2. Clár Ábhair
Réamhrá
Láithriú an Phlána
Aismhéadraigh
Taiscéaladh ar an bPlána
Aismhéadrach
Suíomh an Phlána
Aismhéadraigh
Teilgean Isiméadrach
Ag Aimsiú Clónna Ortagrafacha
3. Céard é Teilgean Aismhéadrach?
• Is éard atá i gceist le Teilgean Aismhéadrach ná
teicníocht teilgin chomhthreomhar a úsáidtear
chun líníocht phictiúrtha d'oibiacht a chruthú trí
an oibiacht sin a theilgean ar phlána
• Tugtar an plána aismhéadrach ar an bplána
teilgin
• Nuair a tharraingítear na teilgeoirí ingearach leis
an bplána aismhéadrach, déantar foirm den
teilgean ortagrafach as an teilgean
aismhéadrach
• Sa teilgean aismhéadrach, bíonn an breathnóir
lonnaithe ag fad éigríochta ón bplána
aismhéadrach
5. Láithriú an Phlána Aismhéadraigh
• Is fiarphlána é an plána aismhéadrach atá
claonta chuig na plánaí cothrománacha,
ceartingearacha agus taobhchlónna
ceartingearacha
• Síneann sé chuig an éigríoch
• Trasnaíonn sé na trí phlána tagartha chun
triantán a chruthú
• Tugtar an triantán riain ar an triantán seo
7. Taiscéaladh ar an bPlána Aismhéadrach
an triantán riain
tá an plána
aismhéadrach
éigríoch i méid
na trí phlána
tagartha
8. An Triantán Riain
Soláthraíonnna trí rian taobhanna an triantáinaismhéadrach agus
Cruthaíonn na línte trasnaithe idir an plána riain
na plánaí tagartha na trí rian den phlána aismhéadrach
Ionadaítear an plána aismhéadrach trí mheán an triantáin riain
seo
rian ceartingearach eile
an rian
ceartingearach
an rian cothrománach
9. Ag Féachaint ar an bPlána Aismhéadrach
Bíonn an treo féachana i
gcónaí ag dronuillinneacha
leis an bplána aismhéadrach
Ciumhaisamharc
an Phlána
Aismhéadraigh
Plána
Aismhéadrach
10. Ag Féachaint ar an bPlána
Aismhéadrach
Feictear an triantán riain mar fhíorchruth
agus
taispeántar na rianta mar fhíorfhaid
Fíorfhaid
Fíorchruth
11. Aiseanna X, Y agus Z
Y
Is í ais X an líne trasnaithe
idir an plána
ceartingearach agus an
plána cothrománach
Is í ais Y an líne trasnaithe
idir an plána
ceartingearach agus an
taobhchló cothrománach
Is í ais Z an líne trasnaithe
idir an taobhchló
ceartingearach agus an
plána cothrománach
Z
An bunphointe is ea an
pointe trasnaithe den 3
phlána
X
12. Aiseanna X, Y agus Z
Is é an plána XY an plána ceartingearach
Is é an plána YZ an taobhchló ceartingearach
Is é an plána XZ an plána cothrománach
Y
Bíonn an ais Y i gcónaí
ceartingearach
X
Z
Féadfar an Plána Ceartingearach agus
an Taobhchló Ceartingearach a idirmhalartú
Déanfar na haiseanna X agus Z a idirmhalartú de réir
mar is cuí
Z
X
13. Aiseanna X, Y agus Z
Sa teilgean aismhéadrach déantar na
haiseanna X, Y agus Z a theilgean ar an
bplána aismhéadrach
Y
Luíonn reanna an triantáin
riain ar na haiseanna
Z
X
14. Suíomh an Phlána Aismhéadraigh
Trí na faid D, D1 agus D2 a athrú ar feadh
na haiseanna cinntear an cineál teilgin
D2
Tá 3 chineál teilgin ann
Y
Isiméadrach
Démhéadrach
D
Trímhéadrach
Z
D1
X
15. Suíomh an Phlána Aismhéadraigh
Y
A°
B°
Z
TABHAIR FAOI DEARA
Trí na huillinneacha seo a
athrú cinnfear freisin na
cineálacha difriúla de Phlánaí
Aismhéadracha.
