1. design | techniek | toepassing | productnieuws | regelgeving
Vakblad voor gevelopeningen, beveiliging, raam- en deurtechniek
jaargang 16, 2014 5
bouwbeslag
kozijn/raam-&
deurtechniek
beveiliging
beglazing
tochtwering
& ventilatie

2. Auteur: Louis Jongeleen Fotografie: Marcus Peters
VAKTUEEL

3. 5 / 2014 I 17
De gevel van de toekomst (5)
" Gevels van de
toekomst zijn groen
en upcyclebaar"
Als we niet anders gaan bouwen, helpen we mee aan
de uitputting en vervuiling van onze aarde. Dat wist
Elma Durmisevic al zeker toen ze bouwkunde stu-deerde
aan de TU Delft. Dat besef werd het begin van
haar onverstoorbare onderzoek naar slimme bouw-systemen
waarmee we kunnen bouwen wat past bij
voortdurende verandering. Nu , bijna twintig jaar
later, werkt ze als architect, hoogleraar en onderzoe-ker
nog altijd verder aan de theoretische basis en de
uitvoeringsaspecten van bouwen met toekomst-waarde,
aan ‘aanpasbare monumenten’.
Wat deugt er niet aan onze huidige bouwpraktijk?
Het is niet alleen de bouwpraktijk die zou moeten veranderen. De con-text
van de problemen is breder. We zullen nu al onze ontwerpen en
technische systemen die we sinds de industriële revolutie hebben ont-wikkeld,
moeten gaan herdefiniëren. Want wat hebben al die tijd gedaan
met onze wereld? We hebben geen rekening gehouden met wat onze
belangrijkste levensbehoeften zijn: schone lucht, schoon water en een
schone aarde. We hebben onze natuurlijke bronnen vervuild. Van het
totale gebruik van grondstoffen in deze wereld gaat 50 procent naar de
bouw. Van alle geproduceerde afval is veertig procent afkomstig van de
bouw. Dat materiaalgebruik moet anders. We moeten naar een circu-laire
economie van gebruiken en hergebruiken. De bouw is daar nog
nauwelijks mee begonnen. Gelukkig zijn er ook hoopgevende initiatie-ven.
De EU komt dit najaar met een aantal projectvoorstellen voor
research en innovatie in de bouw. Daarbij is er speciale aandacht voor
het toenemende tekort aan grondstoffen en het bevorderen van een
circulaire economie. Ook in Nederland zie ik nu steeds meer positieve
ontwikkelingen, bijvoorbeeld de opzet van Park 20|20 in Hoofddorp.
Daar wordt gebouwd met materialen die eindeloos recyclebaar zijn. En
kijk eens wat de duurzaamheidspionier Jón Kristinsson in 2012 heeft
neergezet in Venlo op de Floriademet de realisatie van Villa Flora, het
duurzaamste kantoor van Nederland (zie kader).
Je ziet nu ook meer ideeën opkomen voor een ander businessmodel
voor bouwactiviteiten, zoals dat van innovator Wim Gielingh met zijn
Real Capital Systems BV. In dat model fungeert een aantal demontabele
gebouwen als grondstoffenvoorraad. De bouwer blijft eigenaar en
exploiteert de gebouwen. Er is geen sprake van huur of koop.
Gebruikers nemen alleen een dienst af.”
U werkt al jaren intensief aan de ontwikkeling van
bouwsystemen die demontabel zijn. Wat maakt de
demontage zo essentieel in een bouwproces?
Elma Durmisevic: “Het gaat erom dat we de waarde van materialen
behouden. Er wordt teveel weggegooid. Materialen worden nu al
schaars. De volgende crisis zal een materialencrisis zijn. Hoe slimmer
we omgaan met de materialen die we hebben, hoe meer waarde we kun-nen
behouden. Dat betekent dat we materialen na een gebruiksfase
geschikt moeten maken voor hergebruik. Bij die recycling moeten we
ervoor zorgen dat we aan het vrijgekomen materiaal waarde toevoe-gen.
