1. Лекц №12
Бүлэг хамт олны нийгэм сэтгэлзүйн
асуудал.
Зөрчил маргаан

2. Тодорхойлолт
 Á¿ëýã ãýäýã íü íèéòëýã ÷àíàðòàé ¿éë
àæèëëàãààíä îðäîã áà íèéòëýã ñîíèðõîë, ¿íýò
ç¿éëñ, õýì õýìæýýãýýð çîõèöóóëàãääàã.
 Á¿ëýã ãýäýã íü åðºíõèé íýã çîðèëãîä õ¿ðýõèéã
ýðìýëçäýã, õàìò îëíû ãèø¿¿ä íü áèå áèåíäýý
õàðèëöàí íºëººëæ àæèëëàäàã, ººð õîîðîíäîî
óÿëäàà õîëáîî á¿õèé õî¸ð áà ò¿¿íýýñ äýýø
õ¿ì¿¿ñèéã õýëíý.
 Íèéãìèéí, ¿éëäâýðëýëèéí, ýäèéí çàñãèéí, àõóéí,
ìýðãýæëèéí, íàñíû, õ¿éñèéí çýðýã íýãäìýë íýã
øèíæýýð ÿðèãäàõ õýñýã õ¿ì¿¿ñèéã á¿ëýã ãýíý.

3. Á¿ëãèéã àíãèëàõ íü
 Àëáàí á¿ëýã- Ýíý íü áàéãóóëëàãàä òîäîðõîé
çîðèëãîòîéãîîð àëáàí ¸ñîîð áèé áîëñîí á¿ëãèéã õýëíý
 Àëáàí áóñ á¿ëýã - áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿äèéí
ñîíèðõîë, íèéãìèéí õýðýãöýýãýýð áèé áîëäîã
 Èõ – àíãè, íèéãìèéí äàâõàðãà, ¿íäýñòýí ÿñòàí
 Áàãà – ãèø¿¿ä íü øóóä õîëáîîòîé áà á¿ðýëäýõ¿¿í íü
èõ áèø
 Äóíä – ãàçàð íóòãèéí õàðüÿàëëààð íýãòãýãääýã
 Áè÷èë – áàãà á¿ëãèéí äîòîð ¿¿ñäýã, ãèø¿¿ä íü îéð
äîòíî õàðüöààòàé ãýæ àíãèëäàã.

4.  çîõèîí áàéãóóëàëòòàé – òîãòâîðòîé óäààí
õóãàöààãààð îðøèí òîãòíîæ áàéãàà á¿ëýã
 çîõèîí áàéãóóëàëòã¿é – òîäîðõîé á¿òýöã¿é,
ýñâýë äºíãºæ ¿¿ññýí á¿ëýã
 Ñóë õºãæèëòýé – Ýíý íü ººðèéí îðøèí òîãòíîõ
ýõíèé øàòàíäàà áàéãàà á¿ëã¿¿ä
 ªíäºð õºãæèëòýé – Ýíý íü áèé áîëîîä óäñàí, ýâ
íÿãòðàë ñàéòàé õàìò îëíû èæ á¿ðäýë þì.

5.  áîäèò. Ãèø¿¿ä íü àìüäðàë áà ¿éë àæèëëàãààíû
ºäºð òóòìûí õàðèëöààíä îðøäîã.
 Áîëçîëò. Íàñ, õ¿éñ çýðýã ÿìàð íýã íèéòëýã
øèíæýýð íýãòãýãäñýí.
 àíõäàã÷. Á¿ëãèéí ãèø¿¿äèéí õîîðîíä õóâèéí
õîëáîî øóóä ¿¿ñäýã.
 õî¸ðäîã÷. Àíõäàã÷ á¿ëãýýñ òîãòäîã.