C°
X
17. Breis Taiscéaladh ar an bPlána Aismhéadrach
Nuair a roinneann an plána Taobhchló
aismhéadrach na plánaí
Ceartingearach
tagartha, fágtar 3 lann
triantánach
Y
Plána
Ceartingearach
•Plána Ceartingearach
•Plána Cothrománach
•Taobhchló Ceartingearach
X
Z
Ceist:
Cad atá ar eolas faoi na plánaí
triantánacha seo ar na plánaí tagartha?
Plána
Cothrománach
18. Breis Taiscéaladh ar an bPlána Aismhéadrach
Cad atá ar eolas faoi na gearrthacha triantánacha fanta de
chuid na bplánaí tagartha?
feictear an rian mar
fhíorfhad
an fíoruillinn ag
an mbunphointe
is ea 90o
plána
triantánach ar
an bPlána
Ceartingearach
Tabhair faoi deara:
Baineann sé seo leis an 3
ghearradh triantánach
20. Cineálacha Teilgin Aismhéadraigh
Déantar teilgin aismhéadracha a rangú de réir conas mar atá
na 3 phríomh-aiseanna claonta leis an bplána aismhéadrach
Tá 3 chineál teilgin ann:
– Teilgean Isiméadrach
– Teilgean Démhéadrach
– Teilgean Trímhéadrach
Sa teilgean isiméadrach, tá na 3 phríomh-aiseanna
claonta go cothrom leis an bplána aismhéadrach
Sa teilgean démhéadrach, tá dhá cheann de na
haiseanna claonta go cothrom leis an bplána aismhéadrach
Sa teilgean trímhéadrach, tá an trí ais claonta ag
uillinneacha difriúla leis an bplána aismhéadrach
21. Teilgean Isiméadrach
Y
D2
Sa Teilgean Isiméadrach:
°
12
0
°
D1
D
• tá na 3 uillinn idir na
haiseanna cothrom
120°
Z
• tá an triantán riain
comhshleasach
0
12
• tá na 3 fhad cothrom
X
22. Teilgean Isiméadrach
Cad atá ar eolas faoi na plánaí triantánacha laistiar
de na plánaí tagartha?
is fíorfhad é an
rian
Triantán dronuilleach
Tá 2 thaobh
cothrom ag an
triantán agus dá réir
sin tá sé
comhchosach
23. Ag Aimsiú na Clónna Ortagrafacha
Má chuimsítear an plána
triantanach seo ar an
bplána ceartingearach,
féadfar ingearchló a
theilgean air
Plána
Ceartingearach
Tá an plána
ceartingearach
triantánach seo claonta
laistiar den phlána
aismhéadrach agus ní
féidir fíorchruth den
triantán agus ingearchló
a fheiceáil
Ceist:
Conas is féidir Fíorchruth
den Triantán a aimsiú?
Ingearchló de
bhloc
24. Ag Aimsiú na Clónna Ortagrafacha
D'fheadfaí na plánaí triantánacha a rothlú mórthimpeall ar
na rianta in airde ar an bplána aismhéadrach.
25. Ag Aimsiú na Clónna Ortagrafacha
Cén fadhb a bheadh ann an cló seo a theilgean ar
an bPlána Aismhéadrach?
Má dhéantar an bloc a
theilgean ar ais ar an
bplána aismhéadrach sa
suíomh seo tarraingeofar é
suas-síos
Ní mór suíomh na bplánaí
forbartha a athrú chun
amharc ar an mbloc ón
tosach
h
rct
a
mh
A
a
26. Ag Aimsiú na Clónna Ortagrafacha
Má rothlaítear (insítear) na plánaí sa treo eile d'fhéadfaí cló
tosaigh a ghnóthú
27. Ag Aimsiú na Clónna Ortagrafacha
D'fhéadfaí fíorchruth de gach
ceann de na plánaí tagartha a
aimsiú
hló
obhc arach
Ta
ge
eartin
C
Féadfar na clónna
ortagrafacha a tharraingt
orthu
Plán
a
Cear
tinge
arach
Plána
Cothrománach
28. Leagan amach na gClónna Ortagrafacha
Cén méid atá ag an bPlána Aismhéadrach seo?
