1. გაკვეთილი N 48
საშინაო დავალების შემოწმება:
1. ა) მოც:  (HCl) = 20%
 = 1,1
–––––––––––––––––––––––––––––
უ.გ. c (HCl) = ?
M (HCl) = 36,5გ/მოლი
მოლური კონცენტრაცია გვიჩვენებს რამდენ მოლ გახსნილ ნივთიერებას შეიცავს 1ლ
ხსნარი. ამოცანის ამოსახსნელად საჭიროა ჯერ დავადგინოთ 1ლ ხსნარის მასა და
მასში გახსნილი HCl-ის მასური წილი.
m (ხს) =   V = 1,1  1000 = 1100გ
m (HCl) =   V   = 1,1  1000  0,2 = 220გ
გავიგოთ რამდენი მოლია 220გ HCl
m (HCl) 220
n (HCl) = = = 6,03moli
M (HCl) 36,5
პასუხი: 1ლ ხსნარი შეიცავს 6,03მოლ HCl-ს.
ანუ c (HCl) = 6,03მოლი/ლ
ანალოგიური წესით ამოიხსნება ბ), გ) და დ) ამოცანებიც. Bბ) 4,5მოლი/ლიტრი გ)
0,313მოლი/ლიტრი დ) 1,91მოლი/ლიტრი.
1

2. 2. ა) 0,01 9 ბ) 0,306
3. მოც: ნივთიერების ხსნადობის კოეფიციენტია 351გ/ლ.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
უ.გ.  (ნივთ) = ?
რადგან ხსნადობის კოეფიციენტია 351გ/ლ ეს ნიშნავს, რომ ყოველი ლიტრი ანუ
1000გ წყალი ხსნის 351გ ნივთიერებას. თუ აღებულია 1ლ წყალი ამ შემთხვევაში
მიიღება ხსნარი, რომლის მასა 1000 + 351 = 1351გ .
m (nivT)
=
m (xs)
მნიშვნელობების ჩასმის შედეგად მივიღებთ
351
 (nivT) = = 0,2598 anu 25,98%
1351
ყურადღება მივაქციოთ იმ ფაქტს, რომ ხსნადობის კოეფიციენტის განზომილებაა
გ/ლ.
იგივე ნივთიერების ხსნადობის კოეფიციენტი შეიძლებოდა ყოფილიყო
g
35,1
100g wyalSi
მაშინ გამოთვლებიც შესაბამისად უნდა ჩაგვეტარებინა.
4. მოც: V (H2SO4-ის ხსნარის) = 300მლ
 (H2SO4) = 20%
 = 1,22გ/მლ
c (NaOH) = 0,25მოლი/ლ
––––––––––––––––––––––––––––––––––
უ.გ. V (NaOH ხს) = ?
M (H2SO4) = 98გ/მოლი
M (NaOH) = 40გ/მოლი
M(Na2SO4) = 142 გ/მოლი
m (H2SO4) = V = 1,22  300  0,2 = 73,2გ
2

3. რეაქციის ტოლობაა:
2NaOH + H2SO4  Na2SO4 + 2H2O
2 . 40 გ NaOH რეაგირებს 98 გ H2SO4 –თან
X “ “ “ 73,2 “
X= m(NaOH)= 73,2 . 2 . 40 /98 =59,76 გ
n(NaOH) = 59,76/40 =1,494 მოლი
ამოცანის პირობის თანახმად c (NaOH) = 0,25მოლი/ლ
ე.ი. 1ლ ხსნარი შეიცავს 0,25 მოლ NaOH
xლ “––––––––––––––“ 1,494 “––––––––“
1,494  1
x= = 5,976l anu 5976ml
0,25
98 გ H2SO4 წარმოქმნის 142 გ– ს
73,2 გ “ “ X “
X=m( Na2SO4)= = 106,1 გ
პასუხი: v(ხს) =5976 მლ m( Na2SO4) = 106,1 გ
თემა N 9
ქიმიური რეაქციის სიჩქარე და წონასწორობა.
ქიმიური რეაქციის სიჩქარის რაობა
ზოგიერთი რეაქცია მთავრდება მორეაგირე ნივთიერებების შერევისთანავე, ზოგის
დამთავრებას წამები, წუთები და უფრო დიდი დროც. ზოგჯერ ერთი და იგივე
რეაქციის დამთავრებას, თუ მას სხვადასხვა პირობებში ვატარებთ, სხვადასხვა
დროში მთავრდება. ამიტომ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ქიმიური რეაქციები
სხვადასხვა სიჩქარით მიმდინარეობენ.
განვიხილოთ რეაქცია:
A+BC
3

