6. Spis treści
WPROWADZENIE
(Zbigniew Galor, Barbara Goryńska-Bittner, Sławomir KalinowskiȌ ......... 11
BADANIA NAD MARGINALIZACJĄ I MARGINESEM SPOŁECZNYM
Zbigniew Galor
Margines społeczny a margines socjalny i margines strukturalny.
U podstaw socjologii marginalizacji w świetle badań poznańskich
(2010-2013) .............................................................................................................. 21
Piotr Sałustowicz
Bieda, marginalizacja i wykluczenie społeczne .......................................... 47
Maciej Kokociński
Nota o metodzie badania procesu marginalizacji ..................................... 65
Z HISTORII MARGINESU SPOŁECZNEGO POZNANIA
Irena Sarnowska-Giefing
O wykluczeniu społecznym wśród mieszkańców Poznania XV)-
XVIII wieku z perspektywy onimicznej ......................................................... 81
Volker Zimmermann
Prowincja Poznańska jako ostoja przestępczości? O kryminalizacji
polskiej ludności w Prusach i Cesarstwie Niemieckim w długim
wieku XIX.................................................................................................................... 97
Piotr Gołdyn
Szkice z dziejów prostytucji w Poznaniu do ͳ9͵9 r. ............................. 129
Kazimiera Król
(istoria i współczesność zjawiska żebractwa w Poznaniu ................ 143
MARGINALIZACJA I SAMOMARGINALIZACJA
Agnieszka Ignasiak, Mikołaj Jacek Łuczak
Dynamika marginalizacji społecznej osób długotrwale bezrobot-nych
........................................................................................................................... 171
Magdalena Kozera
Czy samodegradacja? Pozytywny i negatywny kapitał ludzki .......... 201
Roman Pomianowski
Wyuczona bezradność skutkiem marginalizacji i barierą demargi-nalizacji
.................................................................................................................... 213
Maciej Kokociński
Marginalizacja społeczna a przemoc domowa ........................................ 243
7. Spis treści
Paula Molska, Mariusz Mueller
Uzależnienia i ich konsekwencje, czyli poznaniacy w obliczu glo-balnej
pułapki ........................................................................................................ 269
Adam Czabański, Marta Stefaniak
Samobójstwa w perspektywie klientów Miejskiego Ośrodka Po-mocy
Rodzinie w Poznaniu. Zjawisko marginalizacji i autodegra-dacji
aż do śmierci ................................................................................................ 287
Magdalena Kuczyńska
Zdrowie i choroby mieszkańców Poznania objętych wykluczeniem
społecznym ............................................................................................................. 301
Joanna Warkocz
O samomarginalizacji i samodemarginalizacji społecznej chorych
wśród niepełnosprawnych ze stwardnieniem rozsianym. Wymo-wa
przypadków z badań własnych ............................................................... 321
Mikołaj Łuczak
Opieka paliatywno-hospicyjna jako przeciwdziałanie marginaliza-cji
i wykluczeniu społecznemu chorych i ich rodzin. Społeczne ro-le
podopiecznych hospicjum ........................................................................... 345
Emilia Kledzik, Patryk Pawełczak
Sytuacja mniejszości romskiej w Poznaniu na przełomie XX i XX)
wieku w kontekście marginalizacji ............................................................... 363
MARGINES SOCJALNY
Sławomir Kalinowski
Pewni niepewności .............................................................................................. 387
Przemysław Pluciński
Bez „prawa do miasta”. O wytwarzaniu przestrzennej
(nie)sprawiedliwości na przykładzie Poznania ....................................... 405
Joanna Stanisławska, Agnieszka Kozera
Sytuacja mieszkaniowa ludności marginesu socjalnego Poznania .. 437
Romana Głowicka-Wołoszyn, Joanna Stanisławska, Agnieszka Kozera
Sytuacja i zachowania finansowe ludności z marginesu socjalnego
Poznania ................................................................................................................... 449
Jan Grad
Ekonomiczne uwarunkowania uczestnictwa w kulturze biednych
mieszkańców Poznania ...................................................................................... 461
Andrzej Wołoszyn, Roma Głowicka-Wołoszyn
Czy kultura ubóstwa? O stylu życia członków poznańskich gospo-darstw
domowych korzystających z pomocy społecznej .................... 479
8. Spis treści
Dominika Kozłowska, Radomir Miński
Bezdomność jako element marginesu socjalnego Poznania .............. 497
Mirosława Cylkowska-Nowak, Maciej Kokociński, Elżbieta Wojtaś, Jan
Wojtaś
Usytuowania i wybory społeczno–ekonomiczne osób z niepełno-sprawnościami:
pomiędzy ekskluzją i inkluzją ....................................... 545
