1.
maart 1997 jaargang 8 nr. 38
booos ngnieuwsbrief
stichting
industriee l
bo u we n
nederl and
• ,
Al sinds de jaren vijftig is Zoontjens Beton actief met de
ontwikkeling van speciale daktegels. De confrontatie met steeds
weer nieuwe, praktische parkeerproblemen inspireert telkens de
zoektocht naar nieuwe oplossingen voor een functionele omgeving.
0 80mmFLOORMATEFORPD90~U Ui
XXCJXXU X
0 U
0:/ I
o 0 0
___ -== _ _ _ _ ~ ___ ~ 0
___ -=-=--- ____ 0 V· <==__
/
DAK
BEDEKKING
"'daklocktegel pardak PD90 systeem.
Voor de dakbestrating zijn diverse systemen
ontwikkeld die stuk voor stuk aandacht schenken aan
ontwerp, kwaliteit, systeemopbouw en drainage.
Natuurlijke materialen, veel keuzes in deklagen,
kleuren en maten en door Baukje Trenning ont-
worpen tegelstructuren geïnspireerd op verstilde
landschappelijke verschijningsvormen. Zo zijn in
samenwerking met Het Buro Dak Advies (BDA, ook
Booostinglid) 'daklocktegels' ontwikkeld voor een
stormvast vlakdaksysteem en wordt gewerkt met
tegels van 100% recycled bouw- en sloopafval. Voor
deze hergebruikmethode heeft Zoontjens in 1996 de
Bouwrecyclingprijs ontvangen.
.J

2.
r ,
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A
15:00 Ontvangst en introductie
15:15 Rondleiding
16:00 'Ontwerp, Onderzoek en Ontwikkelingen' bij Zoontjens Beton
door Mr. Hans Ververs, algemeen directeur
16:30 'Parkeerdaken, toen en later',
door Albert van den Hout, directeur Buro Dak Advies
17:00 'Mijmeren over parkeerdaken'
door Fons Verheijen,
directeur architectenburo Verheijen, Verkoren en de Haan te Leiden
17:30 Discussie
18:00 Happy Hour
19:00 Eind
- --
G eïnte ressee rd in d eelname? Inschrij vin g via d eze antwoordkaart. .'
80 mm FLOORMATE FOR PD90

3.
,
Aankondiging van het bezoek aan Enitor te Buitenpost (Friesland)
op donderdag 1 mei 1997 van 16.00 tot 20 . 00 uur
.
Extraas l n
I
Enitor produceert kunststofprofielen via de vetwerkingstechniek extruderen. Het bedrijf maakt deze
op specificatie voor vele takken van industrie. Als 100% toeleverancier heeft het geen eigen product-
programma, ook niet voor de bouw. Circa 30% van de omzet komt 'via via' in de bouwsector terecht.
Daarbij valt te denken aan profielen voor scheidingswanden, hellende dal<en, beglazing en dichting.
Als marktparrner geeft Enitor ruim gestalte aan parrnership, om samen met relaties mee te denken
in de oncwerp- en oncwikkelingsfase. In het verlengde van de Booosting-doelstelling van het
Ontwikkelen, Ontwerpen en Onderzoeken is de naam niet Enitor, maar Enitooor.
Dit uitgangspunt leidt niet zelden tot nieuwe technieken. Zo is een specialisme binnen het specialisme
het co-extruderen en tri-extruderen. Enitor is in staat via deze technieken respectievelijk twee en drie
extruders aan elkaar te koppelen op één matrijs. Het unieke resultaat hiervan is dat twee of zelfs drie
verschillende grondstofsoorren en/ofkleuren in één profiel aan elkaar worden verbonden. Een ander
specialisme is de techniek van het on-line bedrukken en stanzen van profielen.
Kom het allemaal maar eens bekijken in Buitenpost.
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MA
16:00 Ontvangst en introductie
16:15 'Extruderen en haar toepassingen'
door J.H. Schoonstra, algemeen directeur van Enitor
en Haye Tabak, hoofd Marketing van Enitor
16:45 'Geveltoepassingen'
door Jan van den Berg, directeur van Hunter Douglas te Leek
17:00 Fabrieksronde
18:00 Pauze
18:15 Discussie
18:45 Tegenlezing
19:15 Broodje en Bittertje
20:00 TheEnd
Geïnteresseerd in deelnam e? Inschrijvin via de antwoordkaart.
L .J
03

