1. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
I. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ
ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ
1. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
α. Παγίωση και επέκταση των αλλαγών.
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
Σελ.
32
http://xtsat.blogspot.gr/

2. Κατανόηση των βασικών
χαρακτηριστικών της
μεσαιωνικής αυτοκρατορίας
του βυζαντινού ελληνισμού
Σύγκριση –
διαφορές με την
πρώιμη Βυζαντινή
Αυτοκρατορία
Κατανόηση των
συνεπειών από την
ανάπτυξη των
θεματικών στρατών
Διδακτικοί στόχοι

3. Προς τη διαμόρφωση του μεσαιωνικού ελληνικού Βυζαντινού κράτους.
Ποιες αλλαγές
απομακρύνανε το
Βυζάντιο από τις
ρωμαϊκές του ρίζες κατά
τον 7ο αιώνα;
(Βλ. σελ . 20)
Αυτές οι αλλαγές
έγιναν μόνιμες κατά
τον 8ο και 9ο αιώνα
και συνέβαλαν
στη δημιουργία του
Μεσαιωνικού
Ελληνικού
Βυζαντινού κράτους.

4. 7ος αι.: απομάκρυνση Βυζαντίου από ρωμαϊκές καταβολές
8ος- μέσα 9ου αι.
Αποκρυστάλλωση των αλλαγών
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ
Ισαυρική Δυναστεία
(717-802)
Δυναστεία του Αμορίου
(802-867)
Προς τη διαμόρφωση του μεσαιωνικού ελληνικού Βυζαντινού κράτους.

5. Ποιες εξελίξεις
σημειώθηκαν στην
εξωτερική πολιτική κατά
το διάστημα της
Ισαυρικής δυναστείας και
της δυναστείας του
Αμορίου (8ος και 9ος αι.);

6. Παγίωση και επέκταση των αλλαγών σε εξωτερικό επίπεδο
Σχέσεις με Άραβες:
Σταθεροποίηση συνόρων μεταξύ Βυζαντίου - Χαλιφάτου
•Στεριά: παρυφές της Μ. Ασίας
•Θάλασσα: Κιλικία- Κύπρος -Κρήτη
• Μέσα 9ου αι.: αντεπίθεση στη Μ. Ασία
Τα όρια του βυζαντινού κράτους από τα μέσα του 7ου ως τον 9ο αιώνα.

7. Παγίωση και επέκταση των αλλαγών σε εξωτερικό επίπεδο
Σχέσεις Βυζαντινών με Βουλγάρους και Σλάβους
•Επιτυχής αντιμετώπιση Βουλγάρων
•Σταδιακή αφομοίωση Σλάβων
Ποια μέτρα έλαβε ο Νικηφόρος Α’ για να αποκαταστήσει
τη βυζαντινή κυριαρχία στην Πελοπόννησο;
Σελ.
32
- Σε ποιο λαό αναφέρεται το παράθεμα; Από ποια λέξη του το συμπεραίνεις;
- Σε ποια περιοχή του Βυζάντιου μάς μεταφέρει;
- Ποιο πρόβλημα υπήρχε εκεί;
- Το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε σε δύο στάδια. Ποια ήταν αυτά;

8. Σύμφωνα με το απόσπασμα του Χρονικού της Μονεμβασίας, ο
αυτοκράτορας Νικηφόρος Α΄ για να αποκαταστήσει τη
βυζαντινή κυριαρχία στην Πελοπόννησο πήρε τα εξής μέτρα:
Πρώτα απ’ όλα φρόντισε να υποτάξει
στρατιωτικά τους Σλάβους. Τοποθέτησε στην
ανατολική Πελοπόννησο, που λόγω της ορεινής
μορφολογίας του εδάφους δεν είχε υποταχθεί
στους Σλάβους , έναν στρατηγό Πελοποννήσου
(διοικητής θέματος) ώστε να είναι εμφανής η
παρουσία της βυζαντινής κεντρικής διοίκησης.
Ένας από αυτούς τους στρατηγούς κατάφερε να
υποτάξει τους Σλάβους. Ως αποτέλεσμα αυτής
της επιτυχίας, οι παλαιοί κάτοικοι
ξαναγύρισαν στα σπίτια τους.
Στη συνέχεια, ο Νικηφόρος Α’ πήρε
μέτρα ανανέωσης των πόλεων,
οικοδόμησε όσες εκκλησίες είχαν
γκρεμιστεί και ξεκίνησε προσπάθειες
εκχριστιανισμού των Σλάβων που
ζούσαν στην περιοχή. Στο πλαίσιο αυτό,
αναβάθμισε την Πάτρα σε μητρόπολη
και τοποθέτησε και πάλι τον επίσκοπο
Αθανάσιο στο θρόνο του.
Ποια μέτρα έλαβε ο Νικηφόρος Α’ για να αποκαταστήσει τη βυζαντινή κυριαρχία στην Πελοπόννησο;