Upcyclen noemen we dat. Het tegendeel is downcycling. Daarmee
maak je het materiaal minder waard, bijvoorbeeld door betonnen bouw-delen
te vermalen tot granulaat. Om slim hergebruik mogelijk te maken
zullen we bij het ontwerp en uitvoering van nieuwe gebouwen al reke-ning
moeten houden met toekomstig hergebruik door constructies en
componenten demontabel te maken. Voor het gereedmaken van mate-rialen
en bouwproducten voor hergebruik bestaan verschillende scena-rio’s.
Het beste kunnen we die upcycling overlaten aan de partijen die
zelf de vrijgekomen materialen en producten in eerste instantie hebben
geproduceerd en gemonteerd. Zij hebben er het meeste verstand van.
Op kleine schaal gebeurt dit al. Zo levert bijvoorbeeld producent De
Groot Vroomshoop Bouwsystemen BV uit Vroomshoop, houtbouwsys-temen
die prefab zijn voorbereid en samengesteld op basis van eerder
gebruikte elementen.
Welke rol heeft de architect in de nieuwe circulaire
opvatting van het bouwproces
Elma Durmisevic: “Elk gebouw is sowieso uniek door de specifiek plek
onder de zon en in de omgeving en door de technische oplossingen die
passen bij die context. Daarbij is er ook nog het aspect ‘vormgeving’. Die
staat los van slimme materiaalkeuze en techniek. De architect zorgt
voor de identiteit van een ruimte of een gebouw. Dat culturele aspect
noem ik de dynamische esthetiek. Het is de waarde van het gebouwde
voor de maatschappij. Die waarde is wezenlijk voor de duurzaamheid
Voorhoededenkers
Dat de bouw nu razendsnel verandert, is voor een belangrijk deel het
werk van enkele gangmakers. Zij ontwikkelen nieuwe methoden
voor het maken van gebouwen die goed zijn voor mensen in plaats
van het omgekeerde. In de toekomst zal de gevel een technologisch
hoogwaardig onderdeel zijn van elk gebouw, afgestemd op de
behoeften van de gebruikers. Raam & Deur vraagt zes koplopers in
bouwinnovatie naar hun visie op 'De Gevel van de Toekomst'.

4. nieuwen zodat het weer bij ons past. Ik vindt dat gebouwen ‘aanpasbare
monumenten’ moeten zijn waar je aanpassingen aan kunt doen en
andere functies aan kunt geven, terwijl de basisonderdelen met karak-ter
herkenbaar blijven. De waarde van dit soort gebouwen is precies die
aanpasbaarheid. De aanpasbaarheid is de toekomstwaarde. De grach-tenpanden
in Amsterdam staan er nog steeds terwijl de gebruiksfunc-ties
inmiddels totaal zijn veranderd. Eigenlijk zouden we onze gebouwde
omgeving moeten beoordelen op aanpasbaarheid, op toekomstwaarde.
Die waarde zou je meetbaar kunnen maken. Dan zou een bepaalde
gegarandeerde toekomstwaarde een voorwaarde kunnen zijn om te
mogen bouwen.”
* Lees meer in ‘Bouwen de Vierde Dimensie’ door Elma Durmisevic,
5 / 2014 I 19
uitg. Pioneering, sept. 2103, ISBN 9789462282490
VAKTUEEL
van wat we bouwen, want wat we mooi vinden laten we lang staan.
Zoals monumenten. Architecten zouden misschien meer onderzoek
kunnen doen naar die culturele kwaliteit door zich af te vragen hoe
mensen een gebouw of plaats ervaren en hoe ze komen tot een
bepaalde waardering.”
Hoe denkt u dat we in de toekomst onze gevels zullen
bouwen?