Joanna Kuchta, Jakub Michalski, Sławomir Joachimiak
)deał dostępności - bezpłatna pomoc prawna dla biednych miesz-kańców
Poznania ................................................................................................. 579
MARGINES STRUKTURALNY
Katarzyna Dworniczek, Joanna Kuchta
Żebractwo jako źródło dochodów ................................................................ 607
Jakub Michalski, Sławomir Joachimiak
Żebractwo w prawie wykroczeń ................................................................... 625
Tomasz Kujaczyński, Arkadiusz Bernal, Zbigniew Galor, Sławomir Kali-nowski
Ukryta gospodarka Poznania i jego margines społeczny .................... 645
Albert Terelak, Sebastian Kołodziejczak
Zagraniczna emigracja zarobkowa w warunkach marginalizacji .... 667
Leszek Wieczorek
Prostytucja – konteksty społeczne marginalizacji i jej przeciwdzia-łania
........................................................................................................................... 683
Judyta Jóźwiak
Szkic do portretu statystycznego przestępcy osadzonego w zakła-dzie
karnym w Koziegłowach ........................................................................ 699
DEMARGINALIZACJA
Anna Kościelniak
Demarginalizacyjna funkcja przedsiębiorstw społecznych ............... 717
Monika Brodziak
Odbić się od dna. Studium włączenia społecznego – przypadek Ja-nusza
Smury ........................................................................................................... 737
Monika Mińska, Radomir Miński
Studium człowieka marginesu w oparciu o biografię poety ulicy –
Marycha z Chwaliszewa .................................................................................... 761
Zbigniew Łagosz
)nkluzja społeczna a sport - studium przypadku .................................... 781
ZESTAWIENIE NOT O AUTORACH ...................................................................... 801
9. Spis treści
Table of contests
INTRODUCTION
(Zbigniew Galor, Barbara Goryńska-Bittner, Sławomir Kalinowski) ......... 11
MARGINALISATION AND SOCIAL MARGIN STUDIES
Zbigniew Galor
Social margin and margin of subsistence and structural margin. At
the base of the sociology of marginalisation in the light of the stud-ies
of Poznań ȋʹͲͳͲ-2013) ................................................................................. 21
Piotr Sałustowicz
Poverty, marginalisation and social exclusion ........................................... 47
Maciej Kokociński
Social marginalisation and domestic abuse ................................................ 65
FROM THE HISTORY OF THE SOCIAL MARGINS OF POZNAŃ
Irena Sarnowska-Giefing
Social exclusion among the inhabitants of Poznan between the
XV)th and XV)))th century: from the Ǯonimicǯ perspective .................... 81
Volker Zimmermann
The province of Poznan as a bed of crime? The criminalisation of
the Polish population in Prussia and the German Empire in the
long nineteenth century ...................................................................................... 97
Piotr Gołdyn
Sketches of the history of prostitution in pre-1939 Poznań .............. 129
Kazimiera Król
The history and the present situation of the phenomenon of beg-ging
in Poznan ........................................................................................................ 143
MARGINALISATION AND SELF-MARGINALISATION
Agnieszka Ignasiak, Mikołaj Jacek Łuczak
The dynamics of the process of social marginalisation of the long-term
unemployed ................................................................................................. 171
Magdalena Kozera
Self-degradation? Positive and negative human capital ...................... 201
Roman Pomianowski
Learned helplessness – an effect of marginalization as well as the
demarginalisation barrier ................................................................................. 213
Maciej Kokociński
Social marginalisation and domestic abuse .............................................. 243
10. Spis treści
Paula Molska, Mariusz Mueller
Addictions and their consequences. Citizens of Poznań in the face
of the global trap .................................................................................................. 269
Adam Czabański, Marta Stefaniak
Suicides in the perspective of the clients of the Family Welfare
Centre in Poznan. The phenomenon of marginalization and auto-degradation
until death ..................................................................................... 287
Magdalena Kuczyńska
Health and illness among the socially excluded residents of Poz-nań
.............................................................................................................................. 301
