Share, Learn And Apply

1. Rev. Fr. GodoFredo S. Aldenhuijsen (Dutch)
-- “Fr. Griton” dahil malakas ang boses
-- bday: Feb. 10, 1883 in Volkel, North Brabant, Holland
-- ama: Aloysius Aldenhuijsen (panadero/magsasaka)
-- ina: Dorotea Spierings
-- siblings: 17 + 1(siya)=18 magkakapatid ;5 madre at 2 pari
-- ordina: July 18, 1909 by Msgr. Van Rosle
-- Theology & Philosophy favorite subjects
-- trip to Phil.: “Ta-ming” (British Freighter Shifting) tapos from
Hongkong to Manila
-- hobbies: bicycle riding, ice skating; bisyo: paninigarilyo ng tabako
-- 1st missionary work: school teacher in Cavite
-- naging school director: 1921-1919; 1931-1964
-- death: July 20, 1976 due to old age buried at CICM Cemetery in
Pasig
PCS HISTORY
“Dilao” - 1580 dating katawagan ng Paco
1590-‘Parroquia de Dilao’ by Rev. Fray Juan de Garrobillas 1st
parish priest; 1762 – naging San Fernando de Dilao ang town name
1809-Fr. Fray Fernando dela Concepcion Perdigon 2nd
parish
priest & started construction of concrete church completed in 1814
1908-1984 parish managed by CICM(Congregatio Imacculati
Cordis Mariae) -- Belgians
Spanish-American War -- Feb. 1899
Sep.1912 Fr. Godo took over & PCS became largest parochial
school
June 1913 Fr. Godo ay humingi ng tulong sa Belgian Mothers from
St. Theresa’s College; 1916 – grades 1-4 at narecognized ng
government
1919 – Fr. Josef Billiet parish priest; wooden bldg. of 5 rooms
March 1931- return of Fr. Godo after 12 yrs. Of absence
1933- Mother’s Convent & Grades 5-7(intermediate level)
1934 -- 1st
13 students in high school at Sacred Heart Bldg.
1937-1938 1st
graduation
World War II – Dec. 8, 1941 & school closed & 1942 reopened
July 1944—Fr. Joseph De Bal temporarily became parish priest kasi
nakulong si Fr. Good dahil Dutch siya by order of Japanese
authorities pero nakalaya rin on same day & Sep. 1944 school closed
again
1945-end of war 1,500st , double session; girls-morning; boys-
afternoon
1970-St. Joseph Bldg.; Fr. Carlos Van Ooteghem last CICM parish
priest : nagpagawa ng Karel Hall, covered court, Fr. Godo & P.A.
Bldg.
Auxiliary Bishop of Manila Teodoro Bacani Jr.-1st
Filipino
Director
2nd
si Fr. Danilo Canceran; 1995- San Lorenzo Ruiz Bldg. at Kinder
I
1996—nursery at Msgr. Domingo A. Cirilos Jr. church altar
renovated
1997- PJP II Bldg.; May 1999- JCS Bldg(33rooms& 1,000-seater
audi)
89th
PCS Foundation Day- construction of BPC & inaugurated on
Nov. 8, 2002
KASAYSAYAN
-- pag-aaral ng mga makabuluhang pangyayari
-- history from “historia” = pananaliksik
3 Salik: tao(sino), Lugar(saan), Panahon(kailan)
2 Kahatian:
A. Pre-Historiko – di-tala/ di-nakasulat
-- “pre”=bago; batay sa ‘labi’
1. Panahon ng Bato
a. Paleolitiko – lumang bato
b. Mesolitiko – gitnang bato
c. Neolitiko – bagong bato
2. Panahon ng Metal – natutong magmina/magtunaw
-- Tanso/copper + Tin= Bakal
B. Historiko – tala/ nakasulat
-- “cuneiform” sistema ng pagsusulat(Sumerian ang nakaimbento)
1. Sinauna/Ancient
-- wakas ay ng bumagsak ang roman Empire(476 A. D.)
2. Medieval—dark o middle(ika-9-10 siglo)
-- nakilala ang simbahan
-- “Renaissance”—muling pagkamulat o ‘enlightenment’
3. Moderno/Kontemporaryo—ika-15 siglo
-- panahon ng paggalugad at pagtuklas
DISIPLINA/AGHAM PANLIPUNAN
1. Sosyolihiya – dahilan at ugnayan ng tao/institusyon
2. Agham Pampulitika – pamamahala at pamahalaan
3. Arkeolohiya—sinaunang tao batay sa labi
4. Antropolohiya—kultura ng tao batay sa tuwirang obserbasyon
5. Ekonomiks—paggamit/pag-ubos ng tao ng kayamanan o
kailangan
6. Heograpiya – pisikal na katangian ng ibabaw ng mundo
7. Sikolohiya—kilos/gawi ng tao at posibleng dahilan nito
