1. design | techniek | toepassing | productnieuws | regelgeving
Vakblad voor gevelopeningen, beveiliging, raam- en deurtechniek
jaargang 16, 2014 2

2. Tekst: Louis Jongeleen | Beeld: Marcus Peters
raam
en
eeennn
24 I 3 / 2014 deur
Vaktueel

3. De gevel van de toekomst (2)
Jos Lichtenberg:
“ De slimme gevel regelt
alle functies voor een
prettig binnenklimaat”
Waar komt uw gedrevenheid vandaan om de
bouwwereld zo fundamenteel en aanhoudend op de
schop te nemen?
Jos Lichtenberg: “Toen ik aan de TU Eindhoven bouwkunde-colleges
volgde, werd studeren ineens leuk. Ik raakte geboeid door de ideeën
van de toenmalig hoogleraar Moshe Zwarts. Hij was actief als industri-eel
raam en
deur 2 / 2014 I 25
ontwerper en werd tegelijkertijd gerekend tot de school van ‘Het
Nieuwe Bouwen’. In de jaren ‘70 stelde hij zijn studenten bijvoorbeeld
de vraag: ‘Wat zou het opleveren als we de 100.000 woningen die we
jaarlijks bouwen, in een fabriek zouden produceren? Na mijn studie
heb ik twintig jaar gewerkt als productontwikkelaar in de bouwindus-trie
onder andere bij Rockwool en bij de bouwpoot van DSM.”
Al tien jaar geleden heeft u vastgesteld dat het hoog
tijd wordt dat de bouw zichzelf opnieuw uitvindt en
meer gaat kijken naar wat de klant wil. U stelde dat
de industrie de natuurlijke vernieuwer is en dat we
het bouwproces slimmer moeten inrichten. Wat is er
sindsdien veranderd?
“In mijn werk als productontwikkelaar werd me steeds duidelijker dat
je de echte problemen in de bouw niet oplost met uitsluitend verbete-ring
van bouwproducten. Ik zag dat dat er tussen de partijen in het
bouwproces geen sprake was van ketensamenwerking, maar van
ketentegenwerking.
Niemand voelde zich verantwoordelijk voor het eindproduct, elk
bouwproject begon vanaf het nulpunt en vaklieden kwamen maar
voor 40% toe aan hun kerntaak. De laatste tien jaar is er wel iets ver-anderd.
Zo’n vijf of zes jaar geleden zagen we een gebouw nog voorna-melijk
als een beleggingsobject. Tegenwoordig beseffen we al meer dat
gebouwen en woningen er zijn voor mensen. Sinds kort is de bouw-markt
gekanteld, van een aanbod- naar een vraagmarkt. We realiseren
ons nu dat industrieel en met name ook flexibel bouwen noodzaak is.”
“De laatste jaren neemt de toegevoegde waarde van het werk op bouw-plaatsen
af. Er wordt meer-en-meer waarde toegevoegd door toepas-sing
van prefab-bouwdelen. Architecten en aannemers raken hun tra-ditionele
rollen kwijt. Ontwerpen wordt meer industrieel ontwerpen
en bouwen wordt meer assemblage en montage. Een mooi voorbeeld
van een innovatief bouwproces is de bouw van de Venco Campus in
het Brabantse Eersel. Dat multifunctionele, demontabele en duurzaam-ste
bedrijfsgebouw in Nederland, is gerealiseerd volgens mijn filosofie
van Slimbouwen, zonder een traditionele aannemer. De opdrachtgever
heeft het met een beperkt aantal onderaannemers in eigen beheer
gebouwd. Ruimschoots binnen de bouwtijd en tegen aanzienlijk lagere
kosten dan begroot.”
Met het Slimbouwen-concept heeft u laten zien hoe
we efficiënter en flexibeler kunnen bouwen. Kunt
u aangeven hoe we volgens die opvatting ‘slimme
gevels’ kunnen bouwen?
Lichtenberg: “Een gevel is de scheiding tussen binnen en buiten. Als je
nu vaststelt dat de klimaatomstandigheden buiten voortdurend veran-deren
en dat ook het binnenklimaat constant wordt aangepast aan
onze wisselende behoeften, waarom zijn gevels dan zo statisch?
In de gevel van de toekomst is een som van functies samengebracht.
Toevoer van frisse lucht en afvoer van gebruikte lucht horen thuis aan
de gevel. Waarom zou je lucht via zo’n kanalenstelsel leiden terwijl die
bij de gevel direct aanwezig is? Die spaghetti frustreert de flexibiliteit
van het gebouw. Temperatuur, CO2-gehalte en vochtigheidsgraad wor-den
intern gedetecteerd en indien nodig aangepast. Verschillende
soorten fijnstof en verontreinigingen zoals pollen, kunnen worden
gefilterd. De gevel regelt ook de daglichttoetreding en de inval van het
zonlicht. Zo kun je door aanpassing van het contrast van de lichtinval
voorkomen dat je hinder ondervindt van het licht. Daarvoor is speciaal
Al bijna veertig jaar is Jos Lichtenberg actief als
bouw-innovator. Als productontwikkelaar, als theore-ticus
van een filosofie voor efficiënter, flexibeler en
duurzamer bouwen, als initiatiefnemer, ontwerper en
opdrachtgever van experimentele bouwprojecten, als
publicist en als hoogleraar. Op basis van zijn scherpe
waarneming en analyse van de Nederlandse bouw
geeft hij een gefundeerde visie op wat ons te wach-ten
staat.
Industrie is
natuurlijke vernieuwer

