Το σχετικό κεφάλαιο από την Αρχαία Ιστορία Α' Λυκείου: "Η γένεση της πόλης-κράτους" και "Η σημασία του θεσμού της πόλης-κράτους"

1. 750 - 480 π.Χ.

2. 750 - 480 π.Χ.
Η εποχή προετοιμασίας και απαρχών
της οικονομικής, της πολιτικής και πολιτιστικής
εξέλιξης του ελληνικού κόσμου.

3.  Σχηματισμός πόλεων-κρατών
 Β’ ελληνικός αποικισμός
 Πνευματικές αναζητήσεις
 Περσικοί πόλεμοι
Αρχαϊκή εποχή

4. Τι είναι η «πόλη-κράτος»;
«Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ελληνικής
πολιτικής ζωής είναι η πόλη-κράτος. […]
Πρόκειται για ένα καθορισμένο σύνολο
ανθρώπων που κατέχει μια ορισμένη περιοχή και
ζει κάτω από ένα καθορισμένο ή καθορίσιμο
πολίτευμα, ανεξάρτητο από εξωτερικές εξουσίες
σε βαθμό που επιτρέπει σε αρκετά από τα μέλη
του να αισθάνονται ότι είναι ανεξάρτητα. Η γύρω
περιοχή μπορεί να είναι είτε σχεδόν ακατοίκητη
είτε διάσπαρτη από αγροικίες, χωριά ή ακόμη και
κωμοπόλεις:

5. Τι είναι η «πόλη-κράτος»;
«οπωσδήποτε όμως είναι απαραίτητο ένα κέντρο,
θρησκευτικό, πολιτικό και διοικητικό, γύρω από το
οποίο αναπτύσσεται (με αξιοσημείωτη εξαίρεση τη
Σπάρτη), η ίδια η πολις, συνήθως οχυρωμένη,
πάντοτε διαθέτοντας εμπορικό κέντρο (αγορά),
τόπο συνελεύσεων (συχνά η ίδια η αγορά), έδρα
δικαίου και διακυβέρνησης, εκτελεστικής και
νομοθετικής, μοναρχικής ή αριστοκρατικής στην
πρώιμη περίοδο, και αργότερα συνήθως
ολιγαρχικής ή δημοκρατικής.»
Forrest G., «Η ιστορία της αρχαϊκής εποχής»,
στο Boardman J., Griffin J. & Murray O. (επιμ.), Η Ελλάδα και ο ελληνιστικός κόσμος,
μτφρ. Α. Τσοτσόρου-Μυστάκα, Νεφέλη, Αθήνα 1996, σ. 27

6.  Η οργανωμένη κοινότητα ανθρώπων
 κάτω από μια εξουσία, για την
αντιμετώπιση των κοινών
προβλημάτων,
 σε συγκεκριμένο χώρο, που
αντιστοιχεί σε όρια μιας πόλης ή μιας
ευρύτερης περιοχής μαζί με την πόλη

7. ο χώρος (γεωγραφία)
οι πολίτες (άνθρωποι)
το πολίτευμα (οργάνωση)

8. ο χώρος:
πόλις ή ἄστυ
 κέντρο άσκησης της εξουσίας,
 συχνά τειχισμένο
ύπαιθρος χώρα
 μια ευρύτερη περιοχή γύρω απ' το άστυ,
 καλλιεργήσιμη
 με διάσπαρτους μικρότερους οικισμούς (κώμες)

9. Η αρχαία
Σμύρνη.
Σχέδιο
αναπαράστασης της
πόλης προς τα τέλη
τον 7ου αι. π.Χ.
Τα ανασκαφικά
δεδομένα απέδειξαν
ότι η Σμύρνη είναι
μία από τις πρώτες
ελληνικές πόλεις
που διαθέτουν τα
χαρακτηριστικά
αστικής
οργάνωσης.

10. ο τρόπος
άσκησης της εξουσίας
και ο βαθμός
συμμετοχής των πολιτών

11. συμμετέχουν
 στη διαχείριση των κοινών
 στη λήψη αποφάσεων
(λιγότερο ή περισσότερο)
υλοποιούν
 τις επιδιώξεις της πόλης-κράτους

12. ελευθερία
αυτονομία
αυτάρκεια

13.  αγωνίζονται για να είναι ελεύθεροι
 θεσπίζουν οι ίδιοι τους νόμους
τους, για να είναι αυτόνομοι
 εργάζονται και συμμετέχουν στην
παραγωγή για να είναι αυτάρκεις

14. Η προέλευση
της πόλης-κράτους
και οι λόγοι ύπαρξης της
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1280b 32-45' 1281a 1-4.
παράθεμα σχολικού βιβλίου σελ. 84

