn hµnh s¶n
xuÊt, cßn hîp t¸c x· lo çc dÞch vô ®Çu vµo, ®Çu ra.
- Nhµ n-íc cã çc biÖn ph¸p tÝch cùc can thiÖp gi¸n tiÕp vµo thÞ tr-êng
n«ng s¶n th«ng qua çc ®ßn bÈy kinh tÕ t¹o sù c©n b»ng vÒ cung cÇu trªn thÞ
tr-êng nh»m ®iÒu tiÕt chèng khñng ho¶ng. B»ng nh÷ng biÖn ph¸p ®ã, nhµ
n-íc h-íng dÉn çc trang tr¹i t¨ng hoÆc gi¶m s¶n xuÊt çc lo¹i n«ng s¶n.
Trong tr-êng hîp gi¶m s¶n xuÊt, nhµ n-íc sÏ ®Òn bï kho¶n thiÖt h¹i t-¬ng
øng, nhµ n-íc cßn mua çc n«ng s¶n thõa cña çc trang tr¹i theo gi¸ ®¶m b¶o.
Kh¸i niÖm vÒ S¶n phÈm hµng hãa [tr.77-85, 13]
Khi nãi vÒ s¶n phÈm hµng hãa theo quan niÖm th«ng th-êng ng-êi ta
th-êng quy nã vÒ mÆt h×nh thøc tån t¹i cô thÓ, víi ®Çy ®ñ çc yÕu tè c¬, lý, hãa
tÝnh cña nã. Hay nãi kh¸c ®i, s¶n phÈm hµng hãa lµ çi mµ ta cã thÓ quan s¸t ®-îc,
c©n, ®o, ®ong ®Õm ®-îc vµ ®-îc trao ®æi trªn thÞ tr-êng. Nã cã thÓ lµ s¶n phÈm
cña tù nhiªn hoÆc lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng-êi.
Theo quan ®iÓm cña Marketing, s¶n phÈm hµng hãa ®-îc hiÓu theo mét
quan ®iÓm réng h¬n nhiÒu. Theo quan ®iÓm nµy, s¶n phÈm hµng hãa ®-îc
hiÓu lµ: “çi g× ®ã” nh»m ®Ó tháa m·n nhu cÇu vÒ mong muèn cña con ngêi
vµ ®îc thùc hiÖn th«ng qua qu¸ tr×nh trao ®æi trªn thÞ trêng. “Çi g× ®ã” ë
®©y bao gåm c¶ yÕu tè vËt chÊt vµ phi vËt chÊt, ®ång thêi ngay c¶ trong s¶n
phÈm hµng hãa vËt chÊt còng chøa ®ùng çc yÕu tè phi vËt chÊt trong nã. Trªn
thùc tÕ s¶n phÈm hµng hãa ®-îc x¸c ®Þnh b»ng çc ®¬n vÞ s¶n phÈm hµng hãa.
§¬n vÞ s¶n phÈm hµng hãa lµ mÆt chÝnh thÓ riªng biÖt, ®-îc ®Æc tr-ng bëi çc
th-íc ®o nh-: ®é lín, gi¸ c¶, h×nh thøc bªn ngoµi vµ çc ®Æc tÝnh kh¸c cña s¶n
phÈm hµng hãa.
S¶n phÈm hµng hãa n«ng nghiÖp lµ “çi g× ®ã” ®îc t¹o ra tõ ho¹t ®éng
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo nghÜa réng (bao gåm c¶ s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch


15

vô) ®-îc trao ®æi trªn thÞ tr-êng nh»m tháa m·n nhu cÇu tiªu dïng cña con
ng-êi vµ s¶n xuÊt kinh doanh n«ng nghiÖp.
CÊp ®é vµ yÕu tè cÊu thµnh s¶n phÈm hµng hãa
§¬n vÞ s¶n phÈm hµng hãa vèn lµ mét chØnh thÓ hoµn chØnh chøa ®ùng
nh÷ng yÕu tè, ®Æc tÝnh vµ th«ng tin kh¸c nhau vÒ mÆt s¶n phÈm hµng hãa.
Theo quan ®iÓm Marketing ng-êi ta s¾p xÕp çc yÕu tè, ®Æc tÝnh, th«ng tin
theo ba cÊp ®é víi çc chøc n¨ng marketing kh¸c nhau.
- CÊp ®é c¬ b¶n cña hµng hãa: s¶n phÈm c¬ b¶n (s¶n phÈm ý t-ëng).
- CÊp ®é s¶n phÈm hiÖn thùc: ®ã lµ cÊp ®é thÓ hiÖn nh÷ng thuéc tÝnh
®Æc ®iÓm cña s¶n phÈm hµng hãa ph¶n ¸nh sù cã mÆt trªn thùc tÕ cña s¶n
phÈm hµng hãa. Çc yÕu tè ®ã th-êng lµ çc chØ tiªu vÒ chÊt l-îng s¶n phÈm,
kiÓu d¸ng, bao gãi, nh·n hiÖu…
- CÊp ®é s¶n phÈm bæ sung: lµ cÊp ®é ë ®ã s¶n phÈm ®-îc bæ sung thªm
nh÷ng dÞch vô nh»m tháa m·n h¬n n÷a sù mong ®îi cña kh¸ch hµng. CÊp ®é
nµy th-êng thÓ hiÖn çc dÞch vô nh-: l¾p ®Æt, b¶o hµnh, dÞch vô thanh to¸n…
- CÊp ®é s¶n phÈm tiÒm n¨ng: lµ cÊp ®é mµ ë ®ã s¶n phÈm chøa ®ùng
çc yÕu tè g©y sù chó ý, thu hót kh¸ch hµng vµ xóc tiÕn b¸n hµng.
§Æc ®iÓm cña s¶n phÈm hµng hãa n«ng nghiÖp
- §Æc ®iÓm cña s¶n phÈm tiªu dïng cuèi cïng: S¶n phÈm tiªu dïng cuèi
cïng lµ s¶n phÈm ®-îc b¸n cho ng-êi mua nh»m ®Ó tháa m·n nhu cÇu lîi Ých
ç nh©n cña hä. §èi víi lo¹i s¶n phÈm nµy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh sau:
+ §a d¹ng vÒ s¶n phÈm, ®a d¹ng vÒ phÈm cÊp ®Ó ®¸p øng nhu cÇu kh¸c
nhau cña ng-êi tiªu dïng.
+ NhiÒu s¶n phÈm cã kh¶ n¨ng thay thÕ cho nhau trong qu¸ tr×nh tiªu dïng.
+ ThÞ tr-êng ph©n bè réng.
+ S¶n phÈm n«ng s¶n Ýt co d·n.
+ Mét bé phËn lín n«ng s¶n ®-îc tiªu dïng d-íi d¹ng t-¬i sèng nh-
rau, qu¶, trøng, s÷a… liªn quan ®Õn vËn chuyÓn, b¶o qu¶n…


16

+ Çc n«ng s¶n chñ yÕu lµ tiªu dïng cho con ng-êi, do vËy vÊn ®Ò chÊt
l-îng, an toµn s¶n phÈm ph¶i tu©n thñ nh÷ng quy ®Þnh nhÊt ®Þnh.
+ S¶n phÈm cã tÝnh mïa vô.
- §Æc ®iÓm cña hµng hãa tiªu dïng trung gian: N«ng s¶n tiªu dïng
trung gian lµ n«ng s¶n tiªu dïng qua chÕ biÕn hoÆc qua mét sè dÞch vô cña tæ
chøc trung gian. Lo¹i n«ng s¶n nµy th-êng cã çc ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau:
+ §é ®ång ®Òu vÒ chÊt l-îng s¶n phÈm cao.
+ Gi¸ c¶ t-¬ng ®èi æn ®Þnh.
+ Gi¸ trÞ cña n«ng s¶n ®-îc t¨ng thªm do bæ sung çc dÞch vô vµo trong
s¶n phÈm.
+ ThÞ tr-êng tËp trung h¬n víi n«ng s¶n tiªu dïng cuèi cïng.
+ Çc s¶n phÈm th-êng cã sù kh¸c biÖt ®Ó ®Þnh vÞ trªn thÞ tr-êng.
- §Æc ®iÓm n«ng s¶n lµ t- liÖu s¶n xuÊt: Mét bé phËn n«ng s¶n quay trë
l¹i víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sau víi t- çch lµ t- liÖu s¶n xuÊt (h¹t gièng, con
gièng) cùc kú quan träng. TÝnh chÊt quan träng thÓ hiÖn ë nh÷ng vÊn ®Ò sau:
+ N«ng s¶n ®ßi hái nh÷ng tiªu chuÈn chÊt l-îng cao.
+ QuyÕt ®Þnh ®Õn kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sau.
+ ThÝch nghi víi ®iÒu kiÖn cña tõng vïng sinh th¸i.
+ Lu«n chÞu ¸p lùc cña sù thay thÕ.
+ C¬ héi thµnh c«ng vµ rñi ro lín trong kinh doanh.
1.1.1.4 Nh÷ng tiªu chÝ ®Ó x¸c ®Þnh hé lµ trang tr¹i
Ngµy 23/6/2000 Liªn Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n - Tæng
côc Thèng kª ®· ký v¨n b¶n sè 69/TTLB/BNN-TCTK h-íng dÉn tiªu chÝ ®Ó
x¸c ®Þnh kinh tÕ trang tr¹i. Néi dung v¨n b¶n nh- sau: [18]
Çc ®èi t-îng, ngµnh s¶n xuÊt ®-îc xem xÐt ®Ó x¸c ®Þnh lµ kinh tÕ
trang tr¹i gåm: Hé n«ng d©n, hé c«ng nh©n Nhµ n-íc vµ lùc l-îng vò trang ®·
nghØ h-u, çc lo¹i hé thµnh thÞ vµ çc ç nh©n chuyªn s¶n xuÊt (bao gåm n«ng


17

nghiÖp, l©m nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n) hoÆc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ chÝnh,
cã kiªm nhiÖm çc ho¹t ®éng dÞch vô phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n.
Tiªu chÝ ®Þnh l-îng ®Ó x¸c ®Þnh lµ kinh tÕ trang tr¹i: Mét hé s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n ®-îc x¸c ®Þnh lµ trang tr¹i ph¶i
®¹t ®-îc hai tiªu chÝ ®Þnh l-îng sau ®©y:
1. Gi¸ trÞ s¶n l-îng hµng ho¸ vµ dÞch vô b×nh qu©n 1 n¨m:
- §èi víi çc tØnh phÝa B¾c vµ Duyªn h¶i miÒn Trung tõ 40 triÖu trë lªn.
- §èi víi çc tØnh phÝa Nam vµ T©y nguyªn tõ 50 triÖu trë lªn.
2. Quy m« s¶n xuÊt ph¶i t-¬ng ®èi lín vµ v-ît tréi so víi kinh tÕ n«ng
hé t-¬ng øng víi tõng ngµnh s¶n xuÊt vµ vïng kinh tÕ.
a. Trang tr¹i trång trät
- Trang tr¹i trång c©y hµng n¨m:
+ Tõ 2 ha trë lªn ®èi víi çc tØnh phÝa B¾c vµ Duyªn h¶i miÒn Trung.
+ Tõ 3 ha trë lªn ®èi víi çc tØnh phÝa Nam vµ T©y nguyªn.
- Trang tr¹i trång c©y l©u n¨m:
+ Tõ 3 ha trë lªn ®èi víi çc tØnh phÝa B¾c vµ Duyªn h¶i miÒn Trung.
+ Tõ 5 ha trë lªn ®èi víi çc tØnh phÝa Nam vµ T©y nguyªn.
- Trang tr¹i l©m nghiÖp:
+ Tõ 10 ha trë lªn ®èi víi tÊt c¶ çc vïng trong c¶ n-íc.
b. Trang tr¹i ch¨n nu«i
- Ch¨n nu«i ®¹i gia sóc :
+ Ch¨n nu«i sinh s¶n, lÊy s÷a cã th-êng xuyªn tõ 10 con trë lªn.
+ Ch¨n nu«i lÊy thÞt cã th-êng xuyªn tõ 50 con trë lªn.
- Ch¨n nu«i gia sóc:
+ Ch¨n nu«i sinh s¶n cã th-êng xuyªn ®èi víi lîn 20 con trë lªn, ®èi
víi dª, cõu tõ 100 con trë lªn.
+ Ch¨n nu«i lîn thÞt cã th-êng xuyªn tõ 100 con trë lªn (kh«ng kÓ lîn
s÷a), dª thÞt tõ 200 con trë lªn.


