1. Үндэсний нойр судлалын сангаас таван улсыг хамруулан судалгаа хийж, аль улсын иргэд
хамгийн бага бөгөөд их унтдаг, сайн нойр авахын тулд унтахын өмнө ямар үйлдэл хийж
заншсан зэргийг судалжээ. Судалгаанд АНУ, Канад, Мексик, Их Британи, Герман, Японы
иргэдийг хамруулж, өдөрт дунджаар хэдэн цаг унтдагийг нь тогтоожээ. Оролцогчдын
хариулснаар бол япончууд өдөрт дунджаар 6 цаг 22 минут унтдагаараа хамгийн бага унтдаг,
эртэч хүмүүс гэдгээ харуулсан бол америкчууд тэднээс ялимгүй илүү боловч бас л хөдөлмөрч
хүмүүс гэдэг нь 6 цаг 31 минут унтдагаас нь харагдана. Ер нь япончуудын гуравны хоёр хувь нь
ажлын өдрүүдэд дандаа долоогоос доош цаг унтдаг бол америкчуудын бараг тал хувь нь ийм
дэглэмтэй гэнэ. Тэгвэл англи, герман, канад, мексикчүүдийн хувьд нойрондоо харьцангуй
өгөөмөр ханддаг хүмүүс бололтой. Британичуудын 39, германчуудын 36, канадуудын 30,
мексикчүүдийн 29 хувь нь л ажлын өдрүүдэд долоогоос бага цаг унтдаг байна.
Эдгээр орны хүмүүс тавтай тухтай нойрсохын тулд ихэвчлэн унтлагын өрөөндөө агаар оруулах,
дуртай үнэртэнээ тавих зэргээр ижил үйлдэл хийдэг бол мексикчүүд долоо хоногт хоёр удаа ор
хөнжлийн даавуугаа солих нь тустай, британичууд унтахын өмнө орондоо халуун ундаа уудаг
заншилтай гэнэ
Нойр гэж юу вэ?
Бид амьдралынхаа гуравны нэгийг унтаж өнгөрүүлдэг. Напелион Бонапарт, Флоренс
Найтенгел, Маргерет Теттчер зэрэг алдартанууд өдөрт 4 цаг л унтдаг байсан бол Томас
Эдисон нойрыг цагийн гарз гэж үздэг байжээ.
Бид яагаад унтдаг вэ?
Ер нь бид яагаад унтдаг юм бэ? Уг асуулт олон зууны турш эрдэмтдийн толгойг
гашилгаж ирсэн хэдий ч одоо болтол яг таг хариулт олдоогүй л байна. Зарим эрдэмтэд
нойр нь өдрийн турш идэвхтэй байх эрч хүчийг өгдөг гэж үздэг ч бодит байдал дээр 8
цагийн турш унтсанаар маш бага буюу 50 ккал энерги хэмнэдэг байна. Энэхүү энергийг
ганц зүсэм хайрсан талх идсэнээр л авч чадах юм.
Ямартай ч бид унтах хэрэгтэй ба яагаад гэвэл чөлөөтэй сэтгэх, шинийг санаачлах, ой
тогтоолт гэх мэт танин мэдэхүйн чадваруудыг хэвийн байлгахад тустай. Өөрөө хэлбэл,
нойр нь тархины үйл ажиллагаанд чухал үүрэгтэй юм.
Бид унтахгүй бол юу болох вэ?
Нойрны гол үүргийг ойлгохын тулд бид унтахгүй байвал яг юу болох вэ гэдгийг мэдэх нь
чухал юм. Нойроор дутагдах нь бидний тархины үйл ажиллагаанд мэдэгдэхүйц нөлөө
үзүүлдэг. Хэрэв та шөнө сууж ажилладаг бол мартамхай, манралтын байдалтай байдаг
талаар мэдэх байх. Ганц шөнө унтахгүй байхад л төвлөрөх болон анхаарал хандуулах
чадвар эрс мууддаг байна.
Нойр муутай удаан явах нь тархины хэл яриа, ой тогтоолт, төлөвлөх зэрэг чадваруудыг
удирддаг хэсэгт нөлөө үзүүлдэг. 17 цагийн турш сэрүүн байхад хоѐр стакан(шилэн аяга)

2. вино уусантай (цусан дахь спиртын хэмжээ - 0.05%) тэнцэх хэмжээгээр хөдөлмөрийн
чадвараа алддаг байна. Энэ нь Их Британи улсад согтуугаар жолоо барих зөвшөөрөгдөх
дээд хэмжээ юм.
