 ДЭМБ-ын мэдээгээр 2010 оны байдлаар
дэлхийн хэмжээнд 285 сая хүн ЧШ-гээр
өвдөөд байна. Энэ тоо 2030 он гэхэд 2
дахин нэмэгдэ хандлагатай байна.
 Манай улсын хувьд 1999 онд хүн амын дүн
3% байсан бол 2009 онд уг тоо нэмэгдэж
6,5% хүрсэн байна

 Чихрийн шижин нь нойр булчирхай
хангалттай инсулин даавар
боловсруулж чадахгүй эсвэл
боловсорсон инсулин нь өөрийн
биемахбодид нөлөөлж чадахгүй
болсон үед үүсдэг архаг явцтай
өвчин юм.
 Инсулин нь глюкозыг цуснаас эд
эсрүү нэвтрүүлэх үүрэгтэй.

 Инсулин даавар дутуу ялгарах
эсвэл эд эс уг дааврын үйлчлэлд
дөжрөлтэй болоход глюкоз эд эсэд
нэвтэрч чадалгүй цусанд үлдэж
хуримтлагддаг. Эд эс шаардлагатай
энергийг авч чадахгүйд хүрдэг.
Цусанд удаан хугацаагаар глкоз
өндөр байх нь олон эрхтний
хүндрэл үүсгэдэг.

 Таргалалт тэр дундаа хэвлийгээрээ илүү
таргалах таргалалт юм. Үүнийг алим
хэлбэрийн буюу төвийн таргалалт гэнэ.
 Илүүдэл жинтэй хүмүүс хэвийн жинтэй
хүмүүсээс ЧШӨ өвдөх эрсдэл 10-20%
дахин их байдаг.
 ЧШ хэвшинж 2 анх оношлогдоож буй
хүмүүс ийн 90% нь таргалалттай.
 Жинг 10%-р бууруулахад ЧШ-гийн эрсдэл
50%-аар буурдаг.

 Зохисгүй хооллолт: амьтны гаралтай ханасан өөх
тос,нүүрс усаар баялаг , илчлэг ихтэй хоол хүнс хэт
хэрэглэх нь илүүдэл жин үүсгэдэг.
 Хөдөлгөөний хомсдол
 Чихрийн шижингийн урьдал байдалтай буюу цусны
глюкозын шинжилгээд өмнө нь өөрчлөлттэй гарч
байсан хүмүүс
 Тамхи таталт
 Архи хэтрүүлэн хэрэглэх
 Жирэмсэн үедээ цусны глюкоз ихсэж байсан эсвэл 4
кг-с дээш жинтэй хүүхэд төрүүлж байсан бол ЧШ-гээр
өвчлөх магадлал нэмэгддэг.

 Хэв шинж-1: Хүүхэд залуучуудын дунд
элбэг,нойр булчирхайн инсулин даавар
маш бага ялгарах юмуу огт ялгарахгүйн
улмаас цусанд глюкоз ихэсдэг.
 Хэвшнж-2:Инсулин дааварт биемахбод
мэдрэг бус болсноос глюкозыг хэвийн
хэмжээнд барьж чадахгүй болдог.

 Их шээх-хоногт олон удаа шээ
 Байнга ам цангах-ам их цангаж, үргэлж
уух юм хайх
 Ядарч сульдах –амархан ядрах
 Турах, жингээ алдах
 Хоол дэн ч өлсөх мэдрэмж төрөх
 Арьс мэдэгдэхүйц хуурайших, загатнах
 Биед үүссэн аливаа шарх удаан эдгэрэх
 Идээт халдварт өртөмхий эмзэг болох
 Нүдний хараа муудах
 ЧШ 2 ихэвчлэн ш,т бүдэгтэй удаан
хугацаагаар оношлогдохгүй явах нь элбэг.

 Инсулин болон глюкоз бууруулах эм хэрэглэж
буй хүмүүст цусан дахь глюкоын хэмжээ
3ммоль/л болон 50мг/дл-с багасахыг
гипогликеми гэдэг. Глипогликеми үүсэх
тохиолдол. Үүнд:
 Инсулин эмчилгээний дараа хангалттай
хэмжээний хоол хүнс хэрэглэхгүй байх
 Хооллох цагийг оройтуулах
 Биеийн хүчний хэт их ачаалалын дараа
 Глюкоз бууруулах эмийн тун хэтрүүлэх
 Инсулины өндөр тун
 Архи хэрэглэх

