1. I. Η ΕΞΑΣΘΕΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ
ΣΧΙΣΜΑ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΗ
2. ΟΙ ΚΟΜΝΗΝΟΙ ΚΑΙ Η ΜΕΡΙΚΗ
ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
Σελ.
55
http://xtsat.blogspot.gr/

2. Πρόνοια
προνοιάριοι
Ανάκτηση
εδαφών
Αποκατάσταση
βυζαντινής
κυριαρχίας
απόκρουση
Πατζινακών
και
Κουμάνων
μάχη
Εξισλαμισμός
Μ. Ασίας
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
xtsat.blogspot.gr

3. Το έργο των σημαντικότερων
αυτοκρατόρων της
και οι προσπάθειες
ανόρθωσης της αυτοκρατορίας .
Κατανόηση του
ως βασικού
χαρακτηριστικού της εσωτερικής
πολιτικής των Κομνηνών.

4. Αλέξιος Α΄
(1081-1118)
Ιωάννης Β΄
(1118-1143)
Μανουήλ Α΄
(1143-1180)
Αλέξιος Β΄
( 1180-1183)
Ανδρόνικος Α΄
(1183-1185)
Η δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185)
Σημαντική η συμβολή των τριών πρώτων Κομνηνών
Στην
αναδιοργάνωση του
Βυζαντινού κράτους
Στην ανακατάληψη
άλλοτε βυζαντινών
επαρχιών
Στη σταθεροποίηση
της κυριαρχίας
Βυζαντινών στα
Βαλκάνια
Στην αντιμετώπιση
των τριών πρώτων
Σταυροφοριών

5. I. Η ΕΞΑΣΘΕΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ
ΣΧΙΣΜΑ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΗ
2. ΟΙ ΚΟΜΝΗΝΟΙ ΚΑΙ Η ΜΕΡΙΚΗ
ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
α. Κατάσταση της αυτοκρατορίας. Σελ.
55
http://xtsat.blogspot.gr/
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας

6. Από ποιους λαούς
κινδύνευε το Βυζάντιο
όταν ανέβηκε στο
θρόνο ο Αλέξιος Α΄
Κομνηνός και ποια
ήταν η δράση τους;

7. Αλέξιος Α΄ Κομνηνός, Μικρογραφία από χειρόγραφο
του 12ου αι. (Βατικανό, Biblioteca Apostolica
α. Κατάσταση της αυτοκρατορίας.
Όταν ο , ο ιδρυτής της δυναστείας των
Κομνηνών, ανήλθε στον θρόνο, το Βυζάντιο δεχόταν επίθεση και
κινδύνευε σε όλα τα μέτωπα.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1081
Κουμάνοι - Πατζινάκες
Νορμανδοί
Σελτζούκοι Τούρκοι

8. Αλέξιος Α΄ Κομνηνός ( 1081-1181).
Η Αλεξιάδα, έργο της κόρης του Άννας
Κομνηνής, αποτελεί την κυριότερη πηγή για τη
ζωή και το έργο του Αλέξιου Α΄.
Η Άννα Κομνηνή ,από τις σημαντικότερες μορφές της πνευματικής ζωής της
αυτοκρατορίας κατά τον 12ο αιώνα, ήταν κόρη και πρωτότοκο παιδί του
Βυζαντινού αυτοκράτορα Αλέξιου Α' Κομνηνού και της αυτοκράτειρας Ειρήνης
Δούκαινας. Στο ιστορικό της έργο «Αλεξιάς» καθρεφτίζεται η μεγάλη παιδεία της,
η αρχαιομάθειά της και προπαντός η αφοσίωση και ο θαυμασμός της για τον
πατέρα της.
"Διάβασε τους μεγάλους ποιητές της αρχαιότητας, τον 'Ομηρο και τους
λυρικούς, τους τραγικούς και τον Αριστοφάνη, τους ιστορικούς όπως τον
Θουκυδίδη και τον Πολύβιο, τους ρήτορες όπως τον Ισοκράτη και τον
Δημοσθένη. Διάβασε τις πραγματείες του Αριστοτέλη και τους Διαλόγους
του Πλάτωνα και από την επαφή αυτή με τους περίφημους συγγραφείς
διδάχθηκε την τέχνη της σωστής έκφρασης καθώς και τα πιο τέλεια
επιτεύγματα του ελληνισμού. Μπορούσε να απαγγείλει με άνεση Ορφέα και
Τιμόθεο, Σαπφώ και Πίνδαρο, Πορφύριο και Πρόκλο, την Ποικίλη Στοά και
την Ακαδημία" (Charles Diehl, Figures Byzantines).

9. I. Η ΕΞΑΣΘΕΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ
ΣΧΙΣΜΑ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΗ
2. ΟΙ ΚΟΜΝΗΝΟΙ ΚΑΙ Η ΜΕΡΙΚΗ
ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
β. Εσωτερική πολιτική
Σελ.
55
http://xtsat.blogspot.gr/
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας

10. Τι ήταν ο θεσμός
της Πρόνοιας και
ποιοι τον
εφάρμοσαν;

11. Στηρίχτηκαν στους
ευγενείς
(και όχι στις αγροτικές μάζες
όπως η δυναστεία των Ισαύρων)
Εφάρμοσαν
Ισόβια παραχώρηση
αγροκτημάτων και
φορολογικών εσόδων στους
που ονομάζονται
ως αντάλλαγμα η
παροχή στρατιωτικών
υπηρεσιών
Οι Προνοιάριοι ή
στρατιώτες έγιναν
η άρχουσα τάξη του
Βυζαντίου.
Οι απλοί αγρότες
βυθίστηκαν στην αθλιότητα
ενώ οι δυνατοί / προνοιάριοι
κυριάρχησαν στην πολιτική,
οικονομία, κοινωνία.
β. Εσωτερική πολιτική.
Ποια η διαφορά ανάμεσα
στους προνοιάριους ή
στρατιώτες και στους
στρατιώτες-καλλιεργητές του
7ου-8ου αι.;

12. Για ποιο θέμα επικρίνει ο Νικήτας Χωνιάτης το Μανουήλ Α’;
Ποια είναι τα επιχειρήματά του;
Ο Νικήτας Χωνιάτης ή Ακομινάτος (περ. 1155 -
περ. 1216) ήταν Βυζαντινός Έλληνας υψηλόβαθμος
αξιωματούχος του βυζαντινού κράτους και
ιστορικός. Θεωρείται ο σημαντικότερος βυζαντινός
ιστορικός του 12ου αιώνα, όντας αυτόπτης
μάρτυρας της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης
από τους Σταυροφόρους στις 13 Απριλίου 1204

13. Για ποιο θέμα επικρίνει ο Νικήτας Χωνιάτης το Μανουήλ Α’; Ποια
είναι τα επιχειρήματά του;
Συμπέρασμα
Οι προνοιάριοι για να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους συμφέροντα και να αντλήσουν πλούτη
προκάλεσαν πολύ μεγάλα προβλήματα που είχαν ως αποτέλεσμα τη στρατιωτική κατάρρευση της
αυτοκρατορίας.
Η πολιτική αυτή είχε σοβαρές για το Βυζάντιο:
α) οι κατώτερες τάξεις υπέφεραν από
την αρπακτική διάθεση των προνοιάριων.
Β) ο στρατός έχασε την πειθαρχία του
και την ποιότητά του.
Γ) καταστράφηκαν επαρχίες ή χάθηκαν
για την αυτοκρατορία.
Σύμφωνα με τον Χωνιάτη, ο Μανουήλ Α΄ δε χρησιμοποίησε σωστά το θεσμό της Πρόνοιας.
Έκανε προνοιάριους ακατάλληλους ανθρώπους. Όσοι διέθεταν ένα περσικό άλογο ή κατέθεταν λίγα χρυσά
νομίσματα στελέχωναν το στρατό, αδιάφορο αν ήταν άπληστοι, ανίκανοι και αδίστακτοι. Ο Μανουήλ τους έδινε
γόνιμα χωράφια και φορολογούμενους.

14. I. Η ΕΞΑΣΘΕΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ
ΣΧΙΣΜΑ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΗ
2. ΟΙ ΚΟΜΝΗΝΟΙ ΚΑΙ Η ΜΕΡΙΚΗ
ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
γ. Εξωτερικές επιτυχίες
Σελ.
55
http://xtsat.blogspot.gr/
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας

15. Ποιες εξωτερικές
επιτυχίες σημείωσε ο
Αλέξιος Α΄ Κομνηνός
και με ποιους τρόπους;

16. γ. Εξωτερικές επιτυχίες.
Αλέξιος Α΄
(1081-1118)
Ο ανέκτησε τη δυτική Μ. Ασία
(Νίκαια, Σμύρνη, Έφεσος, Σάρδεις)
• εκμεταλλευόμενος επιδέξια τις επιχειρήσεις των
σταυροφόρων στη Μ. Ασία
• και, βασιζόμενος στις συμφωνίες που υπέγραψε με
τους αρχηγούς τους στην Κωνσταντινούπολη.
Απαλλάχτηκε από τις επιδρομές των
και των στα
Βαλκάνια
• αξιοποιώντας τη διπλωματία και τον πόλεμο

17. Κουμάνοι: Θωρακισμένοι ιππείς με τη χαρακτηριστική προσωπίδα στην
περικεφαλαία τους, και ένοπλη πριγκήπισσα (copyright: Osprey publishing)

18. Ο Γοδεφρείδος του Μπουιγιόν και οι άλλοι βαρώνοι της Πρώτης
Σταυροφορίας στο αυτοκρατορικό παλάτι τουΑλέξιου Κομνηνού
Η είσοδος του Βαλδουίνου στην Έδεσσα τον Φεβρουάριο
του 1098 - έργο του J.Robert-Fleury (1840)
H Πρώτη Σταυροφορία διήρκεσε τρία
χρόνια, από το 1096 ως το 1099. Είχε ως
αποτέλεσμα την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ
από τους Σταυροφόρους, πολεμιστές από τη
Δυτική Ευρώπη, οι οποίοι ξεκίνησαν από τις
πατρίδες τους με αυτό το σκοπό.

19. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1118 στο τέλος της
βασιλείας του Αλεξίου Α΄
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1081 με την άνοδο
στο θρόνο του Αλεξίου Α΄
Να συγκρίνετε τους δύο χάρτες.
Εντοπίστε τις περιοχές που ανέκτησε ο
Αλέξιος Α΄.
γ. Εξωτερικές επιτυχίες.

20. Ο Ιωάννης Β΄ Κομνηνός (αδερφός της 'Αννας) και η σύζυγός του Ειρήνη (από ψηφιδωτή
παράσταση στην Αγία Σοφία). Ο Ιωάννης Β' έλαβε από τον ετοιμοθάνατο πατέρα του το
αυτοκρατορικό δαχτυλίδι ("σφραγιστήρα δακτύλιον") και κυβέρνησε από το 1118 μέχρι το
θάνατό του το 1143.
Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός
εξέπνευσε στις 15
Αυγούστου 1118. Τις
τελευταίες ημέρες της
ζωής του δεν τις πέρασε
σε ηρεμία. Η σύζυγός του,
Ειρήνη Δούκα, και η κόρη
του, Άννα, συνωμοτούσαν
για να μην τον διαδεχθεί ο
γιος του Ιωάννης στο
θρόνο, αλλά ο σύζυγος της
Άννας, Νικηφόρος
Βρυέννιος. Το σχέδιο τους,
όμως, απέτυχε. Ο Ιωάννης
πήγε μυστικά στο
μοναστήρι των
Μαγγάνων,[8] όπου
βρισκόταν ο πατέρας του
και πήρε το αυτοκρατορικό
δαχτυλίδι από το χέρι του
λίγες ώρες πριν πεθάνει.

