1. გაკვეთილი N 50
საშინაო დავალების შემოწმება
მოც:
m l i /l ·wT
o
V200 = 0,5 მოლი/ლ • წთ.
γ =2
––––––––––––––––––––––––––––––––––––
უ.გ.
V00 = ? V 0 =? 60
ამოცანის ამოსახსნელად გამოვიყენოთ ფორმულა
t2 - t1
V t2 = V t1 γ 10
ა)
0 - 20
V 0 = V200 2 10 = 0,5 ⋅ 2-2 = 0,125 m l i /l • სთ.
მოლი/ლ ·sT
o
0
ბ)
60 - 20
V = V200 2 10 = 0,5 ⋅ 24 = 8 m l i /l • ·sT
მოლი/ლ სთ.
o
600
ქიმიური წონასწორობა
შექცევადი და შეუქცევადი რეაქციები
განვიხილოთ რეაქცია:
t0
2KClO3 → 2KCl + 3O2
გაცხელებისას კალიუმის ქლორატი (სხვაგვარად ბერთოლეს მარილი) იშლება.
რეაქცია დასრულდება მაშინ, როცა ბერთოლეს მარილი მთლიანად დაიშლება.
კალიუმის ქლორიდის (KCl) და ჟანგბადის (O2) ურთიერთქმედება და ბერთოლეს
მარილის მიღება შეუძლებელია როგორ პირობებშიც არ უნდა ჩავატაროთ რეაქცია. ეს
რეაქცია შეუქცევადია. შეუქცევადი რეაქციები ბოლომდე მიმდინარეობენ და
რეაქციის შედეგად მიღებულ ნივთიერებებს საწყისი ნივთიერების წარმოქმნის უნარი
არ აქვთ.
შეუქცევადი რეაქციებია მაგ:
CuSO4 + 2NaOH → Cu(OH)2↓ + Na2SO4
Na2CO3 + 2HCl → 2NaCl + H2O + CO2↑
CuO + H2 → Cu + H2O
და ა.შ.
განვიხილოთ რეაქცია:

2. N2 + 3H2 → 2NH3 (ა)
ეს რეაქცია შეიძლება წარიმართოს მაღალი წნევის და ტემპერატურისას.
მაგრამ იმავე პირობებში წარიმართება რეაქციაც:
2NH3 → N2 + 3H2 (ბ)
როგორც ვხედავთ ერთიდაიგივე პირობებში შეიძლება მიდიოდეს ამიაკის
სინთეზის ანუ პირდაპირი (ა) რეაქცია და ამიაკის დაშლის (ბ) რეაქცია. თუ (ა)
რეაქციას პირდაპირ რეაქციას დავარქმევთ, მაშინ (ბ)-ს მისი საპირისპირო
(შებრუნებული) რეაქციაა. ეს ორივე რეაქცია შეიძლება ერთდროულად
მიმდინარეობდნენ ერთ სარეაქციო არეში. ასეთ რეაქციებს შექცევად რეაქციებს
უწოდებენ და ორივე რეაქციას გაერთიანებული ტოლობით ასე გამოსახავენ:
N2 + 3H2 2NH3
შებრუნებული ისრები გვიჩვენებენ, რომ რეაქცია როგორც პირდაპირი ისე
შებრუნებული მიმართულებით ერთდროულად მიმდინარეობს).
თუ შეუქცევადი რეაქციები სრულდება ერთერთი მორეაგირე კომპონენტის
სრული გარდაქმნით, შექცევადი რეაქციები მთავრდება ქიმიური წონასწორობის
დამყარებით. ამ დროს პირდაპირი რეაქციის სიჩქარე გაუტოლდება შებრუნებული
რეაქციის სიჩქარეს. ამიაკის სინთეზის რეაქციისას წონასწორობა მყარდება მაშინ,
როდესაც პირდაპირი და შებრუნებული რეაქციების სიჩქარეები ერთმანეთს
გაუტოლდება. წონასწორობისას დროის ერთეულში რამდენი მოლი ამიაკიც წარმო-
იქმნება პირდაპირი რეაქციის ხარჯზე, იმდენივე დაიშლება შებრუნებული რეაქციის
საფუძველზე.
გარკვეული წნევისა და ტემპერატურისას (ა) რეაქციის სიჩქარე გამოითვლება
ფორმულით:
V1 = k1 [N2] [H2]3
(ბ) რეაქციის
V2 = k2 [NH3]2
დროის გარკვეული მომენტისათვის პირდაპირი და შებრუნებული რეაქციების
სიჩქარეები ერთმანეთს გაუტოლდება V1 = V2 და მყარდება წონასწორობა:
k1 [N2] [H2]3 = k2 [NH3]2
k1 [NH3]2 k1
= =K
k2 [N2] [H2]3 k2
K-ს წონასწორობის მუდმივა ეწოდება.
ზოგადად, როცა K>1, მაშინ წონასწორულ სისტემაში ჭარბობს პირდაპირი
რეაქციის პროდუქტები, ხოლო როცა K<1, - შებრუნებული რეაქციის პროდუქტები.
ლე-შატელიეს პრინციპი
წონასწორობა სისტემისათვის მდგრადი მდგომარეობაა. სისტემა ყოველთვის
ცდილობს წონასწორობის შენარჩუნებას. თუ სისტემაზე მოქმედებს წონასწორობის
დამრღვევი რაიმე გარეშე ფაქტორი, მაშინ სისტემაში აღიძვრება ძალები, რომლებიც
გარეშე ზემოქმედების საწინააღმდეგოდაა მიმართული.
ამ მოვლენას “მოძრავი წონასწორობის” ან ლე-შატელიეს პრინციპი ეწოდება.

