1. გაკვეთილი № 20
საშინაო დავალების შემოწმება:
1. V(სპირტი)=14,64ლ
2. m(შაქარი)=199,5კგ
3.
პოლისაქარიდები
პოლისაქარიდები მონოსაქარიდების პოლიკონდენსაციის შედეგად მიღებული
პროდუქტებია. შესაძლებელია რამოდენიმე ათეულიდან ასეულათასობით
მოლეკულამდე მონოსაქარიდი დაუკავშირდნენ ერთმანეთს. მონოსაქარიდების
მოლეკულების ნაშთები ერთმანეთს ჟანგბადის “ხიდის” საშუალებით უკავშირდებიან
და წარმოქმნიან როგორც “ხაზოვან” ისე “განტოტვილ” ჯაჭვებს. პოლისაქარიდებს,
რომლებსაც მაღალი მოლეკულკური მასა აქვთ და აღარ აქვთ ტკბილი გემო
არაშაქარმაგვარ პოლისაქარიდებსაც უწოდებენ.
პოლისაქარიდებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანია სახამებელი. სახამებელი
არაერთგვაროვანი შედგენილობისაა და რამოდენიმე ტიპის პოლისაქარიდისგან
შედგება, მაგრამ ყველა ეს პოლისაქარიდი -გლუკოზის ნაშთისგან შედგება და
ერთმანეთისგან ჯაჭვის სიდიდით და აღნაგობით განსხვადებიან. სახამებლის
შედგენილობა ასე შეიძლება გამოვსახოთ: (C6H10O5)n. სახამებლის წარმოქნისას
გლუკოზის მოლეკულები 1, 4 ნახშირბადატომების ჰიდროქსილის ჯგუფების
საშუალებით უკავშირდებიან ერთმანეთს. მაგ:

2. -2-
“ხაზოვანი” აღნაგობის სახამებელს ამილოზა ქვია. ამილოზა შეიძლება პირობითად
ასე ჩაიწეროს.
არსებობს სახამებლის მეორე ფორმაც, რომელსაც განტოტვილი აღნგობა აქვს და მას
ამილოპექტინი ქვია. განშტოების ადგილას გლუკოზის ნაშთები 1-6 მდგომარეობაშია
ერთმანეთთან მიბმული.
ამილოპექტინი ასეც შეიძლება ჩაიწეროს:
და ა.შ.
სახამებელი თეთრი ფერის მყარი ნივთიერებაა. მას შეიცავენ პურეული
მცენარეების მარცვლები: ბრინჯი, სიმინდი, ხორბალი (80%-მდე). შედარებით მცირეა
სახამებლის შემცველობა კარტოფილში (20%)
ამილოზა ცხელ წყალში იხსნება, ამილოპექტინი კი არა. მაგრამ სახამებელი
მთლიანად ჯირჯვდება და გვაძლევს სუსპენზიას, რომელიც იოდთან ლურჯად
იფერება.
სახამებელი მჟავების მოქმედებით თანდათანობით ჰიდროლიზდება და
წარმოქმნის ჯერ დექსტრინებს, შემდეგ მალტოზას (ორი მოლეკულა გლუკოზის
გადაბმის შედეგად მიღებული დისაქარიდი) და ბოლოს გლუკოზას. იგივე
მიმდინარეობს სახამებლის შემცველი საკვების მიღებისას ნერწყვის შემადგენლობაში
შემავალი ფერმენტების გავლენით.
ცელულოზა (უჯრედისი)
ცელულოზა მცენარეული უჯრედის კედლების ძირითადი შემადგენელი ნაწილია.
ბამბის ბოჭკოს შემადგენლობაში ცელულოზა 90%-ია, ხოლო ხის მერქანში კი
დაახლოებით 50%.
ცელულოზას მოლეკულა რამდენიმე ათას -გლუკოზის ნაშთს შეიცავს, რომლებიც
1-4 მდგომარეობაში არიან ერთმანეთთან დაკავშირებულნი.

