Innovatie in de medische beoordeling van de rijvaardigheid van senioren

1. Dr. Mark Lutin
Jessa Ziekenhuis
Dienst Geriatrie
Hasselt
Innovatie in de medische
beoordeling van de
rijvaardigheid bij senioren
ZORGIDEE: INNOVATIES IN DE ZORG
Uhasselt (Campus Diepenbeek) - Maandag 13 december 2010

2. Rijvaardigheid bij senioren : een probleem ?
1908 : Henry Ford - Carl Benz
Autorijden : universele en toegankelijke vaardigheid
Levensverwachting : 50 jaar gestegen tot 78,1 / 83.1 j.
Vergrijzing van de bevolking
2050 : aantal 80 plussers X3
Mobiliteit van senioren
Mobiliteit is een belangrijk punt van levenskwaliteit

3. Rijvaardigheid bij senioren : een probleem ?
Demografische veranderingen zijn belangrijk gezien het aantal
ongevallen en de ernst van de letsels toeneemt na de leeftijd van 65
jaar per gereden kilometer
De betrokkenheid bij een ongeval wordt vergelijkbaar met 18-25 jarigen
Senioren overlijden meer bij ongevallen

4. Rijvaardigheid bij senioren : een probleem ?
Hoe kan verouderen de kans vergroten op een menselijke fout ?
Statistiek van inbreuken :
- negeren van verkeerstekens
- niet recht voor zich uit rijden
- indraaien
- verkeerde afrit nemen
- aanstoten tegen borduur of voetpad
- verloren rijden
- zich vergissen van rem-en gaspedaal
- zonder reden stoppen
Vermindering in dynamisch zicht en reactietijd + probleem van
verdeelde aandacht.

5. Rijvaardigheid bij senioren : een probleem ?
Vooral leeftijdsgebonden aandoeningen: cognitieve achteruitgang
Dementering : 10 % van de chauffeurs ouder dan 65 jaar
: 26 % 85 jarigen.
Welke veranderingen zorgen voor onveilig rijgedrag bij dementering.
- geheugenprobleem
- verminderde aandacht
- gestoorde visuele perceptie - visuspartiële stoornissen
- verminderde gezichtsveld

6. Rijvaardigheid bij senioren : een probleem ?
Bestuurders met Alzheimer ziekte :
- 5 x meer kans op ongeval (Friedland et al.)
- 1/2 had een ongeval voor ze stopten met rijden (Lucas-Blaustein)
- 1/3 reeds een ongeval bij het begin van de ziekte
80 % blijft rijden na ongevallen, gemiddeld nog 3 jaar (1/3 nog enkele
ongevallen)
Bij weinigen geeft het stellen van de diagnose van dementering aanleiding tot
rijstop.

7. Rijvaardigheid bij senioren : een probleem ?
Identificeren van senioren met verhoogd ongevallenrisico
Niet lichtvaardig zijn in beslissing tot rij-ongeschiktheid
Studies tonen de negatieve invloed van rijverbod aan
Rijverbod = isolement - meer hulpbehoevend - opname WZC
Meer nadruk leggen op het onderhouden van de rijvaardigheid
Negatieve perceptie van rijvaardigheid bij senioren
Verminderde medische conditie compenseren door “voorzichtiger” rijgedrag

8. Wat zegt de wet ?
Lacunes in de huidige wetgeving:
- doelstelling identificeren senioren met risicovol rijgedrag wordt niet bereikt
- er wordt gerekend op zelfrapportering
- rapporteren door de arts kan schade brengen aan vertrouwensrelatie
- arts moet balans opmaken tussen mobiliteit en veiligheid
Een beslissing enkel op basis van medisch onderzoek (rijgeschiktheid) kan in
vele gevallen een onrechtmatig verbod tot deelname aan het verkeer betekenen
Studies: Cognitieve testen zouden misschien niet voorspellend zijn voor de
rijvaardigheid van de individuele senior (wel bij post-CVA)
Studies die een significante relatie aantonen tussen neuropsychologische testen
en rijvaardigheid bij Alzheimer patiënten bestaan niet

9. Rijgeschiktheid versus rijvaardigheid
MMS-E is van zeer beperkte waarde
Assessment van ADL- functie : betere relatie (leidraad)
Caregiver rating : theoretisch belangrijk, doch subjectief
Aantal recente ongevallen
Rijhistoriek kan wel voorspellend zijn voor de rijvaardigheid.
Senioren met een grote rijervaring zijn minder onderhevig aan
leeftijdsgebonden veranderingen wat betreft rijvaardigheid.
Aantal afgelegde kilometers : “rond de kerk rijden”
minder km = minder ervaring

10. Rijgeschiktheid
Behoud van mobiliteit bij senioren mag niet enkel beslist op
basis van een medisch onderzoek, doch moet in vele
gevallen aangevuld door een rijvaardigheidstest.
Nood aan follow up : in de toekomst veilig rijden ?