18

- Ch¨n nu«i gia cÇm: gµ, vÞt, ngan, ngçng…
+ Cã th-êng xuyªn tõ 2000 con trë lªn (kh«ng tÝnh sè ®Çu con d-íi 7
ngµy tuæi).
c. Trang tr¹i nu«i trång thuû s¶n: DiÖn tÝch mÆt n-íc ®Ó nu«i trång thuû
s¶n cã tõ 2 ha trë lªn (riªng ®èi víi nu«i t«m thÞt theo kiÓu c«ng nghiÖp tõ 1
ha trë lªn).
d. §èi víi çc lo¹i s¶n phÈm n«ng l©m nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n cã
tÝnh chÊt ®Æc thï nh-: trång hoa, c©y c¶nh, trång nÊm, nu«i ong, gièng thñy
s¶n vµ thuû ®Æc s¶n, th× tiªu chÝ x¸c ®Þnh lµ gi¸ trÞ s¶n l-îng hµng ho¸.
1.1.1.5 Nh÷ng yÕu tè ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang tr¹i
a. §iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr-êng
- Sù t¸c ®éng tÝch cùc vµ kÞp thêi cña Nhµ n-íc. Nhµ n-íc ®· cã nh÷ng
chñ tr-¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc. Trong n«ng nghiÖp, c«ng nhËn hé n«ng
d©n lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ ë n«ng th«n, thõa nhËn ®Þa vÞ ph¸p lý b×nh ®¼ng
cña hä tr-íc ph¸p luËt, Nhµ n-íc giao quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi cho çc hé
n«ng d©n, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó trang tr¹i gia ®×nh ph¸t triÓn.
- Çc chÝnh s¸ch vÒ tÝn dông, trî gi¸ ®Çu vµo, ®Çu ra hoÆc t¹m tr÷ n«ng
s¶n hµng ho¸, miÔn gi¶m thuÕ n«ng nghiÖp ®èi víi çc trang tr¹i ®· t¹o ra
nh÷ng thuËn lîi thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ hé n«ng th«n, ph¸t triÓn kinh tÕ
trang tr¹i. MÆt kh¸c, Nhµ n-íc cßn qu¶n lý, ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn
®óng h-íng, kh¾c phôc nh÷ng biÕn ®éng bÊt æn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng g©y
thiÖt h¹i cho ng-êi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong nh÷ng b-íc th¨ng trÇm cña
nÒn kinh kÕ thÞ tr-êng, b¶o vÖ lîi Ých cña ng-êi n«ng d©n.
- Sù h×nh thµnh nh÷ng trung t©m, c¬ së thua mua, chÕ biÕn n«ng s¶n.
§©y lµ nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tiªu thô khèi l-îng lín n«ng s¶n
n«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra ®Ó t¹o ra nh÷ng n«ng s¶n hµng ho¸ cã gi¸ trÞ kinh tÕ
cao h¬n. Tõ ®ã, sÏ thóc ®Èy çc trang tr¹i tËp trung vµo s¶n xuÊt hµng ho¸ theo


19

h-íng chuyªn m«n ho¸ xung quanh çc c¬ së s¶n xuÊt. Ch¼ng h¹n, trang tr¹i
chuyªn trång mÝa xung quanh nhµ m¸y ®-êng, trang tr¹i trång chÌ xung
quanh nhµ m¸y chÌ, trang tr¹i ch¨n nu«i bß s÷a xung quanh nhµ m¸y chÕ biÕn
s÷a… ®· t¹o ra mét mèi liªn kÕt h÷u c¬, bÒn v÷ng n«ng - c«ng nghiÖp thóc
®Èy nhau cïng ph¸t triÓn. Cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn th× míi t¹o ra nh÷ng
®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña c«ng
nghiÖp chÕ biÕn l¹i dÉn ®Õn n¶y sinh nhu cÇu cung cÊp nguyªn liÖu. §ã lµ
nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy m¹ng mÏ sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ cña çc
trang tr¹i ë n-íc ta.
- Sù ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng. Kh«ng gièng nh- çc ngµnh kinh tÕ
kh¸c, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®-îc ph©n bè trªn ®Þa bµn réng kh¾p trªn mäi
vïng miÒn trong n-íc. Do vËy, c¬ së h¹ tÇng ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã
vai trß rÊt quan träng, ®Æc biÖt ®-êng giao th«ng lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®èi
víi nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸ nãi chung, ®èi víi s¶n xuÊt cña trang tr¹i nãi
riªng. Cã ®-êng giao th«ng th× vËt t- s¶n xuÊt (gièng, vËt nu«i, ph©n bãn…)
míi ®-îc ®-a ®Õn s¶n xuÊt kÞp thêi vµ s¶n phÈn hµng ho¸ míi ®-îc ®-a ®i tiªu
thô ®Õn çc nhµ m¸y, ®Õn thÞ tr-êng ®-îc nhanh chãng. §èi víi nh÷ng s¶n
phÈm t-¬i sèng dÔ h- háng th× kh©u vËn chuyÓn gÇn nh- quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ
kinh tÕ cña hµng ho¸. HÖ thèng giao th«ng ®a d¹ng vµ thuû lîi cßn lµ ®iÒu
kiÖn t¹o ra mèi quan hÖ liªn kÕt gÇn gòi gi÷a çc c¬ së tiªu thô hµng ho¸ n«ng
s¶n vµ çc trang tr¹i s¶n xuÊt. §èi t-îng cña c¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ c©y
trång vµ vËt nu«i, mµ trong ®êi sèng cña chóng n-íc cã vÞ trÝ sè mét. Do vËy,
trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, viÖc cung cÊp n-íc còng nh- viÖc phßng chèng lò
lôt, ngËp óng lµ biÖn ph¸p quan träng hµng ®Çu ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn b×nh
th-êng cña chóng. §Æc biÖt, s¶n xuÊt ë çc trang tr¹i, yªu cÇu ph¶i cã hÖ
thèng thuû lîi ®¶m b¶o cho n¨ng suÊt c©y trång ®¹t cao, æn ®Þnh, n©ng cao
diÖn tÝch gieo trång vµ cã kh¶ n¨ng h¹n chÕ ®-îc nh÷ng rñi ro. Môc ®Ých cuèi
cïng cña trang tr¹i lµ thu ®-îc lîi nhuËn cao. Do vËy, yÕu tè thÞ tr-êng lµ yÕu


20

tè quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®-îc trong çc ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù ph¸t
triÓn kinh tÕ trang tr¹i, v× thÞ tr-êng lµ n¬i trao ®æi, giao l-u hµng ho¸. Tr-íc
hÕt, chî lµ n¬i tËp trung nhiÒu ng-êi mua, ng-êi bu«n b¸n, v× vËy, sù h×nh
thµnh nh÷ng khu chî t¹i nh÷ng côm x·, nh÷ng ®Çu mèi giao th«ng sÏ thóc ®Èy
çc trang tr¹i s¶n xuÊt t¨ng khèi l-îng vµ t¨ng chÊt l-îng s¶n phÈm ®Ó t¨ng
søc c¹nh tranh.
- Sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt. Quy m« vµ ®Æc ®iÓm ®Êt ®ai cña mçi
trang tr¹i th-êng cã sù thay ®æi, tuy nhiªn sù thay ®æi nµy l¹i n»m trong mét
giíi h¹n nhÊt ®Þnh, viÖc t¨ng hÖ sè sö dông ®Êt còng cã giíi h¹n, con ®-êng
më réng t¨ng khèi l-îng vµ chÊt l-îng s¶n phÈm cña çc trang tr¹i chÝnh lµ ¸p
dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, ¸p dông c«ng nghÖ míi, viÖc sö dông çc
gièng míi ®· ®-a n¨ng suÊt c©y trång vËt nu«i t¨ng nhanh. Ngµy nay, viÖc ®-a
c«ng nghÖ sinh häc vµo trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sÏ cßn høa hÑn nh÷ng
triÓn väng vµ kÕt qu¶ phi th-êng trong thùc tÕ s¶n xuÊt cña n-íc ta.
b. Nguån lùc bªn trong cña trang tr¹i
Trong mét m«i tr-êng kinh tÕ x· héi nh- nhau, kh«ng ph¶i bÊt cø hé
n«ng d©n nµo còng ph¸t triÓn thµnh trang tr¹i. Con ®-êng khëi sù vµ æn ®Þnh
cña mçi trang tr¹i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng. §ã lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn riªng
cña mçi trang tr¹i. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã bao gåm:
PhÈm chÊt vµ n¨ng lùc cña chñ trang tr¹i: lµ ng-êi t¹o dùng vµ ®iÒu
hµnh mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i, sù h-ng thÞnh hay thÊt
b¹i cña trang tr¹i ®Òu phôc thuéc n¨ng lùc cña chñ trang tr¹i. Do vËy, ®ßi hái
chñ trang tr¹i ph¶i:
- Cã ý trÝ v-¬n lªn tho¸t khái nghÌo nµn, kiªn ®Þnh môc tiªu ®· ®Ò ra,
ph¶i thùc sù th«i thóc bëi ý trÝ v-¬n lªn, chÊp nhËn gian khæ, m¹o hiÓm ®Ó t×m
h-íng ®i lªn. Tuy nhiªn, còng kh«ng ®-îc bång bét, ®Ò ra nh÷ng kÕ ho¹ch
kh«ng t-ëng, v-ît qu¸ víi ®iÒu kiÖn cña m×nh mµ ph¶i ®Æt ra nh÷ng kÕ ho¹ch
cã tÝnh kh¶ thi.