6. Á¿ëãèéã òîäîðõîéëîõ ñýòãýëç¿éí
øèíæ
 Á¿ëãèéí íÿãòðàë. ªºð õîîðîíäîî õîëáîîòîé áàéõ
õýìæ¿¿ð.
 Ðåôåðåíò. Á¿ëýã äîòîðõ ¸ñ ñóðòàõóóíû ä¿ðýì,
æóðìûã ãèø¿¿ä äàãàæ ìºðäºõ øèíæ
 Ìàíëàéëàë. Íýã ãèø¿¿íýýñ áóñäàäàà íºëºº
¿ç¿¿ëýõ øèíæ
 Áè÷èë óóð àìüñãàë. Á¿ëýãò õàìààðàëòàéãààð
ñýòãýë õàíãàëóóí áàéõ øèíæ
 Èäýâõ

7.  ×èã õàíäëàãà
 Çîõèîí áàéãóóëàëò
 Õîîðîíäîî îéëãîëöîõ
 Ñýòãýëèéí õºäºë㺺íèé íèéö
 Ñààä áýðõøýýëèéã äàâàõàä õàìòðàõ
 Á¿ëýãò
òýì¿¿ëýë, çîðèëãî, ñýäýë, õýðýãöýý, çºð÷èë人í,
óðàì çîðèã

8. À.à Êîâàë¸â á¿ëãèéí õºãæëèéã 3 ¿å øàòàíä àâ÷ ¿çñýí.
 - Àíõäàã÷ áàéäëààð íýãäýõ ¿å.
 - ßëãàðàí õºãæèõ ¿å.
 - Ýðãýýä íýãäýõ ¿å.
Íèëýýí ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã ¿å øàò íü:
 Íîìèíàëü
 Àññîöèàö
 Êîîïåðàöè /çîõèîí áàéãóóëàëò õèéãäñýí/
 Àâòîíîìè /èäýâõýýñ áóñàä øèíæ/
 Êîëëåêòèâ

9.  Õàìò îëîí ãýäýã íü íýãäìýë íýã ÷èã çîðèëãî, íýã
¿éë àæèëëàãàà õîëáîî óÿëäààòàé ÿðèãäàæ,
ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ èäýâõ îðîëäëîãî èëýðñýí,
çîõèîí áàéãóóëàëòûí äýýä õýëáýð.
 Á¿ëãèéí ãèø¿¿äèéí îíîâ÷òîé òîî 7+-2. Ãàäíà
äîòðîîñîî àìàðõàí óäèðäàãääàã. 3-4 õ¿í ººðèé㺺
õýò ¿íýëäýã, çºð÷èë èõòýé.


10. Ǻðºë人í, ò¿¿íèéã øèéäâýðëýõ
àðãà çàì
 Á¿ëýã õàìò îëíû òóõàé ÿðèãäàæ áàéãàà ¿åä
çºð÷èë ìàðãààíû àñóóäàë çàéëøã¿é õºíäºãääºã.
Ǻð÷èë 2 ÿíçààð îéëãîãääîã.
 Õ¿ì¿¿ñ õîîðîíäûí õàðèëöàí ¿éëäýë íü ýåðýã
¿éëäëèéí õýëáýðýýð èëýð÷ áàéãàà çºð÷èë
 Õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí õàðèëöààíû ýñðýã áàéäëûã
èëýðõèéëñýí ñýòãýëç¿éí áàéäàë
Ýõíèé çºð÷ëèéí õýëáýð íü íýýëòòýé, äàðààãèéõ
íü õààëòòàé áàéäëààð ãàð÷ èðäýã. Ǻð÷뺺ñ
ìàðãààí ¿¿ñíý.