4.
• 11 ,
Vooraankondiging van de 'Technology Transfer' i .s.m . de afstudeerrichting
Bouwtechnologie op de TU Delft op vrijdag 20 juni 1997
Herbestemming van gebouwen
De resldtaten van de module 'Tcchnology Transfer' die van 5 mei tot 27 juni as. plaatsvindt voor
de afstudeerrichting Bouwtechnologie van de TU te Delft worden op 20 j,uni aan Booosting
belangstellenden gepresenteerd. 's Ochtends komen studenten aan het
woord over llun onrwerpen voor industrieel te vervaardigen inbouw-
paketten voor herbestemming van te renoveren en te hergebruiken
gebouwen. Er nl gebruik worden gemaakt van materialen en technieken uit
andere ontwerpdisciplines, zoals de auto- en vliegtuigindustrie.
De middag is ingeruimd voor ruime discussie over de mogelijkheid om
bestaande kantoor- en industriële gebouwen op te waarderen of te
herbes tem men door gebruik te maken van industrieel vervaardigde
inbouwpakketten. De marktpotentie van 500.000 m' te renoveren
kantoorruimte per jaar, moet in ieder geval ondernemers als muziek in de
oren klinken.
• ~ o oow Lazznd 6u~SSOLdo • U wordt later op de hoogte gesteld van het definitieve prograIllma .
NAAM
BEDRIJF
I I
AOI{!~
POSTCO DE WO( )N PLAATS
TELEHX1N
o Komt op donderdag 10 april naar Zoontjens Beton in Tilburg van 15.00 tot Booosting
19.00 uur met personen. (zie pag. 0/.(2)
o Komt op donderdag I mei naar Enitor te Buitenpost van 16.00 tot 20.00 uur Postbus 10197
met personen. (zi, p',~. (3)
o Komt op dinsdag 27 mei naar 'Booosting in Scheveningen' van 15.00 tot 3004 AD Rotterdam
19.00 uur met personen. (AVA) ivlaximaal 20 personen. (zi, pag. (5)
o Ontvangt graag informatie over participatie bij Booosting.
o Bestelt het boek o 'Booosting in bedd' (1994/95)
Parliápalllen: f 25.00 o 'Booosting in bedrijf (1992)
NiN-particip,mlm: f 39,50 o 'T lissen traditie en experiment' (1989)
L .J

5.
• ,
Vooraankondiging van de AVA in Sc hevenin gen
op dinsdag 27 mei 1997 van 15.00 tot 19 .00 uur
(AVA) Booo s ting bouwt. • • • • • • • •
In Scheveningen staan op een steenworp afstand
van elkaar drie nieuwbouwp roj ecten waar ,
respectievelijk een ex-, vice- en de huidige voor-
zitter van Booosting de architecten van zijn.
Als Booosting de bouwpraktijk wil vernieuwen
moeten we minimaal hiér iets kunnen vinden.
We hebben het over her bedrijfSverzamelgebouw
'de Viermaster' van jan Brouwer van Jan
Brouwer Associates. Het stalen penthouse van
Archipel Ontwerpers dat Eric Vreedenburgh
samen met Wim van de Kamer ontwierp en de
uitbreiding van visrederij Jaczon, vanjouke Post
(Post ter Avcst Architecten) .
Na een 'rondje haven' en com mentaar op deze
gebouwen zullen twee aspecten van een 'ander'
bouwproces besproken worden:
• 'Bouwen zonder aannemer', toegelicht door
Harry van Heeswijk van Bouwteam, het
bouwburo van Architectenb uro Cepezed
• 'ISO-certificering in de bouw', over de
(on)mogelijkheden en (non)sense van iso-
certificering in de bouw door Buro Heemsrra
en Kop.
Deze haveruniddag vindt plaats tussen 15.00 en
19.00 uur en is een Alleen Voor Aangeslotenen
(AVA)-bijeenkomst voor max. 20 personen.
de Vie rmaster ...
Jan Brouwer Associat es
het stalen penthouse ...
Archipel Ont'lerpers
uitbreiding Jaczon ...
Post ter Avest Architecten
Geïn teressee rd in d eeln ame? InschrÏvin via de antwoordkaart.
L .J

6.
,
_~t.!.i.h"ii._ product ontwi kke1i ng I
Nieuwe rubriek over P1'Oductontwikkeiing
Vanaf heden treft u een meer bedrijfikundige bijdrage over productontwikkeling aa71 door
Jos Lichtenberg van Buro A + te ROl!1mond. Naast directeur' van dit Buro voor
Bouwproductontwikkeling is hij a/gl!1neen bestuurslid van Booosting.
~rod~ct o ~twi k keli~~
& organisatie CD
To t nog toe is in deze nieuwsbrief veel aandacht besteed aan project en producten vanuit het
standpunt van vorm en tech nologie. Het prikkelen dO her laten zien van creatieve oplossingen is
Of
één van de factoren die ondernemers aanzetten tot productontwikkeling. De'le bijdr.lge zal gericht ûjn
op bed rijfskundige aspecten van productontwikkeling. Aspecten zoals bijvoorbeeld:
• hoc pak je het aan
• hoe formuleer je een stra tegie en
• hoe zit de mafkt in elkaar, zullen de inhoud bepalen.
In deze eerste aflevering staat de vraag cennaal : 'Waarom productontwikkeling?'
'Stilstand is achteruitgang' is een gevleugeld gezegde. Ee n open deur wel licht. Voor sommige
Booostingleden wel, voor velen ook niet. De omgevi ng (markt) is steeds aan veranderi ngen
onderhevig. Regelgeving verandert, koopgedrag verandert, de organisatie van de bouw verande rt en
vooral de concurrentie verandert. Deze veranderingen bepalen de levenscyclus van een product.
Wachten tot het product in fase IV zit kan
11 ,lil !V
een 'ki lling' zijn. Op z'n laatst in fuse UI is de
tijd rijp om na te gaan denken over de
instroom V,111 nieuwe producten. Van uit
Ameri kaanse literatu ur worden de nieuwe
producten in &se I 'Wild Cats' genoemd.
Fase TI rypccn men als 'Stars', msc III wordt
3 4 7 8
omschreven als 'Cash Cows', telwijl [1.se IV
te boek staat als 'Dogs'. In onderstaand
LEVENSCUCLUS
schema ziet u de verdel ing over de matrix.
Van belang is dat een onderneming prod ucten heeft welke MARKTAANDEEL
evenwichtig over dit schema verdeeld zij n, een gezonde n JU
'portfolio' heeft, zoals dat heee. Over gezond of ongezond zijn
groot ~
o 0
I C" ~·C(JW I
regels op te stellen. Deze en nog een aantal aspecten van
o
productontwikkeling kunt u ook vinden in de SBR-pubJicatie
'Productontwikkeling voor de bouwmarkt: De rien belang-
rijkste succesfactoren', welke i.s.m. ].M.F. Steenhoff van o 0
Steenhoff Public Relations I S.P.R. Pwducties is opgesteld (te klein 1 .... 'l. UCA,T I (§]
bestellen bij Stichting Bouwresea.rdl: telefoon: 010-412 35 28) . o
Op kortere tefmijn beveel ik graag de producwn twikkelings- hoog laag
meeting aan op woensdag 12 maart 1997 in de TU te D elft. MARKTGROEI
PORTFOUOMATRI,X (een v oorbeeld van gezonde opbouw)
Voor nadere gegevens zie niewsbrief 37.
o klein product
In nieuwsbrief39 wordt aandacht besteed aan het voLgende:
o groot product
L .J
'Waarom hebben sommige hedl-ijven nu succes met productontwikkeling en andere 1lkrf'