21

- Cã kh¶ n¨ng qu¶n lý: ng-êi chñ trang tr¹i ph¶i cã kh¶ n¨ng tæ chøc vµ
qu¶n lý s¶n xuÊt: quy ho¹ch, bè trÝ ®Êt ®ai, s¾p xÕp vµ sö dông lao ®éng hîp lý.
- Kinh doanh ph¶i ®¹t chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶ cao: chñ trang tr¹i lµ
ng-êi thùc hiÖn c«ng viÖc kinh doanh ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, tõ ®ã, t¹o ra lîi
thÕ so s¸nh t-¬ng ®èi vÒ s¶n phÈm cña m×nh trong vïng thÞ tr-êng ®ã.
- Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch kinh doanh cña m×nh chñ trang
tr¹i ph¶i cã nh÷ng kinh nghiÖm, hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ nh÷ng c«ng viÖc m×nh
sÏ thùc hiÖn vµ còng cã nh÷ng kiÕn thøc nhÊt ®Þnh vÒ kü thuËt. Kinh nghiÖm
vµ tri thøc cÇn ®-îc bæ xung, kÕt hîp hµi hoµ víi nhau.
TÊt nhiªn, kh«ng ph¶i mçi chñ trang tr¹i khi tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n
xuÊt ®Òu ®¹t ®-îc nh÷ng tiªu chuÈn trªn mµ ph¶i tr¶i qua mét thêi gian phÊn
®Êu, häc hái, tÝch luü kinh nghiÖm ngay trªn trang tr¹i cña m×nh. Mçi b-íc ®i,
mçi viÖc lµm, mçi thµnh c«ng, thÊt b¹i ®Òu gióp hä rót ra nh÷ng bµi häc kinh
nghiÖm bæ Ých vµ thiÕt thùc.
Sù tÝch tô ®Êt ®ai, vèn, lùc l-îng lao ®éng. §Êt ®ai, vèn, lao ®éng lµ ba
yÕu tè c¬ b¶n quan träng trong n«ng nghiÖp, thiÕu mét trong ba yÕu tè trªn th×
kh«ng thÓ tiÕn hµnh s¶n xuÊt ®-îc. §èi víi trang tr¹i, viÖc tËp trung ruéng ®Êt
lµ rÊt cÇn thiÕt, song l¹i phô thuéc vµo quü ®Êt tù nhiªn vµ tËp qu¸n cña ng-êi
d©n tr-íc ®©y, ruéng ®Êt lu«n bÞ ph©n t¸n ë nhiÒu khu vùc. ViÖc chuyÓn
nh-îng, tËp trung cÇn ph¶i cã thêi gian, dÉn ®Õn viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
çc trang tr¹i kh«ng ®Òu vÒ thêi gian vµ quy m«. NhËn thÊy ®iÒu nµy, n-íc ta
®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch thÝch hîp t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó çc trang tr¹i cã ®ñ ®Êt ®Ó
tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh. Cã ®Êt ch-a ®ñ, çc trang tr¹i ph¶i cã l-îng
vèn nhÊt ®Þnh ®Ó ®Çu t- ban ®Çu cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt: mua vËt t-, c«ng cô,
m¸y mãc…
Thùc hiÖn ho¹ch to¸n vµ ph©n tÝch kinh doanh. Trong s¶n xuÊt kinh
doanh, doanh thu lµ kÕt qu¶ thu ®-îc, song môc ®Ých cuèi cïng lµ lîi nhuËn.
Do vËy, viÖc h¹ch to¸n vµ ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµ c¬ së ®Ó


22

chñ trang tr¹i n¾m v÷ng ho¹t ®éng tµi chÝnh thu chi vµ ®iÒu tiÕt mét çch hîp
lý, khoa häc ®Ó chi phÝ s¶n xuÊt ë møc thÊp nhÊt. Muèn h¹ch to¸n vµ ph©n tÝch
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, ng-êi chñ trang tr¹i ph¶i lËp çc lo¹i sæ s¸ch
cÇn thiÕt ®Ó ghi chÐp: sæ thu chi tõng kho¶n môc, sæ b¸n s¶n phÈm...
Tãm l¹i, hai nhãm ®iÒu kiÖn trªn thùc chÊt lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch
quan vµ chñ quan cÇn thiÕt cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang
tr¹i. Mçi ®iÒu kiÖn cã tÇm quan träng vµ ý nghÜa nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, còng
kh«ng thÓ chê cã ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn th× míi tiÕn hµnh x©y dùng trang
tr¹i mµ ng-êi chñ trang tr¹i ph¶i tÝch cùc vËn ®éng, tËn dông nh÷ng ®iÒu kiÖn
cã s½n vµ thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó héi tô nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt kh¸c.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn võa x©y dùng võa bæ sung, cñng cè ®Ó çc trang tr¹i
ngµy cµng héi tô ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ hiÖu
qu¶ cao cña lo¹i h×nh kinh tÕ mang tÝnh -u viÖt nµy.
1.1.1.6 Vai trß, vÞ trÝ, ý nghÜa kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr-êng cña trang tr¹i
Trang tr¹i trªn thÕ giíi cã lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn l©u ®êi, kh¼ng
®Þnh vÞ trÝ vµ vai trß cña nã ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, cã thÓ nãi
mçi trang tr¹i lµ “tÕ bµo” quan träng cña nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸, lµ bé
phËn cÊu thµnh quan träng cña hÖ thèng n«ng nghiÖp. Kinh tÕ trang tr¹i ®· vµ
®ang kh¬i dËy nhiÒu vïng ®Êt hoang ho¸, ®åi nói träc, sö dông mét phÇn søc
lao ®éng d- thõa t¹i chç ®Ó s¶n xuÊt ra n«ng s¶n hµng ho¸. Bªn c¹nh ®ã, nã
cßn lµ vai trß quan träng trong viÖc chèng xãi mßn, gãp phÇn h¹n chÕ lò lôt vµ
h¹n h¸n. Kinh tÕ trang tr¹i ®· ph¸ vì nÒn s¶n xuÊt tù cung tù cÊp, gãp phÇn
tÝch cùc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ®¸p øng çc
nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ng-êi. Kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn t¹o ra s¶n
phÈm cung cÊp ®Çu vµo cho çc ngµnh c«ng nghiÖp: c«ng nghiÖp chÕ biÕn,
dÞch vô… mÆt kh¸c, tiªu thô s¶n phÈm ®Çu ra cña nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp
s¶n xuÊt: s¶n xuÊt vËt t-, ho¸ chÊt… gãp phÇn h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ n«ng
nghiÖp - c«ng nghiÖp - dÞch vô. Bªn c¹nh ®ã, ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cßn


23

gãp phÇn g¾n kÕt nhiÒu ng-êi n«ng d©n l¹i víi nhau, tÝnh céng ®ång ®-îc
cñng cè, h¹n chÕ tÖ n¹n x· héi, kÝch thÝch mäi ng-êi lµm ¨n ch©n chÝnh v-¬n
lªn lµm giµu chÝnh ®¸ng. Trang tr¹i lµ h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt quan träng
trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp thÕ giíi. Ngµy nay, trang tr¹i gia ®×nh lµ lo¹i h×nh
chñ yÕu trong n«ng nghiÖp çc n-íc. ë çc n-íc ph¸t triÓn, trang tr¹i gia ®×nh
cã vai trß to lín vµ quyÕt ®Þnh trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ở nh÷ng n-íc nµy,
tuyÖt ®¹i bé phËn n«ng s¶n phÈm cung cÊp cho x· héi ®-îc s¶n xuÊt ra trong
trang tr¹i gia ®×nh.[tr.16, 10]
ë n-íc ta, kinh tÕ trang tr¹i (mµ chñ yÕu lµ trang tr¹i gia ®×nh) mÆc dï
míi ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, song vai trß tÝch cùc vµ quan träng
cña kinh tÕ trang tr¹i ®· thÓ hiÖn râ nÐt c¶ vÒ kinh tÕ còng nh- vÒ mÆt x· héi
vµ m«i tr-êng. [tr.36-38, 11]
VÒ mÆt kinh tÕ: çc trang tr¹i gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, ph¸t
triÓn çc lo¹i c©y trång, vËt nu«i cã gi¸ trÞ hµng hãa cao, kh¾c phôc dÇn t×nh
tr¹ng s¶n xuÊt ph©n t¸n, manh món, t¹o nªn nh÷ng vïng chuyªn m«n hãa, tËp
trung hãa vµ th©m canh cao. MÆt kh¸c qua thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh
tÕ, trang tr¹i gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ dÞch vô s¶n
xuÊt ë n«ng th«n. Thùc tÕ cho thÊy, viÖc ph¸t triÓn trang tr¹i ë nh÷ng n¬i cã
®iÒu kiÖn bao giê còng ®i liÒn víi viÖc khai th¸c vµ sö dông mét çch cã hiÖu
qu¶ çc nguån lùc trong n«ng nghiÖp, n«ng th«n so víi kinh tÕ n«ng hé. Do
vËy, ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i gãp phÇn tÝch cùc thóc ®Èy sù t¨ng tr-ëng vµ
ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n.
VÒ mÆt x· héi: Ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i gãp phÇn quan träng lµm
t¨ng sè hé giµu trong n«ng th«n, t¹o thªm viÖc lµm vµ t¨ng thªm thu nhËp cho
lao ®éng. §iÒu nµy rÊt cã ý nghÜa trong gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lao ®éng vµ viÖc
lµm, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc cña n«ng nghiÖp, n«ng th«n n-íc ta
hiÖn nay. MÆt kh¸c, ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cßn gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t
triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng trong n«ng th«n vµ t¹o tÊm g-¬ng trong çc hé n«ng d©n