15. Είναι φανερό λοιπόν ότι η πόλη δεν είναι η εγκατάσταση
των ανθρώπων σε μια περιοχή και το ότι δεν αδικούνται
μεταξύ τους και ότι έχουν σχέσεις συναλλαγής. Αυτά είναι
αναγκαία για να υπάρξει μια πόλη, αλλά και εάν όλα αυτά
θα συμβούν, δεν υπάρχει μία πόλη, παρά μόνο όταν θα
υπάρξει σωστή επικοινωνία και των οικογενειών και
των γενών χάριν τέλειας και αυτάρκους ζωής. Τούτο
όμως δε θα συμβεί παρά μόνο με την εγκατάσταση σε μια
περιοχή και με τις επιγαμίες των κατοίκων, γι' αυτό και
δημιουργήθηκαν ανά τις πόλεις δεσμοί από επιγαμίες και
θρησκευτικές τελετές και θυσίες και τρόποι κοινής
συμβίωσης. Όλα αυτά είναι έργο φιλικής διάθεσης, γιατί
και η επιθυμία για συμβίωση είναι φιλική διάθεση.

16. Σκοπός, λοιπόν, της πόλης είναι το ζην καλώς και
όλα αυτά υπάρχουν για την επιτυχία του τελικού
στόχου. Πόλη, λοιπόν, είναι η ένωση συγγενικών
ομάδων και κοινοτήτων με σκοπό την επιτυχία
μιας τέλειας και αυτάρκους ζωής. Τούτο είναι, όπως
είπαμε, η ευτυχισμένη και ενάρετη ζωή. Επομένως,
πρέπει να θέσουμε ότι η πολιτική κοινωνία είναι
προς χάριν των καλών πράξεων των πολιτών και
όχι μόνο για τη συμβίωσή τους.

17. Κυρίαρχο στοιχείο
της πόλης-κράτους
είναι το πολίτευμα
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1276b 10-16· 1278b 9-12.
παράθεμα σχολικού βιβλίου σελ. 85

18. Εάν λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα, φανερό είναι ότι
πρέπει κυρίως να αποκαλούμε την πόλη
αμετάβλητη, όταν το πολίτευμά της μένει το ίδιο.
Είναι δυνατό να ονομαστεί (η πόλη) με άλλο όνομα
ακόμη και όταν παραμένουν οι ίδιοι κάτοικοι ή και να
έχει το ίδιο το όνομα, όταν κατοικηθεί από άλλους
ανθρώπους. Άλλο όμως είναι το θέμα, εάν είναι σωστό η
πόλη να τηρεί ή να μην τηρεί τις υποχρεώσεις της, όταν
μεταβάλει το πολίτευμά της.
Πολίτευμα της πόλης είναι η οργάνωση όλων εν
γένει των αρχών και προ παντός της κυρίαρχης
εξουσίας. Γιατί παντού κυριαρχεί το πολίτευμα της
πόλης και πολίτευμα είναι η πολιτική οργάνωση.

20. Ο συνεχής αγώνας των πολιτών των ελληνικών πόλεων-
κρατών για την εξασφάλιση της ελευθερίας, της
αυτονομίας και της αυτάρκειας της πόλης τους...
 ήταν τροχοπέδη (=εμπόδιο) για την οργάνωση
των Ελλήνων σε ενιαίο κράτος, γιατί...
 οδηγούσε σε μια μορφή πατριωτισμού με έντονο
τοπικιστικό πνεύμα
 τόνιζε τις διαφορές μεταξύ των Ελλήνων,
 προκαλούσε συχνά εμφύλιες συγκρούσεις και
τελικά
 δε διευκόλυνε την ένωσή τους.

21. Η επιδίωξη της ελευθερίας, της αυτονομίας και της
αυτάρκειας ήταν η δύναμη που γέννησε τα
πολιτισμικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων.
Γιατί...
 μέσα στις πόλεις-κράτη οι έννοιες «πολίτης» και
«πολιτική» απέκτησαν υπόσταση (=ύπαρξη) και
έγιναν πραγματικότητα:
«πολίτης»: το ελεύθερο μέλος της κοινότητας
«πολιτική»: η αυτόβουλη (=εκούσια, οικειοθελής)
δράση του πολίτη για την αντιμετώπιση
των κοινών προβλημάτων και για την
κατοχύρωση των δικαιωμάτων του.

22. Ό,τι αποτελεί επίτευγμα του ελληνικού πολιτισμού
γεννήθηκε μέσα από τη λειτουργία του θεσμού της
πόλης-κράτους:
η δημοκρατία,
η ποίηση
το θέατρο (δραματική ποίηση)
η φιλοσοφία,
η ρητορεία,
η πολεοδομία
η επιστήμη

23. Από την 4η χιλιετία π.Χ. στη Μεσοποταμία οι
Σουμέριοι, όπως μας έγινε γνωστό, ήταν
οργανωμένοι σε πόλεις με αναπτυγμένη οικονομική
και πολιτιστική δραστηριότητα.
Σε καμιά όμως απ' αυτές τις πόλεις οι κάτοικοι
δεν υπήρξαν «πολίτες» και δεν ανέπτυξαν
«πολιτική» δραστηριότητα, με το περιεχόμενο
των όρων που απέκτησαν οι όροι στην Αρχαία
Ελλάδα.