7.
• ,
Verslag van de glas -eindejaarsbijee nkomst bij ABT te Velp
op 12 december 1996
Constructie- ~ l ~s - he l der ?
' Tac htig pro cent van wat mooi is, is van gl as; Als je he t maar
niet kan zien en niet voelt. G as en transparantie, glas en mooi '.
l
Na deze woorden van Jouke Post opende Fmm van Herwijnen. raadgevend ingenieur en directeur van
ABT, de bijeenkomst in her b unoor re Vel p. ABT staat be kend als adviesbureau voor d raag-
constructies. In de afgelopen jaren zijn cr zo'n 6000 projecren door hun handen gegleden, van het
Academisch Z iekenhu is in Unecht rot een tramhalte in Den Haag.
Construeren is ook omwerpen, het is een deel van het ontwerp-proces, vertelt Frans van H envijnen.
...,
QJ Ieder project is een nieuw probleem, een ander ontwerp dat telkens vraagt om een apme aanpak. Door
'"
'"
<...
"'
c
0
<IJ meedenken, inspirarie en het gebruik van nieuwe producten probeert ABT op een innovarieve wijze
+J '"
<IJ
lcJ grenzen re verleggen.
"'
z
,,:
'"
:::>
0
.0
~ c onstr uc tief on t we rpen
QJ ..
0>
'-
....
U
Zo is ABT ook bezig met een onderzoek
0
0
+-' '"
+J naar de grenzen van her constructief
C .<:
ontwerpen in glas. Het is allemaal begonnen
"'
""
u
'-
c "'
+' met het paviljoen in Sonsbeek van Benthem
u
"'
>
c '"
."
0
en Crouwel. Je kan door glas heen kijken ,
'"
""
'-
CL warer kan er niet doorheen en her biedt
"'
.0
+-' comfort tegen wind en water. G las biedr vele
v>
C
mogelijkheden volgens Rob Nijsse. raad-
'" '"
N
"'
CL
"'
0>
'0
:::> gevend ingenieur, adjunct-directeur en rien jaar glas-constructeur bij ABT.
CD
c In de geschiedenis van de construcriematerialen wordt steeds gezocht naar 'beter en minder'. Smal heeft
'"
'" +-' alle ontwikkelingen al doorlopen en wordt als betrouwbaar geacht. Nieuwe ontwikkelingen leiden ook
v>
c
> '" bij beton steeds weer tot verbeteri ngen. Zoals bijvoorbeeld in het project van O MA waarbij de
'0
C
<0
"' wapening onder een 20 centimeter laag beton hangt. De compute r is bij deze berekeningen onm isbaar
.'"
~
L
'"
'0
geworden. Nieuwsgierigheid en enthousiasme leiden nu tot het begin van een nieuwe periode waarin
~ z'"
wordt gezocht naar kolommen en liggers van glas.
l Doo r middel van proeven en proefStukken wordt
geprobeerd om de grip op glas te vergroten.
Over 3000 N/m m' kan glas belast worden op trek en
druk maar glas op trek is echter kerf-gevaarlijk.
daarom wordt met de drukkrachten van glas nog
geëxperi menteerd. Mede door de beperkte lengte van
glas, wordt glas gelam ineerd roegepasr, (maximale
lengte van glas is 6 meter, gelamineerd 4,5 meter).
...J
07