24

vÒ çch tæ chøc qu¶n lý vµ tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh… Do ®ã, ph¸t
triÓn kinh tÕ trang tr¹i gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò x· héi
vµ ®æi míi bé mÆt x· héi n«ng th«n n-íc ta.
VÒ mÆt m«i tr-êng: do s¶n xuÊt kinh doanh tù chñ vµ v× lîi Ých thiÕt thùc,
l©u dµi cña m×nh mµ çc chñ trang tr¹i lu«n cã ý thøc khai th¸c hîp lý vµ quan
t©m b¶o vÖ çc yÕu tè m«i tr-êng, tr-íc hÕt lµ trong ph¹m vi kh«ng gian sinh
th¸i trang tr¹i vµ sau n÷a lµ trong ph¹m vi tõng vïng. Çc trang tr¹i ë trung du,
miÒn nói ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc trång rõng, phñ xanh ®Êt trèng ®åi
träc vµ sö dông hiÖu qu¶ tµi nguyªn ®Êt ®ai. Nh÷ng viÖc lµm nµy ®· gãp phÇn
tÝch cùc c¶i t¹o vµ b¶o vÖ m«i tr-êng sinh th¸i trªn çc vïng ®Êt n-íc.
1.1.2 HiÖu qu¶ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i
1.1.2.1 Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ hiÖu qu¶ [tr.177-181, 16]
Kh¸i niÖm vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh
XuÊt ph¸t tõ çc gãc ®é xem xÐt, çc nhµ kinh tÕ ®· ®-a ra nhiÒu quan
®iÓm kh¸c nhau vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ (hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh). Quan
®iÓm thø nhÊt: hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ møc ®é h÷u Ých cña s¶n phÈm
s¶n xuÊt ra tøc lµ gi¸ trÞ sö dông cña nã, hoÆc lµ doanh thu vµ nhÊt lµ lîi
nhuËn. Quan ®iÓm nµy lÉn lén gi÷a hiÖu qu¶ víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh.
Quan thø hai: HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ, ®-îc
ph¶n ¸nh qua nhÞp ®é t¨ng cña çc chØ tiªu kinh tÕ. Çch hiÓu nµy lµ phiÕn
diÖn, chØ ®øng trªn gi¸c ®é biÕn ®éng theo thêi gian. Quan ®iÓm thø ba: hiÖu
qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ çc chØ tiªu ®-îc x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ so s¸nh gi÷a
kÕt qu¶ víi chi phÝ. §Þnh nghÜa nh- vËy chØ ®Ò cËp ®Õn çch x¸c lËp chØ tiªu,
chø kh«ng to¸t lªn ý niÖm cña vÊn ®Ò. Quan ®iÓm thø t-: hiÖu qu¶ s¶n xuÊt
kinh doanh lµ møc ®é tiÕt kiÖm chi phÝ vµ møc t¨ng kÕt qu¶ kinh tÕ. §©y lµ
biÓu hiÖn cña b¶n chÊt chø kh«ng ph¶i lµ kh¸i niÖm vÒ hiÖu qu¶. Quan ®iÓm
lthø n¨m: hiÖu qu¶ lµ møc t¨ng cña kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trªn mçi lao
®éng hay møc doanh lîi cña vèn s¶n xuÊt kinh doanh. Quan ®iÓm nµy muèn


25

quy hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vÒ mét chØ tiªu tæng hîp cô thÓ nµo ®ã. Nh-
vËy, cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ do ®ã viÖc x¸c ®Þnh kh¸i niÖm
hiÖu qu¶ kinh tÕ cÇn ph¶i xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm triÕt häc M¸c xÝt vµ nh÷ng luËn
®iÓm cña lý luËn hÖ thèng ®Ó cã çch nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n. Tõ nh÷ng
quan ®iÓm trªn ta thÊy cÇn mét kh¸i niÖm bao qu¸t vÒ hiÖu qu¶: hiÖu qu¶ s¶n
xuÊt kinh doanh lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, biÓu hiÖn sù ph¸t triÓn kinh tÕ theo
chiÒu s©u. Nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é khai th¸c çc nguån lùc vµ tr×nh ®é chi phÝ
çc nguån lùc ®ã trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt nh»m thùc hiÖn çc môc tiªu
kinh doanh.

Ph©n lo¹i hiÖu qu¶
Căn cứ theo nội dung và bản chất có thể phân thành 3 phạm trù: hiệu
qu¶ kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường. Hiệu quả kinh tế được
hiểu là mối tương quan so sánh giữa lượng kết quả đạt được về mặt kinh tế và
chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. Hiệu quả kinh tế: được thể hiện ở mức đặc
trưng quan hệ so sánh giữa lượng kết quả đạt được và lượng chi phí bỏ ra. Một
giải pháp kỹ thuật quản lý có hiệu qu¶ kinh tế cao là một phương án đạt được
tương quan tương đối giữa các kết quả đem lại và chi phí bỏ ra. Hiệu quả kinh tế
ở đây được biểu hiện bằng: tổng giá trị sản phẩm, tổng thu nhập, lợi nhuận và tỷ
suất lợi nhuận, mối quan hệ đầu vào và đầu ra. Hiệu quả xã hội: là mối tương
quan so sánh về mặt xã hội như: tạo công ăn việc làm, tạo thu nhập ổn định và
tạo ra sự cân bằng xã hội trong cộng đồng dân cư, cải thiện đời sống nông
thôn, giảm tệ nạn xã hội... Hiệu quả môi trường: đây là hiệu quả mang tính
chất lâu dài, vừa đảm bảo lợi ích trước mắt, vừa đảm bảo lợi ích lâu dài, nó
gắn chặt với quá trình khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên đất, nước và
môi trường sinh thái. Çc chØ tiªu vÒ hiÖu qu¶ m«i tr-êng nh- phñ xanh ®Êt
trèng ®åi träc, t¨ng ®é che phñ cña rõng, chèng xãi mßn röa tr«i ®Êt ®ai, c¶i
t¹o ®é ph× cña ®Êt, ®iÒu hßa ®-îc n-íc, gãp phÇn x©y dùng m«i tr-êng sinh


26

th¸i bÒn b÷ng cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t. Trong s¶n xuÊt kinh doanh, çc trang
tr¹i cÇn phÊn ®Êu ®¹t ®ång thêi çc lo¹i hiÖu qu¶ trªn. Cã nh- vËy míi ®¶m
b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña çc trang tr¹i. Có thể nói hiệu quả kinh tế
là khâu trung tâm có vai trò quyết định nhất và nó được đánh giá một cách
đầy đủ nhất khi kết hợp với hiệu quả xã hội. Để làm rõ phạm trù hiệu quả
kinh tế có thể phân loại chúng theo các tiêu thức nhất định từ đó thấy được
nội dung nghiên cứu của các loại hiệu quả kinh tế. Căn cứ vào các yếu tố cơ
bản của sản xuất và phương hướng tác động vào sản xuất thì có thể phân chia
hiệu quả kinh tế thành: hiệu quả sử dụng vốn, hiệu quả sử dụng lao động, hiệu
quả sử dụng máy móc, thiết bị, hiệu quả sử dụng đất đai, năng lượng, hiệu quả
áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật và quản lý.

Theo ph¹m vi tÝnh to¸n, cã thÓ chia thµnh: hiÖu qu¶ toµn phÇn: lµ lo¹i
chØ tiªu hiÖu qu¶ ®-îc tÝnh chung cho toµn bé kÕt qu¶ vµ toµn bé chi phÝ cña
tõng yÕu tè hoÆc tÝnh chung cho tæng nguån lùc. HiÖu qu¶ ®Çu t- t¨ng thªm:
chØ tÝnh cho phÇn ®Çu t- t¨ng thªm vµ kÕt qu¶ t¨ng thªm cña thêi kú tÝnh to¸n.
Nã ®-îc x¸c ®Þnh b»ng çch ®em so s¸nh phÇn kÕt qu¶ gia t¨ng do ®Çu t- t¨ng
thªm ®em l¹i. HiÖu qu¶ cËn biªn: lµ kÕt qu¶ so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®-îc do
®ång ®Çu t- cuèi cïng ®em l¹i. §èi víi çc trang tr¹i hiÖn nay ch-a tÝnh ®-îc
chØ tiªu hiÖu qu¶ cËn biªn. Theo h×nh th¸i biÓu hiÖn, chia thµnh: hiÖu qu¶ Èn
vµ hiÖu qu¶ hiÖn. Trong thùc tÕ, çc trang tr¹i th-êng míi tÝnh hiÖu qu¶ s¶n
xuÊt kinh doanh d-íi d¹ng hiÖn.
B¶n chÊt cña hiÖu qu¶
Theo quan ®iÓm triÕt häc M¸c xÝt th× b¶n chÊt cña hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ sù
thùc hiÖn yªu cÇu cña quy luËt tiÕt kiÖm thêi gian, biÓu hiÖn tr×nh ®é sö dông
nguån lùc cña x· héi. Çc M¸c cho r»ng quy luËt tiÕt kiÖm thêi gian lµ quy luËt
cã tÇm quan träng ®Æc biÖt, tån t¹i trong nhiÒu ph-¬ng thøc s¶n xuÊt. Mäi ho¹t
®éng cña con ng-êi ®Òu quan t©m ®Õn quy luËt nµy, nã quy ®Þnh ®éng lùc ph¸t


27

triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ph¸t minh x· héi vµ n©ng
cao ®êi sèng cña con ng-êi qua mäi thêi ®¹i. B¶n chÊt cña hiÖu qu¶ lµ n©ng cao
n¨ng suÊt lao ®éng x· héi vµ tiÕt kiÖm lao ®éng x· héi. §©y lµ hai mÆt cã quan
hÖ mËt thiÕt cña vÊn ®Ò hiÖu qu¶, g¾n liÒn víi hai quy luËt t-¬ng øng cña nÒn
s¶n xuÊt x· héi lµ quy luËt t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ quy luËt tiÕt kiÖm thêi
gian lao ®éng. ChÝnh sù khan hiÕm nguån lùc vµ viÖc sö dông chóng cã tÝnh
c¹nh tranh nh»m tháa m·n nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña x· héi ®Æt ra yªu cÇu
ph¶i khai th¸c, tËn dông triÖt ®Ó vµ tiÕt kiÖm çc nguån lùc. §Ó ®¹t ®-îc môc
tiªu kinh doanh çc trang tr¹i ph¶i chó träng çc ®iÒu kiÖn néi t¹i, ph¸t huy
n¨ng lùc, hiÖu n¨ng cña çc yÕu tè s¶n xuÊt vµ tiÕt kiÖm mäi chi phÝ.

Ph-¬ng ph¸p vµ c«ng thøc tÝnh hiÖu qu¶
Trong kế hoạch, hiệu quả là quan hệ so sánh tối ưu giữa đầu vào và đầu
ra, là lợi ích lớn nhất thu được với một chi phí nhất định hoặc một kết quả
nhất định với chi phí sản xuất là nhỏ nhất. Trong phân tích kinh tế, hiệu quả
kinh tế được phản ánh thông qua hệ thống các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật đặc
trưng. Nó được xác định bằng các tỷ lệ so sánh giữa đầu vào và đầu ra của hệ
thống sản xuất xã hội, phản ánh trình độ sử dụng nguồn lực và việc tạo ra lợi
ích nhằm đạt mục tiêu kinh tế - xã hội. Như vậy, hiÖu qu¶ lµ chØ tiªu ®-îc x¸c
®Þnh b»ng çch so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh (yÕu tè ®Çu ra) víi
chi phÝ (yÕu tè ®Çu vµo) cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ®ã. HiÖn nay, cã
nh÷ng çch hiÓu kh¸c nhau vÒ viÖc so s¸nh gi÷a yÕu tè ®Çu vµo vµ yÕu tè ®Çu
ra vµ tÊt nhiªn sÏ cã çc lo¹i chØ tiªu hiÖu qu¶ kh¸c nhau. NÕu so s¸nh ®Çu vµo
vµ ®Çu ra b»ng phÐp trõ cã hiÖu qu¶ tuyÖt ®èi. NÕu so s¸nh ®Çu vµo vµ ®Çu ra
b»ng phÐp chia cã hiÖu qu¶ t-¬ng ®èi. Theo quan ®iÓm chung cña héi nghÞ
thèng kª çc n-íc cña khèi SEB t¹i héi nghÞ ë Praha 1985 cho r»ng: hiÖu qu¶
lµ chØ tiªu t-¬ng ®èi ®-îc biÓu hiÖn b»ng kÕt qu¶ s¶n xuÊt so víi chi phÝ s¶n


28

xuÊt (chØ tiªu hiÖu qu¶ thuËn), hoÆc ng-îc l¹i (chØ tiªu hiÖu qu¶ nghÞch). Çc
chØ tiªu hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cßn ®-îc gäi lµ çc chØ tiªu n¨ng suÊt.