8. Linggwistika—pagbabago at pag-unalad ng wika
9. Karograpiya—paggawa ng mapa at globo
MAPA—patag na representasyon; buo o bahagi
--1st
mapa 2300 B.C. gawa sa luwad; mga Griyego
GLOBO—bilog, nakahilig, naiikot, makulay
-- 1st
globo- Griyego; Kartograpiyo- tawag sa gumagawa
-- Geordano Bruno at Galileo Galilee binitay dahil sa paniniwalang
bilog ang mundo
1. Ekwador—naghahati sa mundo, hilaga at timog; 0° latitud
2. Prime Meridian – o Greenwich Meridian
-- silangan at kanluran, Meridian- tanghali
-- katapat ang Greenwich, England
3. Latitud—guhit-parallel, distansya hilaga o timog ng ekwador
4.Longhitud—guhit-meridian o ‘orasan’(ang lugar na nasa isang
meridian ay parehas ng oras); distansya silangan/kanluran
5. International Date Line-- dito nagsisimula ang bawat araw
-- 180° sa Karagatang Pasipiko
-- Kanluran= paatras ang oras; Silangan= paabante
--A.M.= ante meridian; P.M.= post meridian
6. Grid—pinagtatagpuan/pinagsasalubungan ng latitud at longhitud
PARAAN NG PAGKUHA NG LOKASYON
a. Absolute—latitud at longhitud
b. Bisinal—karatig-bansa
c. Insular—Maritima/ bahagi ng tubig
PINAGMULAN NG DAIGDIG
Solar System—binubuo ng mundo at mga planetang umiikot sa araw
Milky Way—pulutong ng mga bituin o galaxy
Araw—pinakamalaking bagay sa Solar System,nagbibigay enerhiya
Orbit—tawag sa daanan ng mga umiikot sa araw
Sandaigdigan—kabuuan ng lahat ng bagay na nabubuhay
2 Klase ng Teorya:
I. Teorya ng Bibliya—Gen. 1:1-26
Aklat ng Genesis—dito nakasaad ang Teorya ng Espesyal na
Paglalang
1. Liwanag—pinaghiwalay ang liwanag sa kadiliman
2. lupa at dagat
3. buhay(isda, halaman, ibon)
4. araw, buwan at bituin
5. land animals
6. tao—Adan(alabok) at Eba(tadyang ni Adan)
1

2. II. Teorya ng Agham
1. Toeryang Nebular—Immanuel Kant(pilosoper na Aleman,1775)
--haypotesis—mga haka-haka lamang
-- nebula—namumuong gas at alikabok sa kalangitan
-- radiation—mula sa isang mainit na bituin
-- centrifugal force—lakas na dahilan ng pag-ikot
2. T.Planetissimal—Pirre Marquis de Laplace(French scientist
1776)
-- teorya ng maliliit na planeta (araw at bituin)
-- gravity—nagpabilis sa pag-ikot kaya nagkalapit-lapit ang maliliit
na planeta at nabuo ang 1 big planet, ang daigdig
3. T. Gaseous Tidal—araw at araw,pagbabago sa T. Planetissimal
-- Sir James Jeans at Harold Jeffreys, 1917
4. T. Big Bang—Lemaitre
-- binubuo ng ulap ng alikabok at gas, nakalutang dahil sa gravity,
nabuo at naging bituin, sumabog dahil sa init, kumalat at naging
planeta
5. T. Continental Drift—o Kontinenteng Umaanod
-- binuo ni Alfred Wegener, Alemang iskolar, 1912
Pangea—tawag sa super na kontinente
Laurasia-hilaga; Gondwanaland—timog
PISIKAL NA ANYO NG DAIGDIG
--tanging planeta na may buhay at tahanan ng tao
--kamukha ng 1 asul na holen na may umiikot na puting ulap at
nakalutang sa asul na dagat
--93 milyong milya/ 150 milyong km. mula sa araw
-- ikot ay 67,000 milya bawat oras; oblate-spheroid
--24, 901 mula ekwador at 7, 926.41 mula polo
a. Litospera—lupa at bato
--“crust”-balat ay gumalaw;mantle at core
b. Hydrospera—tubig70% at lupa30%
c. Atmospera—hangin-20%oxygen
Weathering—pagkapira-piraso ng bato
Erosyon—nagpapabago sa mundo(hangin, tubig at glacier)
Lindol—paggalaw sa mga plate
Eurasia—Europe at Asya
Inner Core at Outer Core—pinakapusod ng daigdig
Mga Karagatan:
1. Karagatang Pasipiko—180milyon sq. km
2. K. Atlantiko-inakamahalaga dahil nasa baybayin lahat ng
industriya
3. K. Indian 4. K. Arktik
“Kipot ng Bering”—strait o makitid na lupa
-- nagkokonekta sa K. Arktik at K. Pasipiko
“Dagat Kontinental”—napapalibutan ng lupa(Caspian, Black, Red
Sea)