Joanna Warkocz
About social self-marginalization and self-demarginalization
among patients with disabilities with Multiple Sclerosis. Signifi-cance
of the personally researched cases .................................................. 321
Mikołaj Łuczak
Palliative and hospice care as factors in the prevention of margin-alization
and social exclusion of people with illnesses and their
families. The social roles of hospice patients ........................................... 345
Emilia Kledzik, Patryk Pawełczak
The situation of the Roma minority in Poznań at the turn of the
XXIst century in the context of marginalization ...................................... 363
THE MARGIN OF SUBSISTENCE
Sławomir Kalinowski
Certain of the uncertainty ................................................................................ 387
Przemysław Pluciński
With no Ǯrights to the cityǯ. About the creation of spatial
ȋinȌjustice: the case of Poznań ........................................................................ 405
Joanna Stanisławska, Agnieszka Kozera
The housing situation of people on the margin of subsistence of
Poznań ...................................................................................................................... 437
Romana Głowicka-Wołoszyn, Joanna Stanisławska, Agnieszka Kozera
The financial situation and behaviour of the members of Poznańǯs
margin of subsistence ........................................................................................ 449
Jan Grad
Economic causation of the participation in culture – the poor in-habitants
of Poznań............................................................................................. 461
Andrzej Wołoszyn, Roma Głowicka-Wołoszyn
Culture of poverty? About lifestyle in households benefiting from
social assistance in Poznań .............................................................................. 479
11. Spis treści
Dominika Kozłowska, Radomir Miński
(omelessness as an element of Poznańǯs margin of subsistence ..... 497
Mirosława Cylkowska-Nowak, Maciej Kokociński, Elżbieta Wojtaś, Jan
Wojtaś
The emplacement and socio-economic choices of people with dis-abilities:
between exclusion and inclusion ................................................ 545
Joanna Kuchta, Jakub Michalski, Sławomir Joachimiak
The ideal of availability – free legal aid for the poor inhabitants of
Poznań ....................................................................................................................... 579
STRUCTURAL MARGIN
Katarzyna Dworniczek, Joanna Kuchta
Begging as a source of income ........................................................................ 607
Jakub Michalski, Sławomir Joachimiak
The problem of begging in the law on misdemeanours ....................... 625
Tomasz Kujaczyński, Arkadiusz Bernal, Zbigniew Galor, Sławomir Kali-nowski
The hidden economy of Poznań and its social margin .......................... 645
Judyta Jóźwiak
A sketch of the statistic portrait of the criminals jailed in
Koziegłowy prison ............................................................................................... 667
Albert Terelak, Sebastian Kołodziejczak
Financial emigration in the conditions of marginalization ................. 683
Leszek Wieczorek
Prostitution - social contexts of marginalization and its prevention
...................................................................................................................................... 699
DEMARGINALISATION
Anna Kościelniak
Demarginalisation as one of the functions of social enterprises ...... 717
Monika Brodziak
Bouncing back. A study of social inclusion: the case of Janusz
Smura ........................................................................................................................ 737
Monika Mińska, Radomir Miński
The study of the man from the margin based on the biography of
the street poet Marych of Chwaliszewo ...................................................... 761
Zbigniew Łagosz
Social inclusion and sport – a case study .................................................... 781
LIST OF BIOGRAPHICAL NOTES ........................................................................... 801
12. Zbigniew Galor
Barbara Goryńska-Bittner
Sławomir Kalinowski
Wprowadzenie
Publikacja ta powstała jako rezultat badań nad marginesami społecz-nymi
miasta Poznania i stanowi całość złożoną z kilkudziesięciu opracowań
pod wspólnym tytułem „Życie na skraju – marginesy społeczne wielkiego
miasta”, proponując szerokie tematycznie spektrum marginalizacji społecz-nej,
od perspektywy historycznej miasta Poznania, po współczesne pro-blemy
jego mieszkańców, funkcjonujących na marginesach różnych prze-strzeni
społecznych miasta.