C«ng thøc tÝnh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh:
ChØ tiªu hiÖu qu¶ thuËn:

ChØ tiªu hiÖu qu¶ nghÞch:

Víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cã thÓ sö dông çc chØ tiªu: sè l-îng
s¶n phÈm s¶n xuÊt (tÝnh b»ng ®¬n vÞ hiÖn vËt), thu nhËp, thu nhËp thuÇn, GO,
VA, NVA, lîi nhuËn (tÝnh b»ng ®¬n vÞ tiÒn tÖ). VÒ chi phÝ s¶n xuÊt kinh
doanh cã thÓ sö dông 3 nhãm chØ tiªu: chi phÝ vÒ lao ®éng (sè lao ®éng lµm
viÖc b×nh qu©n trong kú hoÆc tæng sè ngµy ng-êi lµm viÖc b×nh qu©n trong kú
hoÆc tæng quü l-¬ng); chi phÝ vÒ vèn (tæng vèn cã b×nh qu©n trong kú, tæng
gi¸ trÞ khÊu hao trong kú, tæng chi phÝ trung gian trong kú); chi phÝ vÒ ®Êt ®ai.
ChØ tiªu H biÓu thÞ mçi ®¬n vÞ ®Çu vµo cã kh¶ n¨ng t¹o bao nhiªu ®¬n vÞ
®Çu ra. Nó phản ánh rõ hiệu quả sử dụng các nguồn lực sản xuất. Từ đây ta có
thể tính được các chỉ tiêu tỷ suất như: tỷ suất giá trị sản xuất tính theo chi phí,
chi phí trung gian hay một chi phí yếu tố đầu vào cụ thể nào đó. ChØ tiªu E
cho biÕt ®Ó cã mét ®¬n vÞ ®Çu ra cÇn bao nhiªu ®¬n vÞ ®Çu vµo. Hai lo¹i chØ
tiªu nµy cã vai trß kh¸c nhau. ChØ tiªu H ®-îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh ¶nh h-ëng
cña hiÖu qu¶ sö dông nguån lùc hay chi phÝ th-êng xuyªn ®Õn kÕt qu¶ kinh tÕ.
Cßn chØ tiªu E lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh quy m« tiÕt kiÖm hay l·ng phÝ nguån lùc
vµ chi phÝ th-êng xuyªn.


29

1.1.2.2 N©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i
N©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ sö dông hîp lý h¬n çc yÕu
tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, víi chi phÝ kh«ng ®æi nh-ng t¹o ra ®-îc nhiÒu kÕt
qu¶ h¬n. Nh- vËy, phÊn ®Êu n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh sÏ lµm
gi¶m gi¸ thµnh, t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh cho çc trang tr¹i. Yªu cÇu cña viÖc
n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ ph¶i ®¹t kÕt qu¶ tèi ®a víi chi phÝ tèi
thiÓu, hay chÝnh x¸c h¬n lµ ®¹t kÕt qu¶ tèi ®a víi chi phÝ nhÊt ®Þnh hoÆc ng-îc
l¹i ®¹t kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh víi chi phÝ tèi thiÓu. Chi phÝ ë ®©y ®-îc hiÓu theo
nghÜa réng: chi phÝ t¹o ra nguån lùc vµ chi phÝ sö dông nguån lùc, ®ång thêi
ph¶i bao gåm c¶ chi phÝ c¬ héi.
Çc yÕu tè ¶nh h-ëng tíi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh bao gåm: kÕt
qu¶ ®Çu ra (gi¸ trÞ s¶n xuÊt - GO, gi¸ trÞ gia t¨ng - VA, doanh thu, lîi nhuËn,
thu nhËp tr-íc thuÕ...), çc yÕu tè nguån lùc (lao ®éng, vèn, ®Êt ®ai, tiÒn tÖ...).
BiÖn ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh: Đối với các
trang trại thì tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả kinh tế phải là thu nhập tối đa tính
trên chi phí hoặc công lao động bỏ ra. Muèn n©ng cao ®-îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt
kinh doanh tøc lµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông nguån lùc vµ hiÖu qu¶ chi phÝ
th-êng xuyªn. Do ®ã, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cÇn ph¶i t¸c
®éng vµo çc yÕu tè nguån lùc nh- t¸c ®éng vµo lao ®éng, vèn, ®Êt ®ai ®Ó cã
çc kÕt qu¶ ®Çu ra nh- gi¸ trÞ s¶n xuÊt, doanh thu, lîi nhuËn cao nhÊt cã thÓ
®¹t ®-îc...

1.1.3 S¬ l-îc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang tr¹i
1.1.3.1 Trªn thÕ giíi [tr.21-25, 10]
Kinh tÕ trang tr¹i trªn thÕ giíi ®· h×nh thµnh vµ tån t¹i hµng tr¨m n¨m
nay. Tuú theo tõng n-íc, tõng khu vùc, tõng thêi kú vµ quy m«, h×nh thøc tæ
chøc cã sù kh¸c nhau.


30

Mü vµ T©y ¢u: ë Mü lµ n¬i cã kinh tÕ trang tr¹i rÊt ph¸t triÓn. N¨m
1950, Mü cã 5.648.000 trang tr¹i vµ cã xu h-íng gi¶m dÇn vÒ sè l-îng. N¨m
1960 cßn 3.962.000, ®Õn n¨m 1970 cßn 2.954.000 vµ n¨m 1992 cßn 1.925.000
trang tr¹i. Sè l-îng trang tr¹i tõ 1950 ®Õn 1992 gi¶m b×nh qu©n lµ 2,6%.
Trong khi ®ã diÖn tÝch b×nh qu©n cña trang tr¹i còng t¨ng lªn, n¨m 1950 lµ 86
ha, n¨m 1960 lµ 120 ha, n¨m 1970 lµ 151 ha vµ n¨m1992 lµ 198,7 ha. DiÖn
tÝch trang tr¹i t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 2%. ë Ch©u ¢u: n-íc Anh n¨m
1950 cã 453.000 trang tr¹i, ®Õn n¨m 1987 gi¶m xuèng 254.000 trang tr¹i. Tèc
®é gi¶m b×nh qu©n hµng n¨m 2,1%. N-íc Ph¸p n¨m 1955 cã 2.285.000 trang
tr¹i, n¨m 1993 cßn 801.400 trang tr¹i. Tèc ®é trang tr¹i gi¶m b×nh qu©n hµng
n¨m lµ 2,7%. DiÖn tÝch b×nh qu©n cña çc trang tr¹i qua çc n¨m cã xu h-íng
t¨ng lªn. ë n-íc Anh, n¨m 1950 diÖn tÝch trang tr¹i b×nh qu©n lµ 36 ha, n¨m
1987 lµ 71 ha. ë Ph¸p, n¨m 1955 lµ 14 ha, n¨m 1993 lµ 35,1 ha. ë §øc, n¨m
1949 lµ 11 ha, n¨m 1985 lµ 15 ha. ë Hµ Lan, n¨m 1950 lµ 7 ha, n¨m 1987 lµ
16 ha. Nh- vËy, ë çc n-íc t- b¶n T©y ¢u vµ Mü, sè l-îng trang tr¹i ®Òu cã
xu h-íng gi¶m, quy m« trang tr¹i t¨ng lªn.
ë Ch©u Á: Kinh tÕ trang tr¹i trong n«ng nghiÖp chÞu sù chi phèi cña
®iÒu kiÖn tù nhiªn, d©n sè nªn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c víi nh÷ng trang tr¹i ë
T©y ¢u vµ Mü vÒ nhiÒu mÆt, ®Æc biÖt lµ vÒ sè l-îng vµ quy m« trang tr¹i. ë
NhËt B¶n: N¨m 1950, sè trang tr¹i lµ 6.176.000, n¨m 1993 lµ 3.691.000 trang
tr¹i. Sè l-¬ng trang tr¹i gi¶m b×nh qu©n hµng n¨m la 1,2%. DiÖn tÝch trang tr¹i
b×nh qu©n n¨m 1950 lµ 0,8ha, n¨m 1993 lµ 1,38ha. Tèc ®é t¨ng diÖn tÝch b×nh
qu©n hµng n¨m lµ 1,3%. ë §µi Loan: n¨m 1955 sè trang tr¹i lµ 744.000, n¨m
1988 lµ 739.000 trang tr¹i. Tèc ®é trang tr¹i gi¶m b×nh qu©n 0,02%. DiÖn tÝch
trang tr¹i n¨m 1955 lµ 1,12ha, n¨m 1988 lµ 1,21ha. Tèc ®é t¨ng diÖn tÝch lµ
0,2%. Çc n-íc ë §«ng Nam Á vµ mét sè n-íc Ch©u Á kh¸c ®ang trong giai
®o¹n tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa, trang tr¹i biÕn ®éng theo xu h-íng t¨ng sè


31

l-îng trang tr¹i vµ gi¶m diÖn tÝch b×nh qu©n cña trang tr¹i. In®«nªxia, n¨m
1963 cã 12.273.000 trang tr¹i, n¨m 1983 t¨ng lªn 18.560.000 trang tr¹i. Sè
l-îng trang tr¹i t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 2,1%. Philippin, n¨m 1948 cã
1.639.000 trang tr¹i, n¨m 1980 t¨ng lªn 3.420.000 trang tr¹i. Sè l-îng trang
tr¹i t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 2,3%. DiÖn tÝch trang tr¹i b×nh qu©n n¨m
1948 lµ 3,4ha, n¨m 1980 lµ 2,62ha. DiÖn tÝch b×nh qu©n cña trang tr¹i gi¶m
0,97%. Malaixia, hiÖn nay cã kho¶ng 600.000 trang tr¹i gia ®×nh víi quy m«
trung b×nh tõ 2 ®Õn 3ha. Ấn §é, sè l-îng trang tr¹i t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m
lµ 2,5%, diÖn tÝch b×nh qu©n gi¶m 2,1% .
Nãi tãm l¹i, lÞch sö ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp nãi chung vµ lÞch sö
ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i nãi riªng ®· h×nh thµnh tõ rÊt sím. Tõ khi h×nh
thµnh, kinh tÕ trang tr¹i ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn bëi tÝnh -u viÖt cña nã vÒ
kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr-êng. Ngµy nay, cïng víi sù ph¸t triÓn chung, kinh tÕ
trang tr¹i ®ang trë thµnh mét bé phËn quan träng ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn
cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu nh»m ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña con ng-êi.
Qua nghiªn cøu vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i, ta thÊy:
Trang tr¹i cã vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸ cña
çc n-íc. Kinh tÕ trang tr¹i g¾n liÒn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cña çc n-íc
tõ thÊp ®Õn cao, chÝnh c«ng nghiÖp ho¸ ®Æt ra yªu cÇu kh¸ch quan ®Ó ph¸t
triÓn trang tr¹i, c¬ chÕ thÞ tr-êng t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy kinh tÕ trang tr¹i ph¸t
triÓn. Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, kinh tÕ trang tr¹i gi÷ vÞ trÝ xung kÝch
cung cÊp n«ng s¶n hµng ho¸ cho xuÊt khÈu. Kinh tÕ trang tr¹i cã thÓ ph¸t
triÓn ë tÊt c¶ çc khu vùc kh¸c nhau nh- ®ång b»ng, miÒn nói, ven biÓn. Trang
tr¹i mµ chñ yÕu lµ trang tr¹i gia ®×nh ®· vµ vÉn lµ lùc l-îng chÝnh s¶n xuÊt ra
çc lo¹i n«ng s¶n hµng ho¸. Kinh tÕ trang tr¹i cã thÓ vµ cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn
ë çc quy m« s¶n xuÊt kh¸c nhau, c¶ quy m« s¶n xuÊt lín nh- çc n-íc Ch©u
¢u, Mü, quy m« s¶n xuÊt nhá nh- çc n-íc Ch©u ¸. Trong çc giai ®o¹n ban
®Çu, kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn theo h-íng kinh doanh tæng hîp b»ng çch ®a