“Dagat Mediterranean”—pinakaimportante sa dagat
-- nakaugnay sa K. Atlantiko dahil sa Kipot ng Gibraltar
“Marianas Trench”—hilera ng mga malalalim na bahagi ng dagat
“Challenge Deep”—11,033 metre pinakamalalim sa Marianas
Trench
“Continental Shelves”—tuloy-tuloy na masa ng lupa na nakarugtong
sa iba pang kalupaan
TOPOGRAPIYA NG BAWAT KONTINENTE
A.ASIA—31, 892, 470 SQ km; 1/3 kalupaan ng mundo
1. Dead Sea—Pinakamaalat at pinakamalalim
2. Bundok Everest—hari ng kabundukan
-- 29,020 feet; nasa pagitan ng Nepal at Tibet
3. Talampas ng Tibet—pinakamataas
4. Lawa ng Baikal—pinakamalalim na lawa sa mundo
5. Kabundukang Himalayas—pinakamataas na hamay ng bundok
B. AFRICA—30, 348, 170 sq km; 2/5 ay disyerto
1. Lake Victoria—ika-2pinakamalaking lawa na tubig-tabang
2. Sahara Desert—pinakamalaking disyerto sa mundo
3. Mt. Kilimanjaro—pinakamataas na bundok sa Africa
4. Qattara Depression—pinakamamabang lupain sa Africa
5. Riff Valley—pinakamalawak na lambak
6. Nile River—pinakamahabang ilog sa mundo
7. Victoria Falls—pinakamataas na talon sa Africa
8. Lake Tanganyika—ika-2 pinakamalalim na lawa
C. NORTH AMERICA— 24, 217, 280 sq km
1. Niagara Falls—pinakamalaking talon
2. Mt. Mckinley – pinakamataas na bundok sa N.A.
3. Death Valley—pinakamababang bahagi sa N.A.
4. Lake Superior—pinakamalaking lawa sa mundo
5. Mississippi, Misouri River—pinakamahabang ilog sa N.A.
D. SOUTH AMERICA—17, 858, 530 SQ KM
1. Kabundukang Andes—pinakamataas na bundok
2. Amazon Basin—pinakamalawak na kagubatan sa mundo
3. Bundok Aconcagua—pinakamataas na bundok
4. Bulkang Cotopax—pinakaaktibong bulkan
5. Tierra del Fuego—pinakadelikado/mapanganib
E. ANTARCTICA— 14, 200, 000 sq km
1. Vison Massif – pinakamataas na bundok sa Antarctica
2. Capt. James Cook(1772-1778)
--1st
nag-explore sa Antarctica= “Cook Island”
-- Hawaii= dating Sandwich Island
F. EUROPE—10, 523, 000 sq km
1. Mt. Elbus—pinakamataas na bundok sa Europe
2. Etna at Vesuvius—pinakaaktibong bulkan sa Europe
3. Ilog Vodka—pinakamahabang ilog sa Europe
4. Dagat Caspian—pinakamalaking lawa sa mundo
G. OCEANIA/AUSTRALIA—8, 514, 820 sq km
1. Mt. Kosciusko—pinakamataas na bundok sa Oceania
2. Great Barrier Reef—pinakamalaking koral sa mundo
3. Ayers Rock—pinakamalaking bato sa mundo
PAGKAKAPANGKAT-PANGKAT NG MGA PULO SA
PACIFIC OCEAN
1. Micronesia—maliit na isla
2. Melanesia—isla ng maiitim na tao
3. Polynesia—maraming isla
EBOLUSYON NG TAO
-- ayon sa mga ssientist, unang anyo ng buhay ay mga organismong
binubuo ng iisang selyula,naging kompleks na halamangtubig at
hayop-dagat
--reptilya—unang hayop sa lupa, Panahon ng Reptilya(dinasaur)
--mammals—nagpapa-breastfeed/ may mammary glands
--Panahon ng Yelo—“Pleistocene” lumitaw ang unang tao
1991—nahukay si “Eba” na nagpapatunay sa “genetic ancestry”
TEORYA NG EBOLUSYON Charles Darwin, Ingles)
--“Origin of Species”
1. Theory of Use and Disuse
2. Natural Selection 3. Adaptation -- magkakaugnay sa isang
kadena ng ebolusyon ang lahat ng nabubuhay na organismo
I. HOMINID—unang pangkat ng tao; Toumai-1st
boy, Ethiopia
a. Ramapithecus—oldest specie of Hominid, sa India nahukay
2

3. -- ipinangalan kay Haring Rama, asawa ni Cita sa epiko ng
Ramayana
-- pagkain ay nginunguya tulad ngayon; 12-14 milyon taon
b. Australopithecus africanus—Raymond Arthur Dart
-- ‘austra’=unggoy sa Timog, sa Taung, South Africa, 1924
c. Australopithecus robustus—sa Olduvai Gorge, Tanzania
-- ng mag-asawang Mary at Louis Leakey ng Great Britain
-- may matipunong pangangatawan, mahabang noo, maliit na panga
d. “Lucy” o Australopithecus afarensis
-- ni Donald Johanson sa Afar, Ethiopia, 1974
-- dahil sikat ang The Beatles noon mula sa kantang “L:ucy in the
Sky with Diamonds”
-- kalansay ng 1 batang babae, 3 ½ talampakan, tuwid maglakad
II. Homo habilis-- ni Dr. Louis Leakey
--Homo-Latin word=”tao”; “taong may kasanayan”
-- “tool maker”—Neolitiko/Bagong Bato
-- natagpuan sa Olduvai Gorge, Tanzania sa Silangang Africa,1959
--“Zinjanthropus”—isang uri nito
III. Homo erectus—“taong-tuwid”/upright man’
-- direktang ninuno ng Homo sapiens
-- lakad tuwid, apoy, mangaso, at mangisda(metal)
a. Taong Java o Pithecantropus erectus
-- natagpuan ni Eugene Dubois, antropologong Dutch
--- sa Java, Indonesia, taas ay 1 ½ metro, utak ay kasinlaki ngayon
b. Taong Peking o Zinjantropus pekinensis
-- natagpuan sa China,1929, ng pangkat ng mga arkeologong Chinese
at European; 500,000 taon na ang nakararaan
-- utak ay kahawig ng sa tao ngayon
IV. Homo sapiens—“taong nag-iisip”
-- natagpuan sa Central Asia at Europe
-- mataas ang antas ng kaisipan, namuhay sa kweba, simpleng
kasangkapan, naglilibing ng patay, malaking utak, maliit na ngipin
a. Neanderthal—lambak ng Neanderthal, Germany; 1856; 70,000
taon
b. Cro-Magnon—ni Louis Lartet, arkeologong French
-- sa Timog France, 1868
-- 5 talampakan, may saplot ang katawan na yari sa balat ng hayop,
naipinta sa dingding ng Lascaux sa France tungkol sa hayop lahat
MGA LAHI NG TAO
1. Caucasoid
-- may balat na kulay rosas, Nordics, East Baltics
-- Alpines at Mediterranean
2. Mongoloid
-- kulay dilaw na balat at tuwid na buhok
-- hugis almond na mga mata, malapad ang ilong, manipis na labi
-- Tsino, Hapon, Burma, Tibetan, Mongolia, Malaysian, Pilipino,
Indonesian, American, Red Indians, Eskimos sa H. Amerika, Indians
sa Sentral at Timog Amerika
3. Negroid
-- may maitim na balat, kulot na kulot na buhok, matataas at
malalakas na katawan, mahaba ang bungo, malapad ang ilong,
makapal ang labi
-- Guinea at Kanlurang Sudans
4. Paleolitiko (400,00-8,000 B.K.)
-- kasangkapang bato, butong matutulis, sibat na gawa sa kahoy
-- palakol, pana, pait, sibat; pangangaso at pangangalap ng pagkain
-- natuklasan ang paggamit ng apoy, di-tiyak kung may kasuotan
-- nabuhay ang Taong Neanderthal
5. Mesolitiko (12,00-8,000B.K)
-- Panahon ng Gitnang Bato
--klima sa mundo ay unti-unting lumamig
-- microlith—maliit na bato
6. Neolitiko (8,000-3,500 B.K.)
-- nabuhay ang Cro-Magnon at umunlad ang sining
-- naging laganap ang intersaksyong sosyal
-- nabuo ang mga payamanan, umunlad ang agrikultura
-- maraming mga hayop ang napaamo
-- kuminis ang mga kagamitang bato
-- naging mahalagang gamit ang palayok
-- umusbong sa Ilog-lambak sa Mesopotamia, India, Tsina at Nile
7. Panahon ng Metal (6,000-500 B.K.)
-- tanso-unang metal; bronse-dilaw na metal
-- naitayo ang mga piramide, templo at mga palasyo
-- umunlad ang pagsasaka, transportasyon at komersyo
KABIHASNAN O SIBILISASYON SA MESOPOTAMIA
-- “Meso”=gitna/pagitan; “Potamus”= ilog
--“lupain sa pagitan ng 2 ilog” Iraq ngayon
-- sa rehyon ng Fertile Crescent dahil hugis buwan
1. Sumerian (tao)
-- pinakamatandang kabihasnan
-- Sumer(bandang Timog) lugar o lungsod sa Mesopotamia
-- Tigris at Euphrates= kambal na ilog sa Mesopotamia
+kariton na hila ng buriko(donkey)
+unang gulong, arao atbp.