Zróżnicowany charakter publikacji wynika z międzyśrodowiskowego
charakteru badań, łączącego w jeden zespół zarówno pracowników nauko-wych
jak i praktyków, wywodzących się z poznańskich instytucji i organiza-cji
pozarządowych, działających w obszarze społecznego wykluczenia. Po-trzeba
stałej wymiany czy dialogu między „światem nauki” i „światem prak-tyki”
jest powszechnie akceptowana, co nie oznacza, że „teoria” i „praktyka”
mówią tym samym językiem. Jak twierdził Alfred Schütz ȋͳ9ͳȌ, każda dzie-dzina
ma swoją „prowincję znaczeń”, ma swoją grę językową. )stnieje oczy-wiście
możliwość wymiany między tymi obszarami, co wymaga zabiegów
„tłumaczenia” stosowanych pojęć czy to w języku potocznym czy nauko-wym.
Stąd mogą się rodzić nieporozumienia między tymi dwoma „świa-tami”.
Często inne wartości, cele czy standardy przyświecają nauce a inne
praktyce, co nie oznacza, że nauka rezygnuje z ambicji bycia „praktyczną” a
praktyka często posługuje się „teoriami” i nie tylko „teoriami życia potocz-nego”.
Język nauki jest często przetwarzany przez praktykę, teorie przyj-mują
postać zasad kierujących działaniami, powstaje coś w rodzaju „tech-nologii
społecznej”. Oczywiście nauka może również rekomendować prak-tyczne
zmiany a praktyka dostarczać doświadczeń, które mogą być przed-miotem
ewaluacji ze strony nauki, przydatność nauki dla praktyki wyraża
się także poprzez raporty z badań, których wyniki stanowią podstawę wielu
zamieszczonych tu artykułów.
Jednak – na co zwraca uwagę Janusz Sztumski ȋʹͲͳ͵Ȍ – w systemo-wych
analizach społeczeństwa rola marginesu społecznego nie jest doce-niana,
co znacząco wpływa na zubożenie ich wyników, zarówno ze wzglę-dów
poznawczych, jak i aplikacyjnych.
13. 12 Wprowadzenie
U źródeł tej publikacji leży aspiracja autorów do uczestnictwa w dia-logu
między dwiema rzeczywistościami: światem badań i światem praktyki,
mimo świadomości horyzontu różnych znaczeń stosowanych w obu świa-tach.
Publikacja ta, jako swoista platforma, w której muszą się te światy ko-munikować,
stwarza także Czytelnikowi możliwość konstruowania własnej
wersji tej rzeczywistości. O specyfice tej publikacji stanowi nie tylko hory-zont
znaczeń, ale przede wszystkim różne perspektywy podejścia nauko-wego
– o charakterze opisującym i poznawczym, oraz praktycznego – o cha-rakterze
opisującym z aspiracją do zmiany rzeczywistości. Czytelnik znaj-dzie
w niej szerokie spektrum tematów, potraktowanych z różnych per-spektyw
i według indywidualnych doświadczeń jej autorów, co zdaniem re-daktorów
stanowi siłę tej publikacji.
W publikacji podjęta też została próba dialogu miedzy obu światami,
postrzegającymi rzeczywistość ludzi zmarginalizowanych, wykluczonych
czy zagrożonych marginalizacją/wykluczeniem, a także próba poszukiwa-nia
definicji projektującej, która – na co zwraca uwagę Janusz Sztumski –
choć nie jest tak logicznie poprawna, jak definicja analityczna, może być
przydatna zarówno dla teorii jak i praktyki, ponieważ mimo swoich manka-mentów,
jest próbą pełniejszego określenia badanego zjawiska (Sztumski
2013, 120-135).
Podstawę zamieszczonych w tym tomie opracowań stanowią wyniki
badań przeprowadzonych w oparciu o projekt badawczy pt. Margines spo-łeczny
Poznania i dynamika jego zmian 2010-2012 autorstwa Zbigniewa Ga-lora.
Ich przedmiotem było zjawisko marginalizacji zachodzące w społecz-ności
Poznania w tym okresie. Główny problem badawczy zawierał się w
pytaniu o strukturę i dynamikę zmian dotyczące tej części społeczności Po-znania,
która określana jest mianem marginesu społecznego.