Céim 1: Tarraing na haiseanna
Y
I dteilgean isiméadrach bíonn na
haiseanna claonta ag 30° leis an
gcothrománach ar mhaithe leis an uillinn
120° a chruthú eatarthu
Céim 2: Cruthaigh an plána
aismhéadrach
30°
Is cuma faoi méid an phlána
aismhéadraigh
30°
O
Z
Méid an Phlána
X
29. Leagan amach na gClónna Ortagrafacha
Céim 3: Rothlaigh an plána ceartingearach triantánach chun an
fíorchruth a fheiceáil
Rothlaítear an triantán mórthimpeall an rian
ceartingearach; dá bharr sin tá na línte rabóidithe
Y
ingearach leis an rian seo
Y
O
O
Z
X
X
Cruthaítear
leathchiorcal
chun an uillinn
90° a aimsiú
30. Leagan amach na gClónna Ortagrafacha
Cad atá ar eolas faoin triantán seo?
Y
Y
Gearradh den phlána
ceartingearach
uillinn 90°
Triantán
comhchosach
O
uillinn 45°
O
Z
X
X
31. Bileog Oibre 1 – Leagan amach na gClónna
Tugtar sraith aiseanna isiméadracha. Taispeántar rian cothrománach AB
den phlána aismhéadrach ABC freisin.
(i)
Cinn rianta an phlána aismhéadraigh ABC.
(ii)
Forbair gach ceann de na plánaí tagartha.
(iii)
Déan innéacsú ar chlónna uile.
32. Bileog Oibre 1 – Leagan amach na gClónna
Y
Y
Y
hló C
obhc
Ta
rach
ngea O
earti
Plán
a
O
Cear
tinge
arac
h
X
Z
O
Z
X
O
Z
Plána Cothrománach
x
33. Bileog Oibre 2 – Teach Súgartha
Linbh
Taispeántar teach súgartha linbh sa
ghrianghraf lastall. Áirítear ingearchló agus
taobhchló an tí ann freisin.
0°
12
12
0°
Tarraing teilgean isiméadrach an tí leis na
haiseanna claonta mar atá léirithe.
40
50
30°
30°
120°
20
20
TAOBHCHLÓ
20
15
25
10
20
INGEARCHLÓ
10
39. Teilgean Démhéadrach
Táthar tar éis suíomh
féachana na bplánaí a ísliú
Tá na huillinneacha dealraitheacha
idir na plánaí tagartha tar éis athrú
Y
Tá an ais Y fós ceartingearach
agus
Tá na huillinneacha dealraitheacha
idir ais Y agus na haiseanna X
agus Z tar éis laghdú
Z
Tá dhá cheann de na huillinneacha tar
éis fanacht cothromIs é seo Teilgean Démhéadrach
X
40. Teilgean Démhéadrach
D'fhéadfaí an suíomh féachana a ísliú nó a ardú. Rothlóidh suíomh an
phlána aismhéadraigh ionas go bhfanann sé ingearach leis an treo féachana
41. Teilgean Démhéadrach
Y
De réir mar a rothlaíonn
an plána athraíonn
rianta an phlána
aismhéadraigh, ag
soláthar triantán
comhchosach
Cothrom
Fanann dhá cheann de
na huillinneacha
dealraitheacha idir na
haiseanna cothrom i
gcónaí
X
Rianta
Cothrom
Z
42. Teilgean Démhéadrach
Ag Breathnú ar Rianta na
bPlánaí Aismhéadracha
Y
Má shíntear ais Y chun an rian
a thrasghearradh, an uillinn a
cruthaítear ná 90°
Uaidh sin, má shíntear
aiseanna X agus Z an uillinn
a chruthaítear anseo freisin
ná 90°
Ingearach
Cén fáth?
X
Z
Ingearach
44. Teilgean Démhéadrach
Is í ais Z an líne trasghearrtha
idir dhá phlána tagartha
Plána
Ceartingearach
Y
Tá ais Z suite ar bhonn
ingearach leis an bPlána
Ceartingearach
Ingearach
Cuimsíonn an Plána
Ceartingearach rian
ceartingearach an phlána
aismhéadraigh, dá bharr sin ní
mór go mbeadh an ais Z
ingearach leis an rian seo
ais Z
X
Z
45. Bileog Oibre 4 - Teilgean
Démhéadrach
Tugtar sraith aiseanna démhéadracha mar aon leis an rian cothrománach
AB den phlána aismhéadraigh ABC.