11.  Ǻð÷èë õýä õýäýí ÿíçààð ãàð÷ èðíý.
 Ñàíàë çºðºëäºõ õýëáýðýýð
 Íèéãýì ñýòãýëç¿éí äàðàìò, ñýòãýë õºäëºëººð
 Ìàðãààíû ºìíºõ áàéäàë
 Ìàðãààí èë õýëáýðò îðîõ

12. Ѻðãºë人íèé òàëààð ¿çýë
 Ìàðãààíû òàëààð ñºðºã õàíäëàãà. Ǻð÷èë,
ìàðãààí íü á¿ëãèéí ãèø¿¿äèéí ¿ë îéëãîëöëûí
èëðýë áºãººä á¿ëãèéí äóíäàõ ºâ÷èí ãýæ ¿çäýã.
 Ìàðãààíû òàëààð ýåðýã õàíäëàãà. Á¿ëãèéí äóíä
ìàðãààí ãàð÷, ¿¿íèéã çºâ øèéäâýðëýñíýýð á¿ëýã
óëàì íÿãòàð÷ õºãæäºã.
 Ìàðãààíû òàëààð äóíäàæ õàíäëàãà. Àëèâàà
á¿ëýãò ìàðãààí ãàðàõ íü õýâèéí ¿çýãäýë áºãººä
¿¿íèéã çàéëøã¿é áàéõ ¿çýãäýë ãýæ ¿çäýã.

13. Ìàðãààíûã àíãèëàõ íü:
 Áèå õ¿íèé äîòîîä ìàðãààí - Өºðèéí ¿çýë áîäîë, çàí ¿éë òîõèðîõã¿é,
ýñâýë ¿éëäâýðëýëèéí øààðäëàãà, áèå õ¿íèé õýðýãöýý ¿íýëýìæòýé
òîõèðîõã¿é áàéõ, àæëûí õýò à÷ààëàë, ýñâýë õýò õºíãºí áàéäëààñ
¿¿ñäýã. Óã çºð÷èë íü õóðèìòëàãäñààð ãýíýò ãàäàãøèëäàã.
 Бèå õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí ìàðãààí - áàéãóóëëàãûí õýò à÷ààëàë,
ò¿¿õèé ýä õ¿ðýëöýýã¿é áàéõ, öóã àæèëëàæ áóé õ¿ì¿¿ñ çàí
òºðõèéí õóâüä íèéöã¿é çýðãýýñ áîëîí ¿¿ñäýã.
 áèå õ¿í á¿ëãèéí - Ìàðãààí íü á¿ëãèéí õýâøñýí òºðõ áàéäàë,
õºäºëìºðèéí íîðì áà áèå õ¿íèé øààðäëàãà, õ¿ñýë ýðìýëçýëòýé íü
íèéöýõã¿é ¿åä óã ìàðãààí ¿¿ñäýã. Óã ìàðãààí íü óäèðäëàãûí àðãà
áàðèë õàìò îëíû ñýòãýëä íèéöýõã¿é áàéõ, óäèðäàã÷èéí ìýäëýã íü
õàìò îëíû ò¿âøíýýñ äîîãóóð áàéõ, õàìò îëîí óäèðäàã÷èéí èìèäæ, çàí
òºëâèéã õ¿ëýýí çºâøººðººã¿éí óëìààñ ìàðãààí ¿¿ñäýã.
 á¿ëýã õîîðîíäûí ìàðãààí - àëáàí ¸ñíû, àëáàí ¸ñíû áóñ õàìò îëîí, á¿ëãèéí
äîòîð ÿâàãääàã. Æ: Áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ¯ÝÕ õîîðîíä ÿâàãäàíà.

14.  Áîãèíî õóãàöààíû ìàðãààí íü õàðèëöàí áèå áèåíýý
áóðóó îéëãîæ, àëäààòàé ä¿ãíýëò õèéæ òóí óäàëã¿é
îéëãîëöîæ ýâëýðýõèéã õýëäýã.
 Óäààí ¿ðãýëæèëäýã ìàðãààí íü îáüåêòèâ õ¿íäðýë
ýñâýë ¸ñç¿é, ñýòãýëç¿éí ã¿íçãèé õÿìðàëààñ
¿¿ñýëòýé áàéíà.
 Ìàðãààíû ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà íü çºð÷ëèéí
àãóóëãà, çºðºëäºæ áóé õ¿ì¿¿ñèéí òåìïåðàìåíò, çàí
òºëâèéí îíöëîãîîñ èõýýõýí õàìààðäàã. Óäààí
¿ðãýëæèëñýí ìàðãààí íü áèå õ¿ì¿¿ñò ñýòãýëç¿éí
õóâüä òààëàìæã¿é ñýòãýöèéí áàéäëûã
¿ëäýýæ, äèéëýíõ òîõèîëäîëä ñºðºã òîãòñîí õàíäëàãà
õàäãàëàãäàí ¿ëääýã.