Idea badań wywodziła się z pracy Lumpenwłasność: szara strefa i mar-gines
społeczny ȋGalor ʹͲͲȌ. Projekt nawiązywał między innymi do tradycji
szkoły chicagowskiej w socjologii z praktyką badań nad ludźmi marginesu
z udziałem zespołów międzyśrodowiskowych. )nnym źródłem inspiracji
była historyczna szkoła Annales z badaniami nad marginesem społecznym
w kontekście procesów długiego trwania.
Projekt zakładał interdyscyplinarność badań, odróżnienie procesów:
wchodzenia w margines społeczny, życia w nim – awansu i degradacji w
jego ramach oraz wychodzenia z marginesu. Szczególnym zastosowanym
14. Wprowadzenie 13
narzędziem teoretycznym była S. Kozyra-Kowalskiego teoria lumpensto-sunków
społecznych ȋz takimi jej elementami jak lumpenwłasność, lumpen-praca,
lumpenklasy rozwijanymi przez J. Tittenbruna).
Specyfika problemu badawczego wpłynęła na przyjęte założenia me-todologiczne,
o których pisze w tym tomie Maciej Kokociński. Założona
komplementarność badań ilościowych i jakościowych ȋtriangulacjaȌ ozna-czała
w praktyce ich przeprowadzenie w trzech formach – jako: podstawo-wych
ȋo charakterze ilościowymȌ, zespołowych ȋo charakterze jakościo-wym
Ȍ i indywidualnych zadań badawczych ȋilościowych lub jakościowychȌ.
Zasadniczym celem była charakterystyka procesu marginalizacji
wśród mieszkańców Poznania, co zakładało identyfikację marginesu spo-łecznego,
opis jego struktury i dynamiki zmian. Badania potwierdziły hipo-tetyczne
założenie o narastaniu tego procesu i jego konsekwencji społecz-nych.
Uzasadnienie znalazła hipoteza o występowaniu nie jednego, ale
dwóch marginesów ȋstrukturalnego i socjalnegoȌ składających się na zjawi-sko
marginesu społecznego. Oznacza to m.in., że w debacie nad sposobami
określania marginalizacji uwzględniać należy nie tylko całe spectrum zmar-ginalizowanych
kategorii społecznych, ale też mierzyć marginalizację także
zjawiskami przestępczości, złodziejstwa, żebractwa, pracy na czarno ȋmar-gines
strukturalny) a nie tylko ubożeniem, biedą ȋmargines socjalnyȌ.
Zasadniczą tendencją zmian w badanym okresie był nie tyle względnie
nieduży spadek ogólnej liczby mieszkańców Poznania objętych pomocą spo-łeczną,
których liczba wahała się wokół 5,15%, ale pogłębianie i utrwalanie się
w tej zbiorowości (w marginesie socjalnym Poznania) związku biedy z długo-trwałą
chorobą, bezrobociem i niepełnosprawnością. Nabiera to znaczenia prak-tycznego
zważywszy, że w roku 2013 nastąpił ponowny wzrost liczby poznania-ków
i rodzin poznańskich korzystających z pomocy MOPR.
Tabela 1. Liczba osób i rodzin korzystających z pomocy społecznej MOPR w Po-znaniu
w latach 2008-2013
Rok 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Liczba osób 22 007 26 131 26 612 26 133 25 441 26 960
Liczba rodzin 11 561 14 001 13 930 14 288 13 845 14 609
Źródło: Sprawozdanie z działalności MOPR za rok 2013, s. 4: http://www.mopr.poznan.pl/dow-nload/
2013.pdf
Tendencja niewielkiego wzrostu danych liczbowych cechuje niektóre ne-gatywne
zjawiska społeczne występujące w ramach marginesu strukturalnego
15. 14 Wprowadzenie
Poznania, które z tego powodu automatycznie interpretowane są optymistycznie
i uspokajająco. Podczas, gdy ich np. małemu wzrostowi, wyrażonemu danymi
ilościowymi towarzyszy wzrost skali oddziaływania i efektywności. Do takich
zjawisk w analizowanym okresie należała przestępczość w Poznaniu. Cechował
ją względnie nieduży wzrost przy jednoczesnym znaczącym wzroście liczby
ofiar przestępstw.