Судалгаанаас харахад нойр дутуу явдаг хүмүүс нь хурдтай өөрчлөгдөж буй нөхцөл
байдалд хариу үйлдэл үзүүлэх болон зөв шийдвэр гаргахдаа тааруу байдаг байна. Бодит
байдал дээр үр дагавар нь аюултай ба дутуу нойр нь “Exxon Valdez” хөлөг онгоцны осол,
“Chernobyl” цөмийн цахилгаан станцын дэлбэрэлт, “Three Mile Island” – ын осол,
“Challenger” сансарын хөлгийн дэлбэрэлт зэрэг том гамшиг болохын үндэс болсон байна.
Нойр дутал нь ганцхан танин мэдэхүйн үйл ажиллагаанд нөлөөлөөд зогсохгүй сэтгэл
санаа болон бие мах бодийн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг байна. Удаан хугацаанд
өдрийн цагаар нойр дутуу явсны уршгаар үүсдэг “Sleep apnoea” болон түүнтэй төстэй
өвчнүүд нь стрессдэх болон цусны даралт ихсэх шалтгааны үндэс болдог.
Судлаачид нойр дутуу явах нь таргалах эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг гэж үздэг. Яагаад гэвэл
хоол идэх дур сонирхол өдөөдөг болон жин нэмэхэд шаардлагатай гормон болон химийн
бодисууд нь унтаж байх үед чөлөөлөгддөг байна.
Биднийг унтаж байх үед юу болдог вэ?
Нойр нь ерөнхийдөө 90 – 100 минутын давтамжтай явагддаг ба хоѐр үндсэн хэсэг
хуваагддаг.
1. REM бус (Rapid eye movement – Нүдний хурдан хөдөлгөөн) нойр
2. REM нойр
REM бус нойр
Уг нойр нь дотроо дөрвөн хэсэгтэй.
1-р үе шат : Light sleep (Гэрэлтэй нойр)
Энэ үе шатанд бид хагас сэрүүн байдаг. Булчингийн үйл ажиллагаа удааширч, бие
суларч эхэлсэн байдаг ба бид энэ үе шатанд амархан сэрдэг.
2-р үе шат : True sleep (Жинхэнэ нойр)
Эхний үе шат 10 минут үргэлжилсэний дараа хоѐр дахь үе шат эхэлдэг ба энэ нь хорин
минут орчим үргэлжилдэг байна. Энэ үе шатанд амьсгал болон зүрхний цохилт удааширч
эхэлнэ. Энэ үе шат нь нойрны хамгийн том хэсэг нь юм. Нэг ѐсондоо нийт нойрны 50 хувь
нь уг үе шатанд явагддаг.
3 болон 4-р үе шат : Deep sleep (Гүн нойр)
Энэ үе шатанд тархи өндөр амплитуд болон бага давтамжтай долгион болох делтаг
үйлдвэрлэж эхэлдэг. Өөрөө хэлбэл амьсгалын болон зүрхний цохилт хамгийн бага
түвшинд очдог байна.
Дөрөв дэхь үе шатанд булчингийн үйл ажиллагаа сул болон амьсгаа жигд удаан байдаг.
Хэрвээ бид уг үе шатанд сэрэх юм бол шууд хэвийн үйл ажиллагаандаа орохдоо удах ба
согтуу хүн шиг гуйвж дайвна. Сэрсний дараа хэдэн минутын турш манараа байдалтай
байдаг байна. Зарим хүүхдүүдийн хувьд орондоо шээх, босч явах, шөнийн террор
(нойрондоо бусдад төвөг удах) зэрэг эмгэгүүд уг үе шатанд явагддаг.
RЕМ бус нойронд хүн илүү тайван амардаг гэж хэлж болдог байна.
REM нойр
REM нойр нь 70-90 минут үргэлжилдэг. Уг нойр нь нэг шөнийн дотор ойролцоогор 3-5 удаа
давтагддаг байна.
Хэдийгээр бид нүдээ анин унтаж байдаг ч тархи сэрүүн байх үеийнхээс ч илүү идэвхтэй
ажиллаж байдаг. Энэ төлөвт зүүдний ихэнхи нь үүсдэг ба бидний нүд маш хурдан ийш
тийшээ хөдөлж, амьсгаа болон зүрхний цохилт түргэсч, цусны даралт өсдөг байна. Мөн
бидний бие бүхэлдээ хөдлөх боломжгүй байдаг.

3. Бидэнд хэр хэмжээний нойр шаардлагатай вэ?