15. Хàìò îëíû àìüäðàëä íºëººëºõ ò¿âøèíãýýð íü
 ºíãºö /õºíãºí õýëáýðýýð áèå áèåíèé äóðã¿éã õ¿ðãýõ îðîëäëîãî
áºãººä ãèø¿¿äèéí íèéöã¿é áàéäëààñ æèæèã ìºðãºëäººí¿¿ä
¿¿ñäýã/,
 õàðèëöààã õºíäèéð¿¿ëýõ ìàðãààí /¿çýë áîäëûí õóâüä ã¿íçãèé
ìàðãààí ¿¿ñ÷ óðò áèø õóãàöààãààð ¿ðãýëæèëäýã/,
 õ¿íäðýë ¿¿ñãýõ ìàðãààí /ìàðãààí øèéäâýðëýãäñýí áîëîâ÷
ãèø¿¿äèéí ñýòãýëä ¿ð ä¿í ¿ë íèéöýõ, øóäàðãà áóñ øèéä
ãàðãàõ ¿åä óã ìàðãààí ¿¿ñäýã/ ãýæ àíãèëäàã.
 Äýýðõ ìàðãààíûã øèéäâýðëýõýä çàí áàéäëûí õ¿÷èí ç¿éë ÷óõàë
íºëººòýé. Òóõàéëáàë áóðóóòàé ýòãýýäèéã îëîõ ãýæ ýðìýëçýõ,
ººðòºº àøèã ýðæ õàéõ, ìàðãààíä îðîëöîæ áóé òàëóóäûí õ¿÷íèé
òýíöâýðèéã àëäàãäóóëàõ çýðýã íü ìàðãààíûã óëàì
ã¿íçãèéð¿¿ëäýã.

16.  Ìàðãààíûã ýõ ¿¿ñâýðýýð íü:
 áîäèò ¿¿ñýëòýé ìàðãààí – õ¿ì¿¿ñýýñ ººðñ人ñ íü
òºäèéëºí õàìààðàõã¿é òºâºãòýé íºõöºë áàéäàë,
õºäºëìºðèéí íºõöºë áàéäàë, àæèë÷äûí ýðõ ¿¿ðãèéí
áóðóó òîäîðõîé áóñ õóâààðèëàõ çýðãýýñ ¿¿ñäýã.
¯¿íèéã øèéäâýðëýõèéí òóëä ìàðãààí ¿¿ñãýñýí áîäèò
íºõöëèéã øèéäâýðëýõ õýðýãòýé.
 Ñóáúåêòèâ ¿¿ñýëòýé ìàðãààí – çºðºëäºæ áóé
õ¿ì¿¿ñèéí áèå õ¿íèé îíöëîã, õ¿ñýë ýðìýëçýë,
ñîíèðõëîî õàíãàõàä àæëûí íºõöºë áàéäëààñ
øàëòãààëæ áýðõøýýë ó÷ðàõàä óã ìàðãààí ¿¿ñäýã.
Æ: Óäèðäàã÷èéí ãàðãàñàí øèéäâýð àëäààòàé çàðèì
íýã àæèë÷äûí ñýòãýëä íèéöýõã¿é çýðãýýñ óã
ìàðãààí ¿¿ñíý.