Do zagadnień, których – mimo podjętych prób – z różnych powodów
członkom grupy badawczej nie udało się w ramach badań poddać analizom na-leżały:
przestępstwa wśród przedstawicieli władzy lokalnej, styk administracji z
marginesem bezprawia i przemocy; funkcja parafii w przeciwdziałaniu margina-lizacji
niektórych jej członków; skład społeczny klientów lombardów; prostytu-cja
męska i dziecięca, homoseksualna; muzyka jako środek demarginalizacji;
choroby psychiczne jako warunek i przyczyna marginalizacji, sztuka i subkul-tura
ludzi marginesów społecznych, w tym art brut.
Badania zostały przygotowane, przeprowadzone i opracowane w la-tach
2009-2013 przez zawiązaną wokół projektu Międzyśrodowiskową
Grupę Badawczą „Margines Społeczny Poznania ʹͲͳͲ-ʹͲͳʹ” ȋMGB MSPȌ
afiliowaną przy Obywatelskim )nstytucie Monitoringu i Rekomendacji w
Poznaniu, którego dyrektorem była dr Lidia Węsierska.
Siłą grupy była jej interdyscyplinarność. Zespół rekrutował się z róż-nych
środowisk – instytucji samorządowych, organizacji pozarządowych,
naukowców i praktyków. Taki jego charakter sprzyjał pokonywaniu, trud-ności
związanych z badaniami, które również ze względu na podejmowanie
zagadnień „z pogranicza” różnych zmarginalizowanych kategorii nie były
pozbawione cech działań pionierskich z właściwymi im też dodatkowymi
ograniczeniami techniczno-organizacyjnymi.
Praca stanowi rezultat niemal czteroletnich działań członków MGB
MSP. W okresie od maja ʹͲͲ9 roku do grudnia ʹͲͳ͵ roku odbyło się ͷͳ spo-tkań
seminaryjnych, podczas których wystąpiło ͵ͺ autorów. Wartością do-daną
spotkań było omówienie zagadnień z perspektywy zarówno praktycz-nej,
jak i teoretycznej. Wykłady prowadzone przez specjalistów z dziedzin
problematyki wykluczenia/marginalizacji, pozwoliły nie tylko na poszerze-nie
wiedzy przez członków grupy, ale przede wszystkim konfrontację wła-snych
odczuć z podejściem innych badaczy. Międzyśrodowiskowość grupy
pozwoliła na wzajemną współpracę między partnerami w dyskusji zarówno
podczas seminariów, jak i w toku prac badawczych. Pozwoliła również na-uczyć
się trudnej sztuki współpracy między partnerami w dyskusji w trak-cie
całego przedsięwzięcia.
16. Wprowadzenie 15
W okresie prac badawczych MGB MSP ukazały się publikacje zawie-rające
wyniki badań empirycznych przeprowadzonych w środowisku
mieszkańców Poznania nad zagadnieniami pokrewnymi. Należały do tych
opracowań prace poświęcone: migracji powrotnej (Kozielska 2014), miesz-kalnictwu
socjalnemu ȋPrzymeński, Oliwa-Ciesielska ʹͲͳͶȌ, przestępczości
ȋJabkowski, Kilarska ʹͲͳ͵Ȍ, kulturze ubóstwa ȋOliwa-Ciesielska 2013, pato-logii
społecznej ȋBarczykowska ʹͲͳͳȌ, prostytucji ȋWypyszyński ʹͲͳͳȌ,
spółdzielniom socjalnym ȋTittenbrun ʹͲͳͲaȌ, zróżnicowaniu społecznemu
(Tittenbrun 2010b).
Praca składa się z sześciu części.
W pierwszej, zatytułowanej Badania nad marginalizacją przedsta-wiono
ogólne zagadnienia związane z problematyką marginesu społecz-nego
i strukturalnego. Można w niej znaleźć problematykę socjologii margi-nalizacji
w świetle badań poznańskich z lat 2010-2013 (Zbigniew Galor),
omówienie różnic znaczeniowych pojęć związanych z ubóstwem, wyklucze-niem
społecznym i marginalizacją ȋPiotr SałustowiczȌ, a także informacje o
metodzie badań marginalizacji społecznej, zarówno w koncepcji W. ). Tho-masa,
jak i F. Znanieckiego, czy też doświadczeń z badań nad marginalizacją
w świetle badań Międzyśrodowiskowej Grupy Badawczej „Margines Spo-łeczny
Poznania” (Maciej KokocińskiȌ.