+lungsod-estado
+kalendaryong lunar (nakabase sa buwan)- 12 buwan
+ “cuneiform”= sistema ng pagsulat(hugis singsing)
+ “patesi”= pinuno ng bawat lungsod-estado; kumakatawan sa hari at
pari
+ “Ziggurat”= templo
+ “Sexagesimal”=pagbilang ng animnapu; 60 minutes
+ “Stylus”= pinang-uukit sa luwad (ballpen/panulat nila)
+ “Polytheist”=maraming diyos
+ water clock; sistema ng panukat at timbang
+ Teokrasya= uri ng pamahalaan na nakabatay sa relihiyon ng bawat
tao
2. Akkadian – bandang Hilaga
-- “Akkad” = lugar
-- Haring Sargon I
-- pinaka-unang imperyo sa daigdig(malawak ang nasasakupan)
3. Babilonian
-- tribo ng Amorites
-- “Babylon” = sentral
-- “Hammurabi” = gumawa ng “Kodigo ng mga Batas ni
Hammurabi”
-- 282 lahat = “mata sa mata, ngipin sa ngipin”(marahas)
-- “double standard na batas”= depende sa nagkasala
4. Assyrian
-- pinakaunang aklatan sa mundo
-- “Assur” = lungsod
-- mararahas na mga mandirigma
-- “Assurbanipal II” = nagpagawa ng 1st
aklatan
-- “Tiglath-Pileser I” = unang hari
-- “Nineveh” = kabisera mula sa Assur
3

4. 5. Chaldeans
-- “Nabopolassar” = unang hari; tatay ni Nebuchadnezzar
-- “Chaldea” = lugar
+ astronomiya = pag-aaral sa kalawakan
+ astrolohiya = kapalarab
+ Zodiac Signs = pangalan sa mga bituin/ kapalaran
+ Ikalawang Babilonia = dahil muli nilang binuhay ang Babylon
+ Hanging Gardens of Babylon = artipisyal na bundok na parang
gusali at may halaman sa taa; pinagawa ni Nebu para kay Amytipis
6. Persians
-- Persia – dating pangalan ng Iran
-- Zoroastrinismo = relihiyon, 2 diyos
-- Zoroaster – paring nagtatag
-- Ahura Mazda – diyos ng kabutihan/liwanag
-- Ahriman – diyos ng kasamaan/kadiliman
-- Purgatoryo – pinupuntahan g mga kaluluwa kung saan nililitis
-- “Zend Avesta” = bibliya nila
-- “Satrap” = gobernador o namumuno
-- “Satrapies” = lalawigan
-- “shah” = tawag sa hari
-- panlalawigang administrasyon = sistematiko
-- paggamit ng barya(daric system) daric dahil kay Darius the Great
-- Lydians = unang gumamit ngbaryang gito
-- Cyrus the Great = 1st
pinuno
7. Hittites
-- Hattushah = lugar
-- unang karwaheng hila ng kabayo
-- uang gumamit ng bakal
8. Phoenician
-- “Phoenicia” = ngayon ay Lebanon; mula sa salitang phoenix(ibon)
-- alpabeto = pinakamahalagang ambag
-- mga magbabarko = mula sa puno ng Cedar
-- pagkukulay ng tela(tina) = mula sa suso (violet)
9. Hebrews
-- Moses = propetang nanguna sa pagtakas ng mga Jews mula sa
Egypt patungong Palestine (“Exodus”)
-- wikang Aramaic = lenggwahe ni Hesus
-- monotismo = paniniwala sa iisang diyos ( Yahweh)
-- Canaan/Palestine = Lupang Pangako
-- Sampung Utos = binigay kay Moses
-- Abraham = Ama ng Sangkatauhan
-- paglalakbay sa pamamagitan ng caravan(camel)
SINAUNANG EGYPT
-- Ilog Nile-pinakmahabang ilog sa mundo, nagsisimula sa Lake
Victoria
-- Egypt= “Gift of Nile” ; Nile= “Tears of Egypt”