4. დავუშვათ ეს რეაქცია რაღაც v მოცულობაში მიმდინარეობს და t1 დროის
მომენტისათბის A ნივთიერებების n1 მოლი გვაქვს სარეაქციო ნარევში. t2 დროის
მომენტისათვის გარდაიქმნა რა A ნივთიერების გარკვეული ნაწილი, სარეაქციო არეში დარჩა
A ნივთიერების n2 მოლი.
მაშინ:
n2 - n1
siCqare = -
v (t2 - t 1)
რადგან
n2
= c2
v
ხოლო
n1
= c1
v
(C1 და C2 A ნივთიერების მოლური კონცენტრაციაა - მოლი/ლ)
ვიღებთ
c2 - c1
V=-
t2 - t1
ნიშანი “-“ იწერება იმიტომ, რომ n2 – n1 < 0, აქედან c2 – c1 < 0, ხოლო ქიმიური რეაქციის
სიჩქარე კი დადებითი უნდა იყოს.
c2 - c1 = c (კონცენტრაციის ცვლილება)
t2 - t1 = t (დროის ცვლილება)
ანუ
c
V=-
t
სადაც V არის ქიმიური რეაქციის სიჩქარე.
c არის A ნივთიერების მოლური კონცენტრაციის ცვლილება t დროის მონაკვეთში.
t არის დროის მონაკვეთი, რომლის განმავლობაშიც ვიხილავთ რეაქციის საშუალო
სიჩქარეს.
4

5. c
V=-
t ამ ფორმულის შესაბამისად ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ
ქიმიური რეაქციის სიჩქარე ეს არის მორეაგირე ნივთიერებათა მოლური კონცენტრაციის
ცვლილება დროში.
ქიმიური რეაქციის სიჩქარის განზომილებაა მოლი/ლ.წმ ან მოლი/ლ.წთ. შეიძლება
ზოგჯერ მოლი/ლ.სთ გამოყენება უფრო მოხერხებული იყოს.
განვიხილოთ ამოცანა:
მორეაგირე ნივთიერების საწყისი კონცენტრაცისა 2 მოლი/ლ. რეაქციის დაწყებიდან 20
წუთში ამ ნივთიერების კონცენტრაცის ხდება 1,5 მოლი/ლ. როგორია ამ რეაქციის სიჩქარე?
მოც: c1 = 2მოლი/ლ
c2 = 1,5მოლი/ლ
t = 20 წთ
–––––––––––––––––––––––––––––
უ.გ. V=?
c
V=-
ფორმულაში t ჩავსვათ შესაბამისი მნიშვნელობები:
c2 – c1 = 1,5 – 2 = - 0,5მოლი/ლ
-0,5 0,5
V=- = = 0,025moli/l wuTi
20 20
ქიმიური რეაქციის სიჩქარე დამოკიდებულია მორეაგირე ნივთიერებათა ბუნებაზე,
კონცენტრაციაზე, ტემპერატურაზე, ჰეტეროგენული რეაქციებისთვის შემხები ზედაპირის
ფართზე, აირადი ნივთიერებებისათვის წნევაზე.
5

6. მორეაგირე ნივთიერებათა ბუნების გავლენა ქიმიური რეაქციის სიჩქარეზე
როდის წარიმართება ქიმიური რეაქცია? ქიმიური რეაქცია წარიმართება მორეაგირე
ნივთიერებების ნაწილაკების დაჯახებისას. მაგრამ, ყველა დაჯახებისას რეაქცია რომ
მიდიოდეს, მაშინ ქიმიური პროცესი მომენტალურად დამთავრდება, იმდენად დიდია
ქაოსური მოძრაობის შედეგად ნაწილაკების დაჯახების რიცხვი დროის ერთეულში.
ქიმიური რეაქცია წარიმართება მორეაგირე ნაწილაკების მხოლოდ ისეთი დაჯახებებისას,
რომლებსაც მოყვება არსებული ქიმიური კავშირების გაწყვეტა და ახალი ბმების წარმოქმნა.
ამისათვის დაჯახებულ ნაწილაკებს გარკვეული სიდიდის ენერგიის მარაგი უნდა ჰქონდეს
ზოგ შემთხვევაში ეს ენერგია საკმაოდ მაღალია, ზოგი რეაქციისათვის კი დაბალი.
იმ მინიმალურ ენერგიას, რომელიც ჭირდება ნაწილაკებს, რათა მათი დაჯახებისას
დაიწყოს ქიმიური რეაქცია, აქტივაციის ენერგია ეწოდება. ხოლო ამ ენერგიის მატარებელ
ნაწილაკებს აქტიური ნაწილაკები ჰქვიათ.
ცხადია, რომ ქიმური რეაქცია წარიმართება მხოლოდ აქტიური ნაწილაკების
დაჯახებებისას. თუ აქტივაციის ენერგია მაღალია, მაშინ აქტიური ნაწილაკების რიცხვი
მცირეა, მათი დაჯახებების ალბათობაც მცირეა და დაბალია ქიმიური რეაქციის სიჩქარე.
პირიქით, როცა აქტივაციის ენერგია დაბალია, მაშინ აქტიური ნაწილაკების რიცხვი
მაღალია, მათი დაჯახების ალბათობაც მაღალია და მაღალია ქიმიური რეაქციის სიჩქარე.
აქტივაციის ენერგიის სიდიდე კი დამოკიდებულია მორეაგირე ნივთიერებათა ბუნებაზე,
ამიტომ ქიმიური რეაქციის სიჩქარის სიდიდეც პირველ რიგში დამოკიდებულია მორეაგირე
ნივთიერებათა ბუნებაზე
ყველა ის ფაქტორი, რომელიც ხელს უწყობს მორეაგირე ნივთიერებათა ნაწილაკების
ენერგიის მარაგისა და აქტიური ნაწილაკების დაჯახებების ალბათობის ზრდას, ცხადია
ხელს უწყობს ქიმიური რეაქციის სიჩქარის ზრდასაც.
მორეაგირე ნივთიერებათა კონცენტრაციის გავლენა ქიმიური რეაქციის სიჩქარეზე
განვიხილოთ როგორ გავლენას ახდენს მორეაგირე ნივთიერებათა კონცენტრაციები
ხსნარში მიმდინარე რეაქციის სიჩქარეზე. ცხადია, რომ რაც უფრო მაღალია მორეაგირე
ნივთიერებათა ნაწილაკების კონცენტრაცია, მით უფრო მაღალია ამ ნაწილაკების
ურთიერთშეჯახების ალბათობა. ამიტომ, ქიმიური რეაქციის სიჩქარე მორიაგირე
ნივთიერებათა მოლური კონცენტრაციის პროპორციულია.
კერძოდ,
A+BC
რეაქციისათვის შეგვიძლია დავწეროთ, რომ
V = K [A] [B]
სადაც V არის ქიმიური რეაქციის სიჩქარე.
6