Druga część, zatytułowana Z historii marginesu społecznego Poznania,
zawiera interesujące rezultaty rekonesansu badawczego wykluczenia spo-łecznego
z perspektywy onimicznej ȋ)rena Sarnowska-Giefing). Autorka w
swoim projekcie badawczym zwraca uwagę na praktyczne zastosowanie
wiedzy z obszaru socjo-onomastycznego i onomastyczno-kulturowego. W
rozdziale tym przedstawiono sytuację w zakresie przestępczości z perspek-tywy
historycznej X)X wieku ȋVolker ZimmermannȌ, a także szkice prosty-tucji
w Poznaniu do ͳ9͵9 roku ȋPiotr GołdynȌ. Ważnym zagadnieniem jest
również żebractwo, które zostało omówione w perspektywie zarówno hi-storii,
jak i współczesności ȋKazimiera KrólȌ. Autorka w sposób szczegó-łowy
zwraca uwagę na zmiany w figurach żebraczych, zachodzących na
przestrzeni lat.
Marginalizacja i samomarginalizacja to zagadnienia zawarte w trze-ciej
części pracy. Przedstawiono w niej szczegółową analizę dynamiki mar-ginalizacji
społecznej osób długotrwale bezrobotnych ȋAgnieszka )gnasiak,
Mikołaj Jacek ŁuczakȌ. Dokonano próby odpowiedzi na pytanie o przyczyny
fenomenu transformacji kapitału ludzkiego z pozytywnego w negatywny, i
na odwrót ȋMagdalena KozeraȌ, a także o wpływ wyuczonej bezradności na
17. 16 Wprowadzenie
marginalizację ȋRoman PomianowskiȌ. Zwrócono uwagę na zależności po-między
marginalizacją, a przemocą domową ȋMaciej KokocińskiȌ, uzależnie-niami
i ich konsekwencjami ȋPaula Molska, Mariusz MuellerȌ, samobój-stwami
ȋAdam Czabański, Marta StefaniakȌ, zdrowiem i chorobami (Magda-lena
KuczyńskaȌ, oraz niepełnosprawnością ȋJoanna WarkoczȌ. Zakreślono
również wiązek pomiędzy wykluczeniem a opieką paliatywno-hospicyjną,
w perspektywie ról podopiecznych hospicjum ȋMikołaj Jacek ŁuczakȌ. Na
koniec rozdziału przedstawiono również sytuację mniejszości romskiej na
przełomie wieków XX i XX) w kontekście wykluczenia grupy (Emilia Kle-dzik,
Patryk PawełczakȌ.
Część czwarta, zatytułowana Margines socjalny, rozpoczyna się od
rozważań na temat niepewności ubogiej ludności Poznania, w trzech aspek-tach
(dochodowym, pracy i przyszłościȌ, będących atrybutem współczesno-ści
ȋSławomir KalinowskiȌ. Omówiono problem „niesprawiedliwości prze-strzennej”,
w perspektywie lokalnej polityki mieszkaniowej ȋPrzemysław
PlucińskiȌ. Szczegółowo przedstawiono sytuację mieszkaniową ȋJoanna
Stanisławska, Agnieszka KozeraȌ i finansową ȋRomana Głowicka-Wołoszyn,
Agnieszka Kozera, Joanna StanisławskaȌ ubogich mieszkańców Poznania.
Zwrócono uwagę na uczestnictwo w kulturze ȋJan GradȌ i problemy tworze-nia
się kultury ubóstwa ȋAndrzej Wołoszyn, Romana Głowicka-WołoszynȌ.
W rozdziale tym zwrócono uwagę na bezdomność jako element marginesu
społecznego Poznania ȋDominika Kozłowska, Radomir MińskiȌ. Proble-mem,
na który zwrócono uwagę były usytuowania i wybory społeczno-eko-nomiczne
osób niepełnosprawnych ȋMirosława Cylkowska-Nowak, Maciej
Kokociński, Elżbieta Wojtaś, Jan WojtaśȌ. Rozdział kończy esej, w którym
przedstawiono zagadnienia związane z bezpłatną pomocą prawną dla osób
ubogich ȋJoanna Kuchta, Jakub Michalski, Sławomir JoachimiakȌ.