11. Nederland !!!
Rijbewijs steeds afgeleverd voor een periode van 10 jaar
Vernieuwing is op basis van eigen verklaring
Vanaf 70 jaar: eigen verklaring + medische keuring (niet huisarts)
evt. vernieuwing voor 5 jaar.
CDR 2 - 3 : altijd rijongeschikt
CDR 0.5 - 1 : rijtest moet afgelegd worden :
geschiktheidstermijn = 1 jaar
CBR onderzoekt rijgeschiktheid en rijvaardigheid
- vrijwillige procedure
- onvrijwillige procedure
CBR vordert een onderzoek op basis van vermoeden
meegedeeld door politie, huisarts, oogarts, hulpverlener

12. Nederland !!!
2007 : CBR. 38 000 senioren ouder dan 70 jaar naar oogarts verwezen.
Per jaar : in stijgend aantal
1000 rijtesten bij senioren met een CDR 0.5-1
CBR neemt rijtesten af vanuit vele oproepcentra en revalidatiecentra
steeds in de buurt van betrokkene

13. Ons project: rijgeschikheid & rijvaardigheid
Problematiek van rijgeschiktheid & rijvaardigheid van senioren
behoort tot onze dagelijkse medische praktijk
Afdeling Geriatrie van Jessa Ziekenhuis in samenwerking met
het Instituut voor Mobiliteit van de Universiteit Hasselt (prof. Tom
Brijs) project in verband met rijvaardigheid bij senioren
Via IMOB toegang tot de nieuwste technologische mogelijkheden:
rijsimulator

14. Rijsimulator
Voordelen van de rijsimulator:
- veilige omgeving
- manipulatie van de omgeving (rondom beeld van 180°)
autosnelweg - landelijk- stedelijk
kruispunten
verkeersdrukte - risicovolle situaties
gekende knelpunten bij senioren
Op openbare weg niet mogelijk of onverantwoord
IMOB : uitgebreide ervaring met verkeersveiligheidsonderzoek
: rijvaardigheid bij MS-patiënten

15. Rijsimulator

16. Onderzoeksvragen
1. Relatie tussen objectieve rijprestaties van senioren in de rijsimulator
en het aantal gerapporteerde ongevallen?
2. Relatie tussen objectieve rijprestaties van senioren in de rijsimulator en
verschillende visuele, cognitieve en sensori-motorische
(dys)functies zoals afgeleid uit scores op verschillende klinische testen?
3. Relatie tussen de objectieve rijprestaties van senioren in de rijsimulator en de
subjectieve beoordeling van de eigen prestaties
(Driver Decision workbook)?
4. Kan rijvaardigheid van senioren verbeterd worden aan de hand van
training in de rijsimulator in combinatie met een training van de
cognitieve vaardigheden?

17. Studiedoel - Studiepopulatie - Studieopzet
Kan rijvaardigheid van senioren verbeterd worden aan de hand van
training in de rijsimulator in combinatie met een training van de
cognitieve vaardigheden ?
=> trainingsmodules in de rijsimulator
=> rijsimulator = assessmenttool + trainingstool
Studiepopulatie
: senioren van 75 jaar en ouder
: geldig rijbewijs B en nog zelfstandig rijden
: exclusie recent CVA of sequel
Studieopzet
: 60 deelnemers
: 2 topics
- klinisch asssessment
- cognitieve testen en rijvaardigheid

18. Klinisch assessment
- Klinisch - lichamelijk onderzoek
- Functionele testen:
• Timed “up & go” test
• Four balance test scale
• Functional reach test
- Visus nazicht:
• Snellen chart: (0.6)
• Visual field bij confrontatie

19. Cognitieve testen
- MMS-E met Clock Drawing Test
- ADS (Amsterdamse dementie schaal)
- MOCA (Montreal cognitive assessment)
- Cijferreeksen (uit vlaamse dementie batterij) : auditief-verbale aandacht
- TMT (Trail making test : A = gerichte en selectieve visuele aandacht
: B = alternerende en verdeelde aandacht
- Constructie tekenen
- Complexe figuren van Rye
- UFOV
- Attention Network test (ANT)
- Kennis van verkeersreglement : Stroke Driver Screening Assessment

20. Rijvaardigheid op de simulator
- opwarmingsritten
- testritten in ≠ verkeerssituaties
- links afdraaien op kruispunt
- invoegen op autosnelweg
- complexitiet van de omgeving
- aanpassen van verkeersdrukte
- uitkomstenmaten :
- volgafstand
- versnelling
- remgedrag
- “lane keeping”
- inhaalgedrag
- hiaatacceptatie

21. Holistische visie op ouderenzorg
“Naast de bekommernis voor goede geriatrische zorg in het
ziekenhuis, de continuïteit van de zorg in de thuissituatie, gaat
nu onze zorg naar de senioren die onderweg zijn”

27. Contact
•Dr. Mark Lutin of Anita Jans
Jessa Ziekenhuis Hasselt - 011 28 91 11
• Aanmelden van mogelijke deelnemers aan
rijvaardigheidsstudie : 011/28.97.64 van maandag tot
vrijdag tussen 9 en 16.30 u.