9. Ποιες αλλαγές
συντελέστηκαν στην
εσωτερική πολιτική κατά
το διάστημα της Ισαυρικής
δυναστείας και της
δυναστείας του Αμορίου
(8ος και 9ος αι.);

10. Παγίωση και επέκταση των αλλαγών σε
εσωτερικό επίπεδο
Ενίσχυση
ελληνικού
χαρακτήρα
αυτοκρατορίας
και
περιορισμός
λατινικής
Καλύτερη
οργάνωση
κεντρικής και
περιφερειακής
διοίκησης
Γενίκευση
Θεμάτων στη
Μ. Ασία +
Επέκτασή
τους στα
Βαλκάνια
Ανάκαμψη
οικονομίας:
8ος – 9ος αι.

11. Συνέπειες γενίκευσης θεμάτων
Παντοδυναμία
στρατηγών -
επικίνδυνη για
κεντρική
εξουσία
Οι στρατιώτες
– αγρότες
αποτελούν το
στρατό του
θέματος με
συγκεκριμένες
υποχρεώσεις
Περιορίζονται
οι μισθοφόροι
Αρχίζει να
κυριαρχεί η
μικρή και η
μεσαία
αγροτική
ιδιοκτησία

12. - Ποιος θεσμός του βυζαντινού
κράτους περιγράφεται;
- Σε ποια περιοχή του κράτους
βρισκόμαστε;
- Ποιο «πρόβλημα» υπήρχε εκεί;
- Τι ήταν ο Μουσούλιος, τι έπρεπε να
κάνει και τι έπαθε;
Ποιες ήταν οι υποχρεώσεις των αγροτών - στρατιωτών των θεμάτων της
Μ.Ασίας σε περίπτωση επιστράτευσης;
Σελ.
33

13. Οι αγρότες – στρατιώτες
που υπηρετούσαν στους
στρατούς των θεμάτων
είχαν την υποχρέωση να
διατηρούν τον οπλισμό και
το άλογό τους σε άριστη
κατάσταση.
Έπρεπε να είναι μονίμως
έτοιμοι να εγκαταλείψουν
την ειρηνική ζωή και να
πάρουν μέρος σε μάχη ή
εκστρατεία.
Σε περίπτωση
επιστράτευσης έπρεπε να
εμφανιστούν στο στρατηγό
– διοικητή του θέματος,
στο στρατό του οποίου
ανήκαν, με το άλογο και
την πολεμική τους άμαξα.
Αν κάποιος αγρότης –
στρατιώτης δεν ήταν
συνεπής σ’ αυτές του τις
υποχρεώσεις
αντιμετώπιζε την οργή
των ανωτέρων του και
ενδεχομένως κυρώσεις.
Ποιες ήταν οι υποχρεώσεις των αγροτών - στρατιωτών των θεμάτων της
Μ.Ασίας σε περίπτωση επιστράτευσης;

14. Τα θέματα
κατά τον
10ο αι.

15. I. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ
ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ
1. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
β. Ανάκαμψη της οικονομίας.
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
Σελ.
33
http://xtsat.blogspot.gr/

16. Ποια ήταν η κατάσταση
στην οικονομία της
βυζαντινής αυτοκρατορίας
κατά τον 8ο και 9ο αι.;

17. Από τα μέσα 8ου αι. ενδείξεις για
ανάκαμψη της οικονομίας
Πληθυσμιακή
αύξηση
Ξεπεράστηκε η
κρίση στην
οικονομία
Αύξηση
κρατικών
εσόδων
Αναζωογόνηση
εμπορίου –
βιοτεχνίας
Ο χαρακτήρας
της οικονομίας
όμως παρέμενε
αγροτικός