3. -3-
ცელულოზას, როგორც ავღნიშნეთ დიდი რაოდენობით შეიცავს ბამბის ბოჭკო.
აგრეთვე სელი, კანაფი და სხვა მცენარეები. ცელულოზის გამოსაყოფად
დაქუცმაცებულ ნაძვის მერქანს ამუშავებნ კალციუმის ჰიდროსულფიტით –
Ca(HSO3)2. მდუღარე მასაში იხსნება “ლიგნინი”, რომელიც აკავშირებს მერქანს და
ცელულოზა ბოჭკოვანი მასის სახით რჩება. მისგან იღებენ ქაღალდს, ხელოვნურ
ბამბას და ვისკოზურ ბოჭკოებს.
ცელულოზას მოლეკულის უმარტივეს რგოლში სამი ჰიდროქსილის ჯგუფია. ამ
ჯგუფების ერთი ნაწილის ეთერიფიკაციით მიიღება შესაბამისი რთული ეთერები,
რომელთაგანაც ხელოვნური (ვისკოზური) ბოჭკოები მზადდება. კერძოდ ძმრის
ანჰიდრიდთან (CH3CO)2O მიიღება აცეტატური ბოჭკო – “ხელოვნური აბრეშუმი”,
აზოტმჟავასთან კი ნიტრობოჭკო.
შემდეგ დი- და ტრიაცეტილცელულოზაც მიიღება.
თუ აზოტმჟავა ეთერს წარმოქმნის ცელულოზას ჯაჭვის ჰიდროქსილის ჯგუფების
დიდ ნაწილთან, მაშინ მიიღება ძლიერი ასაფეთქებელი ნივთიერება, რომელსაც
“პიროქსილინს” ანუ “უკვამლო დენთს” უწოდებენ.
ამოცანა: რამდენი კილოგრამი გლუკოზა შეიძლება მივიღოთ 100კგ ბრინჯის
გადამუშავებით, თუ ბრინჯში სახამებლის შემცველობაა 82%.
ამოხსნა:
მოც: m(ბრინჯი)=100კგ
(სახამებელი)=82%
––––––––––––––––––––––––––––––––––
უ.გ. m(C6H12O6)
M(C6H12O6)=180გ/მოლი
ხოლო C6H10O5 ფრაგმენტისათვის პირობითად შეგვიძლია დავწეროთ, რომ M=162
გ/მოლი
=82% ანუ ρ=0,82

4. -4-
m(სახამებელი) = (სახამებელი) m(ბრინჯი) = 0,82 100= 82კგ
სახამებლიდან გლუკოზას მიღების რეაქციის განტოლებაა:
რეაქციის ტოლობიდან გამომდინარე შეგვიძლია შევადგინოთ პროპორცია:
n 162გ სახამებელი წარმოქმნის n 180გ გლუკოზას
82კგ “–––––––––––––––––––––––“ x “––––“
პასუხი: m(C6H12O6) = 91,1კგ
ცელულოზა ადვილად ჰიდროლიზდება. ჰიდროლიზის საბოლოო პროდუქტი
არის -გლუკოზა. თუმცა ჩვენი ნერწყვის შემადგენლობაში შემავალ ფერმენტებს ამის
უნარი არ აქვთ, ამიტომ ცელულოზის “მონელება” ჩვენ არ შეგვიძლია. ცელულოზას
ითვისებენ ბალახისმჭამელი ცხოველები.
ცელულოზას ჰიდროლიზით მიღებული -გლუკოზის სპირტული დუღილის
გზით მიღებული ეთილის სპირტი მხოლოდ ტექნიკური მიზნებისთვის გამოიყენება.
საშინაო დავალება:
1. რამდენი ლიტრი ლუდი შეიძლება დამზადდეს 100კგ ქერის გადამუშავებით
თუ ქერი 80% სახამებელს შეიცავს, ხოლო ლუდი 2% ეთილის სპირტს.
(ლუდის)≈1გ/სმ3
2. რამდენი ლიტრი სპირტი შეიძლება დამზადდეს 100კგ მერქნის ქიმიური
გადამუშავებისას თუ გარდაქმნის რეაქციაა
ხოლო V(სპიტრი)=0,8გ/სმ3, ხოლო მერქანში ცელულოზა 50%-ია.
3. რა განსხვავებაა სახამებელსა და ცელულოზას შორის?