 Хөлрөх  Толгой эргэх
 Өлсөх мэдрэмж  Гар хөл салганах
төрөх  Царай цонхийх
 Зүрх дэлсэх  Толгой өвдөх
 Бие сулрах  уруул ам бадайрч
 Толгой эргэх чимчигнэх
 Гар хөл салганах
 Царай цонхийх

 Гипогликемийн шинж тэмдэг илэрсэн
тохиолдолд жүрж,алим, усан үзэм зэрэг
жимсний шүүс уух буюу 3-4 ширхэг ѐотон
иднэ.
 Биеийн хүчний ачааллыг зогсоох ба машин
барьж буй үед мөн зогсоох хэрэгтэй.
Яаралтай цусны глюкон түвшинг
тодорхойлох хэрэгтэй.
 Шинж тэмдэг арилсны дараа хоол идэх
 Цусны глюкозны хэмжээг дахин шалгана.
 Эмчээс зөвлөгөө авах хэрэгтэй.

 Хоолны дэглэм баримтлах: тогтмол цагт
хооллох,бага хэмжээгээр ойрхон буюу хоногт 5-
6 удаа хооллох хоолны дэглэмийг сайн
баримтлах, хооллох цагийг алгасалгүй байх
 Дасгал хөдөлгөөнийг тохируулах
 Эмчийн зөвлөсөн эмчилгээг дагаж мөрдөх
 Цусан дахь глюкозыг тогтмол нэг хэмжээнд
барих
 Үргэлж ямар нэг төрлийн глюкоз явах
 Гэр бүл, найз нөхөд ажлын хамт олонд
гипогликемийн шинж тэмдгийн талаар хэлж
ойлгуулах

 Цусанд глюкозын хэмжээ хэт ихсэх үед ам
цангах, их шээх, ядарч сульдах, зовиурууд
улам тод илэрнэ. Удаан үргэлжилбэл
зүрхний шигдээс, ком-д орох, үхэлд хүргэх
аюултай
Шалтгаан:
 Инсулин тарианы тун багадах
 Инсулин эмчилгээг таслах
 Хоолны дэглэм алдах
 Ямар нэг өвчинд өртөх

ЧШ-гийн Кетоацидоз
Инсулин дутагдал
Глюкозийн Өөхний задрал
шингээлт
Глицерол Өөхний сул
хүчил
Гипергпикеми Глюкоз үүсэл
Кетон бие
үүсэл
Глюкозури Кетон бие
цусанд
Электролит Шээсэнд
Oсмосын диурез
багасана кетон бие
Шээсний ус багасах Дегидритац
Ацидоз
Adapted from Davidson 2001
Slides current until2008

 Ядрах
 Ам цангах, хэл хуурайших
 Хоолны дуршил буурах
 Нүд бүрэлзэх
 Бухимдах
 Олон удаа шээх
 Шээсний гарц багасах
 Аманд чихэр амтагдах
 Нойрмоглож ухаан алдах

ЧШ-гийн Кетоацидозын үеийн
лабораторийн шинжилгээ
Цусныглюкоз >14ммоль/л(252мг/дл)
Кетонбие Шээсэнд:дундбаиххэмжээтэй
Цусанд:>3ммоль/л
Осмос Ихсэнэ–Цусныглюкоз,мочевин,креатинин,
дегидраци
Электролит БагаэсвэлхэвийнNa+andCl-
БагаэсвэлхэвийнбүрэсвэлихсэнэK+
(ихэвчлэнбуруухөтөлдөг)
БагаHCO3(стандард23-31)
Анион >10хөнгөн
>12дундбахүнд
Цусныхийнүүд pH<7.30,HCO3<15(хөнгөн)
pH<7.00,SlidesHCOcurrent3<10until2008(хүнд)

ЧШ-гийн Кетоацидозын эмчилгээ
Регидритац
1.Ком-дорсонбайвалNaCl-ийншингэнөгнө
2.Регидритацхийхдээөвчтнийбиеийн
байдал,нас,бөөрнийүйлажиллагааг
анхаарна
ЕрдийнNaCl(0.9%)–ийгсэхээноруулах
болонрегидрацидхэрэглэнэ
Глюкоз/NaCl–ийншингэнийгцусандглюкоз
14ммоль/л(252мг/дл)орчимбайхад
Регидрацииг48цагийнтуршхийнэ
3.Хамраарходоодондгуурставина
Кали Ухаанорсныдараахчухалэмчилгээбөгөөд
шээснийгарцыгтодорхоймэдсэнбайна
Kitabchi et al 1976
Slides current until2008