18. Τι ήταν οι «κακώσεις»;
Από ποιον και γιατί
επιβλήθηκαν;

19. Ανάκαμψη της οικονομίας
Την εποχή του
Νικηφόρου Α΄
(802 – 811)
εφαρμόστηκαν
τολμηρά
οικονομικά μέτρα
Απέβλεπαν
στην ανάκαμψη
του εμπορίου
στην αύξηση
των εσόδων
του κράτους
Τα μέτρα αυτά
ονομάστηκαν
περιφρονητικά από
τους εχθρούς του
κακώσεις. Έθιγαν
κυρίως τις
πλουσιότερες
τάξεις και την
εκκλησιαστική
περιουσία.

20. Οι λεγόμενες κακώσεις του Νικηφόρου
[Πρώτη κάκωση]: Το έτος αυτό (810) ο Νικηφόρος [...] αφού μετέφερε χριστιανούς από όλα τα θέματα, τους
διέταξε να εγκατασταθούν στις σκλαβηνίες.
Η δεύτερη κάκωση ήταν η διαταγή να στρατολογούνται οι φτωχοί και να εξοπλίζονται με έξοδα των
συγχωριανών τους, οι οποίοι όφειλαν να καταβάλουν στο δημόσιο ταμείο και 18.5 χρυσά νομίσματα (για κάθε
φτωχό), επειδή το χωριό πλήρωνε στο δημόσιο με πνεύμα αλληλεγγύης τους φόρους των μελών του..
Η τρίτη κάκωση ήταν η διαταγή να αναθεωρηθούν οι φορολογικοί κατάλογοι και να αυξηθούν τα τέλη, γιατί κάθε
φορολογούμενος όφειλε να πληρώσει και δύο κεράτια (1/12 ανά νόμισμα φόρου=8,33%) ως έξοδα γραφικής ύλης
(χαρτιατικών ένεκα) [Σημ.: Πρόκειται πιθανώς για τον φόρο δικέρατον].
Η τέταρτη κάκωση ήταν η διαταγή να καταργηθούν οι κουφισμοί (φοροαπαλλαγές)[της Ειρήνης, 797-802].
Η πέμπτη κάκωση ήταν η διαταγή να ζητηθεί από τους παροίκους (εξαρτημένους γεωργούς) των ευαγών
ιδρυμάτων, δηλ. του ορφανοτροφείου και των ξενώνων και των γηροκομείων των εκκλησιών και των βασιλικών
μονών, ο καπνικός φόρος (φόρος για κάθε εστία που καπνίζει, δηλ. για κάθε νοικοκυριό) αναδρομικά από το πρώτο
έτος της παράνομης βασιλείας του [...].
Η δέκατη κάκωση: Διέταξε να συγκεντρωθούν οι επιφανείς εφοπλιστές της Κωνσταντινούπολης και τους
έδωσε δάνειο δώδεκα λίτρες χρυσού (72X12=864 χρυσά νομίσματα), με τόκο τέσσερα κεράτια ανά χρυσό νόμισμα
(=16,66%), με την υποχρέωση να πληρώνουν και το σύνηθες κομμέρκιον (φόρος 10% επί της αξίας των
εμπορευμάτων).
Θεοφάνης, Χρονογραφία, έκδ. C. de Boor, τ. 1, Λειψία 1883, 486-487.
Σελ.
32

21. 1.Ποιοι ήταν
οι
σημαντικότεροι
φόροι που
πλήρωναν οι
υπήκοοι του
Βυζαντίου;
2.Ποιες από
τις
αναφερόμενες
«κακώσεις»
απέβλεπαν
στην αύξηση
των εσόδων
του κράτους
και ποιες στην
ανάπτυξη του
εμπορίου και
της ναυτιλίας;
3.Ποια ήταν η
σημασία της
δεύτερης
κάκωσης για
τη συνοχή της
αγροτικής
κοινότητας;
Σελ.
32

