أرحنا بها يابلال الصلاة الصلاة .

2. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬5
‫ادلوذٓخ‬
‫واىصالالح‬ ،‫اىشاؽخ‬ ‫كُهب‬ ‫وعؼو‬ ‫اىصالح‬ ‫ىْب‬ ‫ششع‬ ٌ‫اىز‬ ‫هلل‬ ‫احلَذ‬
:‫اىقبئو‬ ‫ىيؼبدلُت‬ ‫سمحخ‬ ‫ادلجؼىس‬ ‫اىْيب‬ ً‫ػي‬ ً‫واىغال‬«‫َاب‬ ‫هباب‬ ‫أسؽ٘ب‬
ٍ‫ثال‬».
‫واجنَبع‬ ‫اخلبؼش‬ ‫وعنُْخ‬ ‫اىجبه‬ ‫وٕذوء‬ ‫اىْلظ‬ ‫ساؽخ‬ ‫اىصالح‬ ٍ‫كل‬
ٔ‫وسمْال‬ َِ‫اىالذ‬ ‫ػَبد‬ ٍ‫كه‬ ،‫اجلىاسػ‬ ‫وخشىع‬ ‫ِة‬‫ش‬‫اى‬ ً‫ػي‬ ‫اىقيت‬
‫وؤوه‬ ٌُ‫اىؼظ‬‫ثالُت‬ ‫اىلبسقالخ‬ ٍٕ‫و‬ ،‫اىقُبٍخ‬ ً‫َى‬ ‫اىؼجذ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫َغإه‬ ‫ٍب‬
.‫واىضّذقخ‬ ‫واىزقىي‬ ‫اىنلش‬ ‫و‬ ً‫اإلعال‬
‫األكبظالو‬ ٔ‫ىقشائ‬ ً‫َقذ‬ ُ‫ؤ‬ ‫خضديخ‬ ِ‫اث‬ ‫ثذاس‬ ٍَ‫اىؼي‬ ٌ‫اىقغ‬ ‫وَغش‬
ُ‫وؤسمالب‬ ‫شالشوغ‬ ٍِ ‫ؽىذلب‬ ‫َذوس‬ ‫وٍب‬ ‫اىصالح‬ ‫يف‬ ‫اىىسَقبد‬ ٓ‫ٕز‬
‫ثإٍش‬ ً‫قب‬ ِ‫مم‬ ُ‫ّنى‬ ُ‫ؤ‬ ً‫ػغ‬ ،‫ومُلُبد‬ ‫وُٕئبد‬ ‫وؤرمبس‬ ‫وواعجبد‬
‫كإدي‬ ‫اهلل‬.‫اىجالؽ‬ ‫واعت‬ ٍِ ُٔ‫ػي‬ ‫ٍب‬
‫اىؼَو‬ ‫ٕزا‬ ‫وساء‬ ٍِ ‫سؿجزْب‬ ‫اهلل‬ ‫حيقق‬ ُ‫ؤ‬ ‫آٍُت‬
‫اُ٘بشش‬

3. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 6
‫اُصالح‬ ‫ششوغ‬
:ٍ‫األو‬ ‫اُششغ‬،‫ٍالشدود‬ ٔ‫ػَي‬ ‫واىنبكش‬ ،‫اىنلش‬ ٍٓ‫ذ‬‫وظ‬ ً‫اإلعال‬
.‫ػَو‬ ٌِ‫ؤ‬ ‫ػَو‬ ‫وىى‬
:‫رؼبىل‬ ٔ‫قىى‬ ‫واىذىُو‬َ‫ذ‬ِ‫ع‬‫َاب‬‫غ‬َٓ ‫ُوا‬‫ش‬ُِٔ‫ؼ‬ََ َْٕ‫أ‬ َ‫ُت‬ًِِ‫ش‬ِ‫ش‬ُُِِْٔ َٕ‫َب‬ً ‫َب‬ٓ
ًََِ‫ػ‬ ََِٖ‫ذ‬ِٛ‫َب‬‫ش‬ َُِِّٚ‫ا‬ٍ‫ِا‬‫ك‬َ‫و‬ ُِْ‫ه‬ُُ‫َب‬ِٔ‫ػ‬َ‫أ‬ ِ‫ذ‬َ‫ؽ‬ِ‫ج‬َ‫ؽ‬ َ‫ي‬ِ‫ئ‬َُ‫ُو‬‫أ‬ ِ‫ش‬ْ‫ل‬ٌُُْ‫ِب‬‫ث‬ ِِْ‫ه‬ِ‫غ‬ُ‫ل‬َِٗ‫أ‬
َٕ‫ُو‬‫ذ‬ُِ‫َب‬‫خ‬ ُِْٛ ِ‫س‬‫َّب‬ُ٘‫ا‬:‫[اىزىثخ‬77.]
‫اُصالح‬ ‫وواعجبد‬ ٕ‫وأسًب‬ ‫ششوغ‬
:‫اُضبين‬ ‫اُششغ‬ٌ‫اىقي‬ ْٔ‫ػ‬ ‫ٍشكىع‬ ُ‫واجملْى‬ ،ُ‫اجلْى‬ ٓ‫وظذ‬ ‫اىؼقو‬
.‫َلُق‬ ‫ؽىت‬
ٔ‫قىى‬ ‫واىذىُو‬« :‫َغزُوظ‬ ‫ؽىت‬ ْ‫اُ٘بئ‬ :‫صالصخ‬ ٖ‫ػ‬ ِْ‫اُو‬ ‫سكغ‬
‫و‬‫َجِؾ‬ ‫ؽىت‬ ‫واُصـَت‬ ،‫َلُن‬ ‫ؽىت‬ ٕ‫اجمل٘ى‬»(1).
‫عالُْت‬ ‫عجغ‬ ّٓ‫ذ‬‫وؽ‬ ،‫اىصـش‬ ٓ‫وظذ‬ ،‫اىزَُُض‬ :‫اىضبىش‬ ‫اىششغ‬
.‫ثبىصالح‬ ‫َاٍش‬
ٔ‫قىى‬ ‫واىذىُو‬« :ْٛ‫واظشثى‬ ،‫ُغجغ‬ ‫ثبُصالح‬ ًْ‫أث٘بء‬ ‫ٓشوا‬
‫ادلعبعغ‬ ‫يف‬ ْ‫ثُ٘ه‬ ‫وكشهىا‬ ،‫ُؼشش‬ ‫ػُِهب‬»(2).
:‫اُشاثغ‬ ‫اُششغ‬ٔ‫وٍىعجال‬ ‫ادلؼشوف‬ ‫اىىظىء‬ ‫وٕى‬ ،‫احلذس‬ ‫سكغ‬
‫احل‬.‫ذس‬
(7
).ٔ‫ٍبع‬ ِ‫واث‬ ٍ‫واىْغبئ‬ ‫داود‬ ‫وؤثى‬ ‫ؤمحذ‬ ٓ‫سوا‬
(2
).‫داود‬ ‫وؤثى‬ ،‫ؤمحذ‬ ٓ‫سوا‬

4. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬7
:‫رؼبىل‬ ٔ‫قىى‬ ‫واىذىُو‬ِ‫ح‬‫َب‬َِّ‫اُص‬ ًَُِ‫إ‬ ُِْ‫ز‬ُِٔ‫ه‬ ‫َا‬‫ر‬ِ‫إ‬ ‫ُىا‬ََ٘ٓ‫آ‬ ََِٖ‫ز‬َُّ‫ا‬ ‫َب‬‫ه‬ََُّ‫أ‬ ‫َب‬َ
ٌُِْ‫ِا‬‫ع‬‫ُو‬‫ء‬ُ‫ش‬ِ‫ث‬ ‫ُىا‬‫ؾ‬َ‫غ‬ِٓ‫َا‬‫و‬ ِ‫ن‬ِ‫ك‬‫َا‬‫ش‬َُْٔ‫ا‬ ًَُِ‫إ‬ ٌََُِِْ‫ذ‬ََِ‫أ‬َ‫و‬ ٌَُِْٛ‫ُى‬‫ع‬ُ‫و‬ ‫ُىا‬ِِ‫غ‬ْ‫ؿ‬‫َب‬‫ك‬
َُِِٖ‫ج‬ِ‫ؼ‬ٌَُْ‫ا‬ ًَُِ‫إ‬ ٌَُُِِْ‫ع‬ِ‫س‬َ‫أ‬َ‫و‬:‫[ادلبئذح‬6.]
:‫اخلبٓظ‬ ‫اُششغ‬‫صال‬ ٍِ ‫اىْغبعخ‬ ‫بصاىخ‬،‫واىضىة‬ ،ُ‫اىجذ‬ ٍِ :‫س‬
.‫واىجقؼخ‬
:‫رؼبىل‬ ٔ‫قىى‬ ‫واىذىُو‬ِ‫ش‬ِّ‫َه‬‫ؽ‬َ‫ك‬ َ‫ي‬َ‫ث‬‫َب‬ُِ‫ص‬َ‫و‬:‫[ادلذصش‬4.]
:‫اُغبدط‬ ‫اُششغ‬‫ِح‬‫ش‬‫اىغال‬ ٍِ ‫اىشعو‬ ‫ػىسح‬ ٍ‫ذ‬‫وؽ‬ ،‫اىؼىسح‬ ‫عزش‬
.‫وعههب‬ ‫بال‬ ‫ػىسح‬ ‫ُّهب‬‫مي‬ ‫وادلشؤح‬ ،‫اىشمجخ‬ ‫بىل‬
:‫اُغبثغ‬ ‫اُششغ‬.‫اىىقذ‬ ‫دخىه‬
:‫رؼبىل‬ ٔ‫قىى‬ ‫واىذىُو‬ِ‫ذ‬َٗ‫َب‬ً َ‫ح‬‫َب‬َِّ‫اُص‬ َِّٕ‫إ‬‫ّاب‬‫ث‬‫َب‬‫ز‬ًِ َ‫ُت‬ِِِ٘ٓ‫ؤ‬ُُْٔ‫ا‬ ًََِ‫ػ‬
‫ّب‬‫ر‬‫ُى‬‫ه‬ِ‫ى‬َٓ:‫[اىْغبء‬701‫األوقبد‬ ‫ودىُو‬ .‫األوقبد‬ ‫يف‬ ‫ًب‬‫ظ‬‫ٍلشو‬ :ٌ‫ؤ‬ ]
:‫رؼبىل‬ ٔ‫قىى‬ََٕ‫آ‬ِ‫ش‬ُ‫ه‬َ‫و‬ ََُُِِِّ‫ا‬ ِ‫ن‬َ‫غ‬َ‫ؿ‬ ًَُِ‫إ‬ ِ‫ظ‬َِّٔ‫اُش‬ ِ‫ى‬‫ُى‬ُُ‫ذ‬ُِ َ‫ح‬‫َب‬َِّ‫اُص‬ ِِْ‫ه‬َ‫أ‬
‫ّا‬‫د‬‫ُى‬‫ه‬ِ‫ش‬َٓ َٕ‫َب‬ً ِ‫ش‬ِ‫غ‬َ‫ل‬ُْ‫ا‬ ََٕ‫آ‬ِ‫ش‬ُ‫ه‬ َِّٕ‫إ‬ ِ‫ش‬ِ‫غ‬َ‫ل‬ُْ‫ا‬:‫[اإلعشاء‬78.]
‫اُض‬ ‫اُششغ‬:ٖٓ‫ب‬:‫اىقجيخ‬ ‫اعزقجبه‬
:‫رؼبىل‬ ٔ‫قىى‬ ‫واىذىُو‬ِ‫ن‬‫َا‬‫غ‬َ‫ؿ‬ ًَُِ‫إ‬ ِ‫ظ‬َِّٔ‫اُش‬ ِ‫ى‬‫ُى‬ُُ‫ذ‬ُِ َ‫ح‬‫َب‬َِّ‫اُص‬ ِِْ‫ه‬َ‫أ‬
‫ّا‬‫د‬‫ُى‬‫ه‬ِ‫ش‬َٓ َٕ‫َب‬ً ِ‫ش‬ِ‫غ‬َ‫ل‬ُْ‫ا‬ ََٕ‫آ‬ِ‫ش‬ُ‫ه‬ َِّٕ‫إ‬ ِ‫ش‬ِ‫غ‬َ‫ل‬ُْ‫ا‬ ََٕ‫آ‬ِ‫ش‬ُ‫ه‬َ‫و‬ ََُُِِِّ‫ا‬:‫[اإلعالشاء‬
78.]
.‫اُوجِخ‬ ٍ‫اعزوجب‬ :ٖٓ‫اُضب‬ ‫اُششغ‬
:‫رؼبىل‬ ٔ‫قىى‬ ‫واىذىُو‬َ‫و‬ َ‫ت‬َُِّ‫و‬َ‫ر‬ ‫َي‬‫ش‬َٗ ِ‫ذ‬َ‫ه‬ِ‫ء‬‫َب‬ٔ‫َّا‬‫اُغ‬ ٍ‫ِا‬‫ك‬ َ‫ي‬ِ‫ه‬ِ‫ع‬
ُ‫ش‬َُِ‫ؽ‬َ‫و‬ ِّ‫َا‬‫ش‬َ‫ؾ‬ُْ‫ا‬ ِ‫ذ‬ِ‫غ‬ِ‫غ‬َُْٔ‫ا‬ َ‫ش‬ْ‫ؽ‬َ‫ش‬ َ‫ي‬َ‫ه‬ِ‫ع‬َ‫و‬ ٍَِّ‫ى‬َ‫ك‬ ‫َب‬ٛ‫َب‬‫ظ‬ِ‫ش‬َ‫ر‬ ً‫خ‬َِِ‫ج‬ِ‫ه‬ َ‫ي‬َََُُِّّ٘‫ى‬ََُِ٘‫ك‬

5. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 8
َُٙ‫ش‬ْ‫ؽ‬َ‫ش‬ ٌَُِْٛ‫ُى‬‫ع‬ُ‫و‬ ‫ُّىا‬َُ‫ى‬َ‫ك‬ ُِْ‫ز‬ًُِ٘ ‫َب‬ٓ:‫[اىجقشح‬744.]
.‫ثذػخ‬ ‫هبب‬ ‫ُظ‬‫ل‬ِ‫واُز‬ ،‫اُوِت‬ ‫وزلِهب‬ ‫اُُ٘خ‬ :‫اُزبعغ‬ ‫اُششغ‬
:‫احلذَش‬ ‫واىذىُو‬«‫األػ‬ ‫إمنب‬‫ٓب‬ ‫آشا‬ ٌَُ ‫وإمنب‬ ،‫ثبُُ٘بد‬ ٍ‫ٔب‬
‫ٗىي‬.»
‫اُصالح‬ ٕ‫أسًب‬
:‫ػشش‬ ‫أسثؼخ‬ ‫اُصالح‬ ٕ‫أسًب‬
،‫واىشمالىع‬ ،‫اىلبربخ‬ ‫وقشاءح‬ ،ً‫اإلؽشا‬ ‫ورنجَتح‬ ‫اىقذسح‬ ‫ٍغ‬ ً‫اىقُب‬
‫واجليغالخ‬ ،ٍْٔ ‫واالػزذاه‬ ،‫اىغجغ‬ ‫األػعبء‬ ً‫ػي‬ ‫اىغغىد‬ ٍْٔ ‫واىشكغ‬
‫واىزشالهذ‬ ‫واىزشرُالت‬ ،ُ‫األسمب‬ ‫مجغ‬ ‫يف‬ ‫واىؽَإُّْخ‬ ،‫اىغغذرُت‬ ‫ثُت‬
‫األخ‬‫اىْيب‬ ً‫ػي‬ ‫واىصالح‬ ،ٔ‫ث‬ ‫واجليىط‬ ‫َت‬‫واىزغي‬‫َُز‬.ُ‫ب‬
‫اُصالح‬ ‫واعجبد‬
:‫مثبُٗخ‬ ‫واُىاعجبد‬
:‫وقالىه‬ .ً‫اإلؽشا‬ ‫رنجَتح‬ ‫ؿَت‬ ‫اىزنجَتاد‬ ‫مجُغ‬«‫س‬ ٕ‫عاجؾب‬
‫اُشًىع‬ ‫يف‬ ُْ‫اُؼظ‬»‫وقىه‬«ٙ‫محذ‬ ٖ‫دل‬ ‫اهلل‬ ‫مسغ‬»‫وادلْلالشد‬ ً‫ىإلٍالب‬
:‫وقىه‬«‫احلٔذ‬ ‫وُي‬ ‫سث٘ب‬»‫وقىه‬ ،‫ىينو‬«ً‫األػِا‬ ‫س‬ ٕ‫عجؾب‬»
‫و‬ ‫اىغغىد‬ ‫يف‬‫قىه‬«‫يل‬ ‫اؿلش‬ ‫سة‬»‫األوه‬ ‫واىزشهذ‬ ،‫اىغغذرُت‬ ‫ثُت‬
.ٔ‫ى‬ ‫واجليىط‬
‫شأهنب‬ ْ‫وػظ‬ ‫اُصالح‬ ‫أمهُخ‬
‫اىؼبسف‬ ‫اىؼجذ‬ ‫ثُت‬ ‫اىصالح‬ ٍٕ‫و‬ ،ٓ‫وػَىد‬ ً‫اإلعال‬ ‫سؤط‬ ‫اىصالح‬
‫اىؼالبدلُت‬ ‫مجُغ‬ ‫وَشيب‬ ،ُٔ‫َشث‬ ٌ‫اىز‬ ِّٔ‫سث‬ ‫وثُت‬ ‫ىْلظ‬ ‫اىْبصؼ‬ ،ٔ‫ىؼجىدَز‬

6. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬9
‫وؤمههب‬ ‫اىؼجبدح‬ ‫وسؤط‬ ،َٔ‫ثْؼ‬«‫اُصالح‬»‫كهال‬ ‫اىصالالح‬ ‫ِغ‬ُ‫ظ‬ َِ‫ك‬‫ى‬
‫سعالىه‬ ‫خيُلخ‬ ‫قبه‬ ‫مَب‬ ‫ثبهلل‬ ٔ‫ى‬ ُ‫خ‬‫صي‬ ُّ‫مو‬ ‫واّقؽؼذ‬ ،‫ؤظُغ‬ ‫ىـَتٕب‬
:ٔ‫ىؼَبى‬ ‫مزت‬ ‫كَُب‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫اىصذَق‬ ‫ثنش‬ ‫ؤثى‬ ،‫اهلل‬«َُّ‫ؤ‬ ‫واػيَىا‬
‫واػيَىا‬ .‫ؤظُغ‬ ‫ىـَتٕب‬ ‫كهى‬ ‫ظُؼهب‬ َِ‫ك‬ ،‫اىصالح‬ ٌ‫ػْذ‬ ٌ‫ؤٍشم‬ ٌِٕ‫ؤ‬
‫ثبىيُو‬ ٔ‫َقجي‬ ‫ال‬ ‫ثبىْهبس‬ ‫وػَال‬ ،‫ثبىْهبس‬ ٔ‫َقجي‬ ‫ال‬ ‫ثبىيُو‬ ً‫ال‬َ‫ػ‬ ‫هلل‬ َُّ‫ؤ‬»..
ً‫ػي‬ ‫ًا‬ّّ‫ٍغزن‬ ُ‫َنى‬ ‫ثو‬ ،‫هلل‬ ‫ًا‬‫ذ‬‫ػبث‬ ُ‫َنى‬ ِ‫كي‬ ‫اىصالح‬ ‫ظُغ‬ َِ‫ك‬
ً‫كهذ‬ ،‫اهلل‬«‫اهلل‬ ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬».‫وّقعهب‬
‫ثبىصالالح‬ ٍّ‫ٍغزخق‬ ُّ‫كنو‬ ،‫اىصالح‬ ‫رشك‬ ِ‫دل‬ ً‫اإلعال‬ ‫يف‬ َّ‫ؽظ‬ ‫وال‬
ِ‫ٍال‬ ٌ‫ؽظه‬ ‫وبمنب‬ ،ٔ‫ث‬ ٌ‫ُت‬‫ٍغزه‬ ً‫ثبإلعال‬ ٌّ‫ٍغزخق‬ ‫كهى‬ ‫هبب‬ ٌ‫ُت‬‫ٍغزه‬
‫يف‬ ٌ‫وسؿجزه‬ ،‫اىصالح‬ ٍِ ٌ‫ؽظه‬ ‫قذس‬ ً‫ػي‬ ً‫اإلعال‬‫قذس‬ ً‫ػي‬ ً‫اإلعال‬
‫قذس‬ ‫وال‬ ‫اهلل‬ ٍ‫ريق‬ ُ‫ؤ‬ ‫اهلل‬ ‫ػجذ‬ ‫َب‬ ‫ّلغل‬ ‫كبػشف‬ ‫اىصالح‬ ‫يف‬ ٌ‫سؿجزه‬
.‫قيجل‬ ‫يف‬ ‫اىصالح‬ ‫مقذس‬ ‫قيجل‬ ‫يف‬ ً‫اإلعال‬ ‫قذس‬ َُّ‫كة‬ ،‫ػْذك‬ ً‫ىإلعال‬
:‫احلذَش‬ ‫يف‬ ‫وعبء‬«‫اُوُبٓاخ‬ ّ‫َى‬ ‫اُؼجذ‬ ٚ٘‫ػ‬ ٍ‫َغأ‬ ‫ٓب‬ ٍ‫أو‬ َّٕ‫إ‬
ٚ‫صالر‬ ِٚٔ‫ػ‬ ٖٓ»ِ‫د‬ُ‫س‬ ُ‫وب‬ ،ٔ‫ػَي‬ ‫عبئش‬ ٍْٔ َ‫و‬ِ‫ج‬ُ‫ق‬ ٔ‫صالر‬ ‫ِيذ‬‫ج‬ُ‫ق‬ ُ‫كة‬‫د‬
‫ؤوه‬ ٍٕ‫و‬ ‫دَْْب‬ ‫آخش‬ ٍٕ ‫كصالرْب‬ .ٔ‫ػَي‬ ‫عبئش‬ ُٔ‫ػي‬ ِ‫د‬‫س‬ ٔ‫صالر‬ ُٔ‫ػي‬
.‫اىقُبٍخ‬ ً‫َى‬ ‫ؤػَبىْب‬ ٍِ ْٔ‫ػ‬ ‫ّغإه‬ ‫ٍب‬
ٌ‫ّجُن‬ ٌ‫بىُن‬ ‫ػهذ‬ ‫ٍب‬ ‫وآخش‬‫اىصالالح‬ ٌ‫بىُن‬ ٓ‫ػهىد‬ ‫ثُت‬ ٍِ
:ٔ‫ؽُبر‬ ٍِ ‫سٍق‬ ‫آخش‬ ‫يف‬ ‫َقىه‬ ‫بر‬«‫ٌِٓاذ‬ ‫وٓاب‬ ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬
ٌْٗ‫أميب‬»،‫صالالرل‬ ً‫ػي‬ ‫احلشص‬ َّ‫مو‬ ٌ‫ادلغي‬ ٍ‫ؤخ‬ ‫كبؽشص‬ٍ‫كهال‬
‫قبه‬ ‫مَب‬ ً‫اإلعال‬ َِ‫د‬ ‫خبىق‬ ٍِ ِّ‫مو‬ ‫وثُت‬ ‫ثُْْب‬ ٌ‫اىز‬ ‫اىؼهذ‬‫يف‬
:ِْ‫اىغ‬ ‫يف‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ثشَذح‬ ‫ؽذَش‬«ْ‫وثُ٘اه‬ ‫ثُ٘٘ب‬ ٌ‫اُز‬ ‫اُؼهذ‬

7. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 70
‫ًلش‬ ‫كوذ‬ ‫رشًهب‬ ٖٔ‫ك‬ ،‫اُصالح‬.»
‫اُؼجبداد‬ ‫عبئش‬ ًِ‫ػ‬ ‫اُصالح‬ ‫ٓضاَب‬
ٔ‫سعالىى‬ ً‫ػيال‬ ‫كشظُزهب‬ ًَّ‫رىى‬ ‫ورؼبىل‬ ّٔ‫عجؾب‬ ‫اهلل‬ َُّ‫ؤ‬ ‫ٍْهب‬
‫ا‬ ‫ىُيخ‬ ٔ‫ى‬ ٔ‫دبخبؼجز‬.‫دلؼشاط‬
‫خيصهب‬ ‫كزبسح‬ ،ُ‫اىقشآ‬ ‫يف‬ ‫ًا‬‫ش‬‫رم‬ ‫اىلشائط‬ ‫ؤمضش‬ ‫اىصالح‬ َُّ‫ؤ‬ ‫وٍْهب‬
‫هبب‬ ‫َلززؼ‬ ‫وربسح‬ ،‫ُغل‬ْ‫ثبى‬ ‫َقشهنب‬ ‫وربسح‬ ،‫ثبىضمبح‬ ‫َقشهنب‬ ‫وربسح‬ ،‫ثبىزمش‬
.‫هبب‬ ‫وخيزَهب‬ ّّ‫اى‬ ‫ؤػَبه‬
‫اىؼجالبداد‬ ٍِ ‫ػجبدح‬ ً‫ػي‬ ‫اهلل‬ ‫ؤوعت‬ ‫ٍب‬ ‫ؤوه‬ ‫اىصالح‬ َُّ‫ؤ‬ ‫وٍْهب‬
‫واحل‬ ً‫واىصُب‬ ‫اىضمبح‬ ‫وعىة‬ ‫قجو‬ ‫وعىهبب‬ ُ‫كة‬.‫ظ‬
،‫اىقُبٍالخ‬ ً‫َى‬ ٔ‫ؤػَبى‬ ٍِ ‫اىؼجذ‬ ُٔ‫ػي‬ ‫حيبعت‬ ‫ٍب‬ ‫ؤوه‬ ‫ؤهنب‬ ‫وٍْهب‬
.َْٔ‫د‬ ٍِ ٓ‫َلقذ‬ ‫ٍب‬ ‫وآخش‬
‫يف‬ ‫مَب‬ ،‫هبب‬ ‫بال‬ َِ‫د‬ ٌُ‫َغزق‬ ‫كال‬ ٓ‫وػَبد‬ َِ‫اىذ‬ ً‫قىا‬ ‫ؤهنب‬ ‫وٍْهب‬
:‫احلذَش‬«ٚٓ‫عا٘ب‬ ‫ورسوح‬ ‫اُصاالح‬ ٙ‫وػٔىد‬ ّ‫اإلعال‬ ‫األٓش‬ ‫سأط‬
‫اجلهبد‬».َِ‫اىذ‬ ‫رٕت‬ ‫اىؼَىد‬ ‫عقػ‬ ‫ٍىت‬
‫اخلٔظ‬ ‫اُصِىاد‬ َ‫كع‬
‫ؤيب‬ ِ‫ػ‬: ‫اهلل‬ ‫سعالىه‬ ‫قبه‬ :‫قبه‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ٕشَشح‬«‫اهلل‬ َّٕ‫إ‬
ٙ‫شلزب‬ ‫وحتشًذ‬ ‫رًشين‬ ‫ٓب‬ ٌ‫ػجذ‬ ‫ٓغ‬ ‫أٗب‬ :ٍ‫َوى‬ ‫رؼبىل‬»(1).
‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ‫مسؼذ‬ :‫قبه‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ٕشَشح‬ ‫ؤيب‬ ِ‫وػ‬:‫َقىه‬
(7
).‫ٍبعخ‬ ِ‫واث‬ ‫ؤمحذ‬ ٓ‫سوا‬

8. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬77
«‫ٓشاد‬ ‫مخظ‬ ّ‫َى‬ ًََّ ُٚ‫ك‬ َ‫َـزغ‬ ًْ‫أؽذ‬ ‫ثجبة‬ ‫ّا‬‫ش‬‫هن‬ َّٕ‫أ‬ ‫ُى‬ ْ‫أسأَز‬
.‫شٍء؟‬ ٚٗ‫دس‬ ٖٓ ً‫َجو‬ َٛ»‫َج‬ ‫ال‬ :‫قبىىا‬:‫قالبه‬ ،‫شٍء‬ ّٔ‫دس‬ ٍِ ً‫ق‬
«‫اخلؽبَب‬ ٖ‫هب‬ ‫اهلل‬ ‫ميؾى‬ ‫اخلٔظ‬ ‫اُصِىاد‬ َ‫ٓض‬ ‫كزُي‬»(1).
‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ُ‫ؤ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ٕشَشح‬ ‫ؤيب‬ ِ‫وػ‬:‫َقالىه‬ ُ‫مب‬
«‫إىل‬ ‫واجلٔؼخ‬ ،‫اخلٔظ‬ ‫اُصِىاد‬ٕ‫سٓعاب‬ ‫إىل‬ ٕ‫وسٓعب‬ ،‫اجلٔؼخ‬
‫ٌٓلشاد‬‫اٌُجبئش‬ ‫اعز٘جذ‬ ‫إرا‬ ٖ‫ثُ٘ه‬ ‫ٓب‬»(2).
‫قبه‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ٕشَشح‬ ‫ؤيب‬ ِ‫وػ‬:‫سع‬ ‫قبه‬‫اهلل‬ ‫ىه‬« :ٖٓ
،‫اُـابكُِت‬ ٖٓ ‫ٌُزت‬َ ‫مل‬ ‫ادلٌزىثبد‬ ‫اُصِىاد‬ ‫ٛؤالء‬ ًِ‫ػ‬ ‫ؽبكظ‬
‫اُوبٗزُت‬ ٖٓ ‫ُزت‬ً ‫آَخ‬ ‫ٓبئخ‬ ‫ُُِخ‬ ‫يف‬ ‫هشأ‬ ٖٓ‫و‬»(3).
‫اُصالح‬ ًِ‫ػ‬ ‫احملبكظخ‬ ‫وعىة‬
‫رؼبىل‬ ‫اهلل‬ ‫قبه‬ًَ‫ؽ‬‫ِا‬‫ع‬ُ‫ى‬ُْ‫ا‬ ِ‫ح‬‫َب‬ِ‫َّا‬‫َاُص‬‫و‬ ِ‫د‬‫َا‬‫ى‬ََِّ‫اُص‬ ًََِ‫ػ‬ ‫ُىا‬‫ظ‬ِ‫ك‬‫َب‬‫ؽ‬
َ‫ُت‬ِ‫ز‬ِٗ‫َب‬‫ه‬ َُِِِّٚ ‫ُىا‬ٓ‫ُى‬‫ه‬َ‫و‬:‫[اىجقشح‬218.]
:‫رؼبىل‬ ‫وقبه‬‫ُوا‬‫ذ‬ُ‫ج‬ِ‫ػ‬‫َا‬‫و‬ ‫ُوا‬‫ذ‬ُ‫غ‬ِ‫ع‬‫َا‬‫و‬ ‫ُىا‬‫ؼ‬ًَِ‫س‬‫ا‬ ‫ُىا‬ََ٘ٓ‫آ‬ ََِٖ‫ز‬َُّ‫ا‬ ‫َب‬‫ه‬ََُّ‫أ‬ ‫َب‬َ
ٌَُِّْ‫َث‬‫س‬:‫[احلظ‬77.]
:‫رؼبىل‬ ‫وقبه‬ََِّٖ‫اُاذ‬ َُُٚ َ‫ُت‬ِ‫ص‬ِِِ‫خ‬ُٓ ََُِّٚ‫ا‬ ‫ُوا‬‫ذ‬ُ‫ج‬ِ‫ؼ‬َُُِ ‫َّب‬ُِ‫إ‬ ‫ُوا‬‫ش‬ُِٓ‫أ‬ ‫َب‬َٓ‫و‬
َ‫ح‬‫َب‬َِّ‫اُص‬ ‫ُىا‬ُِٔ‫و‬ََُ‫و‬ َ‫ء‬‫َب‬‫ل‬َُ٘‫ؽ‬:‫[اىجُْخ‬5.]
:‫رؼبىل‬ ‫وقبه‬‫ُىا‬ُِٔ‫ه‬َ‫أ‬َ‫ك‬ِٚ‫َّا‬ُِ‫ِب‬‫ث‬ ‫ُىا‬ِٔ‫ص‬َ‫ز‬ِ‫ػ‬‫َا‬‫و‬ َ‫ح‬‫َب‬ًَّ‫اُض‬ ‫ُىا‬‫ر‬َ‫آ‬َ‫و‬ َ‫ح‬‫َب‬َِّ‫اُص‬
(7
).ُٔ‫ػي‬ ‫ٍزلق‬
(2
)‫س‬.ٌ‫ٍغي‬ ٓ‫وا‬
(1
).ٌ‫ٍغي‬ ٓ‫سوا‬

9. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 72
ًُِْ‫َب‬ُِ‫ى‬َٓ َ‫ى‬ُٛ:‫[احلظ‬78.]
‫اهلل‬ ‫سعالىه‬ ‫عالإىذ‬ ‫قالبه‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ٍغؼىد‬ ِ‫اث‬ ِ‫ػ‬ٌ‫ؤ‬
:‫قبه‬ ‫ؤكعو؟‬ ‫األػَبه‬«‫وهزهب‬ ًِ‫ػ‬ ‫اُصالح‬»:‫قالبه‬ ‫ؤٌ؟‬ :‫قيذ‬
«َٖ‫اُىاُذ‬ ‫ثش‬»:‫قبه‬ ‫ؤٌ؟‬ ‫قيذ‬«‫اهلل‬ َُ‫عج‬ ‫يف‬ ‫اجلهبد‬»(1).
ٍ‫سظ‬ ‫ػَش‬ ِ‫اث‬ ِ‫ػ‬‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ‫قبه‬ :‫قبه‬ ‫ػْهَب‬ ‫اهلل‬« :‫ثاٍت‬
‫اهلل‬ ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬ ٕ‫أ‬ ‫شهبدح‬ :‫مخظ‬ ًِ‫ػ‬ ّ‫اإلعال‬ٍ‫سعاى‬ ‫ّا‬‫ذ‬ٔ‫زل‬ ٕ‫وأ‬
‫اُص‬ ّ‫وإهب‬ ،‫اهلل‬‫ال‬ّ‫وصاى‬ ‫اُجُاذ‬ ‫وؽاظ‬ ،‫اُضًابح‬ ‫وإَزابء‬ ،‫ح‬
ٕ‫سٓعب‬»(2)
.
‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ‫قبه‬ :‫قبه‬ ْٔ‫وػ‬« :‫ؽاىت‬ ‫اُ٘بط‬ َ‫أهبر‬ ٕ‫أ‬ ‫أٓشد‬
‫اهلل‬ ٍ‫سعى‬ ‫ّا‬‫ذ‬ٔ‫زل‬ ٕ‫وأ‬ ‫اهلل‬ ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬ ٕ‫أ‬ ‫َشهذوا‬‫اُصالح‬ ‫وَؤُىا‬ ،
َّ‫إال‬ ْ‫وأٓاىاذل‬ ْٛ‫دٓبء‬ ‫ٍٓت‬ ‫ػصٔىا‬ ‫رُي‬ ‫كؼِىا‬ ‫كئرا‬ ‫اُضًبح‬ ‫وَؤرىا‬
‫اهلل‬ ًِ‫ػ‬ ْ‫وؽغبهب‬ ،ّ‫اإلعال‬ ِّ‫حبن‬»(3)
.
‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ‫قبه‬ :‫قبه‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫اىصبٍذ‬ ِ‫ث‬ ‫ػجبدح‬ ِ‫وػ‬:
«‫ػض‬ ‫اهلل‬ ٕ‫إ‬ ،‫زلٔذ‬ ‫َب‬ :ٍ‫كوب‬ ‫ورؼبىل‬ ‫رجبسى‬ ‫اهلل‬ ‫ػ٘ذ‬ ٖٓ ََّّ‫ع‬ ‫أربين‬
‫كشظذ‬ ‫هذ‬ ‫إين‬ :ٍ‫َوى‬ َ‫وع‬‫واىف‬ ٖٔ‫ك‬ ،‫صِىاد‬ ‫مخظ‬ ‫أٓزي‬ ًِ‫ػ‬
ٚ‫ُا‬ ٕ‫ًاب‬ َّٖٛ‫وعغىد‬ َّٖ‫وسًىػه‬ َّٖ‫وٓىاهُزه‬ َّٖ‫وظىئه‬ ًِ‫ػ‬ ٖ‫هب‬
ٖ‫ٓا‬ ‫اٗزوص‬ ‫هذ‬ ‫ُوٍُت‬ ٖٓ‫و‬ ،‫اجل٘خ‬ َّٖ‫هب‬ ِِٚ‫خ‬‫ُد‬‫أ‬ ٕ‫أ‬ ْ‫ذ‬‫ػه‬ ٖ‫هب‬ ٌ‫ػ٘ذ‬
‫شائذ‬ ٕ‫وإ‬ ٚ‫ػزثزا‬ ‫شئذ‬ ٕ‫إ‬ ،‫ػهذ‬ ٌ‫ػ٘ذ‬ ُٚ ‫كُِظ‬ ‫ًب‬‫ئ‬ُ‫ش‬ ‫رُي‬
(7
).ُٔ‫ػي‬ ‫ٍزلق‬
(2
).ُٔ‫ػي‬ ‫ٍزلق‬
(1
).ُٔ‫ػي‬ ‫ٍزلق‬

10. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬71
ٚ‫سمحز‬»(1).
ٍْ ‫ثشئذ‬ ‫ًا‬‫ذ‬َ‫ػ‬ ‫صالح‬ ‫كشض‬ ‫رشك‬ ٍِ َُّ‫ؤ‬ ٌ‫ادلغي‬ ٍ‫ؤخ‬ ٌ‫كبػي‬‫ِخ‬ٍ‫ر‬ ٔ
.ً‫واىغال‬ ‫اىصالح‬ ُٔ‫ػي‬ ٔ‫سعىى‬ ‫ِخ‬ٍ‫ور‬ ‫رؼبىل‬ ‫اهلل‬
‫اُصالح‬ ‫يف‬ ‫ٌٓشوٛخ‬ ‫أشُبء‬
7-‫سكالغ‬ ‫كإٍالب‬ .‫ثبىجصش‬ ‫ؤو‬ ‫ثبىشؤط‬ ‫االىزلبد‬ ‫اىصالح‬ ‫يف‬ ٓ‫َنش‬
.ً‫كؾشا‬ ‫اىغَبء‬ ‫بىل‬ ‫اىجصش‬
2-.‫ؽبعخ‬ ‫ىـَت‬ ‫واحلشمخ‬ ‫اىؼجش‬ ‫اىصالح‬ ‫يف‬ ٓ‫وَنش‬
1-‫اىضقُالو‬ ‫مبىشٍء‬ ‫َشـو‬ ‫ٍب‬ ‫اعزصؾبة‬ ‫اىصالح‬ ‫يف‬ ٓ‫وَنش‬
‫دب‬ ُ‫وادليى‬.‫اىْظش‬ ‫َيلذ‬ ‫ب‬
4-.‫اخلبصشح‬ ً‫ػي‬ ‫اىُذ‬ ‫وظغ‬ ‫وٕى‬ ،‫اىزخصش‬ ‫اىصالح‬ ‫يف‬ ٓ‫وَنش‬
‫ُِصالح‬ ‫ٓجؽِخ‬ ‫أشُبء‬
7-.‫ًا‬‫َت‬‫َغ‬ ُ‫مب‬ ُ‫وب‬ ‫ًا‬‫ذ‬َ‫ػ‬ ً‫ثبىنال‬ ‫اىصالح‬ ‫رجؽو‬
2-.ُ‫اىجذ‬ ‫جبَُغ‬ ‫اىقجيخ‬ ِ‫ػ‬ ‫ثبالحنشاف‬ ‫اىصالح‬ ‫ورجؽو‬
1-‫َىعالت‬ ‫ٍب‬ ‫وجبَُغ‬ ٓ‫دثش‬ ٍِ ‫اىشَؼ‬ ‫خبشوط‬ ‫اىصالح‬ ‫ورجؽو‬
.‫اىـغو‬ ‫ؤو‬ ‫اىىظىء‬
4-‫ورجؽ‬.‫ظشوسح‬ ‫ىـَت‬ ‫ادلزىاىُخ‬ ‫اىنضَتح‬ ‫ثبحلشمبد‬ ‫اىصالح‬ ‫و‬
5-.‫ًا‬‫َت‬‫َغ‬ ُ‫مب‬ ُ‫وب‬ ‫ثبىعؾل‬ ‫اىصالح‬ ‫ورجؽو‬
(7
).‫صؾُؼ‬ ‫ثةعْبد‬ ‫واىؽّّاين‬ ٍ‫اىؽُبىغ‬ ٓ‫سوا‬

11. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 74
6-‫ؤو‬ ‫ًالب‬ٍ‫قُب‬ ‫ؤو‬ ‫ًا‬‫د‬‫عغى‬ ‫ؤو‬ ‫ًب‬‫ػ‬‫سمى‬ ‫كُهب‬ ‫صاد‬ ‫برا‬ ‫اىصالح‬ ‫ورجؽو‬
.‫رىل‬ ‫ًا‬‫ذ‬َ‫ٍزؼ‬ ‫ًا‬‫د‬‫قؼى‬
7-ُ‫ؤ‬ ٌ‫ادلغي‬ ٍ‫ؤخ‬ ٌ‫كبػي‬ ،‫ًا‬‫ذ‬َ‫ػ‬ ً‫اإلٍب‬ ‫دبغبثقخ‬ ‫اىصالح‬ ‫ورجؽو‬
ٍ‫اىقُب‬ ً‫َى‬ ‫اىؼجذ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫َغإه‬ ‫ٍب‬ ‫ؤوه‬‫ػَالب‬ ‫عئو‬ ‫صيؾذ‬ ُ‫كة‬ ‫اىصالح‬ ‫خ‬
ِ‫ٍال‬ ‫شٍء‬ ِ‫ػ‬ ‫َغإه‬ ‫مل‬ ‫سدد‬ ُ‫وب‬ ،‫وؽظ‬ ً‫وصى‬ ‫صمبح‬ ٍِ ‫ثؼذٕب‬
.‫ثؼذٕب‬ ‫اخلَت‬
‫اىْيب‬ ُ‫ؤ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ؤّظ‬ ِ‫وػ‬:‫قبه‬«ٚ‫ث‬ ‫حيبعت‬ ‫ٓب‬ ٍ‫أو‬
ٕ‫وإ‬ ،ِٚٔ‫ػ‬ ‫عبئش‬ ُٚ ‫صِؼ‬ ‫صِؾذ‬ ٕ‫كئ‬ ،‫اُصالح‬ ‫اُوُبٓخ‬ ّ‫َى‬ ‫اُؼجذ‬
ِٚٔ‫ػ‬ ‫عبئش‬ ‫كغذ‬ ‫كغذد‬»(1).
‫كُهب‬ ‫اُصالح‬ ٍ‫ٓ٘ه‬ ‫أوهبد‬
ُ‫ا‬ ‫وأوهبد‬‫مخغخ‬ ٍ‫٘ه‬
‫رشرلغ‬ ‫ؽىت‬ ‫ؼيىػهب‬ ‫وثؼذ‬ ،‫اىشَظ‬ ‫رؽيغ‬ ‫ؽىت‬ ‫اىلغش‬ ‫صالح‬ ‫ثؼذ‬
ٍِ ‫رذّى‬ ‫ؽىت‬ ‫اىؼصش‬ ‫صالح‬ ‫وثؼذ‬ ،‫رضوه‬ ‫ؽىت‬ ‫قُبٍهب‬ ‫وػْذ‬ ،‫سٍؼ‬ ‫قُذ‬
‫وكؼو‬ ،‫كُهب‬ ‫اىلشائط‬ ‫قعبء‬ ‫وجيىص‬ ،‫رـشة‬ ‫ؽىت‬ ‫رىل‬ ‫وثؼذ‬ ،‫اىـشوة‬
‫يف‬ ‫وٕالى‬ ‫ؤقَُالذ‬ ‫برا‬ ‫مجبػخ‬ ‫وبػبدح‬ ،‫اىؽىاف‬ ‫وسمؼيت‬ ‫ادلْزوساد‬
ْ‫اجل‬ ‫صالح‬ ‫ورلؼو‬ ،‫ادلغغذ‬.‫اىؽىَيُت‬ ‫اىىقزُت‬ ‫يف‬ ‫بصح‬
‫اُ٘يب‬ ‫صالح‬ ‫ًُلُخ‬
7-ٔ‫ثقىىال‬ ً‫ال‬َ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٓ‫ؤٍش‬ ‫مَب‬ ‫ِإ‬‫ظ‬‫َزى‬ ُ‫ؤ‬ ‫وٕى‬ :‫اىىظىء‬ ‫َغجؾ‬
:‫ورؼبىل‬ ّٔ‫عجؾب‬ِ‫ح‬‫َب‬ِ‫َّا‬‫اُص‬ ً‫َا‬ُِ‫إ‬ ُِْ‫ز‬‫ِا‬ُٔ‫ه‬ ‫َا‬‫ر‬ِ‫إ‬ ‫ُىا‬ََ٘ٓ‫آ‬ ََِٖ‫ز‬َُّ‫ا‬ ‫َب‬‫ه‬ََُّ‫أ‬ ‫َب‬َ
(7
).‫اىؽّّاين‬ ٓ‫سوا‬

12. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬75
ُ‫ء‬ُ‫ش‬ِ‫ث‬ ‫ُىا‬‫ؾ‬َ‫غ‬ِٓ‫َا‬‫و‬ ِ‫ن‬ِ‫ك‬‫َا‬‫ش‬َُْٔ‫ا‬ ًَُِ‫إ‬ ٌََُِِْ‫ذ‬ََِ‫أ‬َ‫و‬ ٌَُِْٛ‫ُى‬‫ع‬ُ‫و‬ ‫ُىا‬ِِ‫غ‬ْ‫ؿ‬‫َب‬‫ك‬ٌُِْ‫ِا‬‫ع‬‫و‬
َُِِٖ‫ج‬ِ‫ؼ‬ٌَُْ‫ا‬ ًَُِ‫إ‬ ٌَُُِِْ‫ع‬ِ‫س‬َ‫أ‬َ‫و‬:‫[ادلبئذح‬6‫اىْيب‬ ‫وقىه‬ ]« :َ‫روجا‬ ‫ال‬
‫ؼهىس‬ ‫ثـَت‬ ‫صالح‬.»
2-‫جبَُالغ‬ ،ُ‫مب‬ ‫ؤََْب‬ ،‫اىنؼجخ‬ ٍٕ‫و‬ ‫اىقجيخ‬ ‫بىل‬ ٍِّ‫ادلصي‬ ِٔ‫ع‬‫َزى‬
‫وال‬ .‫ّبكيالخ‬ ‫ؤو‬ ‫كشَعخ‬ ٍِ ‫َشَذٕب‬ ‫اىيت‬ ‫اىصالح‬ ‫كؼو‬ ٔ‫ثقيج‬ ‫ًا‬‫ذ‬‫قبص‬ ّٔ‫ثذ‬
‫ثبىي‬ ‫اىْؽق‬ ُ‫أل‬ ،‫ثبىُْخ‬ ّٔ‫ثيغب‬ ‫َْؽق‬‫ص‬ ‫اىْيب‬ ُ‫ىنى‬ ،‫ٍششوع‬ ‫ؿَت‬ ُ‫غب‬
‫ًب‬ٍ‫بٍب‬ ُ‫مب‬ ُ‫ب‬ ‫بىُهب‬ ٍ‫َصي‬ ‫عزشح‬ ٔ‫ى‬ ‫جيؼو‬ ُ‫ؤ‬ ٔ‫ى‬ َِ‫غ‬َُ‫و‬ ،‫ثبىُْخ‬ ‫َْؽق‬ ‫مل‬
‫اىْيب‬ ‫ألٍش‬ ‫ًا‬‫د‬‫ٍْلش‬ ‫ؤو‬.
1-:‫كُقىه‬ ً‫اإلؽشا‬ ‫رنجَتح‬ ّّ‫َن‬«‫اهلل‬ًّّ‫أ‬»‫بىل‬ ٓ‫ثجصش‬ ‫ًا‬‫ش‬‫ّبظ‬
.ٓ‫عغىد‬ ِّ‫زلو‬
4-.ُُّٔ‫ر‬‫ؤ‬ ‫ؽُبه‬ ‫بىل‬ ‫ؤو‬ ُٔ‫ٍْنج‬ ‫ؽزو‬ ‫بىل‬ ‫اىزنجَت‬ ‫ػْذ‬ َٔ‫َذ‬ ‫َشكغ‬
5-َ‫ع‬ّ‫ل‬‫م‬ ً‫ػي‬ ‫اىٌَُت‬ ٓ‫صذس‬ ً‫ػي‬ َٔ‫َذ‬ ‫غ‬.‫اىُغشي‬ ٔ
6-:‫َقىه‬ :‫االعزلزبػ‬ ‫دػبء‬ ‫ُقشؤ‬َ ُ‫ؤ‬ َِ‫غ‬َُ«ٖ‫ٓا‬ ‫ثبهلل‬ ‫أػىر‬
ُْ‫اُشؽ‬ ٖ‫اُشمح‬ ‫اهلل‬ ْ‫ثغ‬ :ُْ‫اُشع‬ ٕ‫اُشُؽب‬»،‫اىلبربالخ‬ ‫عىسح‬ ‫وَقشؤ‬
ٔ‫ىقىى‬« :‫اٌُزبة‬ ‫ثلبحتخ‬ ‫َوشأ‬ ‫مل‬ ٖ‫دل‬ ‫صالح‬ ‫ال‬»‫ثؼالذٕب‬ ‫وَقىه‬ ،
«‫آٍُت‬»‫َقشؤ‬ ،‫اجلهشَخ‬ ‫اىصالح‬ ‫يف‬ ‫ًا‬‫ش‬‫عه‬.ُ‫اىقشآ‬ ٍِ ‫رُغش‬ ‫ٍب‬
7-ً‫ال‬‫عالبػ‬ ُُّٔ‫ر‬‫ؤ‬ ‫ؤو‬ ُٔ‫ٍْنج‬ ‫ؽزو‬ ‫بىل‬ َٔ‫َذ‬ ‫ًب‬‫ؼ‬‫ساك‬ ‫ًا‬ّّ‫ٍن‬ ‫َشمغ‬
ِ‫ؤصالبثؼه‬ ‫ًالب‬‫ق‬ِّ‫ُلش‬ٍ ،ٔ‫سمجزُال‬ ً‫ػي‬ َٔ‫َذ‬ ‫ًب‬‫ؼ‬‫واظ‬ ،ٓ‫ظهش‬ ‫ؽُبه‬ ٔ‫سؤع‬
:‫وَقىه‬ ،ٔ‫سمىػ‬ ‫يف‬ ِ‫وَؽَئ‬«ُْ‫اُؼظ‬ ‫س‬ ٕ‫عجؾب‬.»
8-ُّٔ‫ؤر‬ ‫ؤو‬ ُٔ‫ٍْنج‬ ‫ؽزو‬ ‫بىل‬ َٔ‫َذ‬ ‫ًب‬‫ؼ‬‫ساك‬ ‫اىشمىع‬ ٍِ ٔ‫سؤع‬ ‫َشكغ‬

13. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 76
:ً‫ال‬‫قبئ‬«‫اهلل‬ ‫مسغ‬ٙ‫محذ‬ ٖ‫دل‬»‫ؽالبه‬ ‫وَقىه‬ ‫ًا‬‫د‬‫ٍْلش‬ ‫ؤو‬ ‫ًب‬ٍ‫بٍب‬ ُ‫مب‬ ُ‫ب‬
ٍٔ‫قُب‬«‫اُغٔىاد‬ ‫َٓء‬ ُٚ‫ك‬ ‫ًب‬ً‫ٓجبس‬ ‫ّب‬‫ج‬ُ‫ؼ‬ ‫ّا‬‫َت‬‫ًض‬ ‫ّا‬‫ذ‬‫مح‬ ‫احلٔذ‬ ‫وُي‬ ‫سث٘ب‬
‫ثؼذ‬ ‫شٍء‬ ٖٓ ‫شئذ‬ ‫ٓب‬ ‫وَٓء‬ ‫ثُ٘هٔب‬ ‫ٓب‬ ‫وَٓء‬ ،‫األسض‬ ‫وَٓء‬.»
9-َُّ‫كة‬ ،‫رىل‬ ‫ِش‬‫غ‬ُ‫ر‬ ‫برا‬ َٔ‫َذ‬ ‫قجو‬ ُٔ‫سمجز‬ ‫ًب‬‫ؼ‬‫واظ‬ ‫ًا‬‫ش‬ِّ‫ٍنج‬ ‫َغغذ‬
ُٔ‫سمجز‬ ‫قجو‬ َٔ‫َذ‬ ً‫قذ‬ ُٔ‫ػي‬ ِ‫ق‬‫ش‬،‫اىقجيخ‬ َٔ‫وَذ‬ ُٔ‫سعي‬ ‫ثإصبثغ‬ ً‫ال‬‫ٍغزقج‬
‫األّالق‬ ‫ٍغ‬ ‫اجلجهخ‬ ،‫اىغجؼخ‬ ٔ‫ؤػعبئ‬ ً‫ػي‬ ُ‫وَنى‬ ،َٔ‫َذ‬ ‫ؤصبثغ‬ ‫ًب‬ٍ‫ظب‬
:‫وَقىه‬ ‫اىشعيُت‬ ‫ؤصبثغ‬ ُ‫وثؽى‬ ،‫واىشمجزُت‬ َِ‫واىُذ‬«‫س‬ ٕ‫عاجؾب‬
ًِ‫األػ‬».‫ؤمضش‬ ‫ؤو‬ ‫ًب‬‫ص‬‫صال‬ ‫رىل‬ ‫ِّس‬‫ُنش‬َ‫و‬
70-‫ػيُهالب‬ ‫وجييظ‬ ‫اىُغشي‬ ٍٔ‫قذ‬ ‫وَلشػ‬ ‫ًا‬ّّ‫ٍن‬ ٔ‫سؤع‬ ‫َشكغ‬
‫اىٌَُت‬ ٔ‫سعي‬ ‫وَْصت‬‫يف‬ ِّ‫وَؽَئ‬ ،ُٔ‫وسمجز‬ َٔ‫كخز‬ ً‫ػي‬ َٔ‫َذ‬ ‫وَعغ‬
،‫اىشمىع‬ ‫ثؼذ‬ ٔ‫مبػزذاى‬ ّٔ‫ٍنب‬ ‫بىل‬ ٍ‫س‬‫كقب‬ ُّ‫مو‬ ‫َشعغ‬ ‫ؽىت‬ ‫اجليىط‬ ‫ٕزا‬
‫اىْيب‬ َُّ‫أل‬‫اىغغذرُت‬ ‫وثُت‬ ‫اىشمىع‬ ‫ثؼذ‬ ٔ‫اػزذاى‬ ‫َؽُو‬ ُ‫مب‬
77-‫يف‬ ‫كؼالو‬ ‫مَب‬ ‫كُهب‬ ‫وَلؼو‬ ‫ًا‬‫ش‬ِّ‫ٍنج‬ ‫اىضبُّخ‬ ‫اىغغذح‬ ‫َغغذ‬
.‫األوىل‬ ‫اىغغذح‬
72-‫وجيي‬ ‫ًا‬ّّ‫م‬ ٔ‫سؤع‬ ‫َشكغ‬‫ثالُت‬ ٔ‫عيىع‬ ‫ٍضو‬ ً‫خ‬‫خلُل‬ ً‫خ‬‫عيغ‬ ‫ظ‬
ًَِ‫ُغ‬‫ر‬‫و‬ ،‫اىغغذرُت‬«‫االعزشاؽخ‬ ‫عيغخ‬»،‫ؽالشط‬ ‫كال‬ ‫رشمهب‬ ُ‫وب‬
‫اىضبُّالخ‬ ‫اىشمؼخ‬ ‫بىل‬ ‫ًب‬َ‫قبئ‬ ‫َْهط‬ ،‫رمش‬ ‫كُهب‬ ‫وىُظ‬ ‫ِخ‬‫ج‬‫ٍغزؾ‬ ‫ألهنب‬
ً‫ػيال‬ ‫اػزَالذ‬ ُٔ‫ػي‬ ِ‫ق‬‫ش‬ ُ‫وب‬ ،‫رىل‬ ‫ِش‬‫غ‬ُ‫ر‬ ُ‫ب‬ ُٔ‫سمجز‬ ً‫ػي‬ ‫ًا‬‫ذ‬َ‫ٍؼز‬
‫ثؼذ‬ ُ‫اىقشآ‬ ٍِ ٔ‫ى‬ ‫ِش‬‫غ‬ُ‫ر‬ ‫وٍب‬ ‫اىلبربخ‬ ‫َقشؤ‬ ،‫األسض‬‫َلؼو‬ ،‫اىلبربخ‬
.‫األوىل‬ ‫اىشمؼخ‬ ‫يف‬ ‫كؼو‬ ‫مَب‬
71-‫مب‬ ‫برا‬‫اىلغالش‬ ‫مصالالح‬ ‫سمؼزُت‬ ٌ‫ؤ‬ ،‫صْبئُخ‬ ‫اىصالح‬ ‫ّذ‬

14. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬77
ٔ‫سعيال‬ ‫ًب‬‫ج‬‫ّبص‬ ‫اىضبُّخ‬ ‫اىغغذح‬ ٍِ ٔ‫سكؼ‬ ‫ثؼذ‬ ‫عيظ‬ ،‫واىؼُذ‬ ‫واجلَؼخ‬
،‫اىٌَُت‬ ٓ‫كخز‬ ً‫ػي‬ ‫اىٌَُت‬ ٓ‫َذ‬ ‫ًب‬‫ؼ‬‫واظ‬ ،‫اىُغشي‬ ٔ‫سعي‬ ‫ًب‬‫ش‬‫ٍلزش‬ ،‫اىٌَُت‬
‫كُشَت‬ ،‫اىغجبثخ‬ َّ‫بال‬ ‫ّهب‬‫ي‬‫م‬ ٔ‫ؤصبثؼ‬ ‫ًب‬‫ع‬‫قبث‬‫قالجط‬ ُ‫وب‬ ،‫اىزىؽُذ‬ ‫بىل‬ ‫هبب‬
‫ثبىغجبثخ‬ ‫وؤشبس‬ ً‫اىىعؽ‬ ‫ٍغ‬ ‫بهببٍهب‬ ‫وؽيق‬ ٓ‫َذ‬ ٍِ ‫واىجْصش‬ ‫اخلْصش‬
‫اىْيب‬ ِ‫ػ‬ ‫اىصلزُت‬ ‫ىضجىد‬ ،ِ‫كؾغ‬‫ربسح‬ ‫ٕزا‬ ‫َلؼو‬ ُ‫ؤ‬ ‫واألكعو‬ ،
‫َقشؤ‬ ،ٔ‫وسمجز‬ ‫اىُغشي‬ ٓ‫كخز‬ ً‫ػي‬ ‫اىُغشي‬ ٓ‫َذ‬ ‫وَعغ‬ ،‫ربسح‬ ‫وٕزا‬
‫وٕى‬ ،‫اجليىط‬ ‫ٕزا‬ ‫يف‬ ‫اىزشهذ‬«‫اُؽُج‬ ‫واُصِىاد‬ ‫هلل‬ ‫اُزؾُبد‬،‫بد‬
ً‫وػِا‬ ‫ػُِ٘ب‬ ّ‫اُغال‬ ٚ‫وثشًبر‬ ‫اهلل‬ ‫وسمحخ‬ ‫اُ٘يب‬ ‫أَهب‬ ‫ػُِي‬ ّ‫اُغال‬
‫ّا‬‫ذ‬‫زلٔا‬ ٕ‫أ‬ ‫وأشاهذ‬ ،‫اهلل‬ ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬ ٕ‫أ‬ ‫أشهذ‬ ،‫اُصبحلُت‬ ‫اهلل‬ ‫ػجبد‬
‫اهلل‬ ٍ‫سعى‬.»
:‫َقىه‬«‫ًٔاب‬ ،‫زلٔاذ‬ ٍ‫آ‬ ًِ‫وػ‬ ‫زلٔذ‬ ًِ‫ػ‬ ٍِ‫ص‬ ْ‫اُِه‬
ً‫ػِا‬ ‫وثبسى‬ ،‫رلُذ‬ ‫محُذ‬ ‫إٗي‬ ُْٛ‫إثشا‬ ٍ‫وآ‬ ُْٛ‫إثشا‬ ًِ‫ػ‬ ‫صُِذ‬
‫زلٔذ‬ ُٚ‫آ‬ ًِ‫وػ‬ ‫زلٔذ‬‫إٗي‬ ُْٛ‫إثشا‬ ٍ‫وآ‬ ُْٛ‫إثشا‬ ًِ‫ػ‬ ‫ثبسًذ‬ ‫ًٔب‬
‫رلُذ‬ ‫محُذ‬.»
:ً‫ال‬‫قبئ‬ ٔ‫ومشبى‬ ُْٔ‫دي‬ ِ‫ػ‬ ٌ‫َغي‬«‫اهلل‬ ‫وسمحاخ‬ ٌُْ‫ػِا‬ ّ‫اُغال‬
ٚ‫وثشًبر‬ ‫اهلل‬ ‫وسمحخ‬ ٌُِْ‫ػ‬ ّ‫اُغال‬ ..ٚ‫وثشًبر‬.»
74-‫مالبىظهش‬ ‫سثبػُالخ‬ ‫ؤو‬ ‫مبدلـشة‬ ‫صالصُخ‬ ‫اىصالح‬ ‫مبّذ‬ ُ‫ب‬
‫اىْيب‬ ً‫ػي‬ ‫اىصالح‬ ‫ٍغ‬ ‫اىزشهذ‬ ‫قشؤ‬ ،‫واىؼشبء‬ ‫واىؼصش‬َ‫ْالهط‬
:ً‫ال‬‫قبئ‬ ُٔ‫ٍْنج‬ ‫ؽزو‬ ‫بىل‬ ‫ًب‬‫ؼ‬‫ساك‬ ‫ؤو‬ ‫ًب‬َ‫قبئ‬«ًّّ‫أ‬ ‫اهلل‬»ٌ‫ؤ‬ ‫وَعالؼهَب‬
.‫اىلبربخ‬ ‫وَقشؤ‬ ًِ‫ذ‬‫رق‬ ‫مَب‬ ،ٓ‫صذس‬ ً‫ػي‬ َٔ‫َذ‬
‫ثؼط‬ ‫يف‬ ‫اىلبربخ‬ ً‫ػي‬ ‫صَبدح‬ ‫اىظهش‬ ٍِ ‫واىشاثؼخ‬ ‫اىضبىضخ‬ ‫يف‬ ‫قشؤ‬ ُ‫وب‬

15. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 78
ِّ‫اىْيب‬ ِ‫ػ‬ ‫رىل‬ ً‫ػي‬ ُّ‫َذه‬ ‫ٍب‬ ‫ىضجىد‬ ،‫ثإط‬ ‫كال‬ ُ‫األؽُب‬‫ِذ‬‫ه‬‫َزش‬ ،
‫ادلـشة‬ ٍِ ‫اىضبىضخ‬ ‫ثؼذ‬،‫واىؼشالبء‬ ‫واىؼصش‬ ‫اىظهش‬ ٍِ ‫اىشاثؼخ‬ ‫وثؼذ‬ ،
‫اىْيب‬ ً‫ػي‬ ٍ‫وَصي‬.
‫ربالذ‬ ‫اىُغالشي‬ ٔ‫سعي‬ ‫ًب‬‫ؼ‬‫واظ‬ ‫ًب‬‫م‬ِّ‫ٍزىس‬ ‫اجليىط‬ ‫ٕزا‬ ‫يف‬ ُ‫وَنى‬
ٌ‫َغالي‬ ..‫اىٌَُت‬ ٔ‫سعي‬ ‫ًب‬‫ج‬‫ّبص‬ ‫األسض‬ ً‫ػي‬ ٔ‫وٍقؼذر‬ ،‫اىٌَُت‬ ٔ‫سعي‬
:ً‫ال‬‫قبئ‬ ٔ‫ومشبى‬ ُْٔ‫دي‬ ِ‫ػ‬«..ٚ‫وثشًبرا‬ ‫اهلل‬ ‫وسمحاخ‬ ٌُْ‫ػِا‬ ّ‫اُغال‬
‫و‬ ‫اهلل‬ ‫وسمحخ‬ ٌُِْ‫ػ‬ ّ‫اُغال‬ٚ‫ثشًبر‬.»
‫اُصالح‬ ٌ‫َذ‬ ‫ثُت‬ ‫اُذػبء‬
:‫ُِصالح‬ ‫االعزؼذاد‬ ‫ػ٘ذ‬ ‫اُذػبء‬
ٔ‫قىى‬ ‫ىيصالح‬ ‫اىىظىء‬ ‫كعو‬ ‫يف‬ ‫عبء‬ ‫ِب‬‫مم‬‫و‬« :‫شاؽش‬ ‫اُؽهىس‬
ٕ‫اإلميب‬»‫و‬ ،«ُ‫اإلديب‬»:‫رؼالبىل‬ ٔ‫قىىال‬ ‫يف‬ ‫مَب‬ ،‫اىصالح‬ ّٔ‫ثإ‬ ‫ْٕب‬ ‫ِّش‬َ‫غ‬ُ‫ك‬
ٌَُِْٗ‫َب‬‫مي‬ِ‫إ‬ َ‫غ‬ُِ‫ع‬ُُُِ َُُِّٚ‫ا‬ َٕ‫َب‬ً ‫َب‬َٓ‫و‬َُّ‫ؤ‬ ‫احلالذَش‬ ‫كَؼٌت‬ ،ٌ‫صالرن‬ ٌ‫ؤ‬
‫اىىظى‬.ٓ‫وؿَت‬ ٌ‫اىْىو‬ ‫رىل‬ ‫ِؼ‬‫ع‬‫س‬ ‫مَب‬ ‫اىصالح‬ ‫ّصق‬ ‫ء‬
:‫قالبه‬ ٔ‫ػْال‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ُ‫ػلب‬ ِ‫ث‬ ُ‫ػضَب‬ ِ‫ػ‬ ٌ‫ٍغي‬ ‫صؾُؼ‬ ‫ويف‬
‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ‫مسؼذ‬:‫َقىه‬«‫صاالح‬ ٙ‫حتعش‬ ٍِْ‫ٓغ‬ ٍ‫ا‬‫آش‬ ٖٓ ‫ٓب‬
‫ٌٓزىثخ‬ٌ‫َّبسح‬‫ًل‬ ‫ًبٗذ‬ َّ‫إال‬ ،‫وسًىػهب‬ ‫وخشىػهب‬ ‫وظىءٛب‬ ٖ‫كُؾغ‬
ًِٚ ‫اُذٛش‬ ‫ورُي‬ ‫ًجَتح‬ ‫َؤد‬ ‫مل‬ ‫ٓب‬ ‫اُزٗىة‬ ٖٓ ‫هجِهب‬ ‫ِٔب‬ُ».
‫ا‬‫اُىظىء‬ َ‫هج‬ ‫ُذػبء‬
:‫قبه‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ٍبىل‬ ِ‫ث‬ ‫ؤّظ‬ ِ‫ػ‬ ٌ‫وٍغي‬ ٌ‫اىجخبس‬ ‫سوي‬
‫اىْيب‬ ُ‫مب‬‫اخلالء‬ ‫دخو‬ ‫برا‬-‫احلبعالخ‬ ‫قعبء‬ ُ‫ٍنب‬ ٌ‫ؤ‬-‫قالبه‬

16. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬79
«‫واخلجبئش‬ ‫اخلجش‬ ٖٓ ‫ثي‬ ‫أػىر‬ ‫إين‬ ْ‫اُِه‬.»
‫اُىظىء‬ ‫ػ٘ذ‬ ‫اُذػبء‬
:‫اُزغُٔخ‬ ‫كزششع‬ ‫اُىظىء‬ ‫ػ٘ذ‬ ‫َّب‬ٓ‫أ‬
‫ا‬ ‫ٍغ‬ ٌ‫خ‬‫واعج‬ ‫ؤهنب‬ ٌ‫اىؼي‬ ‫ؤٕو‬ ٍِ ‫مجغ‬ ‫ِؼ‬‫ع‬‫س‬ ‫وقذ‬‫ورغالقػ‬ ،‫ىزمش‬
‫ََالب‬‫ى‬ .‫رؼالبىل‬ ‫اهلل‬ ٍَُِّ‫ع‬ ‫اىىظىء‬ ‫ؤصْبء‬ ‫يف‬ ‫وٕى‬ ‫ُمش‬‫ر‬ ‫وٍىت‬ ،ُ‫ثبىْغُب‬
‫اىْيب‬ َُّ‫ؤ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫عؼُذ‬ ‫ؤيب‬ ِ‫ػ‬ ٓ‫وؿَت‬ ‫ٍبعخ‬ ِ‫اث‬ ‫َي‬‫و‬َ‫س‬:‫قبه‬
«ُِٚ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ْ‫اع‬ ‫َزًش‬ ‫مل‬ ٖ‫دل‬ ‫وظىء‬ ‫ال‬.»
‫اهلل‬ ‫سعالىه‬ ‫قبه‬ :‫قبه‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ٕشَشح‬ ‫ؤيب‬ ِ‫وػ‬« :‫ال‬
‫و‬ ‫وال‬ ،ُٚ ‫وظىء‬ ‫ال‬ ٖ‫دل‬ ‫صالح‬ُِٚ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ْ‫اع‬ ‫َزًش‬ ‫مل‬ ٖ‫دل‬ ‫ظىء‬.»
‫اُىظىء‬ ‫ثؼذ‬ ‫اُذػبء‬
ِ‫ػ‬ ‫اىصؾُؼ‬ ‫يف‬ ‫صجذ‬ ‫دبب‬ ‫َذػى‬ ُ‫ؤ‬ ٔ‫ى‬ ‫ُشع‬‫ش‬ ‫اىىظىء‬ ٍِ ‫كشؽ‬ ‫برا‬
‫اىْيب‬ َُّ‫ؤ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫اخلؽبة‬ ِ‫ث‬ ‫ػَش‬:‫قبه‬«ٖ‫ٓا‬ ٌْ٘ٓ ‫ٓب‬
‫اهلل‬ َّ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ َّ‫أال‬ ‫أشهذ‬ :ٍ‫َوى‬ ‫مث‬ ‫اُىظىء‬ ‫كُغجؾ‬ ‫أو‬ ‫كُجِؾ‬ ‫َّأ‬‫َزىظ‬ ٍ‫ذ‬‫أؽ‬
ّ‫ذ‬ٔ‫زل‬ َّٕ‫وأ‬‫ا‬ُٚ‫وسعى‬ ٙ‫ػجذ‬‫اُضٔبُٗاخ‬ ‫اجل٘اخ‬ ‫أثىاة‬ ُٚ ‫كزؾذ‬ ‫إال‬ ،
‫شبء‬ ‫أَهب‬ ٖٓ َ‫َذخ‬»(1)
.
:‫وصاد‬«َٖ‫ادلزؽهش‬ ٖٓ ‫واعؼٍِت‬ ‫اُزىاثُت‬ ٖٓ ‫اعؼٍِت‬ ْ‫اُِه‬.»
،‫اىىظىء‬ ٍِ ‫اىلشاؽ‬ ‫ثؼذ‬ ‫آخش‬ ً‫ء‬‫دػب‬ ُ‫ذ‬ُ‫ع‬ ُ‫ذ‬ْ‫ثغ‬ ٍ‫اىْغبئ‬ ‫وسوي‬
‫اىْيب‬ ٔ‫َقىى‬ ‫مَب‬:‫وٕى‬«ُٚ‫إ‬ َّ‫أال‬ ‫أشهذ‬ ،‫وحبٔذى‬ ْ‫اُِه‬ ‫عجؾبٗي‬
(7
).‫عُذ‬ ‫ثغْذ‬ ٌ‫واىزشٍز‬ ،ٌ‫ٍغي‬ ٓ‫سوا‬

17. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 20
‫أٗذ‬ ‫إال‬‫أعزـلشى‬‫إُُي‬ ‫وأرىة‬».
‫واإلهبٓخ‬ ٕ‫األرا‬ ‫مسبع‬ ‫ػ٘ذ‬ ‫اُذػبء‬
‫اهلل‬ ‫سعالىه‬ ‫قبه‬ :‫قبه‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫اخلؽبة‬ ِ‫ث‬ ‫ػَش‬ ِ‫ػ‬:
«‫اهلل‬ ّّ‫أًا‬ ‫اهلل‬ :ًْ‫أؽذ‬ ٍ‫كوب‬ ،ًّّ‫أ‬ ‫اهلل‬ ًّّ‫أ‬ ‫اهلل‬ :ٕ‫ادلؤر‬ ٍ‫هب‬ ‫إرا‬
‫إال‬ ٚ‫إُا‬ ‫ال‬ َّٕ‫أ‬ ‫أشهذ‬ :ٍ‫هب‬ ،‫اهلل‬ ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬ َّٕ‫أ‬ ‫أشهذ‬ :ٍ‫هب‬ ‫مث‬ ،ًّّ‫أ‬
‫اهلل‬ ٍ‫سعى‬ ‫ّا‬‫ذ‬ٔ‫زل‬ ٕ‫أ‬ ‫أشهذ‬ :ٍ‫هب‬ ‫مث‬ ،‫اهلل‬‫ّا‬‫ذ‬‫زلٔا‬ َّٕ‫أ‬ ‫أشاهذ‬ :ٍ‫هب‬
‫إال‬ ‫هىح‬ ‫وال‬ ٍ‫ؽى‬ ‫ال‬ :ٍ‫هب‬ ،‫اُصالح‬ ًِ‫ػ‬ ٍَّ‫ؽ‬ :ٍ‫هب‬ ‫مث‬ ،‫اهلل‬ ٍ‫سعى‬
‫مث‬ .‫ثبهلل‬ ‫إال‬ ‫هىح‬ ‫وال‬ ٍ‫ؽى‬ ‫ال‬ :ٍ‫هب‬ ،‫اُلالػ‬ ًِ‫ػ‬ ٍَّ‫ؽ‬ :ٍ‫هب‬ ‫مث‬ ،‫ثبهلل‬
‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬ :ٍ‫هب‬ ‫مث‬ .ًّّ‫أ‬ ‫اهلل‬ ًّّ‫أ‬ ‫اهلل‬ :ٍ‫هب‬ .ًّّ‫أ‬ ‫اهلل‬ ًّّ‫أ‬ ‫اهلل‬ :ٍ‫هب‬
‫د‬ ٚ‫هِج‬ ٖٓ ‫اهلل‬ ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬ :ٍ‫هب‬ ،‫اهلل‬‫اجل٘خ‬ َ‫خ‬.»
‫و‬‫س‬ ‫اىؼبص‬ ِ‫ث‬ ‫ػَشو‬ ِ‫ػ‬ ٌ‫ٍغي‬ ‫صؾُؼ‬ ‫يف‬‫مسغ‬ ّٔ‫ؤ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫ظ‬
‫اىْيب‬:‫َقىه‬«‫صاِىا‬ ‫مث‬ ٍ‫َوى‬ ‫ٓب‬ َ‫ٓض‬ ‫كوىُىا‬ ٕ‫ادلؤر‬ ْ‫مسؼز‬ ‫إرا‬
‫هبب‬ ُِٚ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ًَِّ‫ص‬ ً‫ح‬‫صال‬ ٍَِّ‫ػ‬ ًَِّ‫ص‬ ٖٓ ٚٗ‫كئ‬ ‫َّ؛‬ٍِ‫ػ‬‫عِىا‬ ‫مث‬ ،‫ّا‬‫ش‬‫ػش‬
‫ا‬ ‫ػجبد‬ ٖٓ ‫ُؼجذ‬ ‫إال‬ ٍ‫ر٘جـ‬ ‫ال‬ ‫اجل٘خ‬ ‫يف‬ ‫ًٓتُخ‬ ‫كئهنب‬ ‫اُىعُِخ؛‬ ‫يل‬ ‫اهلل‬،‫هلل‬
‫اُشلبػخ‬ ُٚ ‫ؽِذ‬ ‫اُىعُِخ‬ ٍ‫عأ‬ ٖٔ‫ك‬ ،‫ٛى‬ ‫أٗب‬ ٕ‫أًى‬ ٕ‫أ‬ ‫وأسعى‬.»
‫اىْيب‬ ‫قبه‬ ،ٌ‫اىجخبس‬ ‫صؾُؼ‬ ‫ويف‬« :‫َغأغ‬ ‫ؽُت‬ ٍ‫هب‬ ٖٓ
‫ّا‬‫ذ‬ٔ‫زل‬ ‫آد‬ ،‫اُوبئٔخ‬ ‫واُصالح‬ ‫اُزبٓخ‬ ‫اُذػىح‬ ٙ‫ٛز‬ ‫سة‬ ْ‫اُِه‬ :‫اُ٘ذاء‬
ٚ‫ُا‬ ‫ؽِذ‬ ،ٚ‫ػذر‬ ‫و‬ ٌ‫اُز‬ ‫ّا‬‫د‬‫زلٔى‬ ‫ّب‬ٓ‫ٓوب‬ ٚ‫واثؼض‬ ،‫واُلعُِخ‬ ‫اُىعُِخ‬
‫اُوُبٓخ‬ ّ‫َى‬ ‫شلبػيت‬.»
‫اُذػب‬‫وؿَتٛب‬ ‫ُِصالح‬ ‫اُجُذ‬ ٖٓ ‫اخلشوط‬ ‫ػ٘ذ‬ ‫ء‬
ٌِّ‫وأل‬ ،‫وقذ‬ ٌِّ‫ؤ‬ ‫يف‬ ٔ‫ثُز‬ ٍِ ‫خشط‬ ‫برا‬ ‫َذػى‬ ُ‫ؤ‬ ٌ‫ىيَغي‬ ‫ُششع‬َ

18. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬27
‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫عيَخ‬ ً‫ؤ‬ ِ‫ػ‬ ‫وؿَتمهب‬ ٌ‫واىزشٍز‬ ‫داود‬ ‫ؤثى‬ ٓ‫سوا‬ ‫دبب‬ ،‫ؿشض‬
‫اىْيب‬ َُّ‫ؤ‬ ‫ػْهب‬:‫قبه‬ ٔ‫ثُز‬ ٍِ ‫خشط‬ ‫برا‬ ُ‫مب‬«‫رىًِذ‬ ،‫اهلل‬ ْ‫ثبع‬
،ٍََّ‫ص‬ُ‫أ‬ ‫أو‬ ٍَِّ‫ص‬َ‫أ‬ ‫أو‬ ََّ‫َا‬‫ظ‬ُ‫أ‬ ‫أو‬ ََِّ‫ظ‬َ‫أ‬ ٕ‫أ‬ ‫ثي‬ ‫أػىر‬ ‫إين‬ ْ‫اُِه‬ ،‫اهلل‬ ًِ‫ػ‬
ٍِ‫ػ‬ َ‫ُغه‬َ ‫أو‬ َ‫َعه‬‫أ‬ ‫أو‬ ،ِْ‫ُظ‬‫أ‬ ‫أو‬ ِْ‫َظ‬‫أ‬ ‫أو‬.»
‫ػْالهَب‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ػجبط‬ ِ‫اث‬ ِ‫ػ‬ ٔ‫صؾُؾ‬ ‫يف‬ ٌ‫ٍغي‬ ٓ‫سوا‬ ‫وكَُب‬
‫اىْيب‬ ‫صوط‬ ‫ٍَُىّخ‬ ٔ‫خبىز‬ ‫ػْذ‬ ‫ٍجُزخ‬ ‫قصخ‬ ‫يف‬ٓ‫ورمش‬ ‫ػْهب‬ ٍ‫وسظ‬
‫ص‬ ‫اىْيب‬ ‫ىزهغذ‬،‫اىصالالح‬ ‫بىل‬ ‫كخشط‬ ‫اىصجؼ‬ ‫َؼٍت‬ ُ‫ادلار‬ ُ‫كإر‬ :‫قبه‬
:‫َقىه‬ ‫وٕى‬«َ‫واعؼ‬ ،‫ّا‬‫س‬‫ٗى‬ ‫ُغبين‬ ‫ويف‬ ‫ّا‬‫س‬‫ٗى‬ ‫هِيب‬ ‫يف‬ ٍِ‫اعؼ‬ ْ‫اُِه‬
،‫ّا‬‫س‬‫ٗاى‬ ٍ‫خِل‬ ٖٓ َ‫واعؼ‬ ‫ّا‬‫س‬‫ٗى‬ ٌ‫ثصش‬ ‫يف‬ َ‫واعؼ‬ ،‫ّا‬‫س‬‫ٗى‬ ٍ‫مسؼ‬ ‫يف‬
‫أػؽٍت‬ ْ‫اُِه‬ ‫ّا‬‫س‬‫ٗى‬ ‫حتيت‬ ٖٓ‫و‬ ،‫ّا‬‫س‬‫ٗى‬ ٍ‫كىه‬ َ‫واعؼ‬ ‫ّا‬‫س‬‫ٗى‬ ٍٓ‫أٓب‬ ٖٓ‫و‬
‫ّا‬‫س‬‫ٗى‬.»
‫وه‬ ‫ادلغغذ‬ ٍ‫دخى‬ ‫ػ٘ذ‬ ‫اُذػبء‬‫اُصالح‬ َ‫ج‬
:‫َقىه‬«،‫اُوذمي‬ ٚٗ‫وعِؽب‬ ،‫اٌُشمي‬ ٚ‫وثىعه‬ ُْ‫اُؼظ‬ ‫ثبهلل‬ ‫أػىر‬
ُْ‫اُشع‬ ٕ‫اُشُؽب‬ ٖٓ.»
«‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ً‫ػي‬ ً‫اىغال‬ ‫و‬ ‫واىصالح‬ ‫اهلل‬ ٌ‫ثغ‬‫يل‬ ‫اكزؼ‬ ٌ‫اىيه‬
‫سمحزل‬ ‫ؤثىاة‬.»
‫ٕزا‬ ُ‫كة‬ ،‫واإلقبٍخ‬ ُ‫األرا‬ ‫ثُت‬ ‫اىذػبء‬ ‫يف‬ ‫جيزهذ‬ ُ‫ؤ‬ ُ‫اإلّغب‬ ً‫وػي‬
:‫ص‬ ٔ‫ىقىى‬ ،‫اىذػبء‬ ‫بعبثخ‬ ‫ؤوقبد‬ ٍِ ‫اىىقذ‬«‫يف‬ ‫اُؼبكُاخ‬ ‫اهلل‬ ‫عِىا‬
‫واِخشح‬ ‫اُذُٗب‬.»

19. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 22
‫اُصالح‬ ‫يف‬ ‫اُذػبء‬
‫رجالبسك‬ ‫هلل‬ ‫وخعالىع‬ ،‫وٍْبعبح‬ ‫ورعشع‬ ،‫دػبء‬ ‫ميهب‬ ‫اىصالح‬
‫ودىُالو‬ ٔ‫ُٕئبر‬ ‫وؤمَو‬ ،‫اىؼجذ‬ ‫ؽبالد‬ ِ‫ؤؽغ‬ ٍ‫كه‬ ‫وىزىل‬ ،‫ورؼبىل‬
‫اهلل‬ ‫ػْذ‬ ‫دسعبد‬ ‫اىؼجذ‬ ‫سكؼخ‬ ‫وعجت‬ ‫واذلذاَخ‬ ‫اىزىكُق‬ ‫وػالٍخ‬ ُ‫اإلديب‬
.‫رؼبىل‬
‫اىْيب‬ ‫رىل‬ ‫َجُت‬ ‫مَب‬‫ثقىى‬:ٔ«ٚ‫سث‬ ٖٓ ‫اُؼجذ‬ ٕ‫ٌَى‬ ‫ٓب‬ ‫أهشة‬
‫عبعذ‬ ‫وٛى‬.»
:ٔ‫وقىى‬«‫دسعخ‬ ‫هبب‬ ‫اهلل‬ ‫سكؼي‬ ‫إال‬ ‫عغذح‬ ‫هلل‬ ‫رغغذ‬ ‫ال‬ ‫إٗي‬.»
:ٔ‫وقىى‬«ٚ‫سث‬ ٍ‫ُ٘بع‬َ ًِ‫ص‬ ‫إرا‬ ًْ‫أؽذ‬ ٕ‫إ‬.»
:ٔ‫وقىى‬«ٚ‫صالر‬ ‫يف‬ ٙ‫ػجذ‬ ٚ‫ُىع‬ ٚ‫وعه‬ ‫َ٘صت‬ ‫اهلل‬ ٕ‫إ‬.»
‫االعزلزبػ‬ ‫دػبء‬
‫اىْيب‬ َُّ‫ب‬ٔ‫ثقىىال‬ ٔ‫صالر‬ ‫َغزلزؼ‬ ُ‫مب‬«ْ‫اُِاه‬ ‫عاجؾبٗي‬
‫ورج‬ ،‫وحبٔذى‬‫ؿَتى‬ ُٚ‫إ‬ ‫وال‬ ‫عذى‬ ‫ورؼبىل‬ ‫امسي‬ ‫بسى‬.»
ُ‫مب‬ ‫ص‬ ّٔ‫ؤ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ٕشَشح‬ ‫ؤيب‬ ِ‫ػ‬ ‫اىصؾُؼ‬ ‫يف‬ ‫صجذ‬ ‫وٍب‬
:ٔ‫ثقىى‬ ٔ‫صالر‬ ‫َغزلزؼ‬«‫ثبػذد‬ ‫ًٔب‬ ٌ‫خؽبَب‬ ‫وثُت‬ ‫ثٍُت‬ ‫ثبػذ‬ ْ‫اُِه‬
‫اُضاىة‬ ًَّ‫ُ٘و‬َ ‫ًٔب‬ ٌ‫خؽبَب‬ ٖٓ ‫ٍِّت‬‫ٗو‬ ْ‫اُِه‬ ،‫وادلـشة‬ ‫ادلششم‬ ‫ثُت‬
‫ثبدلابء‬ ٌ‫خؽبَب‬ ٖٓ ‫اؿغٍِت‬ ْ‫اُِه‬ ،‫اُذٗظ‬ ٖٓ ‫األثُط‬‫واُاضِظ‬
‫واُّّد‬.»
ّٔ‫ؤ‬ ‫وصجذ‬:‫قبه‬«:ٚ‫دلالئٌزا‬ ‫اهلل‬ ً‫اصؽل‬ ‫ٓب‬ ّ‫اٌُال‬ َ‫أكع‬
ٙ‫وحبٔذ‬ ‫اهلل‬ ٕ‫عجؾب‬»‫االعزلزبػ‬ ‫رىل‬ ‫يف‬ ‫ٍب‬ ‫ؤوه‬ ٍٕ ‫اىنيَخ‬ ٓ‫كهز‬

20. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬21
.ً‫اىنال‬ ‫ؤكعو‬ ٍٕ‫و‬
‫اُشًىع‬ ‫دػبء‬
ُ‫مب‬ِ‫كَال‬ ‫واألدػُخ‬ ‫األرمبس‬ ٍِ ‫ًب‬‫ػ‬‫ؤّىا‬ ‫اىشمىع‬ ‫يف‬ ‫َقىه‬
:ٔ‫قىى‬ ‫رىل‬«ُْ‫اُؼظ‬ ‫س‬ ٕ‫عجؾب‬».‫ٍشاد‬ ‫صالس‬
‫اىص‬ ‫ويف‬‫سعىه‬ ُ‫مب‬ :‫قبىذ‬ ‫ػْهب‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ػبئشخ‬ ِ‫ػ‬ ‫ؾُؾُت‬
‫اهلل‬:ٓ‫وعغىد‬ ٔ‫سمىػ‬ ‫يف‬ ‫َقىه‬ ُ‫ؤ‬ ‫ُنضش‬َ«‫سث٘ب‬ ْ‫اُِه‬ ‫عجؾبٗي‬
‫يل‬ ‫اؿلش‬ ْ‫اُِه‬ ‫وحبٔذى‬».ُٔ‫ك‬ ٔ‫ث‬ ‫ؤٍش‬ ‫دبب‬ ‫َؼَو‬ ٌ‫ؤ‬ :ُ‫اىقشآ‬ ‫ِه‬‫و‬‫َزإ‬
‫اىْيب‬ ُ‫ؤ‬ ‫ػْهب‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ػْهب‬ ٌ‫ٍغي‬ ‫صؾُؼ‬ ‫ويف‬‫َقىه‬ ُ‫مب‬
:ٔ‫سمىػ‬ ‫يف‬«‫وا‬ ‫ادلالئنخ‬ ‫سة‬ ٌ‫ط‬‫ّو‬‫ذ‬ُ‫ق‬ ‫ُجىػ‬‫ع‬‫ىشوػ‬.»
ُ‫ومب‬:‫اىيُالو‬ ‫صالح‬ ‫يف‬ ‫َقىه‬«‫اجلاّّود‬ ٌ‫ر‬ ٕ‫عاجؾب‬
‫واُؼظٔخ‬ ‫واٌَُّّبء‬ ،‫وادلٌِىد‬»
‫اُشًىع‬ ٖٓ ‫اُشكغ‬ ‫دػبء‬
‫اىْيب‬ ُ‫مب‬:ً‫ال‬‫قبئ‬ ‫اىشمىع‬ ٍِ ‫َشكغ‬«ٙ‫محاذ‬ ٖ‫دل‬ ‫اهلل‬ ‫مسغ‬»
‫وَقىه‬ .‫اىغغذرُت‬ ‫وثُت‬ ،‫اىشمىع‬ ٍِ ‫سكغ‬ ‫برا‬ ٔ‫صيج‬ ٌُ‫ُق‬َ‫و‬« :‫ال‬
‫اُش‬ ‫يف‬ ٚ‫صِج‬ ‫كُهب‬ َ‫اُشع‬ ُْ‫َو‬ ‫ال‬ ‫صالح‬ ‫جتضا‬‫واُغغىد‬ ‫ًىع‬.»
:ٌ‫قبئ‬ ‫وٕى‬ ‫وَقىه‬«‫احلٔذ‬ ‫وُي‬ ‫سث٘ب‬.»
‫اهلل‬ ‫سعىه‬ َُّ‫ؤ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ٕشَشح‬ ‫ؤيب‬ ِ‫ػ‬ ‫اىصؾُؾُت‬ ‫ويف‬
:‫قبه‬«ٍ‫هى‬ ُٚ‫هى‬ ‫واكن‬ ٖٓ ٚٗ‫كئ‬ .ٙ‫محذ‬ ٖ‫دل‬ ‫اهلل‬ ‫مسغ‬ :ّ‫اإلٓب‬ ٍ‫هب‬ ‫إرا‬
ٚ‫رٗج‬ ٖٓ ّ‫روذ‬ ‫ٓب‬ ُٚ ‫ُلش‬‫ؿ‬ ‫ادلالئٌخ‬.»
ٔ‫دػبئ‬ ٍِ ُ‫ومب‬:ٔ‫سمىػ‬ ٍِ ‫سكغ‬ ‫برا‬«‫ُاي‬ ‫سث٘اب‬ ْ‫اُِه‬

21. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 24
‫احلٔذ‬‫واألس‬ ‫اُغٔبواد‬ ‫َٓء‬‫شئذ‬ ‫ٓب‬ ‫وَٓء‬ ،‫ثُ٘هٔب‬ ‫ٓب‬ ‫وَٓء‬ ،‫ض‬
‫ثؼذ‬ ‫شٍء‬ ٖٓ.»
‫اُغغىد‬ ‫دػبء‬
‫َّخ‬‫ورى‬ ٔ‫خعىػ‬ ‫ؽبالد‬ ‫وؤمَو‬ ،‫اىزؼجذ‬ ‫ُٕئبد‬ ‫ؤمجو‬ ‫ٕى‬ ‫اىغغىد‬
ِ‫ٍال‬ ُ‫َنى‬ ‫ٍب‬ ‫ؤقشة‬ ٓ‫عغىد‬ ‫ؽبه‬ ‫اىؼجذ‬ ُ‫مب‬ ‫وىزا‬ ،ٔ‫سث‬ ٌ‫َذ‬ ‫ثُت‬
.ٓ‫دػبئ‬ ‫َغزغبة‬ ُ‫ؤ‬ ً‫وؤسع‬ ،ٔ‫سث‬
‫اىشش‬ ٔ‫ث‬ ‫عبء‬ ‫ٍب‬ ‫وكق‬ ً‫ػي‬ ٍْٔ ‫اإلمضبس‬ ٍ‫َْجـ‬ ‫كيزا‬‫قالبه‬ ‫مَب‬ ‫ع‬
« :‫سكؼي‬ ‫إال‬ ‫عغذح‬ ‫هلل‬ ‫رغغذ‬ ُٖ ‫كئٗي‬ ‫اُغغىد‬ ‫ثٌضشح‬ ‫ػُِي‬
‫خؽُئخ‬ ‫ػ٘ي‬ ‫وؽػ‬ ‫دسعخ‬ ‫هبب‬ ‫اهلل‬»(1).
ُ‫كنب‬:ٓ‫عغىد‬ ‫يف‬ ‫َقىه‬«ً‫األػِا‬ ‫س‬ ٕ‫عجؾب‬»‫صالالس‬
:‫َقىه‬ ‫ًب‬ّ‫وؤؽُب‬ ،‫رىل‬ ٍِ ‫ؤمضش‬ ‫ِّسٕب‬‫َنش‬ ‫ًب‬ّ‫وؤؽُب‬ ،‫ِاد‬‫ش‬ٍ«ٕ‫عاجؾب‬
ًِ‫األػ‬ ‫س‬»،‫رىل‬ ٍِ ‫ؤمضش‬ ‫ِّسٕب‬‫َنش‬ ‫ًب‬ّ‫وؤؽُب‬ ،‫ٍشاد‬ ‫صالس‬‫ًب‬ّ‫وؤؽُب‬
:‫َقىه‬«ٙ‫وحبٔذ‬ ًِ‫األػ‬ ‫س‬ ٕ‫عجؾب‬»ِ‫ػال‬ ‫اىصالؾُؾُت‬ ‫يف‬ ‫مَب‬
‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ُ‫مب‬ :‫قبىذ‬ ‫ػْهب‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ػبئشخ‬‫يف‬ ‫َقىه‬ ُ‫ؤ‬ ‫َنضش‬
:ٓ‫وعغىد‬ ٔ‫سمىػ‬«‫اؿلاش‬ ْ‫اُِاه‬ ،‫وحبٔذى‬ ‫سث٘ب‬ ْ‫اُِه‬ ‫عجؾبٗي‬
‫يل‬.»
ُ‫ومب‬:ٓ‫عغىد‬ ‫يف‬ ‫َقىه‬«‫إال‬ ٚ‫إُا‬ ‫ال‬ ،‫وحبٔذى‬ ‫عجؾبٗي‬
‫أٗذ‬»ِ‫ػ‬ ٌ‫ٍغي‬ ‫صؾُؼ‬ ‫يف‬ ‫رىل‬ ‫صت‬ ‫مَب‬.‫ػْهب‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ػبئشخ‬
‫َؼٍت‬ ‫عغذ‬ ‫وبرا‬ :‫قبه‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ؼبىت‬ ‫ؤيب‬ ِ‫ث‬ ٍ‫ػي‬ ِ‫ػ‬ ُٔ‫وك‬
(7
).ٌ‫ٍغي‬ ٓ‫سوا‬

22. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬25
‫اىْيب‬:‫قبه‬«٘ٓ‫آ‬ ‫وثي‬ ،‫عغذد‬ ‫ُي‬ ْ‫اُِه‬‫ذ‬،‫أعِٔذ‬ ‫وُي‬ ،
َّ‫وصى‬ ٚ‫خِو‬ ٌ‫ُِز‬ ٍ‫وعه‬ ‫عغذ‬َّ‫وشن‬ ،ٙ‫س‬‫اهلل‬ ‫رجبسى‬ ،ٙ‫وثصش‬ ٚ‫مسؼ‬
‫اخلبُوُت‬ ٖ‫أؽغ‬.»
‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ُ‫ؤ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ٕشَشح‬ ‫ؤيب‬ ِ‫ػ‬ ‫ًب‬‫ع‬َ‫ؤ‬ ٌ‫ٍغي‬ ‫وسوي‬
:ٓ‫عغىد‬ ‫يف‬ ‫َقىه‬ ُ‫مب‬«ِٚ‫وع‬ ٚ‫ده‬ ،ًِٚ ‫رٗيب‬ ‫يل‬ ‫اؿلش‬ ْ‫اُِه‬
ٙ‫وعش‬ ٚ‫وػالُٗز‬ ،ٙ‫وآخش‬ ُٚ‫وأو‬.»
‫اُغغذرُت‬ ‫ثُت‬ ‫اُذػبء‬
ٍ‫سظال‬ ‫ػجبط‬ ِ‫اث‬ ِ‫ػ‬ ‫اىزٕيب‬ ٔ‫وواكق‬ ،ٌ‫واحلبم‬ ٌ‫اىزشٍز‬ ‫سوي‬
َُّ‫ؤ‬ ‫ػْهَب‬ ‫اهلل‬‫اىْيب‬:‫اىغغذرُت‬ ‫ثُت‬ ‫َقىه‬ ُ‫مب‬«‫يل‬ ‫اؿلش‬ ْ‫اُِه‬
‫واسصهٍت‬ ٌ‫واٛذ‬ ‫واعّّين‬ ،‫واسمحٍت‬.»
‫اُذػبء‬ُِْ‫واُزغ‬ ‫األخَت‬ ‫اُزشهذ‬ ‫ثُت‬
‫اىْيب‬ ً‫ػي‬ ‫اىصالح‬ ‫ثؼذ‬ ُٔ‫ك‬ ُ‫اإلّغب‬ ‫َذػى‬ ُ‫ؤ‬ ‫َششع‬‫شبء‬ ‫دبب‬
ً‫ػيال‬ ‫واالقزصبس‬ ،‫واِخشح‬ ‫اىذُّب‬ ٌ‫خَت‬ ٍِ ‫كُغإه‬ ،‫اىذػىاد‬ ٍِ
.‫ؤكعو‬ ‫واىغْخ‬ ‫اىنزبة‬ ٍِ ‫اىذػىاد‬ ٍِ ‫ادلإصىس‬
‫اىْيب‬ ُ‫ؤ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ٕشَشح‬ ‫ؤيب‬ ِ‫ػ‬ ٌ‫ٍغي‬ ‫وسوي‬:‫قالبه‬
«‫اُزش‬ ٖٓ ًْ‫أؽذ‬ ‫كشؽ‬ ‫إرا‬‫ػزاة‬ ٖٓ :‫أسثغ‬ ٖٓ ‫ثبهلل‬ ‫كُِزؼىر‬ ‫هذ‬
‫كز٘اخ‬ ‫شش‬ ٖٓ‫و‬ ،‫وادلٔبد‬ ‫احملُب‬ ‫كز٘خ‬ ٖٓ‫و‬ ،ّّ‫اُو‬ ‫ػزاة‬ ٖٓ‫و‬ ْ٘‫عه‬
ٍ‫اُذعب‬ ‫ادلغُؼ‬.»
‫اىْيب‬ ُ‫ؤ‬ ‫ػْهب‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ػبئشخ‬ ِ‫ػ‬ ‫اىصؾُؾُت‬ ‫ويف‬ُ‫مالب‬
:‫اىصالح‬ ‫يف‬ ‫َذػى‬«‫وأػاىر‬ ،ّّ‫اُو‬ ‫ػزاة‬ ٖٓ ‫ثي‬ ‫أػىر‬ ٕ‫إ‬ ْ‫اُِه‬

23. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 26
ّ‫وادلـش‬ ‫ادلأمث‬ ٖٓ ‫ثي‬»‫ؤمض‬ ‫ٍب‬ :‫قبئو‬ ٔ‫ى‬ ‫كقبه‬‫ادلالإ‬ ٍِ ‫رغزؼُز‬ ‫ٍب‬ ‫ش‬
:‫كقبه‬ !ً‫وادلـش‬«‫ووػاذ‬ ‫كٌازة‬ ‫ؽاذس‬ ّ‫ؿاش‬ ‫إرا‬ َ‫اُشع‬ ٕ‫إ‬
‫كأخِق‬.»
‫وقبه‬:‫دلؼبر‬«ٕ‫أ‬ ‫صالح‬ ًَِّ ‫ُثش‬‫د‬ ‫يف‬ َّٖ‫رذػ‬ ‫كال‬ ‫ألؽجي‬ ‫إين‬
‫ػجبدري‬ ٖ‫ُغ‬‫ؽ‬‫و‬ ‫ٌُشى‬‫ش‬‫و‬ ‫ًِشى‬‫ر‬ ًِ‫ػ‬ ‫أػٍت‬ ْ‫اُِه‬ :ٍ‫روى‬.»
:ِ‫ٍىؼ‬ ‫مو‬ ‫يف‬ ٔ‫ث‬ ‫اىذػبء‬ ‫َغؾت‬ ‫وممب‬ :ٌ‫اىْىو‬ ‫قبه‬«‫إين‬ ْ‫اُِه‬
ً‫واُزو‬ ‫اذلذي‬ ‫أعأُي‬‫واُـٌت‬ ‫واُؼلبف‬.»
ّ‫اُغال‬ ‫ثؼذ‬ ‫اُذػبء‬
،‫اىصالالح‬ ‫ثؼذ‬ ‫اىزمش‬ ‫اعزؾجبة‬ ً‫ػي‬ ‫اىؼيَبء‬ ‫ؤمجغ‬ :ٌ‫اىْىو‬ ‫قبه‬
.‫صؾُؾخ‬ ‫ؤؽبدَش‬ ُٔ‫ك‬ ‫وعبءد‬
ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ؤٍبٍخ‬ ‫ؤيب‬ ِ‫ػ‬ ٌ‫اىزشٍز‬ ‫سوي‬‫قُو‬ : ‫قبه‬‫ىشعالىه‬
‫اهلل‬:‫قبه‬ ‫ؤمسغ؟‬ ‫اىذػبء‬ ٌّ‫ؤ‬ :«‫ودثاش‬ ،‫اِخاش‬ َ‫اُُِا‬ ‫عىف‬
‫ادلٌزىثبد‬ ‫اُصِىاد‬.»
َ ‫اىصالح‬ ‫ودثش‬‫ٍالب‬ ً‫ػيال‬ ‫َؽيق‬ ‫مَب‬ ،ً‫اىغال‬ ‫ثؼذ‬ ‫ٍب‬ ً‫ػي‬ ‫ؽيق‬
ٔ‫ؼشكال‬ ‫ٕى‬ ‫اىشٍء‬ ‫دثش‬ َُّ‫كة‬ ،ٔ‫قجي‬ ‫ٍب‬ ً‫ػي‬ ٔ‫بؼالق‬ ‫اىـبىت‬ ُ‫ؤ‬ ‫برا‬ ،ٔ‫قجي‬
‫اىْيب‬ ِ‫ػ‬ ‫وسد‬ ِ‫وىن‬ ،ٔ‫ث‬ ‫ادلزصو‬‫َقىذل‬ ُ‫مب‬ ‫ودػىاد‬ ‫ؤرمبس‬‫ب‬‫ثؼذ‬
:‫رىل‬ َِ‫ك‬ ‫اىصالح‬
«‫اهلل‬ ‫أعزـلش‬ ،‫اهلل‬ ‫أعزـلش‬ ،‫اهلل‬ ‫أعزـلش‬.»
«‫رجبسًذ‬ ّ‫اُغال‬ ‫وٓ٘ي‬ ّ‫اُغال‬ ‫أٗذ‬ ْ‫اُِه‬ٍ‫اجلاال‬ ‫را‬ ‫َاب‬
ّ‫واإلًشا‬».

24. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬27
«‫وٛى‬ ‫احلٔذ‬ ُٚ‫و‬ ‫ادلِي‬ ُٚ ،ُٚ ‫ششَي‬ ‫ال‬ ٙ‫ؽذ‬ ‫و‬ ‫اهلل‬ َّ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬
،‫اهلل‬ ‫اهلل‬ ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬ ،‫ثبهلل‬ َّ‫إال‬ ‫هىح‬ ‫وال‬ ٍ‫ؽى‬ ‫ال‬ ،‫هذَش‬ ٍ‫ء‬ٍ‫ش‬ ًَِّ ًِ‫ػ‬
ٚ‫إُا‬ ‫ال‬ ،ٖ‫احلغ‬ ‫اُض٘بء‬ ُٚ‫و‬ َ‫اُلع‬ ُٚ‫و‬ ‫اُ٘ؼٔخ‬ ُٚ ،ٙ‫إَب‬ َّ‫إال‬ ‫ٗؼجذ‬ ‫وال‬
ٌُ‫ا‬ ٙ‫ًش‬ ‫وُى‬ َٖ‫اُذ‬ ُٚ ‫سلِصُت‬ ‫اهلل‬ ‫إال‬ٕ‫بكشو‬.»
«‫ال‬‫اهلل‬ ‫بال‬ ٔ‫بى‬‫وٕالى‬ ‫احلَذ‬ ٔ‫وى‬ ،‫ادليل‬ ٔ‫ى‬ ٔ‫ى‬ ‫ششَل‬ ‫ال‬ ٓ‫وؽذ‬
،‫ٍْؼذ‬ ‫دلب‬ ‫ًب‬ُ‫ٍؼؽ‬ ‫وال‬ ‫ؤػؽُذ‬ ‫دلب‬ ‫ٍبّغ‬ ‫ال‬ ٌ‫اىيه‬ ‫قذَش‬ ‫شٍء‬ ‫مو‬ ً‫ػي‬
‫اجلذ‬ ‫ٍْل‬ ‫اجلذ‬ ‫را‬ ‫َْلغ‬ ‫وال‬.»
«‫اهلل‬ ‫بال‬ ٔ‫بى‬ ‫ال‬ ‫وصالصُت‬ ‫ًب‬‫ص‬‫صال‬ ّّ‫ؤم‬ ‫واهلل‬ ،‫هلل‬ ‫واحلَذ‬ ،‫اهلل‬ ُ‫عجؾب‬
َ‫احل‬ ٔ‫وى‬ ‫ادليل‬ ٔ‫ى‬ ،ٔ‫ى‬ ‫ششَل‬ ‫ال‬ ٓ‫ؽذ‬ ‫و‬‫شالٍء‬ ‫مالو‬ ً‫ػي‬ ‫وٕى‬ ‫ذ‬
‫قذَش‬.»
ٌُ‫اىشؽ‬ ِ‫اىشمح‬ ‫اهلل‬ ٌ‫ثغ‬َُِْ * ُ‫ذ‬ََّٔ‫اُص‬ َُُِّٚ‫ا‬ * ْ‫ذ‬َ‫ؽ‬َ‫أ‬ َُُِّٚ‫ا‬ َ‫ى‬ُٛ َُْ‫ه‬
ْ‫ذ‬َ‫ؽ‬َ‫أ‬ ‫ّا‬‫ى‬ُ‫ل‬ًُ َُُٚ ٌََُِٖ ََُِْ‫و‬ * ِ‫ذ‬َُ‫ُى‬َ ََُِْ‫و‬ ِ‫ذ‬ََِِ.
:ٌُ‫اىشؽ‬ ِ‫اىشمح‬ ‫اهلل‬ ٌ‫ثغ‬‫َب‬ٓ ِّ‫َش‬‫ش‬ ِِٖٓ * ِ‫ن‬ََِ‫ل‬ُْ‫ا‬ ِّ‫َة‬‫ش‬ِ‫ث‬ ُ‫ر‬‫ُى‬‫ػ‬َ‫أ‬ َُْ‫ه‬
َ‫ؿ‬ ِّ‫َش‬‫ش‬ َِِٖٓ‫و‬ * َ‫ن‬ََِ‫خ‬* ِ‫ذ‬َ‫و‬ُ‫ؼ‬ُْ‫ا‬ ٍِ‫ك‬ ِ‫د‬‫َب‬‫ص‬‫َّب‬‫َّل‬ُ٘‫ا‬ ِّ‫َش‬‫ش‬ َِِٖٓ‫و‬ * َ‫ت‬َ‫ه‬َ‫و‬ ‫َا‬‫ر‬ِ‫إ‬ ٍ‫ن‬ِ‫ع‬‫ب‬
َ‫ذ‬َ‫غ‬َ‫ؽ‬ ‫َا‬‫ر‬ِ‫إ‬ ٍ‫ذ‬ِ‫ع‬‫َب‬‫ؽ‬ ِّ‫َش‬‫ش‬ َِِٖٓ‫و‬.
ُِِْ‫ؽ‬َّ‫اُش‬ َِِٖٔ‫ؽ‬َّ‫اُش‬ َُِِّٚ‫ا‬ ِِْ‫غ‬ِ‫ث‬
ِّ‫َاش‬‫ش‬ ِِٖٓ * ِ‫ط‬‫َّب‬ُ٘‫ا‬ َُِِٚ‫إ‬ * ِ‫ط‬‫َّب‬ُ٘‫ا‬ ِ‫ي‬َِِٓ * ِ‫ط‬‫َّب‬ُ٘‫ا‬ ِّ‫َة‬‫ش‬ِ‫ث‬ ُ‫ر‬‫ُى‬‫ػ‬َ‫أ‬ َُْ‫ه‬
َُ ٌِ‫ز‬َُّ‫ا‬ * ِ‫ط‬‫َّب‬َ٘‫خ‬ُْ‫ا‬ ِ‫ط‬‫َا‬‫ى‬ِ‫ع‬َ‫ى‬ُْ‫ا‬ِ‫خ‬َِّ٘‫غ‬ُْ‫ا‬ َِٖٓ * ِ‫ط‬‫َّب‬ُ٘‫ا‬ ِ‫س‬‫ُو‬‫ذ‬ُ‫ص‬ ٍِ‫ك‬ ُ‫ط‬ِ‫ى‬ِ‫ع‬َ‫ى‬
ِ‫ط‬‫َّب‬ُ٘‫َا‬‫و‬
ٍ‫اىنشع‬ ‫آَخ‬ ‫َقشؤ‬ُُٙ‫ز‬ُ‫خ‬ْ‫أ‬َ‫ر‬ ‫َب‬ُ ُّ‫ُّى‬َُ‫و‬ُْ‫ا‬ ٍَُّ‫ؾ‬ُْ‫ا‬ َ‫ى‬ُٛ ‫َّب‬ُِ‫إ‬ ََُِٚ‫إ‬ ‫َب‬ُ َُُِّٚ‫ا‬

25. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 28
ٌِ‫ز‬‫َّا‬ُ‫ا‬ ‫َا‬‫ر‬ ِٖ‫َا‬ٓ ِ‫ض‬ِ‫س‬َ‫أ‬ُْ‫ا‬ ٍِ‫ك‬ ‫َب‬َٓ‫و‬ ِ‫د‬‫َا‬‫و‬‫َب‬َّٔ‫اُغ‬ ٍِ‫ك‬ ‫َب‬ٓ َُُٚ ِّْ‫ى‬َٗ ‫َب‬َُ‫و‬ ‫َخ‬ِ٘‫ع‬
َُِّ‫إ‬ َُٙ‫ذ‬ِِ٘‫ػ‬ ُ‫غ‬َ‫ل‬ِ‫ش‬َََٕ‫ُى‬‫ؽ‬ُِ‫ؾ‬َُ ‫َب‬َُ‫و‬ ُِْ‫ه‬َ‫ل‬َِْ‫خ‬ ‫َب‬َٓ‫و‬ ِِْ‫ه‬َِ‫ذ‬ََِ‫أ‬ ََُِٖ‫ث‬ ‫َب‬ٓ َُِِْ‫ؼ‬ََ ِِْٚٗ‫ر‬ِ‫ئ‬ِ‫ث‬ ‫ب‬
‫َب‬َُ‫و‬ َ‫ض‬ِ‫س‬َ‫أ‬ُْ‫َا‬‫و‬ ِ‫د‬‫َا‬‫و‬‫َب‬َّٔ‫اُغ‬ ُُُِّٚ‫ع‬ِ‫ش‬ًُ َ‫غ‬ِ‫ع‬َ‫و‬ َ‫ء‬‫َب‬‫ش‬ ‫َب‬ِٔ‫ث‬ ‫َّب‬ُِ‫إ‬ ِِِِْٚٔ‫ػ‬ ِِٖٓ ٍ‫ء‬ٍَِ‫ش‬ِ‫ث‬
ُُِْ‫ظ‬َ‫ؼ‬ُْ‫ا‬ ٍَُِِّ‫ؼ‬ُْ‫ا‬ َ‫ى‬َُٛ‫و‬ ‫َب‬ُٔ‫ه‬ُ‫ظ‬ْ‫ل‬ِ‫ؽ‬ ُُٙ‫د‬‫ُى‬‫ئ‬ََ.
ٔ‫ى‬ ‫ششَل‬ ‫ال‬ ٓ‫وؽذ‬ ‫اهلل‬ ‫بال‬ ٔ‫بى‬ ‫ال‬ٍ‫حيُال‬ ‫احلَالذ‬ ٔ‫وى‬ ‫ادليل‬ ٔ‫ى‬ ،
‫ادلـالشة‬ ‫صالالح‬ ‫ثؼذ‬ ‫ٍشاد‬ ‫ػشش‬ ‫قذَش‬ ‫شٍء‬ ‫مو‬ ً‫ػي‬ ‫وٕى‬ ‫وديُذ‬
.‫واىصجؼ‬
«‫ثؼالذ‬ ً‫ال‬‫ٍزقج‬ ً‫ال‬َ‫وػ‬ ‫ًب‬‫ج‬ُ‫ؼ‬ ‫ًب‬‫ق‬‫وسص‬ ‫ًب‬‫ؼ‬‫ّبك‬ ‫ًب‬َ‫ػي‬ ‫ؤعإىل‬ ‫بين‬ ٌ‫اىيه‬
‫اىلغش‬ ‫صالح‬ ٍِ ً‫اىغال‬.»
‫اُزغجُؼ‬ َ‫كع‬
‫واُزٌجَت‬ َُِ‫واُزه‬ ‫واُزؾُٔذ‬
‫قبه‬:‫قبه‬ ٍِ«‫ٓش‬ ‫ٓبئخ‬ ّ‫َى‬ ‫يف‬ ٙ‫وحبٔذ‬ ‫اهلل‬ ٕ‫عجؾب‬‫ؽؽذ‬ ‫ح‬
‫اُجؾش‬ ‫صثذ‬ َ‫ٓض‬ ‫ًبٗذ‬ ‫وُى‬ ٙ‫خؽبَب‬»(1).
:‫ص‬ ‫وقبه‬«ٚ‫ُا‬ ،ٚ‫ُا‬ ‫ششَي‬ ‫ال‬ ٙ‫وؽذ‬ ‫اهلل‬ ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬ ٍ‫هب‬ ٖٓ
ًٖٔ ٕ‫ًب‬ ،‫ٓشاس‬ ‫ػشش‬ ‫هذَش‬ ‫شٍء‬ ًَ ًِ‫ػ‬ ‫وٛى‬ ‫احلٔذ‬ ُٚ‫و‬ ‫ادلِي‬
َُ‫إمسبػ‬ ‫وُذ‬ ٖٓ ‫أٗلظ‬ ‫أسثؼخ‬ ‫أػزن‬»(2).
:‫ص‬ ‫وقبه‬«‫يف‬ ٕ‫صوُِزاب‬ ،ٕ‫اُِغاب‬ ً‫ػِا‬ ٕ‫خلُلزب‬ ٕ‫ًِٔزب‬
‫اُشمح‬ ‫إىل‬ ٕ‫ؽجُجزب‬ ،ٕ‫ادلُضا‬‫اهلل‬ ٕ‫عاجؾب‬ ٙ‫وحبٔاذ‬ ‫اهلل‬ ٕ‫عجؾب‬ ،ٖ
(7
)( ٌ‫اىجخبس‬7/768( ٌ‫وٍغي‬ )4/2077.)
(2
)( ٌ‫اىجخبس‬7/67( ٔ‫ثيلظ‬ ٌ‫وٍغي‬ )4/2077.)

26. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬29
ُْ‫اُؼظ‬»(1).
‫قبه‬« :‫اهلل‬ ‫إال‬ ٚ‫إُا‬ ‫وال‬ ‫هلل‬ ‫واحلٔذ‬ ‫اهلل‬ ٕ‫عجؾب‬ ٍ‫أهى‬ ٕ‫أل‬
‫اُشٔظ‬ ُِٚ‫ػ‬ ‫ؼِؼذ‬ ‫َّب‬‫شل‬ َّ‫إيل‬ ُّ‫أؽت‬ ،ًّّ‫أ‬ ‫واهلل‬»(2).
‫وقبه‬« :‫ؽغ٘خ؟‬ ‫أُق‬ ّ‫َى‬ ًََّ ‫ٌَغت‬ ٕ‫أ‬ ًْ‫أؽذ‬ ‫أَؼغض‬»
:‫قالبه‬ ‫ؽغْخ؟‬ ‫ؤىق‬ ‫ؤؽذّب‬ ‫َنغت‬ ‫مُق‬ :ٔ‫عيغبئ‬ ٍِ ‫عبئو‬ ٔ‫كغإى‬
«‫ُغ‬َ‫أُاق‬ ٚ‫ػ٘ا‬ ّ‫ػ‬‫حي‬ ‫أو‬ ‫ؽغ٘خ‬ ‫أُق‬ ُٚ ‫َت‬‫ز‬ٌُُ‫ك‬ ‫رغجُؾخ‬ ‫ٓبئخ‬ ‫جؼ‬
‫خؽُئخ‬»(3)
.
:‫قبه‬ ٍِ«‫يف‬ ‫ةِاخ‬ ٚ‫ُا‬ ‫ُاشط‬‫ؿ‬ ٙ‫وحبٔذ‬ ُْ‫اُؼظ‬ ‫اهلل‬ ٕ‫عجؾب‬
‫اجل٘خ‬»(4).
‫وقبه‬« :‫ً٘ىص‬ ٖٓ ‫ًًت‬ ًِ‫ػ‬ ‫ُّي‬ُ‫أد‬ ‫أال‬ ‫هُظ‬ ٖ‫ث‬ ‫اهلل‬ ‫ػجذ‬ ‫َب‬
‫اجل٘خ؟‬»:‫قبه‬ ‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ‫َب‬ ً‫ثي‬ :‫كقيذ‬«‫إال‬ ‫هاىح‬ ‫وال‬ ٍ‫ؽى‬ ‫ال‬ َ‫ه‬
‫ثبهلل‬.»
‫قبه‬« :ُّ‫أؽت‬‫واحلٔاذ‬ ،‫اهلل‬ ٕ‫عجؾب‬ :‫أسثغ‬ ‫اهلل‬ ‫إىل‬ ّ‫اٌُال‬
‫ثذأد‬ َّٖ‫ِّه‬َ‫ثأ‬ ‫ُّى‬‫َعش‬ ‫ال‬ ،ًّّ‫أ‬ ‫واهلل‬ ،‫اهلل‬ ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫وال‬ ،‫هلل‬»(5).
‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ‫بىل‬ ‫ؤػشايب‬ ‫عبء‬‫قالبه‬ :ٔ‫ؤقىى‬ ‫ًب‬ٍ‫مال‬ ‫ٍَِّت‬‫ػي‬ ‫كقبه‬
«‫هلل‬ ‫واحلٔذ‬ ‫ّا‬‫َت‬‫ًج‬ ًّّ‫أ‬ ‫اهلل‬ ،ُٚ ‫ششَي‬ ‫ال‬ ٙ‫وؽذ‬ ‫اهلل‬ ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬ :َ‫ه‬
(7
)( ٌ‫اىجخبس‬7/768( ٌ‫وٍغي‬ )4/2072.)
(2
)( ٌ‫ٍغي‬4/2072.)
(1
)( ٌ‫ٍغي‬4/2071.)
(4
).‫اىزٕيب‬ ٔ‫وواكق‬ ٔ‫وصؾؾ‬ ،ٌ‫واحلبم‬ ٌ‫اىزشٍز‬ ٔ‫ؤخشع‬
(5
)( ٌ‫ٍغي‬1/7685.)

27. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 10
ِّ‫سة‬ ‫اهلل‬ ٕ‫وعجؾب‬ ‫ّا‬‫َت‬‫ًض‬‫اُؼضَض‬ ‫ثبهلل‬ َّ‫إال‬ ‫هىح‬ ‫وال‬ ٍ‫ؽى‬ ‫ال‬ ،‫اُؼبدلُت‬
ٌُْ‫احل‬»:‫قبه‬ ‫يل؟‬ ‫كَب‬ ‫ىشيب‬ ‫كهاالء‬ ‫قبه‬«،‫يل‬ ‫اؿلاش‬ ْ‫اُِاه‬ :َ‫ه‬
‫واسصهٍت‬ ‫واٛذين‬ ‫واسمحٍت‬»(1)
.
«‫اهلل‬ ‫إال‬ ُٚ‫إ‬ ‫ال‬ ‫اُزًش‬ َ‫وأكع‬ ،‫هلل‬ ‫احلٔذ‬ ‫اُذػبء‬ َ‫أكع‬ َّٕ‫إ‬.»
«‫إال‬ ٚ‫إُا‬ ‫وال‬ ،‫هلل‬ ‫احلٔذ‬ ‫و‬ ،‫اهلل‬ ٕ‫عجؾب‬ :‫اُصبحلبد‬ ‫اُجبهُبد‬
‫واهلل‬ ،‫اهلل‬‫ثبهلل‬ ‫إال‬ ‫هىح‬ ‫وال‬ ٍ‫ؽى‬ ‫وال‬ ،ًّّ‫أ‬.»
‫واُزىثخ‬ ‫االعزـلبس‬
‫اهلل‬ ‫سعىه‬ ‫قبه‬« :‫يف‬ ٚ‫إُُا‬ ‫وأراىة‬ ‫اهلل‬ ‫ألعزـلش‬ ‫إين‬ ‫واهلل‬
‫َّح‬‫ٓش‬ ‫عجؼُت‬ ٖٓ ‫أًضش‬ ّ‫اُُى‬»(2).
:‫ص‬ ‫وقبه‬«ّ‫اُُاى‬ ‫يف‬ ‫أرىة‬ ‫كئين‬ ،‫اهلل‬ ‫إىل‬ ‫رىثىا‬ ‫اُ٘بط‬ ‫أَهب‬ ‫َب‬
‫ٓشح‬ ‫ٓبئخ‬ ُُٚ‫إ‬»(3).
‫وقبه‬« :‫إ‬ ‫ال‬ ُْ‫اُؼظ‬ ‫اهلل‬ ‫اعزـلش‬ ٍ‫هب‬ ٍٖٓ‫احلا‬ ‫ٛى‬ ‫إال‬ ُٚ
‫اُضؽق‬ ٖٓ ‫كش‬ ٕ‫ًب‬ ٕ‫وإ‬ ُٚ ‫اهلل‬ ‫ؿلش‬ ُُٚ‫إ‬ ‫وأرىة‬ ،ّ‫اُوُى‬»(4).
‫وقبه‬« :ّ‫اُُاى‬ ‫يف‬ ‫اهلل‬ ‫ألعزـلش‬ ‫وإين‬ ‫هِيب‬ ًِ‫ػ‬ ٕ‫ُـب‬ُُ ٚٗ‫إ‬
‫ٓشح‬ ‫ٓبئخ‬ ‫واُُِِخ‬.»
(7
)( ٌ‫ٍغي‬4/2072.)
(2
)( ‫اىلزؼ‬ ‫ٍغ‬ ٌ‫اىجخبس‬77/707.)
(1
)( ٌ‫ٍغي‬4/2076.)
(4
).ٌ‫واحلبم‬ ٌ‫واىزشٍز‬ ،‫داود‬ ‫ؤثى‬ ٔ‫ؤخشع‬

28. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬17
‫اُصالح‬ ‫ربسى‬ ٌْ‫ؽ‬
ٙ‫آثابء‬ َّٕ‫أ‬ ْ‫اُؼِا‬ ‫ٓغ‬ ٍِ‫ُص‬َ ‫ال‬ ‫وٛى‬ ‫ٓبد‬ ٖٓ ٌْ‫ؽ‬ ‫ٓب‬ :‫ط‬
َُ‫اُزـغا‬ ‫ٗبؽُخ‬ ٖٓ ٚ‫ٓؼبِٓز‬ ٕ‫رٌى‬ ‫وًُق‬ ،ٕ‫ٓغِٔى‬‫واُازٌلُت‬
‫ػُِٚ؟‬ ْ‫واُزشؽ‬ ‫واُذػبء‬ ٖ‫واُذك‬ ‫واُصالح‬
:‫ط‬ٌ‫احلنال‬ ٌ‫َؼي‬ ٔ‫وٍضي‬ ،ٍِّ‫َصي‬ ‫ال‬ ‫وٕى‬ ‫َّلُت‬‫ي‬‫ادلن‬ ٍَِ ‫ٍبد‬ ٍَِ
‫ٍقالبثش‬ ‫يف‬ َِ‫ك‬‫ُذ‬َ ‫وال‬ ،ُٔ‫ػي‬ ًَّ‫ُصي‬َ ‫وال‬ ‫ِو‬‫غ‬‫ُـ‬َ ‫ال‬ ‫مبكش‬ ‫كهى‬ ٍ‫اىششػ‬
‫يف‬ ‫ادلغيَُت‬ ‫ٍبه‬ ‫ىجُذ‬ ٔ‫ٍبى‬ ‫ثو‬ ،ُ‫ادلغيَى‬ ٔ‫ؤقبسث‬ ٔ‫َشص‬ ‫وال‬ ،‫ادلغيَُت‬
‫اىؼيَبء‬ ‫قىيل‬ ِّ‫ؤصؼ‬..ِّ‫اىْيب‬ ‫ىقىه‬:‫اىصالؾُؼ‬ ‫احلذَش‬ ‫يف‬«‫ثاُت‬
‫اُصالح‬ ‫رشى‬ ‫واُششى‬ ‫اٌُلش‬ ‫وثُت‬ َ‫اُشع‬»(1)
.ٔ‫وىقىى‬« :‫اُؼهذ‬
‫ًلش‬ ‫كوذ‬ ‫رشًهب‬ ٖٔ‫ك‬ ،‫اُصالح‬ ْ‫وثُ٘ه‬ ‫ثُ٘٘ب‬ ٌ‫اُز‬»ً‫اإلٍالب‬ ٔ‫ؤخشع‬
ٔ‫ػْال‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ثشَذح‬ ‫ؽذَش‬ ٍِ ‫صؾُؼ‬ ‫ثةعْبد‬ ِْ‫اىغ‬ ‫وؤٕو‬ ‫ؤمحذ‬
‫َشمح‬ ‫اجليُو‬ ٍ‫اىزبثؼ‬ ٍ‫اىؼقُي‬ ‫شقُق‬ ِ‫ث‬ ‫اهلل‬ ‫ػجذ‬ ‫وقبه‬:‫اهلل‬ ٔ«ُ‫مالب‬
‫اىْيب‬ ‫ؤصؾبة‬‫اىصالح‬ ‫بال‬ ‫ملش‬ ٔ‫رشم‬ ‫ًب‬‫ئ‬ُ‫ش‬ ُ‫َشو‬ ‫ال‬.»
‫رشمهالب‬ َُِ‫كال‬ ‫وٕزا‬ ،‫مضَتح‬ ‫ادلؼٌت‬ ‫ٕزا‬ ‫يف‬ ‫واِصبس‬ ‫واألؽبدَش‬
‫ُشرالذ‬ٍ ٌ‫ش‬‫مبك‬ ‫كهى‬ ‫وعىهبب‬ ‫عؾذ‬ ٍِ ‫ؤٍب‬ ،‫وعىهبب‬ ‫جيؾذٕب‬ ‫ومل‬ ً‫ال‬‫مغ‬
.ٌ‫اىؼي‬ ‫ؤٕو‬ ‫مجُغ‬ ‫ػْذ‬ ً‫اإلعال‬ ِ‫ػ‬
‫صالشا‬ ٌ‫هبال‬ ‫وَغيل‬ ،‫ادلغيَُت‬ ‫ؤؽىاه‬ ‫َصيؼ‬ ُ‫ؤ‬ ‫اهلل‬ ‫ّغإه‬ٔ‫ؼ‬
‫رلُت‬ ‫مسُغ‬ ّٔ‫ب‬ .ٌُ‫ادلغزق‬(2)
.
(7
)ٌ‫ٍغي‬(4/2075.ٔ‫صؾُؾ‬ ‫يف‬ ٌ‫ٍغي‬ ً‫اإلٍب‬ ٔ‫ؤخشع‬ .ً‫وَـش‬ ً‫َـؽ‬ ٌ‫ؤ‬ :ُ‫وىُـب‬ )
(2
).‫ثبص‬ ِ‫اث‬ ‫اىشُخ‬ ‫مسبؽخ‬

29. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 12
‫اُشهُوخ؟‬ ‫اُضُبة‬ ‫يف‬ ‫اُصالح‬ ٌْ‫ؽ‬ ‫ٓب‬ :‫ط‬
:‫ط‬‫اىضى‬ ُ‫مب‬ ‫برا‬ّٔ‫كة‬ ‫ًب‬‫ق‬ُ‫سق‬ ‫ؤو‬ ‫ًب‬‫ك‬‫شلب‬ ّٔ‫ىنى‬ ‫اىجششح‬ ‫َغزش‬ ‫ال‬ ‫ة‬
‫بصاس‬ ‫ؤو‬ ‫عالشاوَو‬ ٔ‫ربز‬ ُ‫رنى‬ ُ‫ؤ‬ ‫بال‬ ‫اىشعو‬ ٍِ ُٔ‫ك‬ ‫اىصالح‬ ّ‫ؼ‬‫رص‬ ‫ال‬
‫ٍضالو‬ ‫يف‬ ‫صالهتب‬ ‫رصؼ‬ ‫كال‬ ‫ادلشؤح‬ ‫وؤٍب‬ ..‫واىشمجخ‬ ‫اىغشح‬ ‫ثُت‬ ‫ٍب‬ ‫َغزش‬
‫ب‬ ‫ٕزا‬‫اىقصالَتح‬ ‫اىغشاوَو‬ ‫ؤٍب‬ ..ٔ‫مي‬ ‫ثذهنب‬ ‫َغزش‬ ‫ٍب‬ ٔ‫ربز‬ ُ‫َنى‬ ُ‫ؤ‬ ‫ال‬
‫ٍضالو‬ ‫يف‬ ً‫صي‬ ‫برا‬ ‫ىيشعو‬ ٍ‫وَْجـ‬ ..ٍ‫رنل‬ ‫كال‬ ‫ادلزمىس‬ ‫اىضىة‬ ‫ربذ‬
‫ؤو‬ ‫ادلْنالجُت‬ ‫َغزش‬ ‫آخش‬ ‫شٍء‬ ‫ؤو‬ "‫"كُْيخ‬ ُٔ‫ػي‬ ُ‫رنى‬ ُ‫ؤ‬ ‫اىضىة‬ ‫ٕزا‬
‫اىْيب‬ ‫ىقىه‬ ‫ؤؽذمهب‬« :‫ُُظ‬ ‫اُىاؽذ‬ ‫اُضىة‬ ‫يف‬ ًْ‫أؽذ‬ َِّ‫َص‬ ‫ال‬
‫شٍء‬ ٚ‫ػبرو‬ ًِ‫ػ‬»(1)
.
‫ُذ‬‫ر‬ ‫مب‬‫اجلٔبػخ؟‬ ‫صالح‬ ‫سى‬
‫األخاَت‬ ‫اُزشهذ‬ ‫يف‬ ‫اجلٔبػخ‬ ‫صالح‬ ٍِ‫ادلص‬ ‫حلن‬ ‫إرا‬ َٛ :‫ط‬
‫ال؟‬ ّ‫أ‬ ‫اجلٔبػخ‬ ‫صالح‬ ‫أعش‬ ُٚ ‫حيغت‬
:‫ط‬‫اىْيب‬ ‫ىقىه‬ ‫ثشمؼخ‬ ‫بال‬ ‫رذسك‬ ‫ال‬ ‫اجلَبػخ‬« :‫أدسى‬ ٖ‫ٓا‬
‫اُصالح‬ ‫أدسى‬ ‫كوذ‬ ‫اُصالح‬ ‫يف‬ ‫سًؼخ‬»‫ؤعش‬ ٔ‫كي‬ ‫ُزس‬‫ؼ‬‫ى‬ ‫ِش‬‫خ‬‫رإ‬ ٍِ ِ‫وىن‬
‫اىْيب‬ ‫ىقىه‬ ،ٓ‫وحنى‬ ‫مبدلشض‬ ‫اجلَبػخ‬« :‫ٓاش‬ ‫إرا‬‫أو‬ َ‫اُشعا‬ ‫ض‬
ُْ‫ٓو‬ ‫صؾُؼ‬ ‫وٛى‬ َٔ‫َؼ‬ ٕ‫ًب‬ ‫ٓب‬ ُٚ ‫اهلل‬ ‫ًزت‬ ‫عبكش‬»(2)
.
ٍِ‫ادلص‬ ‫أٗق‬ ٖٓ ّ‫اُذ‬ ‫خشوط‬
‫َصٍِ؟‬ ‫وٛى‬ ٕ‫اإلٗغب‬ ‫أٗق‬ ٖٓ ّ‫اُذ‬ ‫خشط‬ ‫إرا‬ ٌْ‫احل‬ ‫ٓب‬ :‫ط‬
(7
).‫ثبص‬ ِ‫اث‬ ‫اىشُخ‬ ‫مسبؽخ‬ ً‫ػي‬ ‫ٍزلق‬
(2
).‫ثبص‬ ِ‫اث‬ ‫اىشُخ‬ ‫مسبؽخ‬

30. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬11
:‫ط‬ُ‫مالب‬ ُ‫وب‬ ..ٓ‫وحنى‬ ‫دبْذَو‬ ٔ‫وؤصاى‬ ْٔ‫ػ‬ ٍ‫ػل‬ ً‫ال‬ُ‫قي‬ ُ‫مب‬ ‫برا‬
ٍِ ‫ًب‬‫ع‬‫خشو‬ ‫اىىظىء‬ ‫بػبدح‬ ٔ‫ى‬ ‫وششع‬ ٍْٔ ‫ورْظق‬ ‫اىصالح‬ ‫قؽغ‬ ‫ًا‬‫َت‬‫مض‬
‫اىؼ‬ ‫خالف‬‫ًب‬‫ص‬‫ؽذ‬ ‫ؤؽذس‬ ‫ىى‬ ‫مَب‬ ،‫ؤوذلب‬ ٍِ ‫اىصالح‬ ‫َغزإّق‬ ،‫يَبء‬
‫َقؽالغ‬ ٔ‫كةّال‬ ،‫واىجىه‬ ‫اىشَؼ‬ ‫مخشوط‬ :‫اىصالح‬ ‫ؤصْبء‬ ‫يف‬ ُٔ‫ػي‬ ‫ًب‬‫ؼ‬َ‫رل‬
‫اىزىكُق‬ ‫ويل‬ ‫واهلل‬ ،‫اىصالح‬ ‫وَؼُذ‬ ‫َزىظإ‬ ،‫اىصالح‬(1)
.
ّ‫اُ٘ى‬ ‫ثغجت‬ ‫اُصالح‬ ‫رأخَت‬
‫مث‬ ّ‫اُ٘اى‬ ‫ثغجت‬ ‫ادلـشة‬ ‫صالح‬ ‫رلىرٍت‬ ‫ٓب‬ ‫ّا‬‫َت‬‫ًض‬ ‫كزبح‬ ‫أٗب‬ :‫ط‬
‫اُص‬ ‫يف‬ ‫أهعُهب‬‫رُي؟‬ ‫يف‬ ٌْ‫احل‬ ‫كٔب‬ ‫ِّش‬‫ٓزأخ‬ ٍ‫ذ‬‫وه‬ ‫يف‬ ‫أو‬ ‫جبػ‬
:‫ط‬‫خيالشط‬ ‫ؽىت‬ ‫اىصالح‬ ‫يف‬ ُ‫َزهبو‬ ُ‫ؤ‬ ُ‫ذ‬‫ألؽ‬ ‫جيىص‬ ‫ال‬ ّٔ‫ؤ‬ ٌ‫احلن‬
ٔ‫َىقظال‬ ٍِ ‫ِّو‬‫َىم‬ ُ‫ؤ‬ ّٔ‫ثةٍنب‬ ّٔ‫كة‬ ‫ًب‬َ‫ّبئ‬ ُ‫اإلّغب‬ ُ‫مب‬ ‫وبرا‬ ،‫وقزهب‬
‫وال‬ ‫ادلـشة‬ ‫صالح‬ ‫ِش‬‫خ‬‫را‬ ُ‫ؤ‬ ِ‫دين‬ ‫وال‬ ،‫رىل‬ ٍِ ِ‫ذ‬‫ث‬ ‫وال‬ ،ٍِّ‫َصي‬ ‫ؽىت‬
‫ر‬ ُ‫ؤ‬ ‫اىىاعت‬ ‫ثو‬ ،‫اىلغش‬ ‫بىل‬ ‫اىؼشبء‬ً‫كؼيال‬ .‫وقزهب‬ ‫يف‬ ‫اىصالح‬ ًَّ‫صي‬
‫ؼشؤد‬ ُ‫ؤ‬ ‫كشض‬ ‫وىى‬ ،‫َىقظىٕب‬ ُ‫ؤ‬ ً‫ػي‬ ‫ؤٕيهب‬ ‫ربشض‬ ُ‫ؤ‬ ‫اىلزبح‬ ٓ‫ٕز‬
‫ادلـشة‬ ‫وصيذ‬ ٌُ‫ػظ‬ ً‫ّى‬ ‫كُهب‬ ُ‫ومب‬ ‫اىؼىاسض‬ ٍِ ‫ػبسض‬ ‫ؤو‬ ‫ؽبعخ‬
‫ٍالغ‬ ‫بال‬ ً‫رقالى‬ ‫ال‬ ‫ؽىت‬ ً‫اىْى‬ ‫كغُـيجهب‬ ‫اىؼشبء‬ ‫رصو‬ ‫مل‬ ُ‫ب‬ ‫وخبكذ‬
‫ادلـ‬ ‫ٍغ‬ ‫اىؼشبء‬ ‫ذبَغ‬ ُ‫ؤ‬ ‫احلبه‬ ٓ‫ٕز‬ ‫يف‬ ‫ػيُهب‬ ‫ؽشط‬ ‫ال‬ ّٔ‫كة‬ ‫اىلغش‬‫شة‬
‫ػْالذ‬ ‫بال‬ ُ‫َنالى‬ ‫ال‬ ‫وٕالزا‬ ،‫وقزهب‬ ِ‫ػ‬ ‫اىؼشبء‬ ‫صالح‬ ‫رلىد‬ َّ‫ىئال‬
‫ػقالت‬ ‫مبّالذ‬ ‫ؤو‬ ،‫ٍزؼذدح‬ ٍ‫ه‬‫ىيُب‬ ‫عهشد‬ ‫مبّذ‬ ‫ىى‬ ‫مَب‬ ‫اىؼىاسض‬
.]‫ػضَُُت‬ ِ‫اث‬ ‫[اىشُخ‬ ٓ‫حنى‬ ‫ؤو‬ ‫ٍشض‬
(7
).‫ثبص‬ ِ‫اث‬ ‫اىشُخ‬ ‫مسبؽخ‬

31. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 14
‫اُلبحتخ‬ ‫هشاءح‬ ‫يف‬ َّ‫شي‬ ٖٓ ‫صالح‬ ٌْ‫ؽ‬
‫أعغذ‬ َ‫كه‬ ‫اٌُزبة‬ ‫كبحتخ‬ ‫هشأد‬ ‫أٍٗت‬ ً‫أٗغ‬ ‫صاليت‬ ‫أص٘بء‬ :‫ط‬
‫عغىد‬ ‫يف‬ ‫هشأ‬ ‫وٓب‬ ‫اُغهى؟‬ ‫عغىد‬‫اُغهى؟‬
:‫ط‬‫َؼُذ‬ ّٔ‫كة‬ ‫اىلبربخ‬ ‫قشاءح‬ ‫يف‬ ً‫اإلٍب‬ ‫ؤو‬ ‫ادلْلشد‬ ٍ‫ادلصي‬ ‫شل‬ ‫برا‬
‫اىشالل‬ ُ‫مب‬ ُ‫ب‬ ‫ؤٍب‬ .‫عهى‬ ‫عغىد‬ ُٔ‫ػي‬ ‫وىُظ‬ ‫َشمغ‬ ُ‫ؤ‬ ‫قجو‬ ‫قشاءهتب‬
‫ؤٍالب‬ .‫صالؾُؾخ‬ ٔ‫وصالر‬ ُٔ‫بى‬ ‫َيزلذ‬ ‫ال‬ ّٔ‫كة‬ ‫اىصالح‬ ٍِ ٔ‫كشاؿ‬ ‫ثؼذ‬
‫اىالذػبء‬ ٍِ ‫اىصالح‬ ‫عغىد‬ ‫يف‬ ‫َششع‬ ‫ٍب‬ ُٔ‫ك‬ ‫كُششع‬ ‫اىغهى‬ ‫عغىد‬
‫وقىه‬«‫األػ‬ ‫سيب‬ ُ‫عجؾب‬ً‫ي‬».‫رىل‬ ‫وؿَت‬
‫ثبص‬ ٖ‫اث‬ ‫اُشُخ‬ ‫مسبؽخ‬
‫اُزالوح‬ ‫عغىد‬ ٌُْ‫ؽ‬
ّ‫أ‬ ‫اُغاغىد‬ ٍَِّ‫ػ‬ ‫جيت‬ َ‫كه‬ ‫عغذح‬ ‫كُهب‬ ‫آَخ‬ ‫هشأد‬ ‫إرا‬ :‫ط‬
‫ال؟‬
:‫ط‬‫ٍالش‬ ‫كالةرا‬ ،‫رشمهالب‬ ٍ‫َْجـ‬ ‫ال‬ ‫ٍامذح‬ ‫ُْخ‬‫ع‬ ‫اىزالوح‬ ‫عغىد‬
ِ‫ػ‬ ‫ؤو‬ ‫ادلصؾق‬ ‫يف‬ ‫َقشؤ‬ ُ‫مب‬ ‫عىاء‬ ،‫كيُغغذ‬ ‫عغذح‬ ‫ثأَخ‬ ُ‫اإلّغب‬
‫وؤ‬ .‫اىصالح‬ ‫خبسط‬ ‫يف‬ ‫ؤو‬ ‫اىصالح‬ ‫يف‬ ‫ؤو‬ ‫قيت‬ ‫ظهش‬‫كالال‬ ‫اىىعىة‬ ‫ٍب‬
ِ‫ثال‬ ‫ػَش‬ ‫ادلاٍُْت‬ ‫ؤٍَت‬ ِ‫ػ‬ ‫صجذ‬ ّٔ‫أل‬ ،ٔ‫ثزشم‬ ُ‫اإلّغب‬ ‫َإ‬ ‫وال‬ ‫جيت‬
ّّ‫ادلْال‬ ً‫ػي‬ ‫اىْؾو‬ ‫عىسح‬ ‫يف‬ ‫اىغغذح‬ ‫قشؤ‬ ّٔ‫ؤ‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫اخلؽبة‬
ُ‫ب‬ :‫قالبه‬ ،‫َغغذ‬ ٌ‫كي‬ ‫األخشي‬ ‫اجلَؼخ‬ ‫يف‬ ‫قشؤٕب‬ ،‫وعغذ‬ ‫كًته‬
‫اىصالؾبثخ‬ ‫حبعىس‬ ‫ورىل‬ ‫ّشبء‬ ُ‫ؤ‬ ‫بال‬ ‫اىغغىد‬ ‫ػيُْب‬ ‫َلشض‬ ‫مل‬ ‫اهلل‬

32. ‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫أسؽ٘ب‬15
‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬.ٌ‫ػْه‬
‫اىالْيب‬ ً‫ػي‬ ‫قشؤ‬ ‫صبثذ‬ ِ‫ث‬ ‫صَذ‬ َُّ‫ؤ‬ ‫صجذ‬ ّٔ‫وأل‬‫يف‬ ‫اىغالغذح‬
‫اىْيب‬ ٓ‫ألٍش‬ ‫ًب‬‫ج‬‫واع‬ ُ‫مب‬ ‫وىى‬ ،‫َغغذ‬ ٌ‫كي‬ ٌ‫اىْغ‬ ‫عىسح‬‫َغغذ‬ ُ‫ؤ‬
ٍ‫اىْه‬ ‫وقذ‬ ‫يف‬ ُ‫مب‬ ‫ىى‬ ‫ؽىت‬ ‫رشمهب‬ ً‫ػذ‬ ‫واألكعو‬ ،‫ٍامذح‬ ‫ُْخ‬‫ع‬ ‫كهى‬
‫ومالو‬ ،‫عجت‬ ٔ‫ى‬ ‫اىغغىد‬ ‫ٕزا‬ َُّ‫أل‬ ،‫اىؼصش‬ ‫ثؼذ‬ ‫ؤو‬ ً‫ال‬‫ٍض‬ ‫اىلغش‬ ‫ثؼذ‬
‫كةهنب‬ ‫عجت‬ ‫ذلب‬ ‫صالح‬‫اىالزالوح‬ ‫مغالغىد‬ ،ٍ‫اىْه‬ ‫وقذ‬ ‫يف‬ ‫وىى‬ ‫رلؼو‬
‫رىل‬ ٔ‫ؤشج‬ ‫وٍب‬ ‫ادلغغذ‬ ‫وربُخ‬
‫ػضُُٔت‬ ٖ‫اث‬ ‫اُشُخ‬
‫اُزشهذ؟‬ ‫ػ٘ذ‬ ‫اُغجبثخ‬ ‫حتشَي‬ ‫يف‬ ‫اُغ٘خ‬ ‫ٓب‬
‫ُِّت‬ِ‫ادلصا‬ ‫ثؼاط‬ ّ‫َواى‬ ‫اُزشهذ‬ ‫هشاءح‬ ‫أص٘بء‬ ٚٗ‫أ‬ ‫أالؽظ‬ :‫ط‬
‫ورُاي‬ ،َ‫وأعل‬ ًِ‫أػ‬ ‫إىل‬ ْ‫وثؼعه‬ ‫ّا‬‫س‬‫وَغب‬ ‫ّب‬ُ٘‫مي‬ ‫اُغجبثخ‬ ‫ثزؾشَي‬
‫ثؽُئ‬ ‫أو‬ ‫ٓززبُُخ‬ ‫عشَؼخ‬ ‫حبشًبد‬‫وال‬ ٚ‫أصاجؼ‬ ‫َشكغ‬ ‫اِخش‬ ‫واُجؼط‬ ‫خ‬
‫ثبدلشح؟‬ ٙ‫ٛز‬ ْ‫أصجؼه‬ ٕ‫َشكؼى‬ ‫ال‬ ٕ‫وآخشو‬ ‫حيشًهب‬
:‫ط‬‫ؤػٍت‬ ،‫ميهب‬ ٔ‫ؤصبثؼ‬ ‫َقجط‬ ُ‫ؤ‬ ‫اىزشهذ‬ ‫ؽبه‬ ٍ‫ىيَصي‬ ‫اىغْخ‬
‫ًب‬‫ن‬َ‫ربش‬ ‫واىذػبء‬ ‫اهلل‬ ‫رمش‬ ‫ػْذ‬ ‫وحيشمهب‬ ،‫ثبىغجبثخ‬ ‫وَشَت‬ ‫اىٌَُت‬ ‫ؤصبثغ‬
ً‫اإلهبب‬ ‫وؽيق‬ ‫واىجْصش‬ ‫اخلْصش‬ ‫قجط‬ ‫شبء‬ ُ‫وب‬ .‫ىيزىؽُذ‬ ‫بشبسح‬ ‫ًب‬‫ل‬ُ‫خل‬
‫ٍغ‬‫اىْيب‬ ِ‫ػ‬ ‫صؾزب‬ ‫اىصلزُت‬ ‫ميزب‬ ‫ثبىغجبثخ‬ ‫وؤشبس‬ ً‫اىىعؽ‬‫ؤٍالب‬
‫ؤصالبثؼهب‬ ‫ممذودح‬ ‫ٍجغىؼخ‬ ‫اىُغشي‬ ٓ‫كخز‬ ً‫ػي‬ ‫كُعؼهب‬ ‫اىُغشي‬ ٓ‫َذ‬
ِ‫ػال‬ ‫صؾزب‬ ‫اىصلزُت‬ ‫ميزب‬ ،ٔ‫سمجز‬ ً‫ػي‬ ‫وظؼهب‬ ‫شبء‬ ُ‫وب‬ ،‫اىقجيخ‬ ‫بىل‬
‫اىْيب‬.

33. ٘‫أسؽ‬‫اُصالح‬ ‫اُصالح‬ .. ٍ‫ثال‬ ‫َب‬ ‫هبب‬ ‫ب‬ 16
‫ثبص‬ ٖ‫اث‬ ‫اُشُخ‬ ‫مسبؽخ‬
‫اُصالح‬ ‫أص٘بء‬ َٖ‫اُُذ‬ ‫وظغ‬
َ‫هج‬ ‫اُصالح‬ ‫يف‬ ٕ‫اُُذا‬ ‫رىظغ‬ َٖ‫أ‬ :‫ط‬‫وثؼذٙ؟‬ ‫اُشًىع‬
:‫ط‬‫كقذ‬ ،ٓ‫وثؼذ‬ ‫اىشمىع‬ ‫قجو‬ ‫اىصالح‬ ‫يف‬ ً‫اىقُب‬ ‫ؽبه‬ ٌ‫خ‬ْ‫ع‬ ٌ‫اىع‬
:‫قالبه‬ ْٔ‫ػ‬ ‫اهلل‬ ٍ‫سظ‬ ‫ؽغش‬ ِ‫ث‬ ‫وائو‬ ِ‫ػ‬ ‫اىصؾُؼ‬ ‫احلذَش‬ ‫يف‬ ‫صجذ‬
«‫اُ٘يب‬ ‫سأَذ‬ً‫ػِا‬ ‫أٌُُت‬ ٙ‫َذ‬ ‫َعغ‬ ‫اُصالح‬ ‫يف‬ ‫ّب‬ٔ‫هبئ‬ ٕ‫ًب‬ ‫إرا‬
‫واُغبػذ‬ ‫واُشعؾ‬ ‫اُُغشي‬ ِّٚ‫ًل‬ ‫ظهش‬.»
.‫صؾُؼ‬ ‫ثةعْبد‬ ٍ‫واىْغبئ‬ ‫داود‬ ‫ؤثى‬ ٓ‫سوا‬
‫ومزى‬‫عُذ‬ ‫ثةعْبد‬ ‫ؤمحذ‬ ً‫اإلٍب‬ ‫سوي‬ ‫ل‬«‫اىْيب‬ َُّ‫ؤ‬‫َعغ‬ ُ‫مب‬
‫اىصالح‬ ‫يف‬ ٔ‫وقىك‬ ‫ؽبه‬ ٓ‫صذس‬ ً‫ػي‬ ٔ‫مشبى‬ ً‫ػي‬ ُْٔ‫دي‬..»
ِ‫ٍال‬ ‫عالؼذ‬ ِ‫ث‬ ‫عهو‬ ِ‫ػ‬ ‫اىصؾُؼ‬ ‫يف‬ ٌ‫اىجخبس‬ ‫سوي‬ ‫وٕنزا‬
:‫قبه‬ ً‫ؽبص‬ ‫ؤيب‬ ‫ؼشَق‬«‫اىُالذ‬ ‫اىشعالو‬ ‫َعغ‬ ُ‫ؤ‬ ُ‫َاٍشو‬ ‫اىْبط‬ ُ‫مب‬
ٔ‫ؤػيَال‬ ‫ال‬ :ً‫ؽبص‬ ‫ؤثى‬ ‫قبه‬ ،‫اىصالح‬ ‫يف‬ ‫اىُغشي‬ ٔ‫رساػ‬ ً‫ػي‬ ‫اىٌَُت‬‫بال‬
‫اىْيب‬ ‫بىل‬ ‫رىل‬ ٍََْ‫َعالغ‬ ‫اىصالح‬ ‫يف‬ ٌ‫اىقبئ‬ َُّ‫ؤ‬ ً‫ػي‬ ُّ‫َذه‬ ‫كهزا‬ ،
ٓ‫وثؼذ‬ ‫اىشمىع‬ ‫قجو‬ ً‫اىقُب‬ ٌ‫َؼ‬ ‫وٕزا‬ ،ٔ‫مشبى‬ ً‫ػي‬ ُْٔ‫دي‬»
‫ثبص‬ ٖ‫اث‬ ‫اُشُخ‬ ‫مسبؽخ‬