1. გაკვეთილი N3
საშინაო დავალების შემოწმება
1. ა) როგორც გვახსოვს, რამდენ ატომ წყალბადსაც იერთებს ელემენტის ერთი
ატომი, იმდენივეა მისი ვალენტობა.
SiH4 H2Se PH3 CaH2
Si(IV) Se(II) P(III) Ca(II)
ბ) ამ დავალების შესასრულებლად გამოვიყენოთ შემდეგი ფორმულა:
a x ma
AmBn ma=nx x= n
CrO Cr2O3 CrO3
Cr (II) Cr (III) Cr (VI)
PbO PbO2
Pb (II) Pb (IV)
N2 O NO N2O3 NO2 N2O5
N (I) N (II) N (III) N (IV) N (V)
გ) Al2S3 FeS Na2S P2S3 P2S5
Al (III) Fe (II) Na (I) P (III) P (V)
2. გავიხსენოთ ნაერთის ქიმიური ფორმულის შედგენის წესი, როცა ცნობილია
მოლეკულის შემადგენელი ელემენტების ვალენტობა:
III II II II
B2O3 B2O3 Ca2O2 CaO
1 1 და ა.შ.
SnO და SnO2 ; As2O 3 და As2O5 ; SeO2 და SeO 3 ;
3. BCl3; CoCl2; PbCl2 და PbCl4; AsCl3 და AsCl5 ; SiCl4
2. 2
ატომური და მოლეკულური მასები
ატომები და მოლეკულები მატერიალური ნაწილაკებია. მართალია ამ
ნაწილაკების მასა ძალიან მცირეა, მაგრამ მაინც შესაძლებელია მათი განსაზღვრა.
დადგენილია, რომ ყველაზე მსუბუქი, წყალბადის ატომის მასაა 1,67 10-24გ.
ცხადია, ასეთი რიცხვებით მანიპულირება შეუძლებელია. ამიტომ ატომების მასის
გასაზომად შემოიღეს სპეციალური ერთეული, ნახშირბადატომის მასის ერთი
მეთორმეტედი. ამ ერთეულს მასის ატომურ ერთეულს (მ.ა.ე.), ან დალტონს
უწოდებენ.
მასის ატომურ ერთეულებში გამოსახულ ქიმიური ელემენტის ერთი ატომის
მასას ატომური მასა ეწოდება.
დადგენილია, რომ წყალბადის ატომის მასაა 1 მ.ა.ე. ჟანგბადის_16 მ.ა.ე.
რკინის_56 მ.ა.ე. და ა.შ.
ატომების მასების დასახასიათებლად შემოტანილი იქნა ფარდობითი ატომური
მასის ცნება.
ქიმიური ელემენტის ფარდობითი ატომური მასა გვიჩვენებს რამდენჯერ უფრო
მეტია მოცემული ელემენტის ერთი ატომის მასა მასის ატომურ ერთეულზე.
ელემენტის ფარდობითი ატომური მასის აღსანიშნავად იყენებენ სიმბოლოს Ar.
ელემენტის ფარდობითი ატომური მასა განყენებული სიდიდეა (ე.ი. მას გან-
ზომილება არ აქვს). r ინდექსი მიღებულია ლათინური სიტყვიდან “რელატივ” _
ფარდობითი.
Ar (H)=1 Ar(O)=16 Ar(Fe)=56 და ა.შ.
ელემენტთა ფარდობითი ატომური მასის სიდიდეები შეგვიძლია ვნახოთ N1
ცხრილში და ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში.
მოლეკულათა მასების დასახასიათებლად შემოტანილია ფარდობითი
მოლეკულური მასის ცნება (Mr), რომელიც გვიჩვენებს რამდენჯერ მეტია მოცემული
ნივთიერების ერთი მოლეკულის მასა მ.ა.ე.-ზე. ნივთიერების ფარდობითი მო-
ლეკულური მასა მოლეკულაში შემავალი ყველა ატომის ფარდობითი ატომური
მასების ჯამის ტოლია. მოლეკულის ფორმულაში ინდექსის არსებობის შემთხვევაში
შესაბამისი ელემენტის ფარდობითი ატომური მასა მრავლდება ინდექსზე.
მაგ: წყლის ფარდობითი მოლეკულური მასის გამოსათვლელად (H2O) უნდა
ვნახოთ ცხრილში წყალბადისა და ჟანგბადის ფარდობითი ატომური მასები:
Ar (H) = 1; Ar (O)= 16
Mr (H2O) = 2 . 1 + 16 = 2+16 = 18
ანალოგიურადაა სხვა შემთხვევაშიც:
Mr(H2SO4) = 2 . 1 + 32 + 4 . 16 = 98
Mr(C6H12O6) = 6 . 12 + 12 . 1 + 6 . 16 = 72 + 12 + 96 = 180
3. 3
თუ გვინდა გამოვთვალოთ Mg(OH)2 –ის ფარდობოთი მოლეკულური მასა
ფორმულა Mg(OH)2 წარმოვადგინოთ შემდეგი სახით MgO2H2. შემდეგ კი წინა
გამოთვლების მსგავსად:
Mr(Mg(OH)2) = 24 + 2 . 16 + 2 . 1 = 58
მოლი
მოლი არის ნივთიერების რაოდენობის საზომი ერთეული.