22. 1.Ποιοι ήταν οι σημαντικότεροι φόροι που πλήρωναν οι υπήκοοι του Βυζαντίου;
α) Το
αλληλέγγυον,
φόρος που
επιβάρυνε τους
πιο πλούσιους για
λογαριασμό των
φτωχών μιας
κοινότητας, οι
οποίοι δεν είχαν
την οικονομική
δυνατότητα να
πληρώσουν
φόρους (δεύτερη
κάκωση)
β) το δικέρατον,
έκτακτος φόρος
δύο κερατίων
προκειμένου να
καλυφθούν τα
έξοδα γραφικής
ύλης που
απαιτούνταν ώστε
να αναθεωρηθούν
οι φορολογικοί
κατάλογοι (τρίτη
κάκωση)
γ) ο καπνικός
φόρος, δηλ. φόρος
για κάθε
νοικοκυριό («κάθε
εστία που
καπνίζει»)
(πέμπτη κάκωση)
δ) το κομμέρκιον,
εμπορικός φόρος
που ανερχόταν
στο 10% της αξίας
των
εμπορευμάτων και
καταβαλλόταν στα
τελωνεία, απ’
όπου έπρεπε να
περάσουν τα
εμπορεύματα
(δέκατη κάκωση)

23. 2.Ποιες από τις αναφερόμενες «κακώσεις» απέβλεπαν στην αύξηση των εσόδων
του κράτους και ποιες στην ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας;
Στην αύξηση των
εσόδων του κράτους
απέβλεπαν η τρίτη, η
τέταρτη, η πέμπτη και η
δέκατη κάκωση.
Στην ανάπτυξη του εμπορίου και
της ναυτιλίας απέβλεπε η δέκατη
κάκωση. Σύμφωνα με αυτή, το
κράτος παραχωρούσε σε
διάφορους επιφανείς εφοπλιστές
δάνεια ενώ, παράλληλα, αυτοί
είχαν την υποχρέωση να
συνεχίσουν να πληρώνουν τον
εμπορικό φόρο, το κομμέρκιον.

24. 3.Ποια ήταν η σημασία της δεύτερης κάκωσης για τη συνοχή της αγροτικής κοινότητας;
α) Στρατεύονταν
όλοι όσοι μπορούσαν
να σηκώσουν όπλα
(και οι φτωχοί
αγρότες που δεν
μπορούσαν να
αγοράσουν μόνοι
τους τον οπλισμό
τους)
β) Το βυζαντινό
κράτος δεν είχε
ανάγκη να
στρατολογεί
μισθοφόρους.
γ) Το κράτος
εξασφάλιζε το
σύνολο των
προβλεπόμενων
φορολογικών του
εσόδων, ανεξάρτητα
από την οικονομική
κατάσταση των
υπηκόων του.
δ) Προστατεύονταν
οι μικρομεσαίοι
αγρότες, καθώς ένα
τμήμα των
φορολογικών βαρών
που τους
αναλογούσαν
μεταφερόταν στους
ώμους των πιο
πλούσιων
συγχωριανών τους.
ε) Οι φτωχοί
έβλεπαν το κράτος
να φροντίζει γι’
αυτούς, πράγμα που
ενίσχυε την
εμπιστοσύνη τους
προς την κεντρική
εξουσία και τη
διάθεσή τους να
αγωνιστούν για την
ακεραιότητα της
πατρίδας τους.

25. Επισημάνσεις
Το Βυζάντιο
διαμορφώνεται σε
ελληνική
Βυζαντινή
Αυτοκρατορία με
την ενίσχυση του
ελληνικού
χαρακτήρα της.
Οργανώνεται
συστηματικότερα
στην διοίκηση,
την οικονομία και
το στρατό.
Αντιμετωπίζονται
με επιτυχία
παραδοσιακοί
εχθροί (Άραβες,
Βούλγαροι)
Ακτινοβολεί
πολιτισμικά
εκτός των ορίων
του (π.χ.
εκχριστιανισμός
Βουλγάρων και
Ρώσων)
Επιβάλλει τον
πολιτισμό του
στο εσωτερικό
(αφομοίωση
σλαβικών
πληθυσμών)

26. 717
Στέψη
Λέοντος Γ΄
Ισαυρική Δυναστεία
Επέκταση μεταρρυθμίσεων Δημογραφική και Οικονομική ανάκαμψη
Κακώσεις
700
802
Στέψη
Νικηφόρου
Α΄
800
Δυναστεία Αμορίου
811
Θάνατος
Νικηφόρου Α΄
867
Δολοφονία
Μιχαήλ Γ΄
900