8.
r
11 ,
Hierb ij beschermen de buitenste lagen de binnenste, zoals te zien bij het project van Mecanoo in
Boedapcst. Een nieuwe omwikkeling om grote krachten vloeiend in te leiden op glas, is her materiaal
in te pakken in een verend product; met behulp van nylon. Experimemen met bundeling van glas-
staven rot een kolom zijn nog aan de gang.
Voor Rob Nijsse blijft de glazen kolom voorlopig nog een droombeeld.
geboge n glas
Naast het constructief ontwerpen in glas, staat het maken van
glas. Er zij n twee verschil lende soortep behandelingen , vertelt
mevrouw van Tetterode-Ponten, d irectrice van Tetterode
Glasateliers uit Voorthuizen.Ten eerste de hittebehandeling:
buigen en smelten van de glasplaten. Ten tweede de plaren die
bewerkt, gezandstraald of geappliceerd worden. Voor alle
behandelingen is de temperacuur zeer belangrijk en is een mal
nodig.
In een diaserie laat mevrouw van Terrerode-Ponren een
verzameling voorbeelden zien van gebogen glas. D e toepassing
wordt veelvuldig toegepast in de bouw, bijvoorbeeld als lift-
schacht. Bij het smeltvverk wordt de strUC[UlH van de bodem
van de oven overgebracht op her glas. Indien meerdere
behandelingen gewenst zijn wordt eerst het patroon gesmolten
op de plaar, waarna de plaat wordt gebogen op een lagere
temperatuur. Als laatsre wordt gezandsrraald, dit kan eventueel
ook nog ingekleurd worden.
Ä
Voor het lam ineren van glas, dit kunnen meerdere lagen zijn, word t gebruik gemaakt van
E
<0
veilighcidsgiethars. Tussen de platen, onderlinge afstand ongeveer 1 mm, word t het giethars gespoten.
"
Mer behulp van straling wordt dit giethars gehard. Om een grotere dikte te verkrijgen kunnen twee
E
::5
<lJ glasplaten ook op elkaar gesmolten worden, hetgeen tot gevolg heeft dat het glas diffuus wordt.
Vl
::5
E
...
Vl 0>
~
tegen lezing over polycarbonaa t <0
<0
::r:
N a deze twee uiteenzettingen over glas kon de discussie c
<lJ
Vl
<0 helaas niet opgewarmd worden door een tegenle-ling van 0
GE Plastics over polycarbonaat. ....,
Vl
<0
C <0
<lJ
0> De transpa rante eigenschap van glas, naasr het con- 0..
o 4-
.0
<lJ structieve aspect, biedt vele mogelijkheden. Toch zal bij <0
<0
0> L
C glas als constructie-materiaal een bepaalde angsr over- 0>
<lJ
<0 .0
> wonnen moeten worden. Immers wat je nier ûet biedt V
+-' <Il
..c
u wein ig vertrouwen dat het stevig genoeg is. Het stadium "
0
<0 0
..c
u waarin de mogeli jkheden zich bevinden zal mer nieuwe .-,
..,
Vl
proeven en ontwikkelingen uitwij7-en hoe helder-
0..
0
4-
~
constructie-glas is. t-
V
J:
+'
Vl
C
YV01me van Wilduen. studente Bouwkunde T UE, ::5
.><
stagiarie Hubert-Jan Henket Architecten
....
L .J

9.
• ,
Verslag van de bijeenkomst op het 'Waterpaviljoen' op Nee ltje Jans
te Bu rgh -Haamstede op vr ijdag 17 januar i 1997
Onder dru k wordt~=~~~
Op vri jda g 17 januari werd
met een bezoek aan het Wat er-
pavi l joen van Oosterhuis
Associates en NOX -architecten
een bl ik geworpen achter de
sche rme n van twee architecten
die rechtstreeks via de
computer ontwerpen.
Na een korte introducrie door de vicc voorzitter van Booosring, gaf Abe van de Weifnamens de À
Q)
+-'
Stichting Delta Expo een korte uitleg over de ontstaansgeschiedenis en doelstelling van dit unieke Q)
Q)
project. Zoals bekend heeft Ashok Bha/ctra van Kuiper Compagnons een masterplan voor geheel '0
Q)
Neeltje Jans in opdracht van Delta Expo en het m inisterie van Verkeer en Waterstaat ontwikkeld. Het '"
<-
Ol
.....
waterpaviljoen vormt een belangrijk onderdeel van die plan. Hiervoor moest een architect geselecteerd '"
3
.....
::s
worden. Tijdens deze selectieprocedure kon men geen keuze maken tussen de laatste twee o
N
overgebleven architecren Kns Oosterhuis en Lars Spuybroek, waarop Ashok Bhalotra voorstelde de c:
Q)
opgave thematisch op te splitsen in een zoet- en een zoutwatergedeelte en deze delen onder de twee
.....
architecten tc verdelen. Q)
o
N
In de opvatting van beide architecten zou het gebouw tot een vervloeiing moeten leiden van onze o
+-'
cartesiaanse perceptie die vooral in opposities als interieur en ex terieur, vloer en wand, ruimte en o
.....
.....
geluid, informatie en materiaal, denkt. Deze vervloeiing zou moeten leidcn [Ot een 'totaal ervaren' ~
u
::s
gelijk onze ervaring van ons lichaam. In de waarneming van de bezoekers is dit gebouw zowel ruimte
als geluid, fYsiek contact, geur, beweging en informatie. Vanuit dezelfde gedachte werkte de componist
Vldor Wentir/kaan een 'niet gecomponeerde' geluidsstrucmur, waarbij her gehele gebouw als kJ ankbst
zou ku nnen dienen. Het zou ronduir zu ur zijn voor Wenrink als zijn gel uidsstructllur niet wordt
uirgevoerd. Daarnaast werd na wat omwegen de interieur-architect Rogier de la Rive Box van het buro
BRS Premsela Vonk aan het werk gezet om de tentoonstelling 'vorm' te geven. De pragmatische wijze
waarop hij en her ministerie van Verkeer en Waterstaat dit aquarellerend hebben ingevuld leidde nogal
eens tot bittere klanken bij de digitaal werkende architecten en componist.
Het lijkt er op dat burocratiserende krachten op het min isterie geen gevoel hebben voo r de potentie
die in dit gebouw zit. Als je een standaard tentoonstelling wilt hebben moer je niet een bijzonder
gebouw laten ontwerpen en omgekeerd als je een bijzonder gebouw laat ontwerpen moer je nier mer
standaard kengerallen een tentoonstelling willen maken. Door deze formeel ambtelijke houding komr
in dit waterpaviljoen het interieur russen twee vuren te staan en moer de la Rive Box schipperen rus,sen
vloeibare architecruur en verstarrende bureaucratie, ideaal en pragmatiek, en dar in een gebouw waar
juist het oppositionele denken doorbroken zou kunnen worden.
L .J