32

d¹ng ho¸ s¶n phÈm, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng sÏ tõng
b-íc ®i vµo chuyªn m«n ho¸. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i
kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo quy m« ®Êt ®ai. ë Ch©u Á, çc n-íc ph¸t triÓn
nh-: NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan diÖn tÝch çc trang tr¹i nhá nh-ng hiÖu
qu¶ s¶n xuÊt l¹i lín. VÊn ®Ò ®µo t¹o, båi d-ìng kiÕn thøc cho chñ trang tr¹i lµ
mét trong nh÷ng nh©n tè gióp cho sù ph¸t triÓn vµ thµnh c«ng cña kinh tÕ
trang tr¹i. Kinh tÕ trang tr¹i cã nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau, nh-ng phæ biÕn
nhÊt lµ trang tr¹i gia ®×nh, cã nguån gèc tõ hé gia ®×nh v× nã ph¸t huy thÕ
m¹nh vèn cã cña hé gia ®×nh.
1.1.3.2 ë ViÖt Nam
Giai ®o¹n phong kiÕn: Tõ ®êi nhµ Lý ®Õn nhµ TrÇn ®· cã çc ®iÒn
trang, th¸i Êp. Thêi Lª, thêi NguyÔn cã çc ®ån ®iÒn. Çc ®iÒn trang, th¸i Êp
hay ®ån ®iÒn ®Òu do nhµ vua ban cho çc quý téc, v-¬ng hÇu, quan l¹i… Tuy
vËy, còng cã mét sè ®ån ®iÒn thêi Lª, NguyÔn lµ cña ®Þa chñ. Çc ®iÒn trang,
th¸i Êp, ®ån ®iÒn ®Òu cã quy m« t-¬ng ®èi lín tõ mét ®Õn hai lµng, sö dông
nh÷ng n«ng d©n kh«ng cã ruéng cµy lµm n« lÖ. §iÒn trang, th¸i Êp lµ l-îc
l-îng s¶n xuÊt cã vai trß to lín trong viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ
cung cÊp l-¬ng thùc cho viÖc b¶o vÖ ®Êt n-íc. [tr.37-43, 9]
Giai ®o¹n Ph¸p thuéc (1858 - 1945): Khi thùc d©n Ph¸p chiÕm xong
níc ta chóng cho phÐp bän t b¶n thùc d©n thµnh lËp çc ®ån ®iÒn. “… N¨m
1972 chØ riªng B¾c Kú ®· cã 155 ®ån ®iÒn réng tõ 200 ha ®Õn h¬n 8.500 ha. ë
Nam Kú vµ cao nguyªn Trung Kú nhiÒu tªn thùc d©n ®· cã nh÷ng ®ån ®iÒn
réng hµng v¹n ha. §Õn n¨m 1930, sè ruéng ®Êt do thùc d©n Ph¸p chiÕm ®o¹t
®Ó lËp ®ån ®iÒn lµ 1,2 triÖu ha, b»ng 1/4 tæng diÖn tÝch ®Êt canh t¸c cña n-íc
ta lóc bÊy giê…”. PhÇn lín ®ån ®iÒn dïng trång c©y l¬ng thùc vµ c©y c«ng
nghiÖp. N¨m 1930, çc ®ån ®iÒn trång lóa víi diÖn tÝch lµ 53,8 v¹n ha, ®ån
®iÒn trång cao su víi diÖn tÝch gÇn 99.700 ha, ®ån ®iÒn trång cµ phª 19.700


33

ha, 3.710 ha chÌ, chóng sö dông hµng v¹n nh©n d©n ta lµm lao ®éng khæ sai.
[tr.37-43, 9]
Giai ®o¹n 1945 - 1981: Trong giai ®o¹n nµy, çc ®ån ®iÒn ®-îc chuyÓn
thµnh çc n«ng tr-êng quèc doanh, xÝ nghiÖp hoÆc çc hîp t¸c x·. Tuy nhiªn,
do c¬ chÕ chÝnh s¸ch cßn nhiÒu bÊt cËp nh- viÖc b¾t buéc ng-êi d©n ph¶i tham
gia vµo hîp t¸c x·, h¹n chÕ thÞ tr-êng… ®· lµm cho kinh tÕ hé n«ng d©n vµ
kinh tÕ trang tr¹i kh«ng ph¸t triÓn ®-îc.
Giai ®o¹n 1981 ®Õn nay: ChØ thÞ 100 CT/TW (1981), NghÞ quyÕt 10 cña
Bé ChÝnh trÞ (th¸ng 4 n¨m 1988), çc v¨n kiÖn cña §¹i héi §¶ng toµn quèc
lÇn thø VIII (1996) ra ®êi ®· thõa nhËn vµ kh¼ng ®Þnh vai trß to lín cña kinh
tÕ hé n«ng d©n trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ. Çc hé n«ng d©n cã tiÒn vèn, lao
®éng, ®Êt vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn ®Ó h×nh thµnh nh÷ng
trang tr¹i gia ®×nh. HiÖn nay, kinh tÕ trang tr¹i ®· cã sù ph¸t triÓn kh¸ nhanh
trªn quy m« toµn quèc. TÝnh ®Õn ngµy 1/10/2001, theo kÕt qu¶ s¬ bé ®iÒu tra
n«ng nghiÖp, thuû s¶n vµo n¨m 2001 c¶ n-íc hiÖn cã 61.017 trang tr¹i, t¨ng
3948 trang tr¹i so víi n¨m 2000, gãp phÇn khai th¸c gÇn 300.000 ha ®Êt trèng
®åi nói träc vµ ®Êt hoang ho¸. [3]
D-íi ®©y lµ sè liÖu vÒ sè l-îng trang tr¹i trªn c¶ n-íc qua çc n¨m:
B¶ng 1.1: Sè l-îng trang tr¹i ë n-íc ta giai ®o¹n 2000 - 2005
2000 2001 2002 2003 2004 2005
CẢ NƯỚC 57069 61017 61787 86141 110832 119586
Đồng bằng sông hồng 1646 1834 1939 5031 8131 11332
Đông Bắc 2793 3201 3210 4859 4984 5502
Tây Bắc 282 135 163 367 400 414
Bắc Trung Bộ 4084 3013 3216 4842 5882 6825
Duyên hải Nam Trung Bộ 3122 2904 2943 6509 6936 7070
Tây Nguyên 3589 6035 6223 6650 9450 8458
Đông Nam Bộ 9586 12705 12126 14938 18921 22537
Đồng bằng sông Cửu Long 31967 31190 31967 42945 56128 57448
(Nguồn số liệu: tổng cục thống kê)


34

Qua b¶ng trªn ta thÊy, sè l-îng trang tr¹i ë n-íc ta t¨ng nhanh tõ n¨m
2000 ®Õn n¨m 2005. Trong ®ã, sè l-îng trang tr¹i t¨ng nhanh nhÊt ë §ång
b»ng S«ng Hång. Sè l-îng trang tr¹i ë §ång b»ng s«ng Cöu Long chiÕm
nhiÒu nhÊt (48%). ë B¾c Trung Bé, sè l-îng trang tr¹i n¨m 2005 chiÕm 5,7%.
ë §«ng B¾c, n¨m 2005 sè l-îng trang tr¹i t¨ng 96,9% so víi n¨m 2000, sè
l-îng trang tr¹i n¨m 2005 chiÕm 4,6%. §Ó thÊy râ h¬n ®-îc vÒ t×nh h×nh ph¸t
triÓn c¸c lo¹i h×nh trang tr¹i trªn c¶ n-íc ta xem b¶ng 1.2
B¶ng 1.2: Trang tr¹i c¶ n-íc n¨m 2005 ph©n theo vïng l·nh thæ
vµ lo¹i h×nh s¶n xuÊt
Trong đó
Trang trại Trang trại
Trang trại Trang trại
Tổng trồng cây nuôi
trồng cây chăn
số hàng trồng
lâu năm nuôi
năm thuỷ sản
CẢ NƯỚC 119586 34224 22332 13651 35648
Đồng bằng sông Hồng 11332 322 623 3419 2982
Đông Bắc 5502 116 1166 542 1095
Tây Bắc 414 45 76 104 17
Bắc Trung Bộ 6825 1622 1206 797 1299
Duyên hải Nam Trung Bộ 7070 1840 988 616 2665
Tây nguyên 8458 1290 5930 714 63
Đông Nam Bộ 22537 2008 9732 5250 3178
Đồng bằng sông Cửu Long 57448 26981 2611 2209 24349
(Nguồn số liệu: tổng cục thống kê)
TÝnh trªn ph¹m vi c¶ n-íc, trong c¸c lo¹i h×nh trang tr¹i th× trang tr¹i nu«i
trång thñy s¶n vµ trang tr¹i trång c©y hµng n¨m chiÕm nhiÒu nhÊt, hai lo¹i h×nh
nµy chiÕm tíi 58% trong tæng sè trang tr¹i cña c¶ n-íc. §èi víi vïng §«ng B¾c,
trang tr¹i trång c©y l©u n¨m chiÕm nhiÒu nhÊt, trang tr¹i trång c©y hµng n¨m
chiÕm mét tû lÖ nhá nhÊt. §èi víi vïng §ång b»ng S«ng Cöu Long th× trang tr¹i
trång c©y hµng n¨m vµ trang tr¹i nu«i trång thñy s¶n chiÕm ®a sè.


