Нөхсөн байх шаардлагатай

1. Уурхайн технологи
Лекц-11
Хүдэр нураах арга технологи
Батлав: Хөтөлбөрийн эрхлэгч ...................................... Я. Гомбосүрэн

2. ХҮДРИЙН ДАЛД УУРХАЙН
ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ҮНДСЭН ПРОЦЕСС
Хүдэр олборлох ажиллагаа дараах үндсэн
гурван үйлдвэрлэлийн процессоос бүрдэнэ.
 Хүдрийг нураах
 Хүдэр зөөх (хүдрийг мөргөцгөөс тээврийн
түвшин хүргэх)
Уулын даралтыг удирдах

3. Ашигт малтмалыг олборлох явцад бий болсон
хоосон орон зайг дараах байдлаар тогтоон
барьдаг
1. Хоосон үлдээх
2. Чигжилт хийх
3. Нураагдсан чулуулгаар дүүргэх
4. Бэхэлгээ хийх

4. Хүдэр нураах процесс
Хүдрийн далд уурхайд ихэнх тохиолдолд
хүдрийг өрөмдлөг тэсэлгээний аргаар
нурааадаг. Хүдрийг шпурын болон цооногийн
цэнэгийн аргаар нураана.
Шпур - тэсэрэх бодисын цэнэг байрлуулан
тэслэхэд зориулагдсан, 5м хүртэл урттай, 30-
70мм диаметртэй цилиндр хэлбэрийн
өрөмдмөл нүх юм. 40мм-ээс бага диаметртэй
шпурыг нимгэн судал хэлбэрийн ордыг
ашиглахад хэрэглэдэг.

5. Цооног - шпуртай адил зориулалттай бөгөөд
5м-ээс дээш урттай байдаг. 30-90 мм-ийн
диаметртэй цооногийг бага диаметртэй
цооног гэх бөгөөд 90 мм-ээс их диаметртэй
байвал том диаметртэй цооног гэж нэрлэнэ.
Дунд зэргийн бат бэхтэй хүдрийн биетийг
олборлох үед 60-90 мм-ийн диаметртэй
цооног, хатуу хүдэрт 100-150 мм-ийн
диаметртэй цооног өрөмдөнө.
Цооног өрөмдөхөд залгадаг штангтай
перфоратор болон эргэлтэт ба шарошкин
хошуутай өрмийн машин хэрэглэнэ.

6. Перфораторууд:
 Гар
 Баганат
Босоо чиглэлд өрөмлөг хийх зориулалттай
Шлур өрөмдөхөд (40-60 мм-ийн диаметртэй)
2-3 перфоратортой хийн дугуйтай, дизель
хөдөлгүүртэй өрмийн төхөөрөмж хэрэглэнэ.

9. Тодорхой хөндлөн огтлолттой малталтаас хүдэр
нураах тэсэлгээний шпурын тоо:
N=(𝑞 ∗ 𝑆м ∗ 𝜂)/(𝑝 ∗ Км)
Үүний:
q- тэсрэх бодисын хувийн зарцуулалт, кг/м
Sm- мөрөгцгийн төслийн талбай, м
η- шпур ашиглалтын коэффициент
P- шпурын 1м уртад оногдох тэсрэх бодисын
хэмжээ, кг/м
Km- шпур дүүргэлтийн коэффициент

10. Мөргөцөгт нураагдсан хүдрийн хэмжээ:
Qб = S*Lш*η*γ*Ка / (1-g)
Үүний:
S- Мөргөцгийн талбай, м
Lш- Шпурын урт, м
𝛾 - Хүдрийн нягт,кг/м
Ка- Хүдэр авалтын коэффициент
g- Хүдэр бохирдолтын коэффициент
Мөргөцгийн 1м талбайд ноогдох шпурын тоог
тодорхойлохын тулд мөргөцгийн ил гадаргуугийн
тоо, мөргөцгийн өргөн, хүдрийн бат бэхийн
коэффициент
Тэсрэх бодисын төрлийг мэдэх шаардлага байдаг.

11. Чулуулгийн бат
бэхийн
коэффициент
Шпурын диаметр /мм/ дараах тохиолдолд
байх үед 1м3 ууылн цул нураахад
шаардлагатай шпурын урт, м
32 40 43 46 52
20-19
18-15
14-13
12-11
10-9
8-7
6-4
<4
3.2
2.9
2.4
2.0
1.6
1.2
1.0
0.9
2.8
2.2
1.8
1.5
1.2
0.9
0.7
0.6
1.5
1.0
1.6
1.3
1.0
0.8
0.6
0.5
1.2
1.8
1.4
1.1
0.9
0.7
0.5
0.4
1.4
1.2
1.0
0.8
0.6
0.5
0.4
0.3

12. Мөргөцгийн
өргөн
≤2.5 2.5-3.5 3.5-5.0 5<
K1 1.5 1.0 0.85 0.8
2.7-р хүснэгтэнд мөргөцөгт 2 ил гадаргуутай,
мөргөцгийн өргөн 2.5-3.5м, Аммонит 6 ЖВ
тэсрэх бодис хэрэглэсэн үед 1м уулын цулыг
нураахад шаардлагатай шпурын уртыг үзүүлэв.
Өөр нөхцөлд дараах коэффициентуудад
залруулга хийж байх шаардлагатай.

