insan bilgisayar etkileşimi kitabı notları

1. İNSAN BİLGİSAYAR ETKİLEŞİMİ
Dr. Kürşat Çagiltay’a, bu sunumları benim ile paylaştıgı için teşekkür ederim
Engin KURŞUN, Dr.

2. Bilgiler
 Engin Kursun
 E-posta: ekursun@atauni.edu.tr
 Oda No: 316
 Tel: 4012
 Ders Web Alanı:
http://moodle.atauni.edu.tr/moodle/
 İletişim
 Ödevler
 Kaynaklar (ders izlencesi yakında web sayfasında)
 E-postalarınızı ve dersin web alanını düzenli
olarak kontrol etmelisiniz

3. Siz
 Tanışma
 Moodle’ a kayıt
 Ön Bilgi- Kavram haritası

4. DERSİNKİTABI

5. Ödevler
 Tasarım günlügü ve sunumu
 Fakültedeki bir kullanılabilirlik problemi ve çöz.
 İçinde çip barındıran bir ürün için kul. prob. ve çöz
 Sizin seçtiginiz bir kullanılabilirlik problemi ve çöz.

6. Dersin Amaçları
 İBE alanı tanıtmak
 Kullanılabilirlik calismalari nedir, nasil yapılır
 Alanımızda İBE den nasil faydalanılabilinir
 Paradigma degisimi

7. Dönem Boyunca Ders Akışı
H2
Tanışma + Ders hakkında genel bilgi + İBE
Kısa bir giriş
H3 İnsan Bilgisayar Etkileşimine Genel Bakış
H4
İnsan Bilgisayar Etkileşiminin Fiziksel ve
Felsefi Boyutu
H5 İnsan Bilgisayar Etkileşiminin Bilişsel Boyutu
H6 Kullanılabilirlik
H7 Kullanılabilirlik
H8 Kullanılabilirlik

8. İnsan Bilgisayar Etkilesimi
 İnsan mı teknolojiye uymalı? Yoksa teknoloji
mi insana?
 Neden Bilgisayar-İnsan Etkileşimi degil?
 İBE insana ve insanın ihtiyaçlarına yönelik
üretilmesini hedefler
 Kullanılabilirlik: İBE nin enfazla üzerinde
çalıştıgı konu
 Kolay ögrenilir, kolay hatırlanır, minumum hata,
hatadan kurtulmak icin çözüm sunan

9. İnsan Bilgisayar Etkilesimi
İnsan
Bilgisayar
Etkileşimi
(İBE)
Bilgisayar
Bilimi
Ergonomi
Bilişsel Psikoloji
Grafik ve
Endüstriyel
Tasarım
Sosyoloji
Antropoloji
Eğitim
Yazılım
Mühendisliği
Örgütsel
Psikoloji

10. İBE’ nin Temel Bileşenleri
Kullanıcı
Araç/Arayüz
Bağlam
Görev

11. İBE Çalışmalarının Çerçevesi
 İnsanların teknoloji kullanımını etkileyen özellikleri
nelerdir?
 Teknolojinin insanların teknolojiyi kullanımına etki
eden yönleri nelerdir?
 İnsanlar etkileşimli yeteneklerini nasıl edinir ve
kavramlaştırır?
 İnsanların ihtiyaçlarını teknik olanaklarla nasıl
eşleştiririz?
 Teknoloji organizasyonları nasıl etkiler?
 Kullanılabilir (usable) teknolojiler nasıl
tasarlanabilir?

12. Neden İBE
 Sıradan kullanıcı nüfusunun artması
 Organizasyonların bilişim sistemlerine
bagımlılıgı
 Üretkenlik ikilemi
 Donanım masraflarının düşmesi ama yazılım
ve insan masrafının artması. Bankacılık
 Teknolojinin kritik uygulama alanları
 Tıp, Ordu, Bankacılık

13. Tasarım problemi
 Önce para sonra
kart?
 Önce kart sonra
para?
 Kart unutmanın
maliyeti US$2-4.5
milyon

14. Alışveriş Sitesi

15. Bakmak ya da Bakmamak

16. Belki birgün tasarımcıların istedigi türde
kullanıcılar da üretilir 

17. Tasarım problemi
 ABD Vincennes Hürmüz boğazında
 Bir ucagın yaklastıgına dair bilgi geliyor
 Murettabat karasız kalıyor ucak alcaliyor mu
yukseliyor mu diye?
 Hızlı karar verilmeli
 F-14 sanılan savaş uçağı vuruluyor
 Iran yolcu ucagi (Air fligth 655)

18. Tasarım problemi
 Gemi kontrol odasinda, pozisyon ve boy bir
ekranda, yükseklik diğer ekranda gösteriliyor. Bu
yanlış kararın alınmasında ciddi bir rol oynuyor.

19. Singapur Havayolları KazasıTasarımproblemi–Felaket:
Ölen:79yolcu,4Kabinekibi,
Yaralı:57yolcu,13kabin,1
kokpit

20. Singapur Havayolları Kazası

21. Kullanılabilirlik
 Bir uygulamanın kullanılabilirligi, kullanıcıların
belirli görevleri, belirli bir baglamda etkili,
verimli ve memnuniyet ile yerine getirmelerine
denir.
ISO Ergonomi gereksinimleri, ISO 9241 bölüm
11: Kullanılabilirliğin belirlenmesi ve ölçütleri
için kılavuz.