I. LUMANG/MATANDANG KAHARIAN – 2700-2180 B.C.
-- “pharaoh” = tawag sa hari(pinuno ng estado, hukbong militar at
kapangyarihang animo-diyos) O ABSOLUTONG kapangyarihan
-- “Haring Menes”= “Gintong Panahon ng Egypt” : sentralisadong
pamahalaan, umunlad ang ekonomiya at kultura ng bansa
-- “Pharaoh Khufu o Cheops” – paggawa ng piramide para libingan
ng mga pharaoh
-- Piramide sa Giza = o “Piramide ni Khufu” 137 metro at kagila-
gilalas
-- pinagsama nag korona ng upper at lower Egypt
Upper = puti;ulo ng buwitre / Lower = pula;ulo ng kobra
-- Step Pyramid = 1st
piramide ni King Socer
-- umiral ang kabulukan sa pamahalaan, naubos ang kaban ng bayan
-- lumaganap ang kaguluhan at nagpaligsahan ang mga maharlika sa
kapangyarihan
-- “Amenenmhet I” = lider mula sa Thebes, nagpatalsik sa huling
hari
II. GITNANG KAHARIAN (2040 B.C.)
-- “Amenemhet II” = 1st
pinuno; nagpadala ng ekspedisyon sa Nubia
para mibalik ang ginto na ginastos noong nakaraang panahon
-- lumawak ang ugnayang pangkalakalan sa Palestine, Syria, at Crete
-- huling bahagi ng 1700 B.C.sumalakay ang pangkat ng “Hyksos”
mula Asia at nagpabagsak sa pharaoh at nagdala ng unang kabayo
-- 1786 B.C. = wakas ng gitnang kaharian
III. BAGONG KAHARIAN (1567 B.C.)
-- naitaboy ang mga Hyksos at pinalawak ang teritoryo
-- “Thutmose II= sumakop sa Nubia, Palestine at Syria at maraming
asawang babae (concubine o kabit)
-- Hatshepsut = asawa ni Thutmose II na pumalit sa trono nang
siya’y mamatay; 1st
babaing pinuno sa Egypt for 20 yrs. “Unang
Dakilang Lider na Babae sa Kasaysayan”; pagpapatayo ng templo at
pagpapalawak
-- “Thutmose III” = anak na pumalit at “Alexander the Great ng
Egypt”
-- “Amenhotep IV”=binawasan ang kapangyarihan ng pari at
pinagbawal ang pagsamba sa maraming diyos
-- ATON – diyos, pagsamba sa iisang diyos
-- “Akhenaton o Ikhnaton” = ginamit niyang pangalan
-- “Tutankhamen” = youngest pharaoh; 7 yrs.old natagpuan ang
bangkay
--“Rameses II”= huling dakilang pinuno; lumaban ng 20 taon sa mga
Hittite ng Asia Minor bago nakamtan ang kapayapaan; pinakasalan
ang isang anak na babae ng hari ng mga hittite
*humina ang kaharian nang magwakas ang kangyarihan ni Ramses II
*Libyan ay lumusob sa Lambak ng Nile
*Kushite, Assyrian at Persian = mga lugar/hukbong sumakop sa
Egypt
Lipunan:
1. Maharlika = pharaoh at kaanak, mayayaman, pari
-- malawak na lupain at karapatan, di-nagbabayad ng buwis
2. Sundalo=nangangalaga sa katahimikan ng bansa, may lupain din
3. Karaniwang mamamayan=magsasaka, pastol at manggagawa
4. Alipin=di nakababayad ng utang, bihag sa digmaan at salarin
*mataas ang pagtingin sa kababaihan sa Egypt= may karapatang
magtaglay ng ari-arian at maaaring mamuno
*pagsasaka=pangunahing gawain sa Egypt; sobra ay kinakalakal
 karagdagang bigay ni Sir
1.Pharaoh 2.Nobles/pari
3. Scribes(record-keeper) 4. Artisans(manggagawa) 5.
Slaves/Alipin
Ambag:
-- wastong pagsukat at matematika= pagbilang ng 10
-- arkitektura at inhinyera=piramide, templo at monumento
“Great Sphinx”= rebulto ng 1 pharaoh na may katawang leon
--geometry= hangganan ng bukirin, kanal at irigasyon
--“mummification”=pag-eembalsamo sa bangkay na di naagnas sa
mahabang panahon; kemikal buhat sa halaman
--“kalendaryo”=12 buwan, 30 araw each + 5 after 12 buwan(365
days)
-- sundial at orasan
--“hieroglyphics” = o “sacred curvings’; sistema ng pagsulat
-- “Rosetta Stone” susi sa pagbasa ng heroglipiko
Nahukay ni Jean Francois Champollion, iskolar na French
4

5. SINAUNANG GREECE
-- tangway na nasa silangang bahagi ng Dagat Mediterranean
-- mabato at bulubundukin; isang kalima lang sakahan
-- napapaligiran ng D.Mediterranean sa timog; Ionian sa kanluran;
Aegean sa silangan at tulay patungong Egypt ; Corinth Gulf=sentro
na naghihiwalay sa bansa sa 2; iregular na baybayin=daungan
-- “Hellenes”=pangkat mula sa lambak ng Danube at tawag sa sarili,
hango sa salitang “hellas” (1 lugar sa kanlurang bahgi ng Greece)
--“Crete”= 1st
pamayanang natagpuan
-- Minoan= sibilisasyong nalinang sa Crete; parangal kay Haring
Minos
-- “Haring Minos”= nakapagpatayo ng isang kahariang sumakop sa
karatig-isla ng Greece; nakontrol ang rutang pangkalakalan;
nagpagawa gn 1st
pinakamatibay na barko
--“Cretan”= may maunlad na teknolohiya, tanso at bronse kagamitan
--“Knossos”=lugar kung nasaan ang magarang palasyo ni Minos
-- Mycenaean= nandayuhang tao sa Crete at Aegean; gumawa ng
kuta na may makapal na pader bilang pananggalang sa tribo mula
hilaga
--Achaean= pangkat ng pastol, lahing Indo-European; nagpadala ng
pwersa sa Asia Minor para sirain ang lungsod ng Troy
--ang istorya tungkol dito ay sinulat ni Homer, isang bulag na
manunulat ng Greece sa epikong “Iliad at Odyssey”
--konseho ng matatanda =nagbibigay-payo sa hari
-- “Acropolis”= mataas na bahagi na napapalibutan ng makakapal na
pader at sa panahon ng labanan, maaaring magkanlong ng mga tao
-- “Haring Agamemnon”= pinuno ng Mycenae,metal, sumakop sa
Cretan
*Polis= syudad-estado; matandang pamayanan sa Greece; malilit at
populasyon ay umaabot mula 5,000-10,000
*Acropolis= 1 lungsod, dito makikita ang mga templo at gusaling
pampubliko at moog
*3 institusyong pulitikal=hari(pamamahala); sanggunian at ang
kapulungan ng mga manggagawang lalaki(desisyon sa kaso sa
pamilya)
*phratry=inaasahan ng pamilya
3 BATAYAN NG RELIHIYON
1. Sistemang pisikal ng daigdig(kulog, kidlat at pagbabago ng
panahon)
2. Kawalan ng kontrol ng tao sa sarili kapag umiral ang damdamin.
3. Pagtatamasa ng mahabang buhay, magandang kapalaran at
masaganang ani.