10.
r ,
Kas Oosterhuis maakte ons aanschouwelijk wat de mogelijkheden zijn bij het inschakelen van een
computer in een ontwerpproces. Deze eerste schets is rechtstreeks in 30 in de virtuele ruimte van de
computer gemaakt. Daarna is dit model verder gemodificeerd en uitgewerkt tot het defl11itieve ontverp
klaar was. Ieder detail in iedere doorsnede is exact) : 1 digitaal vast gelegd. NOX-architecten ontvierp
zijn paviljoen met behulp van morf-technieken. Met de-lC techniek Jaat men de compurer tussenstadia
berekenen tussen twee (soms willekeurig) gekozen beelden. Beide werkwijzen kennen hun
voorbeelden in de beeldende kunst uit de jaren '60. De driedimensionale computer sculpturen van
Rober Mallery uit 1968 en het via morfen verkregen 'Running Cola is Afrid van de Computer
Technique G roup Tokyo uit 1967.
Gert van Kralingen van de Walcherse Bouwunie is de bouwer van het waterpaviljoen . Ondanks alle
pogingen van Oosterhuis om elementen prefab te vervaardigen kwam van Kralingen uiteindelijk uit
op de meest ambachtelijke bouwmethodiek. Een eerdere optie van Oosterhuis om het paviljoen op
een scheepswerf te laten te vervaardigen strandde op een te hoge prijs. Nu de bouw"
opgeleverd is komt de aannemer uit op het zelfde budget. Spuybroek van
heeft heel wat m inder moeite met het traditionele bouwen. In de onvolkomenheden van
sommige details ziet hij juist een extra expressiemiddel om de weerbarstigheid van het
materiaal tOt leven te brengen.
In mijn opvatting ligt in it SOOrt gebouwen een grote uitdaging om
de huidige bouwtechniek p een hoger peil te brengen en zal
je als archi tect, als je dit soort gebouwen wilt
maken, andere technol gieën moeren
inzetten. In die context is het
werk van Frei Otto op
het gebied van pneu-
matische- en tentkon-
strucrÎes uit de jaren '60
met een grote vormover-
eenkomst met dit water-
paviljoen nog steeds heel
relevant. In deze tijd zien we dat architecten als ondermeer Kaplick:y, Foster en T akamatsll wel de
technologische uitdaging aan gaan. Voor de eerlijkheid moet er dan wel bij gezegd worden dar zij een
ander budget ter beschikking hadden en dar zij geen last hadden van een' zeeuws meisj e-syndroom'.
Toch kan je hiermee niet verhullen dat de bouwwereld een eno rme technologische achterstand heeft
op bijvoorbeeld de meubel-, auto- of grafische-industrie w:t.lr men met volledig digitaal aangestuurde
frase banken de meest complexe produ cten laat vervaardigen alsof ze uit margarine gesneden worden.
Een plat rechthoekig vlal( is in dit proces even simpel als het meest complexe dubbel gekrom de
oppervlak.
Onder hoge druk wordt alles vloeibaar. Dat kunnen we in de natuur zien, in muziek en in margarine.
Laten we hopen de 'vloeibare' architectuur van dit waterpavilj oen de bo uwwereld onder hoge druk
brengt. Eric Vreedenburgh
Recent iJ vemomen dat de opdrachtgever de kritiek van Booosting ter harte heeft gmomen en de opdracht
voor de inrichting van het paviijoen heeft 'teruggegeven ' aan de beide architecten. Ook Victor Wentink heeft
de opdracht gekregen.
L .J

11.
_M.l.Wii.'._ L -_ _ _ _ agenda
~ ________ ~
Activiteiten 1997
12 maart Productontwikkelingsbijeenkomst T U Delft (AVA) II/". ~6 ""'1,111103
• 1 april newMetropolis Science & Technology Center A'dam (AVA) liP) 1'O/gt
10 april Zoontjens Beton te Tilburg II/". 37 pll('Ïlill Ol
1 mei Enitor te Buitenpost II/". 31 j>rlgllltl (U
20 juni Technology Transfer TU Dclft/Bouwtechnologie ,/".31 ragi/ul (J.,
27 mei 'Booosting in Scheveningen' (AVA) lil" r' pag/lh (J'i
25 juni Polyblock te Vianen/Everdingen
11 september Unicom
(AVA) stMt voor Alleen Voor Aangeslotenen
• • • • • • • • • • • • • • • • •• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
In mei 1988 is de Stichting Industrieel Bouwen Nederland,
booosting
st ic h tin g
Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd initiatief van
industrie, ontwerpers en architecten. De voornaamste doelstelling
i n du str ieel van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
b o uw en toepassen van industrieel te vervaardigen bouwproducten en gebouwdelen, ter verhoging
n ederla nd van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de antwoordkaart kunt u aangeven of
•••••••••• u geïnteresseerd bent in meer informatie ovcr de activiteiten van Booosting.
: ... Hoogmadesrraat 57 postbus 10197 3004 AD Rotterdam
tcHOOl 010 415 6304 telefax 01 0 4157409 I,-m-il paarch@pi.net
hom<:page http://www.OOO. nl/booosting
ümaupLr 'oon: Jolanda Steenhouwer,
bereikbaar: di en wo van 9.00 tOt 17.00 uur en op do van 9.00 tot 13.00 uur
ReU·lelle. J olanda Steenhouwer
Vo omgeving: Patricia Brouwer Design
Or,,": Drukkerij HallS Truijen
1e 1 "nk;1 n: Frf/ns van Herwijnen, Jas Lichtenberg, Marc Maurer,
Eelke POltwe?; J wt Renckens, Haye Tabak, Aad van der Veer,
E ric Vreedenburgh, Yvonne Van Wilderen
Voo I"ll uc r Jouke Post Post Ter Avest Architecten
Vice yoorûttcr Eric Vreedenburgh Archipel Omwerpers
Secretaris Jan van der Woord TU Delft
I'cnninglm:cstcJ J o/mIl Riezebos CVK Kalkzandsteen
Lid Jos Lichtenberg BuroA+
Lid Henk van Laarhoven Hubert-Jan H ellket Architecten
lid Jaap KOllblg Jaap Koning Industrial Design
L .J
11