17. Ìàðãààíû øàëòãààí:
 Óäèðäëàãûí àðãà áàðèë
 Á¿ëýã äîòîðõ õýì õýìæýý, çîðèëãîòîé ñàíàë
íèéëýõã¿é áàéãààãààñ
 Á¿ëãèéí ¿éë àæèëëàãààíû íºõöºë, çîõèîí
áàéãóóëàëòòàé õîëáîîòîé
 Àæèë ¿¿ðãèéí òîäîðõîé áóñ áàéäëààð
 Õºäºëìºðèéí õóâààðèëàëò ã.ì.

18. Ìàðãààí ¿¿ñýõ õ¿÷èí ç¿éë
 Ìýäýýëëèéí
 Á¿òöèéí
 ¯íýëýìæèéí
 Õàðèëöààíû
 Òºðõ áàéäëûí

19.  Ìýäýýëëèéí. Ìýäýýëýë 2 òàëä òààëàìæòàé,
òààëàìæã¿é ñýòãýãäýë òºð¿¿ëýõ õ¿÷èí ç¿éë. Öóó
ÿðèà ã.ì.
 Á¿òöèéí. ªì÷, íèéãìèéí ñòàòóñ, ýðõ ìýäýë, áàÿëàã,
àøèã õóâààðèëàõ ã.ì øàëòãààíûã õýëíý.
 ¯íýëýìæèéí. Õ¿ì¿¿ñèéí õ¿ëýýí çºâøººðäºã, ýñâýë
ýñýðã¿¿öäýã àìüäðàëûí ¿çýë áîäîë þì. ¯¿íä îëîí
íèéòèéí, á¿ëãèéí, áèå õ¿íèé ¿çýë, èòãýë, çàí
áàéäàë, ýðõýìëýí äýýäëýõ õ¿ñýë ýðìýëçýë, áóðóó
çóðøèë, àéäàñ ã.ì îðíî. ¯çýë ñóðòëûí, ñî¸ëûí, øàøíû, ¸ñ
ñóðòàõóóíû, ìýðãýæëèéí ¿íýëýìæ îðíî.

20.  Õàðèëöààíû õ¿÷èí ç¿éë. Õàðèëöàí íºëººëºë, ¿éëäëèéí óëìààñ
òààëàìæòàé, òààëàìæã¿é ìýäðýìæ òºðäºã. Õàðèëöààíû ¿íäýñ
íü ñàéí äóðûí, àëáàí õ¿÷ýýð áîëäîã. Õàðèëöààíû ìºí ÷àíàð íü áèå
äààñàí, áóñäààñ øàëòãààëàõ, õàðèëöàí áèå áèåýñýý õàìààðàõ,
õàðèëöààíû õ¿÷íèé òýíöâýðæèëò ã.ì. Ýíý íü ººðòºº áîëîí áóñäàä
õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ, õàðèëöààíû ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà,
¿íýëýìæèéí õóâüä õàðèëöàã÷ òàëóóä õýðõýí òîõèðîõ, çàí
áàéäëûí õóâüä õýð íèéöäýã, ìýðãýæëèéí áîëîí àìüäðàëûí
òóðøëàãà, ñýòãýëèéí õºäºë㺺í, íýð õ¿íä çýðýã õ¿÷èí ç¿éë
õàìààðíà.
 Òºðõ áàéäëûí. Ñîíèðõëûã ¿ë õàðãàëçàõ, ººðèéí ¿íýëãýý áóðóó
áàéõ, íèéãìèéí àþóëã¿é áàéäàë àëäàãäàõ, õºäºëìºðèéã
øóäàðãà áóñ ¿íýëýõ çýðýãò ¿¿ñäýã.
 Ìàðãààíû øàëòãààíû èíãýæ îëîí á¿ëýãò õóâààñíààð ò¿¿íèé ìºí
÷àíàðûã îéëãîõ, çàäëàí øèíæëýõýä òóñàëäàã. Ãýâ÷ áîäèò
àìüäðàë íü ÿìàð ÷ àíãèëëààñ áàÿëàã áºãººä çºð÷èë ¿¿ñãýäýã
õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã äóðäàæ áîëîõ þì.