Mt. Olympus = dito nakatira nag diyos at diyosa; sa H. Greece
1. Zeus – diyos nglangit at hari ng mga diyos
2. Hera – tagapag-alaga sa kababaihan, reyna ng mga diyos
3. Pluto – diyos ng underworld
4. Hermes – mensahero ng mga diyos at diyosa
5. Eros – diyos ng pag-ibig
6. Dionysus – diyos ng fertility
7. Poseidon – diyos ng dagat
8. Ares – diyos ng digmaan
9. Apollo – diyos ng liwanag at paghuhula
10. Athena – diyos ng karunungan
11. Aphrodite – diyos ng kagandahan at pag-ibig
12. Demeter – diyos ng agrikultura
Palarong Olympic – parangal kay Zeus, kada-4 na taon
-- ang mga nagwawagi ay pinararangalan ng 1 seremonya at
kinokoronahan ng dahon ng oliba
Panahon ng Maharlika
--lumakas ang maharlika dahil sa pagbibigay ng kabalyero sa militar
“Aristokrasya” = o “oligarkiya” pamamahala ng iilan lang
Panahon ng Tyrant
-- “Tyrant” =noon: mahusay na pinuno; ngayon: malupit na pinuno
-- demokrasya= demos-tao at kratos- pamamahala
-- salik sa pagkakaisa ng mga Griyego;
a. Paggamit ng isan wika.
-- “barbaro” ang di nagsasalita sa kanilang wika
2. Hellen—ninuno; Hellenes-tao; Hellas-bansa
ATHENS
-- nasa Attica, mandaragat, mabatong burol sa Acropolis at
pinaligiran ng matibay na pader
-- 3 pangkat ng lipunan:
1. Ionian-tunay na mamamayan ng Athens
2. Metics – mangangalakal, di mamamayan ng Athens pero malaya
3. Alipin
a. DRACO – Draconian Code – ipinasulat ang batas upang malaman
ng lahat; lahat ay hinahatulan ng kamatayan
b. SOLON – nagbigay ng solusyon sa umuutang at nagpapautang
-- pinalaya ang mga alipin na di nakabayad ng utang
-- binigyang limitasyon ang lawak ng lupang maaaring angkinin
-- Konseho ng Apat na Daan ; naging archon(maaaring maghalal)
“Solon” – ngayon ay mambabatas
c. Pisistratus – kamag-anakan ni Solon
-- tyrant; tinanggal ang patakaran na mayaman lang ang maaaring
maging mamamayan ng Athens
-- binawasan ang oposisyon, pinapatapon ang maharlikang
sumasalungat
-- hinikayat ang malawakang pagtatanim ng ubas sa paggawa ng alak
d. Cleisthenes – hinati ang mamamayan sa 10 tribo ayon sa lugar
-- Asamblea ng 500 – lalaki, 20 taon pataas
-- pinairal an gtunay na demokrasya
Ostracism – karapatang patalsikin ang sinumang pinuno na panganib
sa estado
Ostracon – mula sa salitang ‘oyster’(shell), 1st
demokratikong estado
-- edukasyon ay para sa lahat
-- mapagmahal sa sining; demokrasya
SPARTA
-- nasa Laconia, kalakalan, nasa lambak na walang nakapalibot na
pader
-- militarisko, mahigpit, edukasyon ay para sa iilan, binigyang-diin
ang isports
3 uri ng tao sa lipunan:
1. Dorian – lahi
2. Malayang tao ngunit di mamamayan
3. Helot – katutubo ng Laconia
--“Asamblea ng Mamamayan”= edad 30 pataas
--“Konseho ng Matatanda”= 2 hari at 28 miyembro edad 60
“Ephorns”= punong-mahistrado
-- pinagbawal ang paggamit ng ginto at pilak sa halip ay baretang
bakal na napakabigat dalhin
-- bawal magbantay at ang mga bisita ay hinigpitan
-- mhihinang sanggol ay iniiwan sa 1 bundok at hinahayaang
mamatay
Barracks – dito sinasanay ang lalaking edad 7 hanggang 30( bale
23yrs nagsasanay at edad 60 retired na)
MGA DIGMAAN SA GREECE
1. Labanan sa Marathon
-- nagsimula nang tulungan ng Athens ang Eretria(kolonyang Greek
sa Asia Minor) laban sa Persia
Persia(Darius) vs. Athens(Miltiades)
-- Plataea ang tunulong sa Athens dahil di nakatulong ang Sparta sa
paniniwalang bawal pumasok sa 1 labanan bago sumapit ang
kabilugan ng buwan
-- Marathon dahil tumakbo ang nagbalita
5

6. 2. Labanan sa Thermopylae
Persia(Xerxes, ank ni Darius) vs. Greece
-- Themistocles(Athens)= bumuo sa Delian League, maliban sa
Thebes at Argos di sumanib
-- Haring Leonidas(Sparta) at 300 Spartan ay magiting na
nakipaglaban
-- may isang Griyegong nagbunyag sa 1 sikretong daan tungo sa
kabundukan kaya nalusob ng Persian
3. Labanan sa Salamis
Persia(Xerxes) vs. Athens(Themistocles)
-- nag-abang ang plotang Griyego(barkong pandagat)
4. Labanan sa Plataea
Persia(Mardonius) vs. Athens
*pagkagapi ng Persia ay nagdulot ng 50 taong kapayapaan
“Gintong Panahon ng Athens o Panahon ni Pericles”
*LONG WALLS = pananaggalang sa ruta patungong Piraeus sa takot