35

1.1.3.3 Trªn ®Þa bµn tØnh Th¸i Nguyªn
Cïng víi sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cña c¶ n-íc, c¸c m« h×nh trang tr¹i
trªn ®Þa bµn tØnh Th¸i Nguyªn thùc sù ph¸t triÓn tõ khi cã NghÞ quyÕt 03/NQ-
CP ngµy 02/02/2000 vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña ChÝnh phñ. TØnh Th¸i
Nguyªn cã diÖn tÝch ®Êt ®ai réng víi nhiÒu lo¹i h×nh vµ khÝ hËu kh¸c nhau:
®ång b»ng, trung du, miÒn nói, vïng cao. Nh÷ng n¨m qua, thùc hiÖn ®-êng lèi
®æi míi cña §¶ng, vËn dông vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ nÒn kinh tÕ cña Th¸i
Nguyªn, nhÊt lµ s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp chuyÓn dÞch theo h-íng tiÕn bé,
h×nh thµnh mét sè m« h×nh s¶n xuÊt hiÖu qu¶, kh¾c phôc ®-îc t×nh tr¹ng s¶n
xuÊt theo kiÓu tù cÊp, tù tóc, chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa, lµm cho kinh tÕ
x· héi n«ng th«n khëi s¾c. Thùc tÕ ®· cho thÊy, kinh tÕ trang tr¹i trªn ®Þa bµn
tØnh Th¸i Nguyªn lµ m« h×nh s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶. Trong nh÷ng n¨m qua, c¸c
m« h×nh trang tr¹i ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ cña tØnh
Th¸i Nguyªn, nhÊt lµ trong khu vùc kinh tÕ n«ng, l©m nghiÖp, gãp phÇn to lín
vµo chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ trong n«ng th«n, ®©y còng lµ n¬i ®¶m b¶o
phÇn lín nguån nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu, t¹o viÖc
lµm cho hµng ngh×n lao ®éng, t¨ng thu nhËp, n©ng cao kiÕn thøc khoa häc kü
thuËt vµ qu¶n lý, b¶o vÖ m«i tr-êng sinh th¸i, gãp phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo,
n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cho sè ®«ng n«ng d©n trong tØnh.
N¨m 2001, tØnh Th¸i Nguyªn cã 381 trang tr¹i vµ 723 hé s¶n xuÊt giái.
§Õn n¨m 2004, toµn tØnh cã 659 trang tr¹i, t¨ng 173% so víi n¨m 2001 vµ hé
s¶n xuÊt giái cã 580 hé, ®©y lµ tiÒn ®Ò cho ph¸t triÓn thµnh kinh tÕ trang tr¹i.
§Þa bµn cã nhiÒu trang tr¹i nhÊt lµ Thµnh phè Th¸i Nguyªn víi 193/659 trang
tr¹i, chiÕm 29,2%. §øng thø hai lµ huyÖn §ång Hû víi 102 trang tr¹i chiÕm
15,4%. HuyÖn cã Ýt trang tr¹i nhÊt lµ §Þnh Hãa cã 23/659 trang tr¹i chiÕm
3,5%. TÝnh ®Õn thêi ®iÓm 1/7/2006 toµn tØnh cã 588 trang tr¹i, gi¶m 10,7%.
Nguyªn nh©n lµ do mét sè trang tr¹i ®· chia nhá ruéng ®Êt hoÆc do chuyÓn
h-íng kinh doanh do gi¸ c¶ n«ng s¶n gi¶m hoÆc do ¶nh h-ëng cña dÞch cóm


36

gia cÇm. Çc trang tr¹i ë tØnh Th¸i Nguyªn cã 7 lo¹i h×nh ho¹t ®éng, cô thÓ
nh- sau: [7]
- Trang tr¹i trång c©y hµng n¨m cã 14/588 trang tr¹i, chiÕm 2,38%.
- Trang tr¹i trång c©y l©u n¨m cã 70/588 trang tr¹i, chiÕm 11,9 %.
- Trang tr¹i trång c©y ¨n qu¶ cã 6/588 trang tr¹i, chiÕm 1,02%.
- Trang tr¹i l©m nghiÖp cã 81/588 trang tr¹i, chiÕm 13,77%.
- Trang tr¹i ch¨n nu«i 370/588 cã trang tr¹i, chiÕm 62,9%.
- Trang tr¹i nu«i trång thñy s¶n cã 9/588 trang tr¹i, chiÕm 1,53%.
- Trang tr¹i kinh doanh tæng hîp cã 38/588 trang tr¹i, chiÕm 6,46%.
1.2 Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu

C¬ së ph-¬ng ph¸p luËn cña ®Ò tµi lµ Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ
duy vËt lÞch sö. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng trang bÞ cho chóng ta thÕ giíi
quan khoa häc, ®ã lµ çc quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö.
1.2.1 Ph-¬ng ph¸p chän ®Þa bµn nghiªn cøu
- Chän vïng nghiªn cøu: §Ò tµi chän huyÖn §ång Hû lµm ®Þa bµn
nghiªn cøu v× huyÖn §ång Hû lµ huyÖn cã sè l-îng trang tr¹i nhiÒu thø hai
(chØ sau thµnh phè Th¸i Nguyªn) vµ còng lµ huyÖn cã tiÒm n¨ng lín ®Ó ph¸t
triÓn trang tr¹i.
- Chän x· nghiªn cøu: §ång Hû lµ huyÖn trung du, miÒn nói ®iÓn h×nh,
cã ®Þa h×nh t-¬ng ®èi phøc t¹p, kh«ng ®ång nhÊt, chia lµm 3 khu vùc râ rÖt. ë
çc khu vùc kh¸c nhau phï hîp cho ph¸t triÓn m« h×nh trang tr¹i theo h-íng
s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau, do ®ã ®Ò tµi chän nghiªn cøu trªn 17 x· vµ 3
thÞ trÊn.
- Chän trang tr¹i ®iÒu tra: TÊt c¶ 89 trang tr¹i thuéc huyÖn §ång Hû
®-îc chän ®Ó nghiªn cøu. §©y lµ çc trang tr¹i cã ®Çy ®ñ çc tiªu chuÈn do
Nhµ n-íc quy ®Þnh.


37

1.2.2 Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ
1.2.2.1 Ph-¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu
Thu thËp sè liÖu thø cÊp: Sè liÖu thø cÊp lµ sè liÖu ®-îc thu thËp tõ çc
nguån cã s½n, ®ã chÝnh lµ sè liÖu ®· qua xö lý, tæng hîp. §Ó thu thËp sè liÖu
thø cÊp, tiÕn hµnh ghi chÐp çc sè liÖu cã s½n tõ sæ s¸ch, v¨n b¶n, tµi liÖu ë c¬
së liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nghiªn cøu nh- çc s¸ch b¸o, t¹p chÝ chuyªn ngµnh,
çc nghÞ ®Þnh, chØ thÞ, chÝnh s¸ch cña nhµ n-íc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò trang
tr¹i, çc c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ®· ®-îc c«ng bè, çc trang web, çc
sè liÖu vµ çc b¸o ço ®¸nh gi¸, tæng kÕt cña së N«ng nghiÖp, côc Thèng kª,
cña çc x·, huyÖn, thµnh phè vµ tØnh.
Çc sè liÖu thø cÊp ®-îc thu thËp trong ®Ò tµi nµy lµ çc sè liÖu liªn
quan ®Õn ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi cña tØnh Th¸i Nguyªn, huyÖn
§ång Hû nh- khÝ hËu, ®Êt ®ai, d©n sè… Çc sè liÖu thø cÊp ®-îc sö dông
trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ó nªu lªn nh÷ng th«ng tin
chung nhÊt vÒ ®Þa bµn nghiªn cø vµ kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn trang tr¹i
cña tØnh Th¸i Nguyªn vµ HuyÖn §ång Hû qua çc n¨m.
Thu thËp sè liÖu s¬ cÊp: Sè liÖu s¬ cÊp lµ sè liÖu ®-îc thu thËp trùc tiÕp
ban ®Çu tõ ®èi t-îng nghiªn cøu. Cô thÓ, sè liÖu s¬ cÊp phôc vô cho ®Ò tµi
®-îc thu thËp tõ çc chñ trang tr¹i ë huyÖn §ång Hû. Nã ®-îc sö dông trong
giai ®o¹n tiÕn hµnh ph©n tÝch thùc tr¹ng s¶n xuÊt kinh doanh cña çc trang tr¹i
ë huyÖn §ång Hû. §Ó thu thËp ®-îc sè liÖu ph¶i tiÕn hµnh pháng vÊn trùc tiÕp
b»ng phiÕu ®iÒu tra ®-îc lËp s½n. PhiÕu ®iÒu tra ®Ó ®iÒu tra tõng trang tr¹i
®-îc chuÈn bÞ tr-íc, bao gåm çc néi dung:
- Nh÷ng th«ng tin vÒ t×nh h×nh c¬ b¶n cña trang tr¹i nh-: Hä tªn, tuæi,
d©n téc, giíi tÝnh, tr×nh ®é v¨n ho¸, tr×nh ®é chuyªn m«n, khoa häc kü thuËt,
lo¹i h×nh trang tr¹i, n¨m thµnh lËp, sè khÈu, sè lao ®éng, diÖn tÝch ®Êt ®ai, vèn
s¶n xuÊt, t×nh h×nh trang bÞ t- liÖu s¶n xuÊt.


38

- Nh÷ng th«ng tin vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña çc
trang tr¹i nh- çc yÕu tè s¶n xuÊt, vèn, kü thuËt, lao ®éng. T×nh h×nh çc
kho¶n chi phÝ, çc kho¶n thu c¶ hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ.
- Nh÷ng th«ng tin vÒ ý kiÕn, nguyÖn väng, nhu cÇu, thuËn lîi, khã kh¨n
cña chñ trang tr¹i. Sù gióp ®ì cña chÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng, cña nh©n d©n víi
vÊn ®Ò trang tr¹i, çc chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ nhµ n-¬c vÒ trang tr¹i.
Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n (PRA): §Õn t¹i ®Þa bµn nghiªn
cøu ®Ó quan s¸t thùc tÕ, pháng vÊn trang tr¹i vµ çn bé ®Þa ph-¬ng ®Ó thu thËp
th«ng tin vÒ trang tr¹i vµ t×nh h×nh ®Þa ph-¬ng, tõ ®ã n¾m b¾t mét çch t-¬ng
®èi th«ng tin vÒ t×nh h×nh c¬ b¶n nh- thu nhËp, nh©n khÈu, lao ®éng, ®Êt ®ai,
chi phÝ s¶n xuÊt…cña trang tr¹i.
Ph-¬ng ph¸p chuyªn kh¶o: §-îc dïng trong nghiªn cøu toµn diÖn vµ
chi tiÕt çc trang tr¹i vµ çc mèi quan hÖ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶
cña çc trang tr¹i. Tõ ®ã, lµm c¨n cø cho viÖc ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng vµ ®Þnh
h-íng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña trang tr¹i trong ®iÒu kiÖn kinh
tÕ thÞ tr-êng.
Ph-¬ng ph¸p chuyªn gia: Lµ viÖc tranh thñ ý kiÕn ®ãng gãp cña çc
chuyªn gia (nh÷ng ng-êi am hiÓu vÒ trang tr¹i), th«ng qua tµi liÖu nghiªn cøu
vµ ý kiÕn trùc tiÕp cña hä trong ®¸nh gi¸ còng nh- ®Ò ra çc gi¶i ph¸p n©ng
cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cho çc trang tr¹i cña huyÖn §ång Hû.
Ph-¬ng ph¸p chuyªn gia, chuyªn kh¶o ®-îc dïng trong giai ®o¹n ph©n
tÝch thùc tr¹ng s¶n xuÊt cña çc trang tr¹i vµ giai ®o¹n ®Çu cña viÖc lùa chän
®Ó ®Ò ra çc gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao s¶n xuÊt cña trang tr¹i.
1.2.2.2 Ph-¬ng ph¸p xö lý vµ tæng hîp sè liÖu
Ph-¬ng ph¸p xö lý vµ tæng hîp sè liÖu lµ h×nh thøc xö lý ®¬n gi¶n çc sè
liÖu ban ®Çu thu thËp ®-îc sau ®iÒu tra, pháng vÊn çc trang tr¹i. TiÕn hµnh
ph©n lo¹i vµ tæng hîp çc sè liÖu ®ã theo çc chØ tiªu ®· ®Ò ra, gióp cho ta cã
®-îc nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ c¬ b¶n vÒ vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt cña çc trang


