Lekts 8
- 2. Биосфер буюу шим мандал
1875 онд Австрийн эрдэмтэн Эдуард
Зюсс биосфер гэдэг нэр томьёог
шинжлэх ухаанд оруулжээ. Тэрээр
амьд биет оршин амьдарч буй
дэлхийн агаар мандал, усан мандал,
газар мандлын хэсгийг биосферт
хамааруулан ойлгож байсан юм.
- 3. XX-р зууны эхээр оросын эрдэмтэн В.
И. Вернадский дэлхийн гадаргуун
хэсгийн химийн төлөв байдал нь
амьд
биесийн
амьдралын
үйл
ажиллагаа, нөлөөллийн дор оршиж
түүгээр
тодорхойлогдож
байдаг
бөгөөд тэдгээрийн үйл ажиллагааны
үр дүнд химийн элементүүдийн даян
дэлхийг хамарсан асар өргөн цар
хүрээтэй эргэлт,
- 4. шилжилт явагддаг болохыг анх
илрүүлсний үндсэнд биосферийн
тухай сургаалийг шинэ агуулга үзэл
санаагаар
баяжуулан
дараах
байдлаар томьёолжээ.
Эрт
эдүгээгийн
амьд
биет,
амьдралын бүхий л ул мөр, үзэгдлийг
агуулж буй дэлхийн бөмбөрцгийн
орон зайг биосфер гэнэ. Биосфер
бол амьд биес, амьд бодисоос
цогцлон бүрдсэн,
- 5. нарийн нийлмэл бүтэц бүхий эх
дэлхийн амьдрал цэцэглэн хөгжсөн
нимгэн бүрхэвч (давхарга) юм. Энэ нь
нэг ёсондоо манай гариг дээр амьд
ба амьгүй бодисууд тогтолцооны
түвшинд харилцан үйлчилж буй хэсэг
бөгөөд түүнийг дэлхий дээрх хамгийн
том агуу экосистем хэмээн үзэж
болно.
- 6. Биосферийн хил хязгаар
Тухайн орчинд амьд бие оршин
амьдрах нөхцөл, боломж байгаа эсэх,
амьдралын ул мөр олдсон, эсэхээр
биосферийн хил хязгаарыг тогтоодог.
Ер нь биосферийн хил хязгаарт
хүчилтөрөгч, нүүрсхүчлийн хий, шингэн
төлөв байдалтай усны хангамж, хэт
өндөр болон нам температур,
- 8. Газар мандал буюу литосфер –
дэлхийн бөмбөрцгийн хатуу бүрхэвч
Энд
амьдралын
нөхцөл
хязгаарлагдмал. Ялангуяа газрын
гадаргаас дотогш гүнзгийрэх тутам
дулааны горим эрс өөрчлөгдөж
халуун болдог. Тухайлбал 1.5 км-ийн
гүнд +1000С хүрнэ.
Литосферийн өнгөн хэсэг болох
хөрсөнд амьд биес зүйлийн
- 9. бүрэлдэхүүн, тоо толгой, биомассын
хувьд хамгийн өндөр нягтшилтайгаар
оршин амьдардаг. Ийнхүү хөрс бол нэг
төрлийн өвөрмөц амьдралын орчин.
Хөрсний
дээд
өнгөн
давхраанд
ургамлын эрдэс хооллолтонд чухал ач
холбогдолтой фосфор, натри, кали,
кальци
болон
химийн
бусад
элементүүд их хэмжээгээр агуулагдана.
- 10. Мөн хөрсөнд агуулагдаж буй чийгт их
хэмжээний хий, төрөл бүрийн эрдэс
давс, бусад шим тэжээлийн бодис,
зарим тохиолдолд ургамлын амьдралд
хор хөнөөлт үйлчилгээ үзүүлэгч химийн
нэгдэл хүртэл ууссан байна. Ийм
уусмалууд нь хүчиллэг, шүлтлэг юмуу
саармаг шинж чанартай байна. Энэ
бүхний цогц нийлэмж нь хөрсний
химийн шинж чанарыг тодорхойлогч
үндсэн хүчин зүйл болно.
- 11. Усан мандал буюу гидросфер
Эдүгээ бүх далай, тэнгис, усан
орчинд амьдрал, түүний ул мөр
илэрчээ. Эрдэмтэд зарим сээр
нуруугүйтнийг
Номхон
далайн
хамгийн гүн цэг болох Марианы
хонхорын
11022м-ийн
гүнээс
олзворлосон байна.
- 14.
Экологийн давхраа
Нөөцийн төрлүүд
Кадастрын төрлүүд
Амь мандал
Ургамал. Амьтны аймаг
Ойн агнуурын аж
ахуйн, аялал
жуучлалын
Агаар мандал
Цаг уур (цаг уурын
нөхцөл, жишээлбэл эх
газрын, далай
тэнгисийн г.м)
Цаг уурын: агро цаг
уурын, био цаг уурын
Усан мандал
Усны
Усны
Чулуун мандал
Газрын, ашигт
малтмалын
Газрын, ашигт
малтмалын
