МОНГОЛ ХЭЛ

1. САЙН БАЙЦГААНА УУ?
ХҮҮХДҮҮД ЭЭ︕

2. ХЭЛЦ ҮГИЙН УТГА ТАЙЛБАРЛАЯ
ОНЬСОГО ТААЦГААЯ

7. ОНЬСОГО ТААЖ ХЭЛЦ ҮГИЙН УТГА
ТАЙЛБАРЛАЯ
-Гараар нэхээгүй гайхамшигт тор(аалзны тор) Ах дүү хоёр чив чимээгүй хэвтэнэ Ажилд гарахаараа барилцана(
савх)
-Цагаан тахиа ногоон сүүлтэй(зэрлэг сонгино) Улаан бяруу ясан бөөртэй (чавга)
-Хадны хажууд хар жимс(нэрс) Өмнө нь очихоор зурчихдаг Өнгөрөөд явахаар арилчихдаг(толь )
-Өөрийн нь биеэс өмссөн малгай нь том(мөөг) Дэрэн дээр мушгиа боорцог эгч дүү хоёулаа бие биенээ үзэж
чадахгүй
-Хар морь хатирч цуцахгүй (голын ус) (чих )
-Хөвөн гэхэд ноолуургүй Хоёр байшин нэг тулгууртай(хамар )
Хөнжил гэхэд захгүй Өвс биш байтлаа ургана Өдөр болгон хяргуулна ( сахал)
Гурил гэхэд захгүй айдгийгаа авдартаа хийх- санаа амрах
Ус гэхэд мөхлөгтэй(цас) хагархай хэнгэрэг шиг - чалчих
-Хонь нь бэлчиж гар султай--өглөгч
Хот нь хоцорчээ(цас хайлах)
-Алсаас ирсэн арвин даавууг

8. 11 САРЫН 28
ӨВЛИЙН ТЭРГҮҮН САРЫН 5
Тэмдэг нэрийн
хэрэглээг судлах

9. ЗОРИЛГО: ТЭМДЭГ НЭРИЙН ШИНЖ
НАЙРУУЛГЫН УТГА ҮҮРГИЙГ ТОДОРХОЙЛОХ

10. ТЭМДЭГ НЭР
Хүн юмс үзэгдлийн өнгө зүс,шинж чанар ,хэмжээ,хэлбэр
дүрсийг зааж ЯМАР? гэсэн асуултад хариулагдан нэр ба
үйл үгэнд үндсээрээ холбогдох үгийг ТЭМДЭГ НЭР гэнэ.
Өнгө зүс- улаан, ногоон, хээр ,халтар
Шинж чанар-хурдан, удаан, сэргэлэн,залхуу,
гашуун,исгэлэн,гайхамшигт, хатуу зөөлөн
Хэлбэр дүрс-гонзгой,гурвалжин,сэртгэр,
Хэмжээ-бүдүүн,нарийн урт богино, зузаан,их бага
Орон зай-бөглүү,алс, зэлүүд, хол, ойр,зайдуу

11. ШИНЖЭЭР НЬ ЯЛГА

12. ДААЛГАВАР -1
ЭХЭЭС ӨНГӨ ЗҮС, ШИНЖ ЧАНАР, ХЭЛБЭР ДҮРС, ОРОН
ЗАЙГ ЗААСАН ТЭМДЭГ НЭРИЙГ ЯЛГАН БИЧЭЭРЭЙ.
-

13. ТЭМДЭГ НЭРИЙН ХАРЬЦУУЛСАН ЗЭРЭГ

14. ДААЛГАВАР -2
ТЭМДЭГ НЭРИЙН ИЖИЛ ЗЭРГИЙГ ИЛЭРХИЙЛСЭН
ӨГҮҮЛБЭРИЙГ БҮТЭЭГЭЭРЭЙ.
..........................................САНААГ ЦАРЦУУЛАХ
...........................................СЭТГЭЛИЙГ ЭЭДҮҮЛЭХ
...........................................ҮГИЙГ БҮҮ ХЭЛ
НӨХӨХ ҮГ- ТОС ШИГ, СҮҮ ШИГ, ЧАЛЧАА МУУ ҮГ

15. ДААЛГАВАР-3
ТЭМДЭГ НЭРИЙН ИЛҮҮ ЗЭРГИЙГ
ИЛЭРХИЙЛСЭН ӨГҮҮЛБЭРИЙГ БҮТЭЭГЭЭРЭЙ
Цас...... цагаан
Яс.........хатуу
Мөс.......мөлгөр
Мөнгө........үнэтэй

16. ДААЛГАВАР-4
ТЭМДЭГ НЭРИЙН ДАВУУ ЗЭРГИЙГ БҮТЭЭГЭЭРЭЙ
Хосгүй ухаантны...............
Хамгийн цэцний.................
Адгийн муугийн..................
Үлэмжийн сайхны..............
Нөхөх үг- үг нь эрс, зан нь шулуун,өнгө нь
тунгалаг, ааль нь хувирамтгай

17. ТЭМДЭГ НЭРИЙН УТГЫГ ЭРЧИМЖҮҮЛЖ
БУУРУУЛАХ
Тэмдэг нэрийн өмнө төрөл бүрийн баймж үг угтуулж
утгыг эрчимжүүлдэг.Жишээ нь: цоо шинэ,нэн сайн,пиг
дүүрэн,тун шударга,хав хар,цэв цэвэрхэн,шал тэнэг,
пад хар,маш хатуу
Тэмдэг нэрийн язгуур үндсэнд –
втар,втэр,втор,втөр,дуу,дүү дагаврыг залгаж утгыг
бууруулдаг.Жишээ нь:
улаавтар,ногоовтор,туранхайдуу,харавтар,цайвардуу

18. ДААЛГАВАР-5
ХУРДАН МОРИНЫ ШИНЖИЙГ БИЧИХДЭЭ ТОХИРОХ
ДАГАВРЫГ НӨХӨЖ БИЧЭЭД ТЭМДЭГ НЭРИЙГ ӨНГӨӨР
БУДААРАЙ.
Сайн морины нүд нь ширүүн бөгөөд шөрмөс нь сэрт.............., цээж
нь нимгэн,хавч.........., магнай нь зузаан,хойд туруу нь моголцог
урт,өргөн, сэрвээ өндөр,толгойн мах хат.............,сүвээний хавирга
матаастай,зоо нуруу нь бөгтгөр...............,бөгс нь тур................ байх
ажээ.
Нөхөх дагавар: гар,уу,нхай,гэр, дүү

19. ГЭРИЙН ДААЛГАВАР: НАЙРАГЛАЛААСТЭМДЭГ
НЭРИЙГ ОЛЖ ТАЙЛБАРЛААРАЙ.