(i)
Cinn rianta an phlána aismhéadraigh ABC
(ii)
Forbair gach ceann de na plánaí tagartha.
(iii)
Déan innéacsú ar chlónna uile.
47. Bileog Oibre 5 - Teilgean Démhéadrach
Taispeántar grianghraf de théip tomhais.
Tugtar ingearchló, bonnchló agus taobhchló
freisin.
Tarraing teilgean démhéadrach den téip
tomhais le haiseanna claonta mar atá léirithe.
Y
10
5
°
5°
10
15
40
25
15
INGEARCHLÓ
35
TAOBHCHLÓ
80
BONNCHLÓ
25
Z
150°
X
49. Bileog Oibre 6 - Teilgean Démhéadrach
Taispeántar grianghraf de ghléas idirchumarsáide
árasáin leis an t-ingearchló, bonnchló agus
taobhchló tugtha.
Tarraing teilgean démhéadrach den ghléas
idirchumarsáide le haiseanna claonta mar atá léirithe.
15
15 10
60
15
Y
0
R4
11
0°
0°
11
Z
INGEARCHLÓ
35
140°
20
X
BONNCHLÓ
54. Teilgean Trímhéadrach
Tá roinnt suímh nuair is léir go
bhfuil na huillinneacha
dealraitheacha idir na plánaí
tagartha éagothrom.
Y
Tá an ais Y fós ceartingearach
agus
Tá na huillinneacha dealraitheacha
idir ais Y agus na haiseanna X
agus Z éagothrom.
Sa chás seo tá na trí uillinn éagothromIs é seo Teilgean Trímhéadrach
Z
X
55. Teilgean Trímhéadrach
Toisc go bhfuil an suíomh féachana athraithe, rothlaíonn suíomh an phlána
aismhéadraigh ingearach leis an suíomh féachana chun triantán riain corrshleasach
56. Teilgean Trímhéadrach
De réir mar a rothlaíonn
an plána athraíonn
rianta an phlána
aismhéadraigh, ag
soláthar triantán
corrshleasach
Tá na huillinneacha
dealraitheacha idir na plánaí
tagartha ar fad éagothrom.
Y
X
Z
57. Bileog Oibre 7 - Teilgean
Trímhéadrach
Tugtar sraith Aiseanna Trímhéadracha.
(i) Cinn rianta an Phlána Aismhéadraigh ABC
(ii) Forbair gach ceann de na Plánaí Tagartha.
(iii) Déan innéacsú ar chlónna uile.
58. Bileog Oibre 7 - Teilgean Trímhéadrach
C
C
Ciumhaisamharc an
Taobhchló
Y
C
Ciumhaisamharc
an Phlána
Cothrománaigh
Ciumhaisamharc
an Phlána
Cothrománaigh
o
11
5
A
o
5°
12
°
o
B
B
A
Z
X
o
Cruthaítear an rian
ingearach le hAis-Y
A
B
Ciumhaisamharc
an Phlána
Cheartingearaigh
59. Bileog Oibre 8 - Teilgean Trímhéadrach
Y
0
R4
X
15
Z
10
30
135
°
0°
12
105°
INGEARCHLÓ
0
R5
Taispeántar grianghraf de Liathróid
Dioscó leis an tIngearchló agus
Bonnchló lastall.
Tarraing teilgean trímhéadrach den
Liathróid Dioscó le haiseanna claonta mar
atá léirithe.
BONNCHLÓ
60. Bileog Oibre 8 - Teilgean Trímhéadrach
6,8
Lár an tSféir
7
5,9
Is ionann sféar agus
sféar i ngach cló
4,10
3,11
1 2,12
6
5
7
4
8
3
9
2
10
1
12
11
61. Bileog Oibre 9 - Teilgean Trímhéadrach
R30
12
°
130
0°
35
Y
30
Taispeántar grianghraf de mhicreafón
tuairisceora nuachta. Taispeántar
Ingearchló agus Bonnchló an mhicreafóin
lastall.
X
70
110°
INGEARCHLÓ
70
Z
Tarraing teilgean trímhéadrach den
Mhicreafón le haiseanna claonta mar atá
léirithe.
70
BONNCHLÓ
