1. Лекцийн товч агуулга №3
Модны нүүрс –ус
• Нүүрс –усны ангилал
• Модон дахь голлох нүүрс –ус

2. Нүүрс –усны ангилал
Ургамлын модлог ишийг бүрдүүлэгч
гол бодис нь нүүрс –ус юм. Модны
90-95%-ийг ус тэжээл дамжуулах
үүрэгтэй трахейд, гуурс цорго эдүүд
эзэлдэг. Нүүрстөрөгч, хүчилтөрөгч,
устөрөгч зэрэг гурван элементээс
үүсэх нүүр-усыг химийн бүтцээр нь
моносахарид,
дисахарид,
полисахарид гэж ангилна.

3. Моносахаридын энгийн төлөөлөгч нь
глюкоз С6Н12О6 бөгөөд фруктоз, сорбоз,
галактоз, манноз зэрэг 6 нүүрстөрөгчийн
атомаас бүрддэг.
таван нүүрстөрөгчийн атомаас тогтсон
арбино,
ксилоз,
рамноз
зэрэг
моносахаридууд пентоз хэмээн С5Н10О5
гэсэн ерөнхий томьёогоор илэрхийлдэг.
Дисахаридууд хоёр молекул гексозоос
үүсэхдээ нэг молекул усаа алдсанаас
С12Н22О11 гэсэн химийн томьёотой.

4. Байгаль дахь дисахаридууд агуулдаг төлөөлөгчид

6. Полисахариууд
Полисахаридууд (С6Н10О5)n буюу nтооны
гексозоос бүрэлддэг. Гол төлөөлөгч нь
цардуул, гликоген, модны дийлэнх хэсэг нь
целлюлоз, гемицеллюлозоос бүрэлддэг.
Целлюлоз.
Латинаар Cellula –эс гэсэн үг. (C6H10O5)n
гэсэн
томьёотой,
утаслаг
бүтэцтэй.
Целлюлоз модны жингийн 40-50 хувийг
эзлэх бөгөөд түүнийг ус, спирт, ацетон мэт
уусгагчаар бусад хольцоос салган авдаг.

7. Модны эсийн хана ихэнхдээ целлюлозоос
бүрэлдэх бөгөөд шилмүүст, навчит модны
40-50%-ийг энэхүү полисахарид эзэлнэ.
Залуу навчинд 10%, хөгширсөн навчинд
20%, нарсний шилмүүсэнд 29%, хүлэрийн
хөвдөнд 21%, хагд 10.9% хүртэл целлюлоз
агуулагдана.

8. Гемицеллюлоз
Модыг бүрэлдүүлэх нүүрс –усны нэг хэсгийг
гемицеллюлоз гэнэ. Шилмүүст модны 1720%, навчит модны 30-35% агуулагддаг.
Гемицеллюлоз бол хуванцар, эм бэлдмэл,
цууны хүчил, үнэртэн зүйлийн чухал түүхий
эд. Гемицеллюлоз эсийн ханыг бэхлэж
барьцалдуулах, эс, эдийг бүтээгч тоосго
тэжээлийн нөөц глюкоз хэлбэрээр оршдог.

9. Лигнин
Lignum –латинаар мод гэсэн үг. Модны
лигнин целлюлозоос хүчилтөрөгч бага,
нүүрстөрөгч их агуулах онцлогтой учир их
бат бэх чанартай. Модонд агуулагдах
лигниний агууламж модны нас, газар зүйн
өндрийн түвшнээс хамаарах ёс бий.
Гацуурын
шилмүүсэнд
25.3-26.9%,
холтосонд 32.1-34.8%, гишүүнд 30.8-32.2,
жодооны холтосонд 23-25%, ишинд 28.332.2% агуулагддаг.