ნებისმიერი ნივთიერების ერთი მოლი შეიცავს 6,02.10 23 სტრუქტურულ
ერთეულს (ატომს, მოლეკულას და სხვა ნაწილაკებს, რომლებსაც შემდგომში გა-
ვეცნობით). 6,02.1023 ამ რიცხვს ავოგადროს რიცხვი (ავოგადროს მუდმივა) ეწოდება.
მაგ: ელემენტ წყალბადის (H) 1 მოლი შეიცავს 6,02.10 23 წყალბადის ატომს
1 მოლი წყალი შეიცავს 6,02 .1023 წყლის მოლეკულას (H2O). ნივთიერების
რაოდენობას გამოსახავენ ბერძნული ასოთი - (ნიუ) ან ლათინური ასოთი – n (ენ).
ნებისმიერი ნივთიერების ერთი მოლის მასა გამოსახული გრამებში
რიცხობრივად ემთხვევა ამ ნივთიერების ფარდობით მოლეკულურ მასას (ელემენ-
ტებისთვის _ ფარდობით ატომურ მასას).
Mr (H2O) = 18. 1 მოლი წყლის (H2O) მასა 18გრამია
Mr(H2SO4) = 98. ე.ი. 1 მოლი H2SO4 -ის მასა 98 გრამია.
Mr(C6H12O6) = 180. ე.ი. 1 მოლი გლუკოზის (C6H12O6) მასა არის 180გ.
ნივთიერების მასის (m) შეფარდებას მის რაოდენობასთან (n) ნივთიერების
მოლური მასა (M) ეწოდება.
m
M სადაც m _ ნივთიერების მასა (გ),
n
n _ ნივთიერების რაოდენობა (მოლი). M მოლური მასაა (გ/მოლი).
ე.ი. ნივთიერების მოლური მასის განზომილებაა გ/მოლი.
ამ ფორმულით შეგვიძლია გამოვთვალოთ ნივთიერების მასა თუ ცნობილია
ნივთიერების მოლური მასა და მისი რაოდენობა (მოლების რიცხვი) და პირიქით.
მაგ: ამოცანა N1. რამდენი გრამია 3 მოლი წყალი?
ამოხსნა:
მოც: H2O
n (H2O) = 3 მოლი
––––––––––––––––––––––
m (H2O) = ?
M (H2O) = 2 . 1 + 16 = 18 გ/მოლი
m
გამოვიყენოთ ფორმულა M , საიდანაც m = n M.
n
4. 4
ჩავსვათ შესაბამისი მნიშვნელობები: m(H2O) = 3 მოლი . 18 გ/მოლი = 54 გ.
პასუხი: m(H2O)=54გ.
თუ ცნობილია ნივთიერების მასა, შეიძლება ვიპოვოთ ნივთიერების რაოდენობა
(მოლი).
ამოცანა N2. რამდენი მოლია 9გ წყალი (H2O)?
ამოხსნა:
მოც: H2O
m (H2O) = 9 გ
–––––––––––––––––––––––
n (H2O) = ?
M (H2O) = 2 1 + 16 = 18 გ/მოლი
m m
გამოვიყენოთ ფორმულა M , საიდანაც მივიღებთ n
n M
ჩავსვათ შესაბამისი მნიშვნელობები:
9
n = ––– = 0,5 მოლი
18
პასუხი: n (H2O) = 0,5 მოლი.
საშინაო დავალება:
1. რას უდრის მ.ა.ე.?
2. რას გვიჩვენებს ელემენტის ფარდობითი ატომური მასა?
3. რას უდრის ნივთიერების ფარდობითი მოლეკულური მასა?
4. რას უდრის ავოგადროს რიცხვი და რას შეესაბამება ის?
5. რა არის მოლი?
6. რა არის მოლური მასა?
7. როგორია მოლის, მოლური მასისა და ნივთიერების მასის
ურთიერთდამოკიდებულება?
8. გამოიყენეთ ცხრილი #1 და მოძებნეთ აზოტის, ფტორის, ნატრიუმის, რკინის,
კალას და ოქროს ფარდობითი ატომური მასები.
9. გამოთვალეთ შემდეგ ნივთიერებათა ფარდობითი მოლეკულური მასები:
ა) P2O5 ბ) SO3 გ) KMnO4
10. იპოვეთ შემდეგ ნივთიერებათა მოლური მასები:
ა) HNO3 ბ) H2S გ) CO2 დ) CH4
11. რამდენი გრამია ა) 20 მოლი რკინა?