Elma Durmisevic: “Bij het ontwerpen van een gevel wordt de materiaal-keuze
nu al afgestemd op de specifieke functie en de omgeving van het
gebouw. Als je weet dat de temperatuur van aluminium in de volle zon
kan oplopen tot wel 70° Celsius, dan weet je ook dat een aluminium
gevel een flink aandeel zal hebben in de opwarming van de directe
omgeving. In Dubai moet je geen stalen gevelbeplating op straatniveau
hebben, want dan kun je daar overdag niet eens langs lopen. Bij gevel-bouw
doen we ook iets met het buitenklimaat. Als we bijvoorbeeld
gebruikte lucht uit een gebouw naar buiten blazen, dan vervuilen we de
buitenlucht. Diezelfde lucht zuigen we dan weer naar binnen alsof het
frisse lucht is. We weten dat planten en bomen in de omgeving van het
gebouw of groene gevels kunnen bijdragen aan schonere lucht en dat
gevelgroen CO2 bindt en fungeert als isolatie. We zijn nu nog te éénzijdig
gericht op binnenklimaat en energiezuinigheid. Bij duurzaam ontwerpen
moet je rekening houden met alle aspecten van een gebouw in de omge-ving.
Energie zal in de toekomst geen probleem meer zijn. Daarom moe-ten
we ons nu al meer bezighouden met bewust gebruik van materialen.
Elk gebouw heeft een andere context, een andere oriëntatie op de zon,
andere beschaduwing en een andere plek tussen andere gebouwen.
Elke gevel zal daarom moeten zijn aangepast aan die unieke context.
Het is dus niet slim om voor verschillende gevels hetzelfde gevelsys-teem
te gebruiken. Verder kun je je afvragen of materialen zoals staal,
aluminium, beton en glas niet te belastend zijn voor het milieu vanwege
het hoge energieverbruik tijdens de productie. Maar op de langere ter-mijn
hoeft energie geen probleem meer te zijn. Producenten gebruiken
restwarmte die vrijkomt bij de materiaalproductie bijvoorbeeld voor
andere systemen. Daarbij zijn staal, aluminium en glas bijna 100 procent
recyclebaar. Beton is een apart verhaal. Dat is nu nog niet te upcyclen.
Die andere manier van denken over materialen begint nu al. We kunnen
ons beter niet uitsluitend richten op energie. Vraag je liever af welke
toekomstwaarde onze bouwmaterialen, bouwcomponenten en bouw-producten
hebben. Het gaat ten slotte om de verlenging van de
gebruiksduur. Dat is de bedoeling.”
Uw eigen architectenbureau heet 4Darchitects. Wat
betekent die ‘4D’?
Elma Durmisevic: “4D is de vierde dimensie, de tijdsfactor. Ik zie een
gebouw niet als een onveranderlijk product dat af is en ook zo blijft. Bij
de oplevering begint het leven van een gebouw en het beweegt zich
door de tijd heen. Het is in die zin een dynamisch product, dat in de loop
der jaren steeds wordt aangepast aan het leven van mensen. Het draagt
ook bij aan de kwaliteit van dat leven. We willen die kwaliteit steeds ver-
Groenste kantoor
Jón Kristinsson: 'Duurzaamheid heeft niet alleen met innovatie en
hightech te maken, maar ook met gezond verstand en gevoel. Uit
onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat groen geschilderde muren in
een ziekenhuis heilzamer voor patiënten zijn dan witte wanden. Dat
Villa Flora tot de absolute top op het gebied van duurzaamheid gaat
behoren, heeft te maken met de combinatie van technieken die er in
toegepast worden. Die versterken elkaar dusdanig dat Villa Flora
volledig energieneutraal en zelfvoorzienend is op het moment dat
alle opties opgenomen zijn. Daarmee krijgt de regio Venlo een voor-aanstaand
expertisecentrum op het gebied van duurzaamheid. Villa
Flora zal niet alleen de kantoorbouw, maar ook de bouw van wonin-gen,
scholen en zorginstellingen blijvend beïnvloeden. Op langere
termijn hangt het succes van Villa Flora niet uitsluitend af van de
technieken die er in gebundeld worden, maar zeker ook van de
bezieling van degene die er in de toekomst de leiding over krijgt. De
groene motor moet je van brandstof blijven voorzien en dat is uitein-delijk
mensenwerk.' (Bron: www.kristinsson.nl )
"Demontabele GeboUWen
fUnGeren als
GronDstoffenvooraaD"
Demontabel kantoor (Middelharnis) van hergebruikte materialen uit interim-huisvesting
van ziekenhuis.(Realisatie: De Groot Vroomshoop, Foto Norbert
van Onna)