39

tr¹i. KÕt qu¶ cña viÖc xö lý vµ tæng hîp sè liÖu ta ®-îc çc b¶ng th«ng kª vµ ®å
thÞ thèng kª.
1.2.2.3 HÖ thèng chØ tiªu nghiªn cøu vµ ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch sè liÖu
1. HÖ thèng chØ tiªu nghiªn cøu
a. Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ s¶n xuÊt
GO - Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt (Gross Output): lµ toµn bé gi¸ trÞ cña çc s¶n
phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô h÷u Ých ®-îc t¹o ra trong mét n¨m cña çc trang tr¹i.
n
C«ng thøc tÝnh: GO   Pi Qi
i 1

Trong ®ã: Pi: gi¸ trÞ s¶n phÈm thø i, Qi: khèi l-îng s¶n phÈm thø i
Néi dung cña GO bao gåm: Gi¸ trÞ cña s¶n phÈm trång trät: Gi¸ trÞ s¶n
phÈm chÝnh thu ®-îc trong kú tÝnh to¸n nh- thãc, ng«, khoai, s¾n; Gi¸ trÞ s¶n
phÈm phô cña çc lo¹i c©y trång cã thu ho¹ch trong kú. Gi¸ trÞ s¶n phÈm ch¨n
nu«i: Gi¸ trÞ träng l-îng thÞt h¬i t¨ng thªm trong kú cña gia sóc, gia cÇm; Gi¸
trÞ con gièng b¸n ra; gi¸ trÞ çc lo¹i s¶n phÈm ch¨n nu«i thu ®-îc kh«ng ph¶i
th«ng qua giÕt thÞt sóc vËt (s÷a, trøng, mËt ong…); Gi¸ trÞ çc lo¹i s¶n phÈm
phô ch¨n nu«i thu ®-îc trong kú. Gi¸ trÞ cña c«ng viÖc khai th¸c gç vµ l©m
s¶n trªn rõng trång vµ rõng tù nhiªn. Gi¸ trÞ çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp kh¸c
nh- -¬m c©y, lai t¹o gièng, qu¶n lý, b¶o vÖ rõng vµ thu l-îm çc l©m s¶n nh-
sa nh©n, nÊm, m¨ng vµ çc s¶n phÈm lµm d-îc liÖu. Gi¸ trÞ çc ho¹t ®éng dÞch
vô s¶n xuÊt cña trång trät, ch¨n nu«i vµ l©m nghiÖp. TiÒn thu ®-îc do cho thuª
m¸y mãc, thiÕt bÞ.
CP - ChÝ phÝ : lµ toµn bé chi phÝ vËt chÊt vµ dÞch vô th-êng xuyªn mµ
trang tr¹i ®· sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô
cña trang tr¹i trong mét n¨m. C«ng thøc tÝnh:
n
CP   Ci , trong ®ã: Ci: kho¶n chi phÝ i
i 1

Cô thÓ trong ®Ò tµi nµy, chi phÝ s¶n xuÊt bao gåm:


40

- Chi phÝ vËt chÊt nh-: chi phÝ vÒ h¹t gièng, con gièng, ph©n bãn çc
lo¹i, v«i vµ çc chÊt c¶i t¹o ®ång ruéng, thuèc b¶o vÖ thùc vËt, thøc ¨n ch¨n
nu«i, chi phÝ thuèc phßng trõ bÖnh cho sóc vËt; ®iÖn n¨ng, nhiªn liÖu, chÊt ®èt,
vËt liÖu, chi phÝ qu¶n lý l©m nghiÖp; chi phÝ cho mua s¾m dông cô lao ®éng
nhá dïng cho chu kú s¶n xuÊt, chi phÝ cho söa ch÷a th-êng xuyªn tµi s¶n cè
®Þnh, chi phÝ v¨n phßng phÈm, chi phÝ vËt chÊt kh¸c…
- Chi phÝ dÞch vô: dÞch vô lµm ®Êt, dÞch vô t-íi n-íc, dÞch vô phun
thuèc phßng trõ s©u bÖnh, dÞch vô tuèt lóa, thuû lîi phÝ, dÞch vô b¶o hiÓm nhµ
n-íc, dÞch vô phÝ b-u ®iÖn, dÞch vô phÝ ng©n hµng, chi phÝ cho ®µo t¹o, båi
d-ìng n©ng cao tay nghÒ thuª ngoµi, dÞch vô b¶o vÖ rõng, phßng ch¸y ch÷a
ch¸y, dÞch vô y tÕ, b¶o vÖ m«i tr-êng, chi phÝ cho qu¶ng ço, chi phÝ cho viÖc
thuª m¸y mãc, thiÕt bÞ phôc vô cho s¶n xuÊt vµ qu¶n lý s¶n xuÊt, chi phÝ dÞch
vô kh¸c…
GM - Thu nhËp biªn (Gross Margin) hay cßn gäi lµ l·i gép. §©y ®-îc
coi lµ môc tiªu quan träng nhÊt cña trang tr¹i. ChØ tiªu nµy sö dông sÏ cã ®é
chÝnh x¸c cao h¬n VA hay MI. C«ng thøc tÝnh:
GM = GO - CP
b. Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt
ChØ tiªu ph¶n ¸nh quy m« hiÖu qu¶ bao gåm:

- Gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ (GV): GV   PHHi QHHi

Trong ®ã: PHHi: gi¸ b¸n s¶n phÈm hµng hãa;
QHHi: khèi l-îng s¶n phÈm hµng hãa tiªu thô
- Tû suÊt hµng hãa (%) = GV/GO. ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh møc ®é tham
gia vµo thÞ tr-êng cña trang tr¹i.
ChØ tiªu ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ sö dông lao ®éng gåm: N¨ng suÊt lao ®éng
(GO/L) (gi¸ trÞ s¶n xuÊt do mét lao ®éng t¹o ra). HoÆc GM/L (thu nhËp do
mét lao ®éng t¹o ra). L: sè lao ®éng lµm viÖc b×nh qu©n trong kú.


41

ChØ tiªu ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ sö dông ®Êt: Tû suÊt GM/ 1 ®vdt (ha): cho
biÕt thu nhËp cña 1ha ®Êt canh t¸c.
ChØ tiªu ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ sö dông chi phÝ bao gåm:
- Tû suÊt l·i gép (GM/CP), chØ tiªu nµy ph¶n ¸nh nÕu bá ra 1 ®ång chi
phÝ th× sÏ thu ®-îc l·i gép lµ bao nhiªu, chØ tiªu nµy cµng cao chøng tá thu
nhËp cña trang tr¹i cµng cao.
- Tû suÊt gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO/CP), nã ph¶n ¸nh chÊt l-îng s¶n xuÊt
kinh doanh cña trang tr¹i, víi møc ®é ®Çu t- 1 ®ång chi phÝ th× sÏ t¹o ra gi¸ trÞ
s¶n xuÊt lµ bao nhiªu lÇn.
- Chi phÝ trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch: chØ tiªu nµy cho thÊy møc ®é ®Çu t- cña
trang tr¹i trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch lµ bao nhiªu. C«ng thøc tÝnh = tæng chi
phÝ/§VDT (m2, 1ha ,1 sµo) hoÆc = CP/ha.
2. Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch sè liÖu
Ph-¬ng ph¸p so s¸nh: Sö dông ph-¬ng ph¸p nµy dïng ®Ó ®èi chiÕu çc
sè liÖu thu thËp ®-îc sau ®iÒu tra theo çc chØ tiªu kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ s¶n
xuÊt ®Ó tõ ®ã cã ®-îc nh÷ng nhËn xÐt x¸c ®¸ng vÒ thùc tr¹ng s¶n xuÊt kinh
doanh cña çc trang tr¹i ë huyÖn §ång Hû.
Ph-¬ng ph¸p thèng kª m« t¶: Víi ph-¬ng ph¸p nµy, ®Ò tµi sö dông çc
sè tuyÖt ®èi, sè t-¬ng ®èi, sè b×nh qu©n ®Ó so s¸nh, ®¸nh gi¸ vµ rót ra nhËn xÐt
vÒ ®Æc ®iÓm vµ xu h-íng ph¸t triÓn cña çc trang tr¹i ë huyÖn §«ng Hû.
Ph-¬ng ph¸p SWOT: §©y lµ ph-¬ng ph¸p ®-îc sö dông ®Ó ph©n tÝch
®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu, c¬ héi vµ nguy c¬ cho tõng trang tr¹i. Th«ng qua ®ã,
gióp çc trang tr¹i thÊy ®-îc ®©u lµ ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña m×nh ®Ó ph¸t
huy ®iÓm m¹nh, khai th¸c triÖt ®Ó çc nguån lùc cña trang tr¹i. TËn dông triÖt
®Ó çc c¬ héi vµ kh¾c phôc, h¹n chÕ ®èi víi nh÷ng rñi ro, ®iÓm bÊt lîi trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh.
Ph-¬ng ph¸p ph©n tæ: Ph©n tæ lµ ph©n chia çc trang tr¹i cã cïng
ph-¬ng h-íng s¶n xuÊt, cïng lîi thÕ gièng nhau vµo çc tæ hoÆc theo mét tiªu


Luan van thac si kinh te (8)

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (8)

Andere mochten auch

Andere mochten auch (20)

Ähnlich wie Luan van thac si kinh te (8)

Ähnlich wie Luan van thac si kinh te (8) (16)

Mehr von Nguyễn Công Huy

Mehr von Nguyễn Công Huy (20)

Kürzlich hochgeladen

Kürzlich hochgeladen (20)

Luan van thac si kinh te (8)