sa muling paglusob ng Persia
*di-tuwirang demokrasya = maghalal
*tuwirang demokrasya = tungkulin
5. Digmaang Peloponnesian( sa Peloponnesus)
Corinth= mahigpit na karibal ng Athens sa kalakalan
-- nagsanib ang Sparta at Corinth
-- progresibo ang Athens
-- konserbatibo at di maunlad ang Sparta
-- 1 sakit ang lumaganap na ikinamatay ni Pericles
-- natalo ang Athens
KULTURANG HELLENIK
Pindar-pinakadakilang manunulat na lalaki
-- sumulat ng Success for the Striver at Washes Away the Effort of
Striving
Sappho-pinakadakilang babaing manunulat
-- nakapagtayo ng paaralan para sa musika
Homer- Iliad at Odyssey
Aeschylus- Agamemnon at Prometheus Bound
Sophocles- Oedipus Rex at Antigone
Euripides- Iphigenia at Trojan Women
Dionysius- diyos ng alak
Aristophanes- pinakamahalagang manunulat ng komedya
Demosthenes- prinsipe ng mga orador, Philippics=naantig ang
damdamin ng kababayan at nagkaisa laban sa Macedonian
Herodotus- Ama ng Kasaysayan, Persian War
Thucydides= nagsulat ng kasaysan batay sa aktual na kaganapan,
Peloponnesian War
Xenophon- Anabasis(pagbabalik ng 10 libong sundalo mula Persia)
ESKULTURA AT ARKITEKTURA
Parthenon- pinakamalaking templo, kay Athene, ginawa ni Phidias
na siya ring gumawa ng estatwa ni Zues sa Olympia
Praxiteles- gumawa ng estatwa ni Hermes
Estilo:
1. Doric – pinakasimpleng ginamit sa Parthenon
2. Ionic – may iskrol sa mga malaking letra, pinakagamitin
3. Corinthian – pinakamagarbo, may dahon sa malaking letra
PILOSOPER AT SAYANTIST
Pilosopiya- mapagmahal sa karunungan
Thales- nagsikap sa paghahanap ng batas ng makabagong kaisipan
Pythagoras-naniniwalang ang sanlibutan ay naayos sa batas ng math
Democritus-kalikasa’y binubuo ng maliit na atom, 1st
teorya sa
atomika
Euclid- larangan ng Geometry
Archimedes- plane at solid geometry at arithmetic
Aristarchus- pag-ikot ng mundo at pag-inog nito sa araw
Hippocrates—paaralang pangmedisina, Ama ng Medisina
Hippocratic Oath- responsibilidad ng 1 doktor
Itheropilus- dinakila rin sa larangan ng medisina
Sophist- pilosoper na naglakbay para magturo
Socrates- gumamit ng katwiran, tinuligsa ang sophist,mapagmahal sa
katotohanan
Socratic Method= paraan ng pagtuturo
Know Thyself – panuntunan
-- piniling uminom ng lason upang mamamatay kaysa tumakas upang
Mabuhay
Plato- nagbigay-diin sa kahalagahan ng karunungan at karakter
The Republic- aklat, ipinahayag ang ideya niya ng demokrasya
Aristotle- mag-aaral ni Plato, “Tagapagtatag ng Agham ng
Biyolohiya”
--Lyceum- pag-aaral sa kalikasan
-- Poetics- aklat, sinuri ang ikinagaganda at ikinasasama ng 1 palabas
--Rhetoric- mungkahi upang mapaganda ang talumpati
--Politics- anyo ng gobyerno; guro ni Alexander the Great
*Monarkya – pamumuno ng mga hari
*Aristokrasya – pamumuno ng maharlikang pamilya
*Oligarkya- pamumuno ng iilan
* Tiranya at Demokrasya
Metropolis- sa Griyego nagsimula, syudad-estado
PANANALAKAY SA GREECE
Hellenistik- ‘tulad ng mga Hellenes, ng mga Griyego’
Macedonia- pinaninirahan ng mga taong paladigma
Haring Philip- sa 3 taong paninirahan sa Thebes ay hinangaan ang
kulturang Griyego
Epeminondas- isang heneral sa Theban, nagturo kay Philip para
maging dalubhasa sa pakikidigma
Battle of Chaeronea- natalo ang Thebes at Athens sa kamay na
Mace.
ALEXANDER- sanay bilang sundalo ng Macedonia, magaling na
manlalaro sa gymnastics, guro si Aristotle
-- edad 20 sumunod sa trono ng kanyang ama
Labanan sa Granicus at Issus – nalupig ang Persian
-- namatay sa edad na 33
3 bahagi ng imperyo:
Mcedonia at Greece; Seleucid na binubuo ng Syraia at H. Asia;
Egypt kasama nag Poenicia, Palestine at Cyprus
Mga Layunin:
1. Pandaigdigang imperyo na siya ang namumuno.
2. Magtayo ng mga bagong syudad-estado at luma ay gagawing
sentrong
Pangkultura. Nakapagpatayo ng 70 lungsod
3. Hinikayat ang mga Macedonian, Griyego at Egyptianna mag-
asawa ng taga-silangan para kumalat ang kulturang
Kanluran.
-- Pinakasalan niya ang anak ng 1 haring Persian na si Roxana.
4. Ginamit ang mga taong nasakop para maglingkod sa pamahalaan.
5. Pinatatag ang sistema ng pananalapi.
6.Pinanatili ang kulturang Griyego sa mga syudaD-estado.