21. «Ο νόμιμος κληρονόμος του αυτοκράτορα, ο Ιωάννης, έμεινε
κλειδαμπαρωμένος στο Ιερόν Παλάτιον με την σφραγίδα της
εξουσίας, και η πρωτότοκη Άννα, η καισάρισσα, ωρύονταν,
και η θεοσεβούμενη Ειρήνη Δούκαινα η Αυγούστα,
καταριόταν, και άπλυτος ο Αλέξιος ο Πρώτος ο Κομνηνός,
παρατημένος Δεκαπενταύγουστο στο ανάκτορο του Αγίου
Γεωργίου των Μαγγάνων, σ’ ένα δωμάτιο στον πέμπτο
όροφο, ούτε τον νεκροστόλισαν ούτε τον έψαλαν, όπως του
άξιζε, μ΄ ένα σκουφάκι μόνον κόκκινο στην κεφαλή• έξελθε,
βασιλεύ, ο Βασιλεύς των βασιλέων, ο Άρχων του κόσμου σε
καλεί, ο Άρχων των αρχόντων, μάταιε, σε αναμένει»
Στον πρόλογο της Aλεξιάδος της θρηνεί,
για την χηρεία της η Άννα Κομνηνή.
Εις ίλιγγον είν’ η ψυχή της. «Και
ρείθροις δακρύων», μας λέγει, «περιτέγγω
τους οφθαλμούς..... Φευ των κυμάτων» της ζωής της,
«φευ των επαναστάσεων». Την καίει η οδύνη
«μέχρις οστέων και μυελών και μερισμού ψυχής».
Όμως η αλήθεια μοιάζει που μια λύπη μόνην
καιρίαν εγνώρισεν η φίλαρχη γυναίκα·
έναν καϋμό βαθύ μονάχα είχε
(κι ας μην τ’ ομολογεί) η αγέρωχη αυτή Γραικιά,
που δεν κατάφερε, μ’ όλην την δεξιότητά της,
την Βασιλείαν ν’ αποκτήσει· μα την πήρε
σχεδόν μέσ’ απ’ τα χέρια της ο προπετής Ιωάννης.
Κ. Π. Καβάφης, Άννα Κομνηνή
Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)
Ιωάννης Ζωναράς
Μετάφρ. Μάρω Δούκα, Ένας Σκούφος από Πορφύρα

22. Ποιες εξωτερικές
επιτυχίες σημείωσαν ο
Ιωάννης Β΄ Κομνηνός
και ο Μανουήλ Α΄
Κομνηνός;

23. γ. Εξωτερικές επιτυχίες.
Ιωάννης Β΄
Κομνηνός
(1118-1143)
Ο κατέκτησε
διάφορα ξένα κρατίδια στη Μ.Ασία (έφτασε
ως τη συριακή Αντιόχεια)
Επέβαλε την κυριαρχία του στους
στα Βαλκάνια
Προσπάθησε να θέσει υπό βυζαντινή
κηδεμονία το που
αποτελούσε μια αναδυόμενη δύναμη.

24. Ο Ιωάννης Κομνηνός το Μάρτιο του 1143, σε ένα κυνήγι αγριόχοιρων στον Ταύρο, πληγώθηκε στο χέρι από βέλος. Αρχικά
δεν έδωσε σημασία, αλλά η κατάστασή του επιδεινώθηκε. Το τέλος δεν φαινόταν μακριά. Πριν αφήσει την τελευταία του
πνοή, φρόντισε για τις τελευταίες λεπτομέρειες και κυρίως για τη διαδοχή του. Μοίρασε απλόχερα δώρα σε όσους τον
είχαν υπηρετήσει πιστά επί τόσα χρόνια και σε τόσες εκστρατείες. Από τους δύο γιους που του απέμεναν, τον Ισαάκιο και
τον Μανουήλ, επέλεξε ως διάδοχό του τον Μανουήλ, ως ικανότερο. Ήταν Κυριακή του Πάσχα, 4 Απριλίου του 1143, όταν
ο Ιωάννης με τα αδύναμα χέρια του έστεψε με δυσκολία τον Μανουήλ. Στις 8 Απριλίου εξομολογήθηκε για τελευταία φορά
σε έναν μοναχό από την Παμφυλία. Το βράδυ της ίδιας ημέρας άφησε την τελευταία του πνοή, έχοντας τη συνείδησή του
ήσυχη ότι είχε αγωνιστεί όσο λίγοι για το καλό της Αυτοκρατορίας και των υπηκόων του.
Ο θάνατος του Ιωάννη Β΄ και η στέψη του
Μανουήλ, Χειρόγραφο BNF, Paris XIIs

25. Το βυζαντινό κράτος στο τέλος της βασιλείας
του Ιωάννη Β΄(1143)
γ. Εξωτερικές επιτυχίες.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1143 στο
τέλος της βασιλείας του Ιωάννη Β΄

26. γ. Εξωτερικές επιτυχίες.
Μανουήλ Α΄
Κομνηνός
(1143-1180)
Ο ακολούθησε
φιλοδυτική εσωτερική πολιτική και
στηρίχθηκε στις υπηρεσίες των Λατίνων.
Κυριάρχησε στα βορειοδυτικά Βαλκάνια:
ταπείνωσε τους
και συνήψε ειρήνη με τους .
Συνέχισε τις εκστρατείες του πατέρα του
κατά των
Μανουήλ Α΄ Κομνηνός,Τμήμα
μικρογραφίας από χειρόγραφο του 1166
(Βιβλιοθήκη του Βατικανού).

