NVOG Jaarvergadering 27 november 2013. Presentatie door Jos Berkemeijer, Voorzitter CSO Pensioencommissie

1. Een zeker Pensioen in een onzekere Toekomst
Herstel van Vertrouwen
Algemene Vergadering NVOG
Jos Berkemeijer, 27 november 2013
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
1

2. Agenda
Vertrouwen
Pensioenontwikkelingen
Nieuw Pensioencontract
Pensioenfundamenten
Conclusies
Vragen/Discussie
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
2

3. Vertrouwen
Uw vertrouwen?
De Economie, Uw Pensioen?
2013-11-27
Pensioenzekerheid?
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
3

4. Vertrouwen
CBS Consumentenvertrouwen 1972-2012
Bron: CBS 2013
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
4

5. Vertrouwen
CBS Consumentenvertrouwen 2013
Bron: CBS 2013
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
5

6. Vertrouwen
Het vertrouwen van Europeanen in Europa
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
6

7. Vertrouwen
In de financiële Sector
Onderzoek MarketResponse (2013)
Genoemde Opvallende oorzaken
• Verzekeraars: Producten
• Pensioenfondsen: Risicovol Gedrag
• Banken: Schuld aan Crisis
Bron: MarketResponse 2013
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
7

8. Pensioenontwikkelingen
2003-2013
• 2003: BPF’en: Van het eindloon naar middelloon
• 2005: Introductie ‘eigen bijdrage’ werknemers
• 2006: Afschaffing VUT en vroegpensioen
Pensioengerechtigde leeftijd van 62 naar 65
• 2008: Bevriezing indexatie voor drie jaar
• 2013: Kortingen, meer korting dreigt
• 2013: AOW- leeftijd van 65 jaar naar 65 jaar en 1 maand
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
8

9. Pensioenontwikkelingen
2014 en verder
• AOW
- 2014-2021: AOW getrapt naar 67 in 2021 (wetsvoorstel)
- 2022 en verder: AOW gekoppeld aan levensverwachting
• Aanvullende Pensioenen 2014-2015
Maximale Opbouw P/J
- Beperking Pensioenopbouw algemeen Jaar Middelloon Eindloon
- Beperking opbouw als
2013
2,25%
2,00%
Inkomen > € 100.000
2014
2,15%
1,90%
2015
1,75%
1,55%
- Pensioenrichtleeftijd 67 jaar
• 2014…..
- Nieuw Pensioencontract , Financieel Toetsingskader (FTK)
- Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen
- Wordt ons Pensioen meer onzeker?
- Verdergaande bezuinigen en fiscalisering AOW, BTW?
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
9

10. Pensioenontwikkelingen
Maatschappelijk en Economisch Perspectief
• Aanhoudende economische crisis
• Laag renteniveau, meer beleggingsrisico’s
• Wereldwijd oplopende schuld, risico van hyperinflatie
• Onvoldoende arbeidsparticipatie, hoge werkeloosheid
• De gemiddelde levensduur blijft toenemen
• De samenleving vergrijst, ontgroent en diversifieert
• Toenemende behoefte: Arbeidsmobiliteit en arbeidsflexibiliteit
• Internationalisatie, Europa, meer toezicht, strengere wetgeving
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
10

11. Pensioenontwikkelingen
Pensioen- en Beleggingsbubbels
Hoeveel “bubbels” zitten er in een fles Champagne?
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
11

12. Pensioenontwikkelingen
Economie: Wereldwijde Schuldbubbels
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
12

13. Pensioenontwikkelingen
Ons Pensioenstelsel ‘At Risk’
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Werkgevers willen minder risico lopen;
Risico’s verschuiven naar werknemers
Overheidstekort terugdringen: besparen op pensioen en zorg
Solidariteit onder druk
Discussie over doorsneepremie, verplichtstelling
Pensioenfondsen ‘vergrijzen’ en ‘verslapen’
Nieuwe (individuele) pensioensystemen (PPI), Multi OPF
Beschikbare premie systemen (DC, CDC) winnen terrein
Aanhoudende aandacht: Houdbaarheid publieke stelsel (AOW, Zorg)
Internationale wetgeving stelt hogere eisen:
Witboek, Overdraagbaarheid, ‘Holistic Balance Sheet’
IORP : 99,5% Zekerheid? QIS studies: ca. € 150 - 200 mlrd ‘tekort’
Gebrek aan: vertrouwen, Transparantie, Communicatie
27-11-2013
13
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
13

14. Pensioenontwikkelingen
Ons Pensioenstelsel ‘In Beweging’
• Pensioen meer afstemmen op Pensioenbehoefte?
• Werkbelasting afstemmen op belastbaarheid werknemer?
• Gradueel met pensioen i.p.v. één pensioendatum
• Inkomensbehoefte na leeftijd 85:
‒ Is levenslange indexatie wel nodig?
‒ Gericht op Zorg naast Inkomen
• Vraag: Is er behoefte aan een simpele oudedagsrekening?
Op basis van:
• Behoud van solidariteit
• Bodem-zekerheid
• Flexibele aanwending voor
Pensioen, Ziekte, Zorg
27-11-2013
2013-11-27
14
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
14