Rozdział piąty stawia pytania i formułuje odpowiedzi na problemy
związane z Marginesem strukturalnym. Przedstawiono w nim sytuację osób
zajmujących się żebractwem, w perspektywie ich dochodów ȋKatarzyna
Dworniczek, Joanna KuchtaȌ oraz prawa wykroczeń ȋJakub Michalski, Sła-womir
Joachimiak). Dokonano analizy ukrytej gospodarki Poznania z per-spektywy
działań przedsiębiorców, jak i osób fizycznych ȋTomasz Kuja-czyński,
Arkadiusz Bernal, Zbigniew Galor, Sławomir KalinowskiȌ. Zwró-cono
uwagę na emigrację zarobkową w sytuacji zmieniających się warun-ków
społecznych i ekonomicznych Polski ȋAlbert Terelak, Sebastian Koło-
18. Wprowadzenie 17
dziejczakȌ. Ważnym zagadnieniem poruszonym w tej części była prostytu-cja
ȋLeszek WieczorekȌ i przestępczość ȋJudyta JóźwiakȌ, w perspektywie
marginesu strukturalnego.
Ostatnia część pracy zawiera zagadnienia związane z procesem De-marginalizacji.
Przedstawiono w nim koncepcję przedsiębiorstw społecz-nych,
jako czynnika demarginalizacyjnego ȋAnna KościelniakȌ. Omówiono
sytuację wchodzenia i wychodzenia z trudnej sytuacji społecznej i ekono-micznej
Janusza Smury (Monika Brodziak), poety ulicy – Marycha z Chwali-szewa
ȋMonika Mińska, Radomir MińskiȌ oraz boksera Tomasza Garguli
ȋZbigniew ŁagoszȌ. Autorzy na podstawie studium przypadków zwracają
uwagę na możliwości ponownego włączenia do społeczeństwa.
Projekt badawczy Zbigniewa Galora (badania, seminaria, publikacja)
zrealizowany został dzięki współpracy i bezinteresownemu zaangażowaniu
jego uczestników z obszaru nauki i praktyki, często przez wielu z nich
współfinansowany. Należą się im podziękowania, szczególne kierujemy do
Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Poznaniu oraz Organizacji Sieć
Współpracy „Barka”, która udzielała Zespołowi wsparcia, goszcząc go w
swoich progach przez cały okres seminariów i badań.
Literatura:
Barczykowska A. (2011), Kapitał społeczny a zjawiska patologii społecznej w wiel-kim
mieście, )mpuls, Kraków.
Jabkowski P., Kilarska A. (2013), Poczucie bezpieczeństwa i poziom przestępczości w
Poznaniu Mieszkańcy – samorząd lokalny – instytucje państwa, Wyd. Nauk. UAM, Po-znań
ʹͲͳ͵.
Kozielska J. (2014), Poakcesyjne migracje zarobkowe Kontekst teoretyczno-empi-ryczny
Wsparcie społeczne, Wyd. Nauk. UAM, Poznań.
Oliwa-Ciesielska M. (2013), W poszukiwaniu kultury ubóstwa, Wyd. Nauk. UAM, Po-znań.
Przymeński A., Oliwa-Ciesielska M. (2014), Publiczna pomoc mieszkaniowa a de-marginalizacja
społeczna ludności ubogiej, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w
Poznaniu, Poznań.
Sztumski J. (2013), Systemowa analiza społeczeństwa, Wyd. Nauk. Śląsk
Schȕtz A. ȋͳ9ͳȌ, Ȕber die manigfalitgen Wirklichkeiten, in: ders.; Gesammelte Auf-sȁtze
ͳ, Den (aag.
Tittenbrun J., red. (2010a), Spółdzielnie socjalne Skuteczny mechanizm walki z wy-kluczeniem
społecznym czy ślepa uliczka, Nakom, Poznań.
Tittenbrun J., red. (2010b), Struktura klasowo-stanowa społeczności Poznania, Wyd.
Nakom, Poznań.
Wypyszyński J. ȋʹͲͳͳȌ. Analiza zjawiska prostytucji w Poznaniu, Wyd. Adam Mar-szałek,
Toruń .