Энэ нь хүн бүрд харилцан адилгүй байдаг байна. Нойрны тестийн үр дүнгээс харахад
хүн өдөрт 5-11 цаг унтдаг. Энэ нь дунджаар 7.75 цаг унтдаг гэсэн үг юм.
“Loughborough University”–ын нойр судлалын төвийн ажилтан Jim Horne уг асуултанд
хамгийн энгийнээр :
Бидэнд шаардлагатай нойр гэдэг нь шөнийн турш авсан нойр маань биднийг өдрийн
цагаар сэргэг байлгаж чаддаг нойр юм. (Нэг ёсондоо бид өдрийн цагаар нойрмог байвал
шөнө хангалттай нойр авч чадаагүй юм байна гэж ойлгож болох нь. Орч)
гэж хариулсан байна.
Амьтдад хэр хэмжээний нойр шаардлагатай байдаг вэ?
Пайтон аварга могой - 18
Бар - 15.8
Муур - 12.1
Шимпанзе - 9.7
Хонь - 3.8
Африкийн заан - 3.3
Анааш - 1.9 цаг /өдөрт дунджаар/ унтдаг байна.
Нойргүй явах дэлхийн рекорд 11 хоног ба Ранди Гарднер хэмээх эрхэм 1965 онд тогтоож
байжээ. Тэрээр судалгаа эхэлсэнээс хойш 4 хоногийн дараанаас хий юм харж, өөрийгөө
алдартай хөлбөмбөгчин байсан гэж бодон төөрөгдөж эхэлсэн байна. Хамгийн сонирхолтой
нь судалгааны төгсгөлд Рандигийн бие маш сайн байсан ба судлаач эрдэмтэдтэй пинболл
тоглон хожиж байжээ.
Эх сурвалж : http://www.bbc.co.uk/science/humanbody/sleep/articles/whatissleep.shtml
НОЙР БА ЗҮ Ү Д ГЭЖ ЮУ ВЭ

4. Нойр бол хү нд зайлшгү й хэрэгтэй зү йл. Гэхдээ зү ү д гэж чухам юу вэ гэдгийг
тэр бү р сайн мэдэхгү й. Энэ асуултад эрдэмтэд хү ртэл бү рэн дү ү рэн хариулж
чадахгү й байгаа. Бид яагаад унтдаг, яагаад унтдаггү й, хү н нойргү йгээр
яагаад амьдарч чаддаггү й зэрэг асуултын хариуг одоо болтол хайсаар л байна.
Эдгээр асуултад онолын ү ү днээс олон тайлбар, хариулт ө гө хийг оролдож
байгаа бө гө ө д бас ү нэний хувь бий билээ.
Нойр гэж юу вэ?
Хү ний нойр олон хэсгээс бү рдэх бө гө ө д тус бү рдээ таван тү вшинтэй (удаан
нойрны дө рө в ба хурдан нойрны (зү ү длэх) нэг тү вшинтэй) байдаг. Удаан
нойрны тү вшинг зү ү рмэглэлт, агшин зуурын, дельта болон гү н дельта нойр
гэж хуваадаг. Хурдан нойрны тү вшинг мө н гаж нойр ч гэж нэрлэдэг. Учир нь
хү ний бие махбодь энэ ү ед тайван байдаг боловч тархи нь ачаалалтай
ажиллаж, нү д нь хурдан хурдан хө дө лж байдаг. Хү н удаан нойрноос хурдан
нойр буюу зү ү длэх тү вшинд шилждэг.
Нойр, зү ү дний юу нь бидний сонирхлыг татдаг вэ?
1. Зү ү рмэглэх тү вшин хү ү хдэд 8-9 насанд нь бий болдог. Найм хү ртлээ
хү ү хдү ү д нэг бол сэрү ү н байж, эсвэл гү н нойрсдог. Тэд ү ү ргэлэх гэдгийг
огт мэддэггү й. Бид хү ү хдийг санаа зовох юмгү й, ямар хурдан унтдаг юм бэ
хэмээн ө хө ө рддө г шү ү дээ. Тэгвэл энэ нь ийм учиртай байх нь.
2. Бү х амьтан зү ү дэлдэг. Гэхдээ араатан амьтад хоол тэжээл болох амьтдаас
илү ү их зү ү дэлдэг байна. Учир нь араатнууд амь насандаа санаа зовох нь
бага байдаг тул нойрсох ү едээ бү рэн тайвширч зү ү длэх боломжтой болдог
аж. Бид ч гэсэн зү ү длэх ү едээ л бү рэн тайвширсан байдаг.
