5. ბოლნისის სიონი უძველესი ქართული ტაძარია .
ჩრდილოეთის შესასვლელის თავზე შემორჩენილია წარწერა ,
რომელიც გვამცნობებს , რომ : ,, შეწევნითა წმიდისა სამებისაითა ოც
წლისა პეროზ მეფისა ზე ხიქმნა დაწყებაი ამის ეკლესიისაი და
ათოთხმეტ წლისა სემდგომად განეშორა”,- ტაძარი 478-493 წლებშია
აშენებულ
6. ბოლნისის სიონმა უძველესი ასომთავრული წარწერა შემოგვინახა. ამ
წარწერის ცენტრში გამოსახულია ჯვრის ერთ სახეს – წრეში ჩახაზულ
ბოლოებგაფართოებულ ჯვარი , რომელსაც “ბოლნური ჯვრის”
სახელწოდებით ვიცნობთ.
7. ტაძარი მოკაზმულია გასაოცარი რელიეფური სკულპტურებით:
ხარის თავით, ფრინველთა თუ ცხოველთა გამოსახულებით, აგრეთვე
სხვადასხვაგვარი გეომეტრიული და მცენარეული ჩუქურთმებით,
ჯვრებით. ფრინველთა და ცხოველთა ერთ ნაწილს ქრისტიანულ
რელიგიაში სიმბოლური დატვირთვა ენიჭება. ფარშავანგი -სულის
უკვდავებას განასახირებს, ირემი – მორწმუნე ადამიანთანაა
გაიგივებული.
8. 1634 წელს სპარსელების შემოსევის
შედეგად ბოლნისის ძლიერ
დაზიანდა, XVII საუკუნეში მარიამ
დედოფლისა და როსტომ მეფის
ბრძანებით აღადგინეს გადახურვის
კამარები საბჯენი თაღებით, გაჭრეს
დასავლეთ შესასვლელი. XVII
საუკუნის ბოლო წლებში
ბოლნელმა ეპისკოპოსმა
ნიკოლოზმა ტაძარი შეაკეთა,
მოხატა და სამხრეთ-დასავლეთით
სამრეკლო მიაშენა.
9. 1936-1939 წლებში ჩატარებული სარესტავრაციო სამუშაოების
შედეგად ტაძარი კვლავ შეაკეთეს, გადახურეს და გაამაგრეს. ბოლო
სარესტავრაციო-საკონსერვაციო სამუშაოები ძეგლს 1970-1971 წლებში
ჩაუტარდა
11. პირველ ბოლნელ ეპისკოპოსად მიჩნეულია დავითი, რომელიც
ბოლნისის სიონის აღმოსავლეთი ფასადის წარწერაშია
მოხსენიებული. ამდენად, ბოლნისის დამოუკიდებელი და ძალზედ
განვრცობილი ეპარქია V ს-ში ჩამოყალიბდა.
12. 2003 წ. 18 აგვისტოს, ურბნისის
საკათედრო ტაძარში
ჩატარებული საქართველოს
მართლმადიდებელი ეკლესიის
წმიდა სინოდის კრებაზე
ბოლნისისა და დმანისის
ეპარქია გაიყო და მის
საფუძველზე ორი
სამღვდელმთავრო
ჩამოყალიბდა - ბოლნისის
ეპარქია და დმანისის ეპარქია.
კრებამ ბოლნელ
მღვდელმთავრად
მთავარეპისკოპოსი თადეოზი
დაადგინა.
ამჟამად ბოლნისის სამწყსოს
განაგებს ეპისკოპოსი ეფრემი.