3. მაგ: თუ წონასწორულ სისტემაში გარედან შევიყვანთ რომელიმე მორეაგირე
კომპონენტს, მაშინ წონასწორულ სისტემაში იზრდება ამ კომპონენტის გარდაქმნის
მიმართულებით მიმდინარე რეაქციის სიჩქარე, ანუ წონასწორობა გადაიხრება ამ
კომპონენტის გარდაქმნის მიმართულებით.
მაგ: თუ ამიაკის სინთეზის რეაქციაში დამატებით შევიყვანთ H2-ს, მაშინ
N2 + 3H2 2NH3 + Q
წონასწორობა გადაიხრება ამიაკის წარმოქმნის მხარეს, ანუ მარცხნიდან მარჯვნივ.
თუ გავზრდით ტემპერატურას სისტემა შთანთქავს მინიჭებულ სითბოს (ენერგიის)
იმის ხარჯზე, რომ წონასწორობა გადაიხრება ენდოთერმული რეაქციის მხარეს. ჩვენ
შემთხვევაში ენდოთერმული რეაქცია ამიაკის დაშლაა. ე.ი. მაღალ ტემპერატურაზე
წონასწორობა გადაიხრება მარცხნივ. პირიქით – ტემპერატურის შემცირებისას
წონასწორობა გადაიხრება ეგზოთერმული რეაქციისკენ ანუ ამიაკის სინთეზის
მიმართულებით.
აირად ფაზაში მიმდინარე რეაქციებისთვის წნევის გაზრდით წონასწორობა იხრება
იმ რეაქციის მიმართულებით, რომელიც მოცულობის შემცირებით მიმდინარეობს.
თუ დავაკვირდებით ჩვენს მიერ განხილულ რეაციას შევამჩნევთ, რომ 1 მოლი N2 და 3
მოლი H2 წარმოქმნიან 2 მოლ ამიაკს (NH3). ანუ რეაქცია მიმდინარეობს მოცულობის
შემცირებით.
გავიხსენოთ, რომ აირებისთვის მოლური თანაფარდობა და მოცულობითი
თანაფარდობა ერთმანეთის ტოლია.
4 მოცულობა აირისგან მიიღება 2 მოცულობა აირი.
ამიაკის მიღების რეაქცია მოცულობის შემცირებით მიმდინარეობს. ე.ი. მაღალი
წნევისას წონასწორობა გადაინაცვლებს მარჯვნივ და პირიქით წნევის შემცირებისას
წონასწორობის აღსადგენად უნდა გაიზარდოს მოცულობა ანუ წონასწორობა
გადაიხრება მარჯვნიდან მარცხნივ.
კატალიზატორი ერთნაირად აჩქარებს როგორც პირდაპირ, ისე შებრუნებულ
რეაქციას. ამიტომ ის წონასწორობაზე გავლენას არ ახდენს.
საშინაო დავალება:
1. გოგირდის (VI) ოქსიდის მისაღებად სარეაქციოდ აიღეს 5მოლი SO2 და 3მოლი
O2. წონასწორობის დამყარების შემდეგ რეაქციაში შეუსვლელი დარჩა 3მოლი
SO2. როგორია ამ შექცევადი რეაქციის წონასწორობის მუდმივა? რეაქციას
ატარებენ 10 ლ მოცულობის ჭურჭელში.
2. გოგირდის (VI) ოქსიდის მიღების რეაქცია ეგზოთერმულია. საით გადაიხრება
წონასწორობა
a) წნევის შემცირებისას?
b) ტემპერატურის გაზრდისას?
გ) სარეაქციო არეში O2-ის დამატებით შეტანისას?

4. თემა N 9 ძირითადი დებულებები.
1. ქიმიური რექციის სიჩქარეა მორეაგირე ნივთიერების მოლური კონცენტრაციის
ცვლილებაა დროის ერთეულში. შესაბამისი განზომილებაა მოლი/ლ.წმ, მოლი/
ლ.წთ ან მოლი/ლ.სთ.
2. ქიმიური რეაქციები სხვადასხვა სიჩქარით მიმდინარეობენ. ქიმიური რეაქციის
სიჩქარე დამოკიდებულია მორეაგირე ნივთიერებათა ბუნებაზე,
კონცენტრაციაზე, ტემპერატურაზე, აგრეთვე შემხები ზედაპირის ფართზე
(ჰეტეროგენული რეაქციებისათვის და წნევაზე (აირებისათვის).
3. ნივთიერებებს, რომლებიც ქიმიური რეაქციების დროს არ იხარჯებიან, მაგრამ
ცვლიან ქიმიური რეაქციის სიჩქარეს კატალიზატორები ეწოდებათ.
4. ქიმიური რეაქციები შეიძლება დავყოთ შექცევად და შეუქცევად რეაქციებად.
შექცევადი რეაქციები მთავრდება წონასწორობის დამყარებით. ამ დროს
პირდაპირი რეაქციის სიჩქარე უტოლდება შებრუნებული რეაქციის სიჩქარეს.
5. წონასწორობა სისტემისათვის მდგრადი მდგომარეობაა. სისტემა ყოველთვის
ცდილობს წონასწორობის შენარჩუნებას. თუ სისტემაზე მოქმედებს
წონასწორობის დამრღვევი რაიმე გარეშე ფაქტორი, მაშინ სისტემაში აღიძვრება
ძალები, რომლებიც გარეშე ზემოქმედების საწინააღმდეგოდაა მიმართული.