3. Энгийн зү ү д бол бид ө ө рө ө ө ө ртэйгө ө ярилцаж байгаа нэгэн хэлбэр
юм. Бид зү ү дэлсэн зү йлдээ гайхахгү й. Учир нь зү ү дэндээ ү зсэн аливаа
зү йл нь бидний бодол, мэдрэмж, сонирхолтой нягт холбоотой байдаг.
4. Таныг нойрсох ү ед гадны ямар ч зү йл (гадны чимээ, таагү й байрлал,
хү йтэн, халуун, ө лсө х, цангах, ө вдө х г.м.) саад болохгү й байвал зү ү дний
явц бодит амьдралтай адил хурдтай ө рнө нө . Жишээ нь, та ажилдаа явж байна

5. гэж зү ү дэлбэл замдаа зарцуулах цаг хугацаа бодит амьдралд зарцуулах
хугацаатай ижил байна гэсэн ү г юм. Бидний зү ү д 5-30 минут ү ргэлжилдэг.
5. Зү ү дэлж байхдаа огт хө дө лдө ггү й хү н гэж огт байхгү й. Хү н бү р
зү ү длэх ү едээ огцом хө длө х, эсвэл цочиж буй мэт хө дө лгө ө н хийдэг.
Хэрэв хү н нойрсож байхдаа энэ байдлаа хянах гэж оролдвол ө глө ө босохдоо
ямар ч амралтыг мэдрэхгү й нь ойлгомжтой.
6. Сомнамбулизм буюу зү ү дэндээ явж, ярьж, юм хийхийг хэлнэ. Энэ нь биеийн
булчин бү рэн сулраагү й удаан нойрны ү ед бий болдог. Ийм хү мү ү с
ихэвчлэн ө дө р тутам хийдэг ажил, зуршил болсон ү йл хө длө лө ө зү ү дэндээ
давтан хийдэг байна.
7. Хү н бү р зү ү дэлдэг. Нэг шө нийн дотор хэд хэдэн удаа зү ү длэх нь бий.
Тө рө лхийн хараагү й хү мү ү с ч гэсэн мө н адил зү ү дэлнэ. Бидний зү ү д тус
бү рдээ 1 цаг 30 минут ү ргэлжлэх таван хэсгээс бү рддэг. Тэгэхээр та бид нэг
шө нийн дотор хамгийн багадаа таван зү ү д зү ү дэлдэг гэсэн ү г юм. Хурдан
нойрны ү ед хү н ихэвчлэн сэтгэлийн хө дө лгө ө нтэй холбоотой тод томруун
зү ү д хардаг бол удаан нойрны ү едээ тайван, бодол санаатай холбоотой зү йл
зү ү дэлдэг байна.
8. Унтах дуртай хү мү ү с нойр муутай хү нээс хоѐр дахин их зү ү дэлдэг.
Ядарсан, эсвэл сэтгэл зовоосон асуудлын дараа хү н бараг зү ү дэлдэггү й.
Харин тайван амгалан, сэтгэл зовоох асуудалгү й амьдардаг хү мү ү с ө нгө лө г
сайхан зү ү д зү ү дэлдэг байна. Учир нь хурдан нойр нь бү хэл ө дрийн турш
ажиллахгү й байсан мэдрэлийн тэр л хэсгү ү дийг ачаалалд оруулдаг.
9. Эхийн хэвлийд байгаа хү ү хэд ч гэсэн зү ү дэлнэ. Хурдан нойр нь тархийг
хө гжү ү лэхэд тустай бө гө ө д хоѐр хү ртэлх насны хү ү хдэд зү ү длэх чадвар
тө лө вших шатандаа явж байдаг. Насанд хү рсэн хү ний зү ү д нийт нойрсох
хугацааны 25 хувийг эзэлдэг.
10. Нэг шө нө бидний амьсгал таван удаа ойролцоогоор 10 секунд орчим
хугацаагаар зогсдог. Нас ахих тусам энэ зогсолтын тоо нэмэгдэнэ.
Хэрэв хү н ба амьтад нойргү йгээр байж чадахгү й бол энэ нь ү нэхээр хэрэгтэй
зү йл болж таарч байна. Зү ү д нойрны шинжлэх ухаан байдаг бө гө ө д
сомнологи хэмээн нэрлэдэг.

6. Хү н ө дө рт доод тал нь найман цаг унтаж байж бие бү рэн гү йцэт амардаг. Хар
дарж зү ү длэх нь тийм ч хортой зү йл биш бө гө ө д бидний тархи унтаж байх
ү едээ бодит байдалд тулгараад байгаа асуудлыг шийдвэрлэхээр оролдож
байгаа нь тэр юм.