7. K პროპორციულობის კოეფიციენტია
[A] და [B] A და B ნივთიერებების მოლური კონცენტრაციებია.
თუ განვიხილავთ რეაქციას
2A + B  …
შეიძლება ეს რეაქცია ასე წარმოვადგინოთ:
A+A+B…
მაშინ ასეთი რეაქციის სიჩქარის ფორმულა მიიღებს შემდეგ სახეს:
V = K[A] [A] [B]
ანუ V = K [A]2 [B]
ზოგადად nA + mB  … რეაცქიისთვის შეგვიძლია დავწეროთ:
V = K [A]n [B]m
n და m სტექეომეტრული კოეფიციენტებია. მიღებულ კანონზომიერებას “მოქმედ
მასათა კანონი” ქვია. ზოგჯერ მას გულდბერგისა და ვააგეს კანონსაც ეძახიან. ეს კანონი
სიტყვიერად ასე ჩამოყალიბდება:
ქიმიური რეაქციის სიჩქარე პროპორციულია მორეაგირე ნივთიერებათა
სტექიომეტრიული კოეფიციენტების შესაბამის ხარისხში აყვანილი მოლური
კონცენტრაციების ნამრავლისა.
თუ [A] = [B] = 1 მოლი/ლ.
მაშინ ამ კანონიდან გამომდინარეობს, რომ
V=K
ე.ი პროპორციულობის კოეფიციენტი რიცხობრივად ემთხვევა ქიმიური რეაქციის
სიჩქარეს, როცა მორეაგირე ნივთიერებათა კონცენტრაციები 1მოლი/ლ-ია.
როდესაც რეაქცია აირად ნივთიერებებს შორის მიმდინარეობს, მაშინ ქიმიური რეაქციის
სიჩქარესა და წნევის დამოკიდებულება ისეთივეა, როგორიც თხევადი სისტემებისთვის
ქიმიური რეაქციის სიჩქარის და კონცენტრაციის დამოკიდებულება.
ამოცანა: დავუშვათ, რომ რეაქცია მიდის სქემით
A + 2B  …
რეაქციის დასაწყისისთვის A ნივთიერების მოლური კონცენტრაციაა c1 (A) = 2 მოლი/ლ,
ხოლო B ნივთიერების მოლური კონცენტრაციაა c1 (B) = 3 მოლი/ლ. 1საათის შემდეგ A
ნივთიერების კონცენტრაცია შემცირდა 0,7 მოლი/ლ-ით. როგორი იქნება B ნივთიერების
მოლური კონცენტრაცია ამ მომენტში?
7

8. ამოხსნა:
მოც: c1 (A) = 2 მოლი/ლ
c1 (B) = 3 მოლი/ლ
c = 0,7 მოლი/ლ
–––––––––––––––––––––––––––––––––
უ.გ. c2 (B) = ?
ამოცანის პირობის თანახმად ცხადია, რომ A ნივთიერების მოლური კონცენტრაციის 0,7
მოლი/ლ-ით შემცირება გამოიწვევდა B ნივთიერების კონცენტრაციის
2  0,7 = 1,4 მოლი/ლ-ით შემცირებას.
ე.ი. c2 (B) = 3 – 1,4 = 1,6 მოლი/ლ
პასუხი: c2 (B) =1,6 მოლი/ლ
საშინაო დავალება
რეაქცია მიმდინარეობს სქემით
A+BC
A ნივთიერების საწყისი კონცენტრაციაა 2,5მოლი/ლ, B ნივთიერებისა –
2,7მოლი/ლ. 2საათის შემდეგ A ნივთიერების კონცენტრაცია გახდა 1,2მოლი/ლ.
როგორი იქნება B ნივთიერების კონცენტრაცია და როგორია რეაქციის საშუალო
სიჩქარე?
8