27. ► Πώς χαρακτηρίζει ο Γουλιέλμος ο
Τύριος τους Έλληνες; ► Πώς
χαρακτηρίζει τον Μανουήλ Κομνηνό;
► Πώς κρίνει την πολιτική του
αυτοκράτορα έναντι των Λατίνων; ►
Γιατί πιστεύει ότι οι Έλληνες μισούν
τους Λατίνους;

28. Ο Μανουήλ Α΄ με τη σύζυγό του Μαρία
της Αντιοχείας. Μικρογραφία.12ος αι.
Αποστολική Βιβλιοθήκη Βατικανού
Το βυζαντινό κράτος στο τέλος της βασιλείας
του Μανουήλ Α’ (1189)
γ. Εξωτερικές επιτυχίες.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία το
1189 στο τέλος της βασιλείας
του Μανουήλ Α΄

29. γ. Εξωτερικές επιτυχίες.
Η εξωτερική πολιτική των Κομνηνών
στηρίχτηκε στη διπλωματία
Εφαρμογή του
δόγματος « διαίρει
και βασίλευε»
Μέθοδος εξαγοράς
ενός γειτονικού λαού
για να καταπολεμήσει
ένα άλλο βάρβαρο
γείτονα
Αξιοποίηση των
Σταυροφόρων

30. I. Η ΕΞΑΣΘΕΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ
ΣΧΙΣΜΑ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΗ
2. ΟΙ ΚΟΜΝΗΝΟΙ ΚΑΙ Η ΜΕΡΙΚΗ
ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
δ. Η στρατιωτική κατάρρευση Σελ.
55
http://xtsat.blogspot.gr/
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας

31. Ποιες ήταν οι
συνέπειες της ήττας
στο Μυριοκέφαλο της
Φρυγίας; Με ποια άλλη
ήττα του βυζαντινού
στρατού συγκρίθηκε;

32. δ. Η στρατιωτική κατάρρευση.
Η εμπλοκή του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού στο ιταλικό μέτωπο ενθάρρυνε το σουλτάνο των
Σελτζούκων να ανανεώσει τις επιθέσεις του κατά των εδαφών του Βυζαντίου.
Ο βυζαντινός στρατός δεν μπόρεσε να ανακόψει την πρόοδο των Τούρκων
και στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας (1176) σχεδόν εξολοθρεύτηκε.
Ο ίδιος ο Μανουήλ συνέκρινε την ήττα αυτή με την
καταστροφή που είχε υποστεί το Βυζάντιο πριν από 105
χρόνια στο Ματζικέρτ.
Συνέπειες ήττας Βυζαντινών
1.παγιώθηκε η θέση των Τούρκων
2. επηρεάστηκε καθοριστικά η
φυσιογνωμία της Μ. Ασίας.
3.εξισλαμισμός των μικρασιατικών
επαρχιών που άλλοτε αποτελούσαν τους
πνεύμονες του Βυζαντινού κράτους
(Αίτια: καταλήψεις πόλεων, σφαγές, φυγή
των χριστιανών, πείνα, πανούκλα)

33. Κιλίτζ Αρσλάν
δ. Η στρατιωτική κατάρρευση.Μυριοκέφαλο της Φρυγίας

34. Η στρατιωτική
ανασυγκρότηση της
Αυτοκρατορίας
βασίστηκε στο
θεσμό της
Πρόνοιας.
Οι συμφωνίες που
πραγματοποίησαν οι
Κομνηνοί με τους
οδήγησαν στην
αποκατάσταση της
βυζαντινής κυριαρχίας
στη Μ.Ασία.
Η ήττα των Βυζαντινών
στο Μυριοκέφαλο της
Φρυγίας είχε ως
αποτέλεσμα την εδραίωση
της κυριαρχίας των
Σελτζούκων Τούρκων στη
Μ. Ασία.
Η εθνολογική σύσταση
της Μ. Ασίας άλλαξε
λόγω του
εξισλαμισμού και της
φυγής των
Χριστιανών.
Αξίζει να προσέξουμε