KULTURANG HELLENISTIK
Hellenistik- pagsasama ng kulturang Greece at Asia, tinawag ding
sibilisasyong Greco-Oriental
Sentro: Alexandria ng Egypt, Antioch ng Syria at Pergamum sa Asia
Minor
Venus de Milo- obra maestra ng kulturang Hellenistik
2 Pilosopiya:
1. Epicurismo- mula sa pangalang Epicurus
“Tao ang maaaring mabuhay ng walang gulo”
2. Eistosismo- ipinakilala ni Zeno
“Mahalagang bahagi ng pagkatao ang katwiran,”
Rhenan A. Belisaro
8- Milflores
6

7. 2. Labanan sa Thermopylae
Persia(Xerxes, ank ni Darius) vs. Greece
-- Themistocles(Athens)= bumuo sa Delian League, maliban sa
Thebes at Argos di sumanib
-- Haring Leonidas(Sparta) at 300 Spartan ay magiting na
nakipaglaban
-- may isang Griyegong nagbunyag sa 1 sikretong daan tungo sa
kabundukan kaya nalusob ng Persian
3. Labanan sa Salamis
Persia(Xerxes) vs. Athens(Themistocles)
-- nag-abang ang plotang Griyego(barkong pandagat)
4. Labanan sa Plataea
Persia(Mardonius) vs. Athens
*pagkagapi ng Persia ay nagdulot ng 50 taong kapayapaan
“Gintong Panahon ng Athens o Panahon ni Pericles”
*LONG WALLS = pananaggalang sa ruta patungong Piraeus sa takot
sa muling paglusob ng Persia
*di-tuwirang demokrasya = maghalal
*tuwirang demokrasya = tungkulin
5. Digmaang Peloponnesian( sa Peloponnesus)
Corinth= mahigpit na karibal ng Athens sa kalakalan
-- nagsanib ang Sparta at Corinth
-- progresibo ang Athens
-- konserbatibo at di maunlad ang Sparta
-- 1 sakit ang lumaganap na ikinamatay ni Pericles
-- natalo ang Athens
KULTURANG HELLENIK
Pindar-pinakadakilang manunulat na lalaki
-- sumulat ng Success for the Striver at Washes Away the Effort of
Striving
Sappho-pinakadakilang babaing manunulat
-- nakapagtayo ng paaralan para sa musika
Homer- Iliad at Odyssey
Aeschylus- Agamemnon at Prometheus Bound
Sophocles- Oedipus Rex at Antigone
Euripides- Iphigenia at Trojan Women
Dionysius- diyos ng alak
Aristophanes- pinakamahalagang manunulat ng komedya
Demosthenes- prinsipe ng mga orador, Philippics=naantig ang
damdamin ng kababayan at nagkaisa laban sa Macedonian
Herodotus- Ama ng Kasaysayan, Persian War
Thucydides= nagsulat ng kasaysan batay sa aktual na kaganapan,
Peloponnesian War
Xenophon- Anabasis(pagbabalik ng 10 libong sundalo mula Persia)
ESKULTURA AT ARKITEKTURA
Parthenon- pinakamalaking templo, kay Athene, ginawa ni Phidias
na siya ring gumawa ng estatwa ni Zues sa Olympia
Praxiteles- gumawa ng estatwa ni Hermes
Estilo:
1. Doric – pinakasimpleng ginamit sa Parthenon
2. Ionic – may iskrol sa mga malaking letra, pinakagamitin
3. Corinthian – pinakamagarbo, may dahon sa malaking letra
PILOSOPER AT SAYANTIST
Pilosopiya- mapagmahal sa karunungan
Thales- nagsikap sa paghahanap ng batas ng makabagong kaisipan
Pythagoras-naniniwalang ang sanlibutan ay naayos sa batas ng math
Democritus-kalikasa’y binubuo ng maliit na atom, 1st
teorya sa
atomika
Euclid- larangan ng Geometry
Archimedes- plane at solid geometry at arithmetic
Aristarchus- pag-ikot ng mundo at pag-inog nito sa araw
Hippocrates—paaralang pangmedisina, Ama ng Medisina
Hippocratic Oath- responsibilidad ng 1 doktor
Itheropilus- dinakila rin sa larangan ng medisina
Sophist- pilosoper na naglakbay para magturo
Socrates- gumamit ng katwiran, tinuligsa ang sophist,mapagmahal sa
katotohanan
Socratic Method= paraan ng pagtuturo
Know Thyself – panuntunan
-- piniling uminom ng lason upang mamamatay kaysa tumakas upang
Mabuhay
Plato- nagbigay-diin sa kahalagahan ng karunungan at karakter
The Republic- aklat, ipinahayag ang ideya niya ng demokrasya
Aristotle- mag-aaral ni Plato, “Tagapagtatag ng Agham ng
Biyolohiya”
--Lyceum- pag-aaral sa kalikasan
-- Poetics- aklat, sinuri ang ikinagaganda at ikinasasama ng 1 palabas
--Rhetoric- mungkahi upang mapaganda ang talumpati
--Politics- anyo ng gobyerno; guro ni Alexander the Great
*Monarkya – pamumuno ng mga hari
*Aristokrasya – pamumuno ng maharlikang pamilya
*Oligarkya- pamumuno ng iilan
* Tiranya at Demokrasya
Metropolis- sa Griyego nagsimula, syudad-estado
PANANALAKAY SA GREECE
Hellenistik- ‘tulad ng mga Hellenes, ng mga Griyego’
Macedonia- pinaninirahan ng mga taong paladigma
Haring Philip- sa 3 taong paninirahan sa Thebes ay hinangaan ang
kulturang Griyego
Epeminondas- isang heneral sa Theban, nagturo kay Philip para
maging dalubhasa sa pakikidigma
Battle of Chaeronea- natalo ang Thebes at Athens sa kamay na
Mace.
ALEXANDER- sanay bilang sundalo ng Macedonia, magaling na
manlalaro sa gymnastics, guro si Aristotle
-- edad 20 sumunod sa trono ng kanyang ama
Labanan sa Granicus at Issus – nalupig ang Persian
-- namatay sa edad na 33
3 bahagi ng imperyo:
Mcedonia at Greece; Seleucid na binubuo ng Syraia at H. Asia;
Egypt kasama nag Poenicia, Palestine at Cyprus
Mga Layunin:
1. Pandaigdigang imperyo na siya ang namumuno.
2. Magtayo ng mga bagong syudad-estado at luma ay gagawing
sentrong
Pangkultura. Nakapagpatayo ng 70 lungsod
3. Hinikayat ang mga Macedonian, Griyego at Egyptianna mag-
asawa ng taga-silangan para kumalat ang kulturang
Kanluran.
-- Pinakasalan niya ang anak ng 1 haring Persian na si Roxana.
4. Ginamit ang mga taong nasakop para maglingkod sa pamahalaan.
5. Pinatatag ang sistema ng pananalapi.
6.Pinanatili ang kulturang Griyego sa mga syudaD-estado.
KULTURANG HELLENISTIK
Hellenistik- pagsasama ng kulturang Greece at Asia, tinawag ding
sibilisasyong Greco-Oriental
Sentro: Alexandria ng Egypt, Antioch ng Syria at Pergamum sa Asia
Minor
Venus de Milo- obra maestra ng kulturang Hellenistik
2 Pilosopiya:
1. Epicurismo- mula sa pangalang Epicurus
“Tao ang maaaring mabuhay ng walang gulo”
2. Eistosismo- ipinakilala ni Zeno
“Mahalagang bahagi ng pagkatao ang katwiran,”
Rhenan A. Belisaro
8- Milflores
6