4. raam en
deur 2 / 2014 I 27
Vaktueel
glas ontwikkeld. Bovenlangs de gevel kun je ook reflecterende gevel-planken
installeren die het daglicht dieper het gebouw in brengen. De
gevel kan ook bijdragen aan het opvangen van energie.”
Op dit moment nadert in het Brabantse Sterksel de
voltooiing van uw eigen House of Tomorrow Today
ofwel HoTT House. U heeft dat ontwikkeld volgens
de principes van Slimbouwen, het Activ House-concept
en de Cradle-to-Cradle-filosofie. Het huis
zal meer energie produceren dan het verbruikt en
een comfortabel, regelbaar binnenklimaat hebben.
Wat kunt u zeggen over de gevel van uw woning van
morgen?
“Het bouwproces van HoTT is - volgens het Slimbouwen-principe -
opgeknipt in het werk aan het casco, de omhulling, de installaties en de
afbouw. Het casco bestaat uit een staalskelet en een constructie van zelf-dragende
panelen bestaande uit stijlen en liggers van koudgewalst staal,
aan weerszijden voorzien van beplating. De omhulling, dak en gevel,
maakt deel uit van diezelfde basisconstructie, voorzien van wind- en
waterdichte, geïsoleerde dak- en gevelpanelen. De buitenzijden krijgen
een extra laag isolatielaag. Voor kozijnen, ramen en deuren hebben we
een aparte gevelbouwer ingeschakeld. Net als alle andere kernleveran-ciers
hoort de gevelbouwer ook bij het team dat in de beginfase van de
bouw meepraat over het bouwontwerp. Bij Slimbouwen houdt de relatie
met de opdrachtgever niet op bij de oplevering. De gevelbouwer neemt
binnen Slimbouwen in dit geval ook verantwoordelijkheid voor het
onderhoud en het inregelen van de intelligente gevel. De software van de
gevel voor HoTT moet worden afgestemd op de weersvoorspelling en op
het gebruikspatroon en de wensen van de bewoners. Het energieconcept
van HoTT is gebaseerd op het Active House-principe. Daarin staat het
comfort in de woning voorop en niet de energieprestatie. Rigoureuze iso-latie
is niet nodig als je met energiezuinige installaties en door middel
van PV-panelen méér energie produceert dan je opmaakt. Uitgangspunt
voor HoTT is een maximale dikte van de gevel van veertig centimeter.
Gevelmetselwerk wordt opgetrokken van smalle baksteen, zodat er extra
ruimte is voor isolatiemateriaal. Ook het skeletbouw-binnenblad is in de
kern al ro-yaal geïsoleerd. Door het creëren van al deze extra isolatie-ruimte
is het mogelijk om binnen de aangegeven beperkte geveldikte een
Rc-waarde van 6,37 m2k/W te bereiken.”
De bouw wordt nu meer een industrieel proces,
gericht op het creëren van ‘waarde voor de klant’. Welk
soort gekwalificeerde vakmensen en technici hebben
we daarbij nodig?
“In de bouwindustrie en bij de grotere aannemers bestaat al enige
jaren een groeiende vraag naar bouwtechnologen die deskundigheid
op het gebied van de bouwfysica kunnen combineren met kennis van
innovatieve bouwtechniek inclusief het productie- en assemblage pro-ces.
We staan ook voor de enorme bouwopgave om onze bestaande
woningvoorraad ingrijpend te renoveren. We hebben ‘nieuwe bouw-technologen’
dus hard nodig. Des te merkwaardiger is het dat de TU/e
vorig jaar de opleiding ‘Building Technology’ heeft beëindigd. Daar
studeerden jaarlijks 45 á 50 studenten af. Om die schade te beperken,
ontwikkel ik nu een postgraduate-opleiding ‘Bouwtechniek’ voor naar
schatting een tiental studenten.”
Waarom zijn gevels zo
statisch?
Dat de bouw nu razendsnel verandert, is voor een belang-rijk
deel het werk van enkele gangmakers. Zij ontwikkelen
nieuwe methoden voor het maken van gebouwen die goed
zijn voor mensen in plaats van het omgekeerde. In de toe-komst
zal de gevel een technologisch hoogwaardig onder-deel
zijn van elk gebouw, afgestemd op de behoeften van
de gebruikers. Raam & Deur vraagt zes koplopers in bou-winnovatie
naar hun visie op ‘De Gevel van de Toekomst’.