15. Pensioenontwikkelingen
Dekkingsgraad Pensioenfondsen NL
Reservetekort
Dekkingstekort
Bron: DNB
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
15

16. Pensioenontwikkelingen
Beleggingen en Verplichtingen
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
16

17. Pensioenontwikkelingen
Dekkingsgraad Internationaal
Global DB Asset/Liability Indicator
Index
L =Liabilities: +113%
A = Assets: +60.5%
A/L = -24.7%
Source: Towers Watson a.o.
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
17

18. Pensioenontwikkelingen
Beleggingen: Rendement Pensioenfondsen I
N.B. Rendementen 2011 en 2012 zijn niet door DNB gepubliceerd
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
Bron: DNB
18

19. Pensioenontwikkelingen
Beleggingen: Rendement Pensioenfondsen II
Rendement
Jaar
ABP
PFZW
2008
-20,2%
-20,5%
2009
20,2%
17,6%
2010
13,5%
12,6%
2011
3,3%
8,4%
2012
13,7%
13,4%
5,0%
5,3%
Gemiddeld
Gemiddeld o.b.v. samengestelde interest
Nabije Toekomst?
40% vastrentend à 3%
60% zakelijk à 6%
Totaal
2013-11-27
1,2%
3,6%
4,8%
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
19

20. Pensioenontwikkelingen
Beleggingen: Beleggingen in het Buitenland
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
20

21. Pensioenontwikkelingen
DNB Indexatie Evaluatie 2008-2013
DNB Terugblik 2008-2013
PensioenDeelnemers gerechtigden
Prijsinflatie
8,84%
8,84%
Indexatie
3,50%
3,10%
Korting
-1%
-1%
Indexatie - Korting
2,50%
2,1%
Tekort
6,34%
6,7%
IndexatieKracht
28%
24%
Conclusies
• Volledige duurzame indexatie van pensioen blijkt niet haalbaar
• DNB Advies: Voorkom Zig-Zag Beleid, d.w.z.
Indexatie gevolgd door pensioenkorting.
Bron: DNB
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
21

22. Pensioenontwikkelingen
Nederland wordt steeds ouder
Hoeveel % van de bevolking is 65 jaar of ouder
I. Bij de invoering van de AOW in 1957
II. Anno 2013
III. in 2040 (prognose)
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
: ….%
: ….%
: ….%
22

23. Pensioenontwikkelingen
Nederland wordt steeds ouder
Hoeveel % van de bevolking is 65 jaar of ouder
I. Bij de invoering van de AOW in 1957
II. Anno 2013
III. in 2040 (prognose)
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
: 9%
: 17%
: 26%
23

24. Pensioenontwikkelingen
Inschatting Toekomsige Levensverwachting
Levensverwachting
Nederland
Verwachting
2013-10-01
2013-11-27
PresentatieAlgemene Vergadering --Berkemeijer Jos Berkemeijer
NVOG Actuarieel Podium - Jos Presentatie - © 2013 Symetrics
24

25. Pensioenontwikkelingen
Langer Leven: AOW Consequenties
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
25

26. Pensioenontwikkelingen
Langer Leven: AOW Prognose Lange Termijn
Regeerakkoord
Wetsvoorstel
Maart 2014
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
26

27. Pensioenontwikkelingen
AOW Prognose Lange Termijn, Alternatieve Visie
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
27

28. Pensioenontwikkelingen
Kosten: Besparingsmogelijkheden
Rapport "Werk in uitvoering bij pensioenfondsen 2012" LCP
• Totale kosten pensioenfondsen:
Ca. € 5 à € 6 miljard per jaar
• Dit is ca. 20% van de totaal verschuldigde
pensioenbijdrage
• Vermindering van deze kosten met
1 basispunt (0,01%): kostenbesparing van € 90 miljoen per jaar
• Daling van vermogensbeheerkosten met 25 basispunten (0,25%)
kan in 40 jaar tijd leiden tot een 10% verhoging van pensioenen.
Bron: Rapport LCP
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
28