12.
• 11 ,
_:i.t.t.Wi'ilo_ par t i ci pa nten
N euwe participan t en
i
ABT Adviesbure9u voor Bouwtechniek BV
Cont actpersoon : i r Fran s va n Herw i j nen , di r ect eul'
abt-
Arnhemses t r aatweg 358
ABT adviseert op het gebied van de bouwtechniek in de
ruimst mogel ijke zin. H et accem ligt op de adviscring van
draagconstructies en fun dcringen van gebouwen en
Velp bouw-werken. Daarnaast worden door ons specialistische
Post bus 82 adviezen ui tgebracht op het gebied van projectmanage-
6800 A Arn hem
B ment, kosten-management, contracten, bouw-techniek,
T 026 -3 683 111 bOllwfYsica, technische instaJlaties, beheer en onderhoud,
F 026-3 683 210 bedrijfsvloeren en bouwinspecties.
ABT wil vanuit een multidisci plinaire aanpak een innnovatieve bijdrage leveren aan de
ontwikkelingen van bouwsystemen en -producten, met name op het gebeid van bouwtech nische
constructies. Door uitwisseling van ideeën tusscn ontwe rpers en producenten kunnen grenzen worden
verlegd; Booosting biedt daartoe vele mogcl ijlJlcdcn.
lil
A/lian,,~ Europ~ Unicom NetÛrland A+ Bureau /l()(}r
Bik Bouwproduam Wolwga Patlelm &uwproduktontwilrke/ing
Bralt~1 Intnü ur Gro~p ZoontjetlS Beton Advinbureau /l()(}r Bouwttt'hniek ABT
Bruynu~J KnUwlS m Kastm Archit«ttn m CotISUJtIlnts A&c
• van Campm BnuJinU ACN COtlStrut'fturs
CVK Killkzandstem Ad van Berio Industrial Dnign BU" dU Angmmt
Fabri~k van PlaAtwo'km H van Dam Flex Devtlopmmt BDAGrtMp
Enitor Holland Procnsing Comnit RaadgnJmd Ingmintrsbureau
Hon"h BouwSJlmnm N~tÛrlAnd Jaap Koning Industrial Dnign Ing. Kilrel H Dekker
Hol« Systemm &- Componmtm Landmmk DtSign &- T~chno/ogy FllfatU CotlSuiting &- Engineering
Hoogowns GrtMp TNO Industrie GeNie Consult
Huntn Douglas Goudstikker - de Vnn
Köm~Jing Bm~Jux Ir A. Hoek CS &uwkundig Ingmintrs
fJ. KmlS Archipel Ontwerpers Hogrst'hool ETlKhetÛ
Krup~ Bomatex Archittctm bu"dUBöhtling/t Hogrschool Midden-Brabant
NBM-Amsftlland Woningbouw Jan Brouwer AssOCiattl HitTIKh Enginem'ng
Octlltub~ Space Structum Bullhorsr Archiftt'tm m SftdenbouwtrS Kilntoor van tÛ Toekomst
Pi~tn7nIln Hardglas CEPEZED Nationale Woningrami
Plastica PlaAt EGM Archittctm Staalbouwinstituut
Polybl«k Hubert-Jan Hmket bna archit«tm Stichting Aluminium Centrum
Polynorm Post Ter A vest Archit« ttn TU Delft
Rnua ButÛJ Jan Timmers TU Eindhovm
R~otratU 7J ïmDnign Verm iging Nederlandse Cemmtindustrie
Rodtw()(}1 Lapinus Tuns+ Horsting Archittctm H de Wit Consulkznt'J
Somfy NnIn1atul Verbu'X Hoogmdijk Archittkttn Ingmintrsbureau Zotmtveld
Saint-Roch Glas Archittktm buro VISSer &&erman
Struik m Hamerslag Bouw ir Frank van Wan.
Trnpa Inttrnational Buro voor Ar"hit~ktullr
Ubbink NetÛrlatul ir Daan Pturs • nieuw aangesloten
L .J