ЧШ-гийн Кетоацидозын эмчилгээ
Инсулин 0.1нэгж/kг/цагтгэжтооцонухаанорсны
дараагаардусалдаахийжшингэннөхөх
эмчилгээгүргэлжлүүлэнхийж,глюкозийг
бууруулна
Хэрэвглюкозбуурахгүйболинсулиныгдахин
10-20%-аарнэмжөгөөд,эмчилгэээхэлснээс
эхний1цагтглюкозийг2-3ммоль/л(45-
54мг/дл)-аарбуулгана
Хяналтанд
цусныглюкоз,даралт,шээснийгарц,мэдрэлийн
байдалухаанэрүүлэсэх
Артерынцусныхийнүзүүлэлтүүдба
электролитийг2-цагтутамдүзнэ
Slides current until2008

 Цусны глюкозыг ойр ойрхон тодорхойлж,
эмчид хандан глюкозн хэвийн хэмжээг
хэрхэн хадгалах талаар ярилцах
 Цусны глюкозын хэмжээ өндөр байгаа үед
комоос сэргийлж их хэмжээний чихэргүй
шингэн, ус, цай уух

 Хоолны дэглэм-баримтлан зөв зохистой
хооллох нь эмчилгээний суурь буюу амин
чухал хэсэг юм.
 дасгал хөдөлгөөн
 Эмийн эмчилгээ
 Өвчтөний сургалт өөрийн хяналт
 Хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэх,
хүндрэлийн эмчилгээ.

 Цусны глюкозын түвшинд хяналт тавих –
хоолны дэглэм баримталснаар цусны глюкозын
түвшинг тогтмол хэмжээнд барих боломжтой.
 Биеийн жинд хяналт тавих – биеийн жинг
нэмэгдэхээс сэргийлэх, тогтмол хэмжээнд
барих боломжтой.
 ЧШ-гийн цочмог болон хожуу үеийн
хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэх, зохицуулалт
хийх – ирээдүйд гарч болох хүндрэлээс
сэргийлэх боломжтой.

 Хурдан шимэгддэг нүүрс-усыг хориглох:
 Юуны түрүүнд та хоол хүнсэндээ анхаарал тавих ѐстой.
Ингэхдээ, элсэн чихэр, зөгийн бал, чихэрлэг ундаа, амтат
бялуу, элдэв төрлийн амттан зэрэг хүний биед богино
хугацаанд шимэгдэж, нүүрс ус болдог хүнсний
бүтээгдхүүнийг аль болох хэрэглэхгүй байх.
 Өөрөөр хэлбэл энгийн нүүрс усны хэрэглээг
хязгаарлана. Харин хоногийн нүүрс усны хэрэгцээг
зөвхөн нийлмэл нүүрс ус агуулсан бүтээгдэхүүнээс нөхөх
шаардлагатай.


 Хоногт 5-6 удаа хооллох: Бага хэмжээтэйгээр
олон удаа хооллох нь цусны глюкоз гэнэт
огцом ихэсгэхээс сэргийлдэг.
 Эслэг ихтэй хоол хүнсийг хангалттай
хэрэглэх: Үр тариа нь эслэгийг нэмэгдүүлдэг.
Эслэг нь цусны глюкоз болон холестролын
түвшинг тогтвортой барихад тусалдаг.
 Өөх тос агуулсан бүтээгдэхүүний 40-50%
нь ургамлын гаралтай байх
 Хоногт хэрэглэх нүүрс усны хэмжээг
тооцоолж, тохируулан хэрэглэх: Чихрийн
шижинтэй өвчтөнд тодорхой хэмжээний нүүрс
устай бүтээгдэхүүн зайлшгүй шаардлагатай.
Огт нүүрс ус хэрэглэхгүй байж болохгүй.

Бүлгийн нэр нэгж Өглөө8:00 Бага үд Өдөр Их үд Орой Унтахын
11:00 13:00 15:00 19:00 өмнө
22:00
3,5 нэгж 1,5 нэгж 8 нэгж 1 нэгж 5,5 нэгж Инсулин
эмчилгээт
Үр тариа 11 Хар талх 35 200гр Будааны
эй үед
гр,1 зүсэм нь 1 буюу том цутан
шаардлага
нэгж=2 зүсэм аяга 250гр =
тай
хар талх будаа=4 2,5 нэгж,
нэгж, төмс Мантуу
110гр= 1 30гр=1,5
нэгж нэгж
2 нэгж 5 нэгж 4 нэгж
Жимс 1 Хальстай
жимсгэнэ алим
150гр
1 нэгж
Мах махан 4 Өндөг 50гр, 1ш Үхрийн Үхрийн
бүтээгдэхүү чанасан өндөг өөхгүй мах өөхгүй мах
н 80гр 40гр
1 нэгж 2 нэгж 1 нэгж