21. Ìàðãààíû ¿å äýõ õ¿ì¿¿ñèéí òºðõ
áàéäëûí õýâ øèíæ
 Ïðàêòèê õýâ øèíæ. “Äàâøèëò õàìãèéí ñàéí
õàìãààëàëò ìºí” ãýñýí óðèàòàé. Õàìãèéí ÷óõàë íü
îð÷íîî ººð÷ëºõ, àëèâàà ¿éëèéã
òºãñãºõ, äóóñãàõ, ººðòºº òààëàìæòàé øèéäâýð
ãàðãàõûã ýðìýëçäýã. Ìàðãààíû õóãàöààã
ñóíæðóóëäàã. Äààìæðàí ÿíç á¿ðèéí ìàðãààí
¿¿ñãýäýã. Ïðàêòèê íü ººðèéí áàéäàë õýò
ìýäðýã, æèæèã õýðýãöýýã¿é ç¿éëèéã
äºâèéëãºäºã. Èíãýñíýýð ìàðãààí õ¿÷òýé
ÿâàãäàæ õàðèëöààã íóðààäàã.

22.  Õàðèëöàã÷ õýâ øèíæ. “Ñàéí äàéíààñ ìóó ýíõ òàéâàí
äýýð” ãýñýí óðèàòàé. Õàðèëöààíû õóâüä ºíãºö,
òàíèëûí õ¿ðýý ºðãºí, òºäèéëºí äîòíû áóñ, ¿¿ãýýðýý
êîìïåíñàö õèéãääýã. Õ¿íèé ñýòãýëèéã ã¿íçãèé
õºíääºãã¿é, ñýòãýëèéí äàðàìò ¿¿ñãýõã¿éãýýð
ìàðãààíûã øèéäâýðëýõ ÷àäâàðòàé, óäààí
õóãàöààãààð ìàðãààíûã ¿ðãýëæë¿¿ëäýãã¿é,
ìàðãààí ýõýëìýãö òºãñãºõ áîäîëòîé, õàðèëöàã÷èéí
ñýòãýëèéí õºäºë㺺íä ìýäðýã, õàìòàð÷ àæèëëàõûã
õ¿ñäýã, áóñäûí ¿çýë áîäëûã àìàðõàí õ¿ëýýí àâäàã.
Òèéìýýñ äèéëýíõ òîõèîëäîëä õàìò îëíû àëáàí áóñ
ëèäåð áîëäîã.

23.  Ñýòãýã÷ õýâ øèíæ. “Òý𠺺ðèé㺺 ÿëñàí ãýæ
áîäîæ ë áàéã” ãýñýí óðèàòàé. ººðèé㺺 õ¿ðýýëýí
áóé îð÷íûã òàíèí ìýäýõýä ÷èãëýíý. Ìàðãààíä
óðüä÷èëàí áýëäýí, ººðèéí çºâèéã áàòëàõ íàðèéí
òîãòîëöîîã áîëîâñðóóëäàã. ̺í ýñðýã òàëäàà
áóðóóòàéã íü áàòëàõ çàìààð ä¿í øèíæèëãýý
õèéæ îéëãóóëäàã. ªºðèéí íºõöºë áàéäëûã õÿíàí,
áîëãîîìæòîé, çàé áàðüæ õàðüöäàã. Åð íü àëèâàà
áàéãóóëëàãàä ÿñ õàÿã÷, ýâèéã ýðõýìëýã÷ õýâ
øèíæèéí õ¿ì¿¿ñ áàéäàã.