13. 3 ил гадаргуутай үед 0.65 гэсэн
коэффициентоор үржүүлнэ. Аммонит 6ЖВ-ээс
өөр тэсрэх бодис хэрэглэсэн тохиолдолд
шпурын уртыг тодорхойлохдоо тэсрэх бодисыг
коэффициент /Ктб/ хэрэглэнэ.
Тэсрэх бодис Ктб
Детонит М
Гранулит АС-4
Аммонал /усанд тэсвэртэй/
Гранулит АС-4
АММОНИТ 6ЖМ
Гранулит М
0,82
0,89
0,9
0,98
1,0
1,15

14. Шпурын цэнэгийн аргаар хүдэр нураахад
хаягдал, бохирдолт бага байдаг. Цооногийн
цэнэгээр хүдэр нураах аргыг дунд зэргийн
болон их зузаантай хүдрийн биет ашиглахад
өргөн хэрэглэдэг.
Нягт, дунд зэрэг хатуулагтай чулуулагт хатуу
хайлшин ир бүхий хошуутай эргэлтэт
өрөмдлөгийн төхөөрөмж хэрэглэнэ. Баганат
цахилгаан өрмөөр тоноглогдсон өрмийн суурь
машинуудаар 50-100 мм-ийн диаметртэй,
10-40м-ийн гүнтэй цооног өрөмдөнө.

15. Хатуу, дунд зэргийн бат бөхтэй чулуулагт 45-90мм-
ийн диаметртэй 30 хүртэл м-ийн гүнтэй цооног
өрөмдөхөд эргэлтэт-цохилтот өрөмдлөгийн
төхөөрөмжийг өргөн ашигладаг.
АНУ, Швед, Канад зэрэг улсуудад 48-70 мм-ийн
диаметртэй, 30 хүртэл м-ийн гүнтэй цооног
өрөмдөх хийн дугуйтай баганат перфораторуудаар
тоноглогдсон өөрөө явдаг өрмийн машинуудыг
өргөн үйлдвэрлэж байна.
Хатуу болон маш хатуу чулуулагт хийн цохилтот
өрөмдлөгийн төхөөрөмжүүдийг хэрэглэдэг. ОХУ-д
НКР, ЛПС маркийн сери өрмийн машинуудыг өргөн
үйлдвэрлэдэг. Эдгээр нь 95-180 мм-ийн
диаметртэй, 60 м хүртэл гүнтэй цооног өрөмдөнө.

16. Хэвтээ цооног өрөмдөхөд зориулагдсан камер
нь дараах хэмжээтэй байна.
Камерын өндөр-2м, өргөн-2.5м, урт-3-3.5м
байна. Хийн цохилтот өрөмдлөгийн бүтээл 7-30
м/ээлж хатуу болон маш их хатуу чулуулагт
шарошкин өрмийн машин хэрэглэнэ. 145 мм-
ийн диаметртэй өрмийн хошуутай БШ-145
маркийн өрмийн машин нь 50 м хүртэл урттай
цоног өрөмдөнө. Өрөмдлөгийн бүтээл 14-18
м/ээлж байна.
Цооногуудыг паралель эсвэл цацраг хэлбэрээр
байрлуулан өрөмдөнө.

17. Цооногуудыг паралель байрлуулсан үед
тэдгээрийн нийлбэр уртыг дараах томъёогоор
тодорхойлно.
L =
4∗𝐵∗ ℎ−ℎ0 ∗𝑊∗𝛾∗𝑞0
𝜋∗𝑑²∗б∗10³∗к
B – Нурааж буй үеийн өргөн,
h – Нурааж буй үеийн өндөр,
hө – өрөмдлөгийн малталтын өргөн,
W – Хамгийн бага эсэргүүцлийн шугамы өргөн
нурааж буй үеийн зузаантай адил байна,

18. 𝛾- хүдрийн нягт,
Qo – тэсрэх бодисын хувийн зарцуулалт,
d – Цооногийн диаметр,
б– цооног дахь тэсрэх бодисын нягт,
к– цооногийн урт ашиглалтын коэффициент
0,75-0,8.