Сүү сүүн 1,5 Тослоггүй
бүтээгдэхү сүү 200гр
үн буюу 1 том
стакан
1,5 нэгж
Өөх тос 1 40%-с бага Ургамлын
тослогтой тос 10гр
масло 5 гр
0,35 нэгж 0,65нэгж
Хүнсний 1 Лууван Лууван
ногоо 100гр, 200гр,
огурци байцаа
250гр 200гр
0,5 нэгж 0,5нэгж
Хоол 0,5
амтлагч
Хоолны нэр Өндөгтэй Хөөрүүлсэ Гуляш Алим Будаатай
талх н сүү хуурга

Бүлгийн нэр нэгж Өглөө 8:00 Бага үд Өдөр Их үд Орой Унтахын
11:00 13:00 15:00 19:00 өмнө
22:00
3 нэгж 3,5 нэгж 8 нэгж 1 нэгж 5,5 нэгж Инсулин
эмчилгээтэ
Үр тариа 12 Будаатай цутан Тослоггүй 250гр Гурвалжин й үед
200гр , чихэргүй хэрчсэн 2- будаа 150р шаардлага
жигнэмэг р гурил тай
25гр,2 =3,5
шир Мантуу
50гр =1,5
нэгж
2 нэгж 2 нэгж 5 нэгж 3нэгж
Жимс 1 Хальстай
жимсгэнэ алим 150гр
1 нэгж
Мах махан 5 Үхрийн өөхгүй Үхрийн Үхрийн
бүтээгдэхүүн мах 40гр өөхгүй мах өөхгүй мах
80гр 40гр
1 нэгж 2 нэгж 1 нэгж

Сүү сүүн 1,5 Тослоггүй
бүтээгдэхүү сүү 200гр
н буюу 1 том
стакан
1,5 нэгж
Өөх тос 1 Ургамлын Ургамлын
тос 5 гр тос 10гр
тахианы
мөчний
хальс
0,35нэгж 1,65 нэгж
Хүнсний 1 Лууван Лууван
ногоо 50гр, 100гр,
огурци 50гр байцаа
байцаа- 100гр
100гр
0,5 нэгж 0,5 нэгж
Хоол 1
амтлагч
Хоолны нэр Бяслагтай Ногооны Будаатай Алим Банштай
талх, салат хуурга шөл,банан
хөөрүүлсэн а
сүү

Бүлгийн нэр нэгж Өглөө8:00 Бага үд Өдөр Их үд Орой Унтахын
11:00 13:00 15:00 19:00 өмнө
22:00
4,5 нэгж 0,65 нэгж 8,15 нэгж 2 нэгж 8 нэгж Инсулин
эмчилгээт
Үр тариа 12 Хар талх 35 200гр буюу Тослоггүй Гурил
эй үед
гр,1 зүсэм нь 1 том аяга чихэргүй 150гр
шаардлага
нэгж=2 зүсэм будаа=4 гурилан
тай
хар талх нэгж, боов 35
гр,2
ширхэг
2 нэгж 4 нэгж 2 нэгж 4 нэгж
Жимс 2 Банана
жимсгэнэ 200гр
4 нэгж
Мах махан 4 Бяслаг 20гр Тахианы Үхрийн
бүтээгдэхүүн мөч 120 гр өөхгүй мах
40гр
1 нэгж 2 нэгж 1 нэгж

Сүү сүүн 1,5 Тослоггүй
бүтээгдэх сүү 200гр
үүн буюу 1
том
стакан
1,5 нэгж
Өөх тос 1 Ургамлын Ургамлын
тос 5 гр тос 10гр
тахианы
мөчний
хальс
0,35нэгж 1,65 нэгж
Хүнсний 1 Лууван Лууван
ногоо 50гр, 100гр,
огурци байцаа
50гр 100гр
байцаа-
100гр
0,5 нэгж 0,5 нэгж
Хоол 1
амтлагч
Хоолны нэр Бяслагтай Ногооны Будаатай Алим Банштай
талх, салат хуурга шөл,бана
хөөрүүлсэ на
н сүү

 Инсулиныг арьсан дор 45 болон
90градусын налуу тарина. Инсулиныг
тарьдаг 4 үндсэн байрлал байдаг. Үүнд:
 Хэвлийн өмнөд хана
 Гуяны гадна дээд хэсэг
 Бугалганы гадна дээд хэсэг
 Өгзөгний гадна дээд хэсэг