29. Nieuw Pensioencontract
‘Tussenvariant’ als Oplossing
Uitgangspunten ‘Tussenvariant’
Opmerkingen, Aandachtpunten
‒ Combinatie Nominaal & Reëel contract
 Voorkomt complexiteit
‒ Ambitie: ‘Geïndexeerde’ pensioentoezegging
 Fondseigen Indexatiebeleid
‒ Eén eenduidig Financieel Toetsingskader (FTK)
 Overzichtelijk, Efficiënt
‒ Invaren van oude (nominale) pensioenrechten
is niet meer noodzakelijk
? Borging nominale zekerheid?
‒ Stabiele kostendekkende premie
door o.a. 10-jaars rentemiddeling
? Voldoende stabiel? Inkoop
nominale opbouw voldoende?
‒ Toepassing van spreidingsmethodiek
(10 jaar) voor financiële schokken
? Communicatie getoetst?
Toekomstige onzekerheid?
‒ Transparantie (vooraf) en beleid over risicoverdeling, bufferbeleid, indexatie en kortingen
 Bevordert draagvlak solidariteit
en duurzaamheid van regeling
! Solidariteit rechten Oud/Nieuw
‒ Robuuste sturingselementen. Van ‘dagkoersen’  Voorkomt ‘zigzagbeleid’ van
naar ‘gemiddelde 10-jaars koersen’
indexatie en kortingen
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
29

30. Pensioenfundamenten
Zekerheid: Pensioen = Vertrouwen
Bron: Hein de Kort en de Pensioencrisis
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
30

31. Pensioenfundamenten
Zekerheid
97,5%
97,5% zekerheid betekent :
1. Dat als mijn pensioen € 10.000 p/j bedraagt,
daarvan € 9.750 ook echt zeker is
2. Dat het 97,5% zeker is dat ik mijn pensioen
van € 10.000 p/j ook echt volledig krijg
3. Dat mijn pensioenfonds met 97,5% zekerheid voorkomt dat de
dekkingsgraad binnen 1 jaar onder de 100% terecht komt
4. Dat mijn pensioenfonds gemiddeld 1 keer in de 40 jaar een
dekkingsgraad van minder dan 100% heeft
Meer Informatie: UvA Zekerheidsmaatstaf
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
31

32. Pensioenfundamenten
Zekerheid: Rendementszekerheid
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
32

33. Pensioenfundamenten
Zekerheid: Rendementszekerheid
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
33

34. Pensioenfundamenten
Zekerheid: Rendementszekerheid
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
34

35. Pensioenfundamenten
Solidariteit: Verplicht?
Survey Pensioenfederatie 2013
Bron: Pensioenfederatie 2013
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
35

36. Pensioenfundamenten
Solidariteit: Tussen Jong & Oud?
Survey Pensioenfederatie 2013
Bron: Pensioenfederatie 2013
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
36

37. Pensioenfundamenten
Solidariteit: Transparantie & Bestuurbaarheid
1. Solidariteit als basis: essentieel voor een goed pensioen
2. Solidariteit eis: Transparant en Bestuurbaar
3. Principes van solidariteit: Beschrijven.
Daarbij kan onder meer gedacht worden aan:
 Beleggingssolidariteit
 Werkgever-Werknemer-solidariteit
 Indexatiesolidariteit (actieven, gepensioneerden/slapers)
 Generatie-solidariteit
 Inkomenssolidariteit
 Sterftesolidariteit (langleven en nabestaanden)
 Garantiesolidariteit (pensioen-bodem)
 Default-solidariteit (verdeling bij faillissement werkgever)
 Life-cycle-solidariteit
 Gender-solidariteit (man/vrouw)
 Pensioenuitruil-solidariteit
 Product-solidariteit
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
37

38. Pensioenfundamenten
Langleven Solidariteit
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
38

39. Pensioenfundamenten
Communicatie: Hoe het niet moet…..
Indexatielabel
2007
2013-11-27
2009
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
2013
39

40. Pensioenfundamenten
Communicatie: UPO in de ‘Tussenvariant’ …
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
40

41. Conclusies
I. Het beoogde nieuwe Financieel Toetsingskader:
• Biedt een goed uitgangspunt voor evenwichtig
nieuw pensioencontract voor zowel jongeren, ouderen als gepensioneerden
• Stelt solidariteit, stabiliteit, transparantie en stuurbaarheid centraal
• Moet nog verder uitgewerkt worden:
• 10-jaars spreidingsmethodiek?, Waardeoverdracht?, Inhaalindexatie?
• Verankering van de Nominale zekerheid (97,5%), Bodemzekerheid?
• Hoe een stabiele inkoop- en kostendekkende premie te definiëren?
• Hoe om te gaan met lange termijn pensioenprognose onzekerheidsinterval?
• Toetsing van communicatie (UPO nieuwe stijl)
• Pensioen blijft onzeker en is NIET kortingsrisico-vrij:
Beleggingsrisico, Langer leven, IORP / Solvency wetgeving
• Blijft onder grote druk staan: Druk overheidstekort, DC-trend, Individualisering
II. De AOW-Leeftijd zal naar verwachting oplopen naar 70-75 jaar in 2045
III. Aanvullend pensioen (Tweede Pijler) dient goed aan te sluiten op AOW en Zorg
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
41

42. Vragen/Discussie
2013-11-27
NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer
42