13.
• mOOOi mijns inziens
ï
.
mOOOi 1S • • • • • •
verkee rd gesch rev en
Met de voor Booosting typische toevoegjng van een enkele '0' aan
'mooi' krijgt 'moooi' een bijzondere status. 'Bijzonder' dient in
dit geval mede in de letterlijke zin geïn t erpreteerd te worden:
'bij' - een extra iets - zonder iets vatbaars toe te voegen.
M aar wat is dan het niet vatbare, dat deze '0' toevoegt? Het
moet de '0' van originaliteit zijn! De definitie van iers
mooois in deze zin: H er is origineel, het doet je iets, al is het
nog zo lelijk. Grafische werken van M.e. Escher zijn
volgens deze definitie zonder meer moooi. Opmerkelijk is
daarbij her feit dat zijn werk, volgens eigen zeggen, niet
altijd even 'esrhetisch verantwoord' is: 'Tevens heeft
waarschijnlijk het uitdenken van zulk een voorstelling al
zoveel van mijn energie geëist, dat ik te afgestompt was om
beter aan aesthetische eisen te voldoen. Deze prenten (die
trouwens geen van allen ooit gemaakt werden met het
primaire oogmerk iets moois te maken) kosten mij
gewoonweg hoofdbrekens. Dat is ook de reden, dat ik mij,
temidden van mijn grafici-collega's nooit volkomen op mijn
plaats voel: zij streven in de eerste plaats schoonheid na [.. J.
Misschien streef ik wel uitsluitend verwondering na en
tracht ik dus ook uitsluitend velwondering bij mijn
toeschouwers te wekken.' Velwondering, originaliteit,
onvatbaarheid: moooiheid is volgens deze redenering ook
vaak iets tijdelijks. Zodra je namelijk iets mooois kunt
'vatten', zoals men in Brabant zegt, is het moooie er alweer
vanaf. Zo zijn er foro's van gebouwen (laten wij her vooral
ook ovcr architectuur en bouwen hebben), die een bepaalde
werking hebben, maar op een gegeven moment vervaagt
voor mij toch het moooie eraan. AdolfLoos (architect mer ,....
drie o's) beweerde al in de jaren twintig, dat architectuur
niet met een foro re reproduceren valr. Een gebouw beleven
~
is iets heel anders. Zeker in her geval van Loos' Raumplan,
waar elke posirie in en om de compositie een nieuwe
beleving oplevert, en her geheel van ervaringen een extra lIi
dimensie geeft.
§ -
---J
L

14.
r ,
Zelfs Loos' eenvoudigste en laatste ontwerp, 'The LaSt
House', kan met behulp van een foto niet worden vast-
gelegd. Met behulp van bouwtekeningen (plattegronden,
doo rsneden en gevel aanzichten) is het eveneens zeer
moeilijk, zich het ontwerp voor te stellen.
Voor de lezer zijn deze hie rnaast als extra puzzel-opgave
weergegeven: hoe zit het gebouw ruimtelijk in elkaar?
(oplossing treft u elders in de nieuwsbrief aan). "
I,
Een Adolf-Loos-achtige architectuur zal men niet gauw "
'I
~
"
tegenkomen in industóeel vervaardigde gebouwen. In een
Raumplan wijkt alles af van de standaard (een vereiste voor "
11 ~)
"
"
orginaliteit ?). Misschien dat er in de toekomst wel sprake
is van een dusver ontwild<elde industrie, dat originelen (een- ~
stuk-series) kunnen worden vervaardigd. Dat wil zeggen:
Alleen een industriële massaptoductie van miginelen Oan
Westra zou zeggen: prototypen) kan voldoen aan de eisen
van 'moooi' met drie o's. Een uitdaging voor de industrie.
Het antwoord zou de architectuur van het volgende
millenium mogelijk maken.
M arc Maurer (maurer@ooo.nl)
nieuws
Product
ntwi kkel i n::::JL--...._
Srruik en Hamerslag BV. uit Strij en heeft een revolutionaire bouwmethode ontwikkeld. In het
voormalige Entrepot-gebouw in Rotterdam worden op dit moment 106 appartementen voorzien van
een high-tech prefab sanitair-unit naar het ontwerp van architectenbureau Cepezed uit D elft. De
natte groepen, die elk een toilet, een bergkast en een ruimte voor een wasmachine bevatten, worden
geprefabriceerd, getest, naar de bouwplaats getransporteerd en in één keer geïnstalleerd.
Met deze methode, die haar oorsprong heeft in de offs hore industrie kunnen zeer korte
doorlooptijden worden gerealiseerd. Bovendien zijn in logistiek oogpun t grote voordelen te behalen
met deze ontwikkeling.
.J