24. Ìàðãààíû ¿å äýõ õ¿ì¿¿ñèéí áàéð
ñóóðü
 Áè ÿëíà, ÷è ÿëàãäàíà ãýñýí õàòóó áàéð ñóóðü
 Ǻâõºí áè ãýñýí ñîõîð áàéð ñóóðü
 ¯çýë áîäëûí õóâüä òîäîðõîé øèéäã¿é
 Õàìòðàõ ÷èãëýë. Àñóóäàë áèäíèéõ ãýñýí
óòãààð

25. Ìàðãààíûã øèéäâýðëýõ ä¿ðýì
àðãóóä
 2 á¿ëýã àðãûã õýðýãëýäýã.
 - Á¿òöèéí
 - Áèå õ¿ì¿¿ñ õîîðîíäûí

26. Á¿òöèéí àðãà
 Àæèëä òàâèãäàõ øààðäëàãûã òàéëáàðëàõ.
ßìàð ¿ð ä¿íä õ¿ðýõýý óõàìñàðëàñàí,
õàðèóöëàãàòàé, ýðõ ìýäýëòýé, ìýäýýëëýýð
õàíãàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Èíãýñýí òîõèîëäîëä óã
àðãà áèåëëýý îëíî.
 Çîõèöóóëàõ, íÿãòðóóëàõ àðãà. Ýðõ ìýäëèéí
øàòëàë íü õ¿ì¿¿ñèéí õàðèëöààíä øèéäâýð
ãàðãàõ, ìýäýýëýë äàìæóóëàõ çýðãèéã
çîõèöóóëæ öýãöýëäýã. Óäèðäàã÷ çºð÷èëòýé
àñóóäëûã ñóäëàí øèéäâýð ãàðãàæ, èíãýñíýýð
ìàðãààíààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ áîëíî.

27.  Óðàìøóóëàõ òîãòîëöîîã áîëîâñðóóëàõ.
Òàëàðõàë, ñàéøààë, øàãíàë àëáàí òóøààë
àõèóëàõ çýðãèéã ìàðãààíûã øèéäâýðëýõ àðãà
áîëãîí àøèãëàæ áîëíî.
 Åðºíõèé çîðèëãîä õ¿ðýõýä á¿õ àæèë÷äûí õ¿÷
áîëîëöîîã äàé÷ëàõ ã.ì àðãà áàéíà. Ýíý àðãûã
õýðýãëýõèéí òóëä àæèëòàí òóñ á¿ðýýð õàãàñ
æèëèéí àæëûí òºëºâëºãººã õèéëãýæ ñàð òóòàì
õàìò îëíû õóðëààð ÿìàð àõèö áàéíà, àëü ò¿âøèíä
ÿâæ áàéíà ãýäãèéã òîäîðõîéëæ ºãíº.

28.  Áóóëò õèéõ.
 Çàéëñõèéõ.
 Çîõèöóóëàõ. Õ¿ñ÷ áóé ¿ð ä¿íäýý õ¿ðýõèéã òýì¿¿ëæ áóé õî¸ð
òàëûí õàðèëöàí çºâøººðºõ¿éö òèéì õàðèóã îëîõ çàìààð
çºðºë人íèéã øèéäâýðëýõ ÿâäàë þì.
 ªðñºëä¿¿ëýõ. Ǻð÷èëäºæ áàéãàà íºãºº íýã õýñãèéã íü ¿íý
öýíýýð íü ºðñºëäºí ÿëàõ àðãà þì.
 Õýëöýë õèéõ. Çîíõèëæ áàéãàà íºãºº õýñãèéí õ¿ñýëòèéã
çºâøººð¿¿ëñíýýð çºðºë人íèéã øèéäâýðëýõ ÿâäàë þì.
 Õ¿÷ õýðýãëýõ àðãà. Á¿ðýí ýðõèéíõýý äàãóó àëáààð øèéäíý.
Ѻðºã ¿ð äàãàâàð èõòýé. Ýñýðã¿¿öýëòýé òóëãàð÷ áîëíî.
 Ìàðãààíûã ¿ðãýëæë¿¿ëýõ àðãà.
 Ǻºëð¿¿ëýõ
 Ǻâøººðºõ
 Çîõèîí áàéãóóëàëòûã ººð÷ëºõ àðãà

29. Äàðààõ ç¿éëèéã àíõààðàõ
õýðýãòýé:
 Ìàðãààíûã øèéäâýðëýõýä øóäàðãà õàíäàõ
 Õàìòðàí àæèëëàõ óóð àìüñãàëûã á¿ðä¿¿ëýõ
 Áèåý áàðüæ ñóðàõ
 Øèíý ìýäýýëýë õ¿ëýýí àâàõ ÷àäâàðòàé áàéõ
 Õàðèëöàã÷ òàëûí ¿çýë áîäîë áèø õàðèí
ñîíèðõëûã ÷óõàë÷ëàõ õýðýãòýé.