22. Kullanım Baglamı
Kullanılabilirlik (ISO)
Şekil-1- ISO 9241-Bölüm 11 Standardına göre
kullanılabilirliğin gösterimi
Kullanılabilirlik
İstenilen
çıktı
Kullanım
çıktısı

23. Kullanılabilirlik
 Etkililik: Kullanıcıların uygulamayı kullanarak
yapması beklenen işleri ne kadar başarabildigini
ifade eder
 Örnek: Amaç bir web sitesindeki bilgiye
erişmekse, Etkililik= kullanıcının dogru veriyi
bulma başarısıdır.

24. Verimlilik
 Verimlilik: Belirlenen işi yapmak için kullanılan
diger kaynaklar (zaman, maliyet vb.) verimlilik
ölçümü ile degerlendirilir.
 Örnek: Bir web sitesinin kullanımında, verimlilik
bir görevi tamamlamak için geçen zaman ya da
izlenen yoldur.

25. Memnuniyet
 Memnuniyet: Kullanıcının uygulamayı kullanırken
oluşan fikirlerinin (begenilenler, begenilmeyenler
vb.) ölçüsünü ifade eder.
 Etkililik ve Verimliligin memnuniyet üstünde pozitif
tesiri vardır
 Ayrıca:
 Diger teknolojiler ile kişisel tecrübe?
 Çalışma tarzı?
 Kullanıcının kişiligi?
 Ürün estetigi?

26. Kullanılabilirlik
 Kullanım kolaylıgı
 Kullanımdaki başarı ve hız
 Hata sayısı
 Ögrenme kolaylıgı
 Kalıcılık
 Kullanıcı memnuniyeti

27. Fiziksel Etkinlik
Bilişsel Etkinlik
Algılama
Yorumlama
Değerlendirme
Hedefler
Gerçekleştirme
Yapmak
İstenen
Hareketin
Belirlenmesi
Beklenti
Norman (1987) Seven stages of user activities involved in the performance of a ta

28. Yeni uygulamarı ögrenmek

29. Kullanılabilir
 Üretilen teknolojinin
kullanımının, o
teknojik ürünün
içinden çıktıgı kutuyu
açmak kadar kolay
olması

30. Kullanılabilirlik kriterleri koymak
 “Ürün X, kullanıcıların %70’i
tarafından, ek bir eğitim
gerektirmeksizin, bütün görevleri %95
dogrulukla, var olan diger
uygulamanın kullanımından %25
daha hızlı ve en azından eşit
seviyede memnuniyet göstererek
kullanılmaktadır.”
EtkililikVerimlilik
Memnuniyet

31. Veya.....
 “Ürün X kullanıcıların %80’i
tarafından, 2 günlük bir egitimle,
görevlerin %90’dan fazla bir
dogrulukla, var olan bir uygulama ile
aynı yeterlilikle ve memnuniyette bir
artışla kullanılmaktadır.”

32. Bunun yerine....
 “Ürün X kullanışlıdır.”
(Anlamsız bir ifade)
 “Bu yeni uygulama bir öncekinden daha
kullanışlıdır.”
Hangi anlamda daha kullanışlı? Kimin için? Ve
nerede? Soruları cevap bekler...

33. Ya da
 Ürün Y, kullanıcıların ¾’ü tarafından,
20 dakikalık bir egitimle, tüm
görevlerin %100 bir dogrulukla, her
görevin 2 dk yerine getirilerek,
ortalama (5 üzerinden 4) bir
memnuniyetle kullanılmaktadır.

34. Kullanılabilirlik Çalışmaları

35. Göz İzleme
 Göz hareketlerini izleme cihazları
(kullanıcıların nereye, ne kadar süre
baktıkları hakkında objektif ve nicel
veriler)
 Bilgiyi arama davranışları
 En fazla odaklanılan noktaları
keşfetme
 Kullanıcılar ve tasarımlar arasında
karşılaştırma yapma

36. Göz izleme çalışmalarında
kullanılan veriler
Gezinme süresi
Odaklanma
İlgi alanı ve ilgi
alanındaki odaklanma
sayısı
Farklı odaklanma
süreleri
Gezinme
yörüngesi
İlk odaklanma
zamanı
İlgi alanları arasındaki
geçiş yogunlugu

37. CogTool
 CogTool açık kaynak kodlu
 Hazırlanan ya da hazırlanmış bir
arayüzde kullanıcıların nasıl
davranacagını/davrandıgını
modelleyen bir araçtır.
 Biliş, Algı ve Motor davranışları simule
eder.
 Arayüz tasarımcıları, geliştirdikleri
prototipler ile kullanıcı davranışlarını
modellerler.
 İki farklı tasarım modellenip
karşılaştırılabilir

38. Kaynaklar
 1) Booth, P. (1989). An Introduction to Human-
Computer Interaction. Hove, UK: Lawrence
Erlbaum Associates.
 2) Cagiltay, K. İBE Ders Notları
 3) Karacan, Hacer. İBE Ders Notları