15.
I
• ï
Regeling
energie investeringsaftrek
Per I januari is een nieuwe fiscale faciliteit in werking getreden, de Energie-investeri ngsaftrek. Op
basis van deze regeling kun nen temll<e van investeringen, die in het belang zijn van een doelmatig
gebruik van energie, een investeringsaftrek worden toegepast. De energie-investeringen die voor een
investeringsaftrek in aanmerking komen, zijn vermeld op de 'energielijst 1997'. Er wordt onderscheid
gemaakt tussen t:vee typen investeringen nl. de generiek omschreven bedrijfsmiddelen en de specifiek
benoemde bedrijfsmiddelen.
Bij 'generiek omschreven bedrijfsmiddelen' gaat het om niet nader gespecificeerde investeringen in
bij de onderneming reeds in gebruik zijnde bouwwerken en/of reeds bestaande processen. Voor deze
investeringen geldt een energiebesparingsnorm.
De energiebesparing dient ten minste 0,5 Nm3 aardgascquivalenr (a.e.) per geïnvesteerde guJden per
jaar te bedragen. Als de investering gebouwen betreft is het ook voldoende wanneer de besparing ten
mi nste 0, 25 Nm3 a.e. per geïnvesteerde gulden per jaar bedraagt en indien in de inrichting waarin
de voorziening wordt getroffen:
• het jaarverbruik van aardgas minder is dan 170000 m3,
• de aansluitVaarde voor elektriciteit minder is dan 3 x 80 A,
• het elektriciteitsverbruik per jaar feitelijk minder bedraagt dan 100 000 kWh, of
• het feitelijk verbruik van overige energiedragers m inder is dan 170000 N m3 a.c.
Voorbeelden van energiebesparende voorLieningen zijn onder meer:
• verbetering van de energie-efficiëntie (b.v. door roepassing van efficiënte apparatu ur of
auromatische meet- en regelapparatuur)
• vermindering van de warmte- dan wel koeIJast (b.v. door thermische isolering)
• warmte-hergebruik (b.v. warmte-terugwinning)
• efficiënte verlichting (b.v. additionele efficiency-verhogende voorzieningen).
S p ecifiek benoemde bedrijfs midde len
Bij de specifiek benoemde bedrijfsmiddelen word t er vanuit gegaan dat er van voldoende energie-
bespari ng sprake is. De specifiek aangewezen bedrijfsmiddelen zijn gegroepeerd in vijf toepassings-
gebieden, namelijk: gebouwen, processen, gebouwen en processen, transport en duurzame energie.
Bedrijfsmiddelen of onderdelen van bedrijfsmiddelen die in aanmerking kunnen komen voor energie-
investeringsaftrek dienen niet eerder te zijn gebruikt.
Een groot deel van de specifiek benoemde bedrij(,middelcn dat is opgenomen in de 'energiel ijst', is
ook opgenomen in hoofdstuk 6 van de lijst van bedrij(~ m iddelen welke in aanmerking komen voo r
toepassing van de willekeurige afschrijving op mi lieu-investeringen (VAMIL).
De investering dient binnen drie maanden te worden aangemeld met gebruikmaking van een
voorgeschreven meJdingsfo rmulier waarin tevens een accou nranrsverkJaring is opgenomen. Voor
bcdrijfs-middelen die zelf voortgebracht worden geldt een afwijkende termijn.
L .J
15

16.
r 11 ï
Het meldingsformulier moet worden ingediend bij de Belastingdienst te Breda. Na controle op tijd ige
melding wordt het formu lier doorgezonden aan de Belastingdienst waar de ondernemer onder val t
en aan Senter te Zwolle. Senter controleert het technisch gedeelte van de melding. In een aantal
gevallen zal (met name bij generiek omschreven bedrijfs middelen) door Semer specifieke aanvullende
(technische) informatie worden gevraagd teneinde de energiebesparing te kun nen beoordelen.
De hoogte van de energie-investeringsaftrek is afhankelijk van het bedrag aan relevante energie-
investeringen in een kalenderjaar. De Energie-investeringsaftrek wordt in mindering gebrach t op de
belastbare winst en leidt via deze weg tot een vermindering van de te betalen vennootschapsbelasting.
Bij een bedrag aan energie-i nvesteringen in een kalenderjaar van ?
Voor meer informatie
meer dan doch niet bedraagt de energie-
meer dan investeringsaftrek: kunt u contact opnemen
f 6.1000 met Pouwer & Stevers
f 3.600
----~--~------
52,0 %
f 120.000 010 - 45211 22.
f 61.000 50,5 %
f 120.000 f 179.000 49,0 %
f
f
179.000
238 .000
f
f
238.000
297.000
47,5
46,0
%
% ~
f 297. 000 f 356.000 44,5 %
-----t------ --1
f 356.000 f 4 16.000 43,0 %
f 41 6. 000 f 475.0 00 4 1,5 %
f 475.000 40, 0% ~
1""""-------------- ..:i.t,i.biiilo_"-________-'
VxJt
nieuws
In de pri jzen
H et Aluminium Centrum heeft op 4 febru ari j.l. de D esignprijs voor de
woningbouw uitgereikt aan Ir Daan ter A vest, Post ter Avest architecten
te Rotterdam voor zijn ontwerp van een viertal woon wrens aan de 5 Mei-
laan in Leiden. 'Het materiaal, alumini um Alpol ic ® sandwich panelen,
heeft mij in de gelegenheid gesteld modern en strak te ontwerpen,
waardoor de westgevel is te vergelij ken met door de wind opbollende
zeilen', ald us de archi tecr. De roepassing levert ook voordelen in
velwerking en onderhoud op lange termijn op; reden voor de jUly om deze
extra prijs, de enige prijs die dit jaar in de secwr woningbouw is
uitgereikt, toe te kennen. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
FEACF
Van 30 april tot 3 mei organiseert de FEACF in Berlijn haar twee jaarlijkse congres met als thema
'Ramen en Gevels van de Toekomst' . De FEACF is de Europese federatie van nationale branche-
verenigingen metalen gevelbouw, waarin gcvclbouwers en systeembouwers vertegenwoord igd zijn.
Toonaangevende architecten, wetenschappers en vertegenwoordigers uit het bedrij fsleve n zu llen
lezingen verzorgen. Inlichtingen: VMRG Nieuwegein, telefoon: 030-6053644 en FEACF Frankfurt,
telefoon: 00-4969 9550 5411 ~
L ~