30. Áèå õ¿ì¿¿ñ õîîðîíäûí àðãà
 Çàéëñõèéõ, áóëçààðàõ. Ìàðãààíûã ¿ã¿éñãýõ,
çºâøººðºõã¿é çàéëñõèéõ, íºõöºë áàéäëûã õ¿ëýýí àâàõã¿é
áàéõûã õýëíý.
 Ǻºëð¿¿ëýõ, àÿûã íü äàãàõ. Ýñðýã òàëûí ñîíèðõëûã
õàíãàõûí òóëä ººðèéí õýðýãöýýã ¿ë õàðãàëçàí,
äàãàëäàõûã õýëäýã. Èéì òºðõ áàéäëûí øàëòãààí íü ñàéí
ñàíààíû èëðýë, èðýýä¿éãýý áîäîí ýñðýã òàëä òàë çàñàõ,
ìàðãààí ãàçàð àâàõààñ àéõ, íýð õ¿íäýý óíàãàõààñ
ýìçýãëýõ ¿å þì. Ýíý áàéäàë íü çºâõºí ãàäààä èëðýë áàéæ
áîëíî. Øààðäëàãàòàé ¿åä õýðýãëýæ áîëíî.
 Òîõèðîëöîõ àðãà. 2 òàëä àøèãòàé áàéäëààð àñóóäëûã
øèéäâýðëýõèéã õýëíý. Õàðèëöàã÷ òàëóóä ýðõ ¿¿ðãèéí
õóâüä èæèëõýí ¿åä õýðýãëýãääýã. Õóðö áàéäëûã
àðèëãàí õàìãèéí îíîâ÷òîé øèéä ãàðãàõàä òóñàëäàã.

31.  Ѻðãºëäºõ àðãà. Ýöñèéí ¿ð ä¿íä õàðèëöàã÷
òàëóóäûí àëü íýã íü íî¸ðõîí, íºãºº òàë íü óíàëòàíä
îðäîã. Áîëîëöîî, àâüÿàñ ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëäýã ÷
ìàðãààíûã òààëàìæã¿é, ¿ð ä¿í áàãà áàéäëààð
øèéäâýðëýäýã. Ýñðýã òàëàà äóòóó ¿íýëñíýýñ
¿¿ñíý.
 Õàìòðàí àæèëëàõ àðãà. Õàðèëöàã÷ òàëóóäûí
ñîíèðõëûã õàíãàõ ÿâäàë íü àñóóäàë
øèéäâýðëýõýýñ ÷óõàë áàéäàã.

32. Гэр бүлийн маргааны үед
 ßëàõûã ýðìýëçýõã¿é áàéõ
 Äîðîìæëîõã¿é áàéõ
 ªìíºõ ìàðãààíûã ñýðãýýõã¿é áàéõ
 Ѻðºã òîãòñîí õàíäëàãààñ çàéëñõèéõ
 Áóñàä õ¿ì¿¿ñèéã õàìðóóëàõã¿é áàéõ

33. 1. Маргаан олон шалтгаанаар үүсч болно.
Туайлбал хувь хүний зан чанарын онцлог,
буруу ойлголцох, хөндлөнгийн хүмүүсийн
нөлөө, ашиг сонирхлын зөрчил г.м.
2. Маргааныг шийдвэрлэх аргыг зөв сонгох
хэрэгтэй
3. Маргаанд заавал дийлэх гэж зүтгэх хэрэггүй
4. Маргалдаж байгаа хоёрын хэн ухаантай нь
буруутай 