ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΕΠΑΛ / ΤΑΞΗ Γ΄ / ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΓΡΑΦΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΚΤΥΠΩΣΕΩΝ ΚΕΦ.1 - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΡΑΠΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ ΓΟΥΤΕΜΒΕΡΓΙΟ

1. Αντιγόνη Σαράφη
Γραφίστας - Εκπ/κός Γραφικών Τεχνών
ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΚΤΥΠΩΣΕΩΝ
ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΓΡΑΦΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ (ΕΠΑΛ)

2.  …είναι εκείνη που οδήγησε τον άνθρωπο στην επινόηση της
γραφής.
 Επικοινωνία: η διαδικασία εκπομπής και λήψης μηνυμάτων
 Αρχικά μέσα επικοινωνίας:
 Κινήσεις σώματος
 Κραυγές
 Λόγος
2
Η ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία…

3. Σφηνοειδής γραφή
 Είναι οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες
 Περιοχή: Μεσοποταμία – σημερινό Ιράκ
 Λαός: Σουμέριοι (6η – 1η χιλιετηρίδα π.Χ.)
 Εμφάνιση σφηνοειδούς γραφής: 3.300 π.Χ.
 Γιατί δημιουργήθηκε: από την ανάγκη καταγραφής
αγροτικών προϊόντων για εμπορικές συναλλαγές
 Εργαλεία γραφής: καλάμι ή ξύλο τριγωνικής απόληξης
 Τρόπος γραφής: χάραξη σημείων σε πήλινες/πέτρινες
πλάκες ή αποτύπωση σημείων σε μαλακή άργιλο
 Προέλευση ονομασίας: από την τριγωνική μορφή της
σφήνας που είχε η αποτύπωση των εργαλείων γραφής
 Χαρακτηριστικά γραφής: αυστηρή, γεωμετρική γραφή
3

4. 4
Σφηνοειδής γραφή

5. 5
Σφηνοειδής γραφή

6. Πινακίδα με σφηνοειδή γραφή
6
Σφηνοειδής γραφή

7. Ιερογλυφική γραφή
 Περιοχή: Αίγυπτος
 Εμφάνιση ιερογλυφικής γραφής: 3.300 – 3.100 π.Χ.
 Χρήση γραφής: για την οργάνωση και διοίκηση του
κράτους (καταγραφή αγροτικών προϊόντων, ύμνοι στους
φαραώ, κ.ά.)
 Εργαλεία γραφής: σμίλη, καλάμι
 Τρόπος γραφής: χάραξη σημείων σε πέτρα ή πηλό και
αργότερα σε πάπυρο και περγαμηνή
 Προέλευση ονομασίας: «ιερός» + «γλύφω» (χαράζω σε
πέτρα, λαξεύω), χρήση μόνο από ιερείς και γραφείς
 Χαρακτηρισμός γραφής: θεόσταλτη, ιερή γραφή
7

8. Σμίλη
8
Ιερογλυφική γραφή

9. Ιερογλυφική γραφή
 Ο πάπυρος: φυτό στις όχθες του Νείλου και επιφάνεια
γραφής
 Επεξεργασία φύλλων παπύρου:
 Τα στελέχη του παπύρου κόβονταν σε λεπτές λωρίδες
 Τοποθετούνταν σε δύο στρώσεις η μία πάνω στην άλλη
 Μετά από πίεση η επιφάνεια στέγνωνε, βερνικωνόταν
και γινόταν εύκαμπτη και κατάλληλη για γραφή
 Η γραφή στον πάπυρο γινόταν με:
 καλαμένια βέργα
 Παχύρευστη μελάνη από καρβουνόσκονη, νερό και
κόλλα
9

10. Ιερογλυφική γραφή
Πάπυρος
10

11. Ιερογλυφική γραφή
 Η περγαμηνή: κατεργασμένο δέρμα ζώου που
χρησιμοποιούνταν ως επιφάνεια γραφής για κείμενα
μεγάλης αξίας, διότι το δέρμα ήταν ακριβό
11

12. Ιερογλυφική γραφή
12

13.  Περιοχή: Κρήτη
 Λαός: Μινωίτες - Κρήτες
 Εμφάνιση κρητομινωικής γραφής: 1.900 – 1.700 π.Χ.
επιρροή από τα ιερογλυφικά της Αιγύπτου
 Εργαλεία γραφής: καλάμι
 Τρόπος γραφής: χάραξη σημείων σε πήλινες/πέτρινες
πλάκες ή αποτύπωση σημείων σε μαλακή άργιλο
 Χαρακτηριστικά γραφής: από εικονιστική γραφή (μόνο
εικόνες) εξελίχθηκε σε γραμμική (μόνο γράμματα). Για
αρκετά χρόνια το γραμμικό συλλαβικό σύστημα συνυπήρχε
με τα ιερογλυφικά. Η εξέλιξη δημιούργησε τη Γραμμική Α
και Γραμμική Β
Κρητομινωική γραφή
13

14. Κρητομινωική γραφή
 Ο δίσκος της Φαιστού: από τα σημαντικότερα γραπτά
ευρήματα.
 Είναι μια πήλινη πλάκα με διάμετρο περίπου 16 εκ.
 Έχει κείμενο και στις δύο όψεις με 45 διαφορετικά στοιχεία
που επαναλαμβάνονται.
 Το κείμενο είναι γραμμένο σε σπείρα και εικάζεται πως
μνημονεύει προσευχή ή ύμνο.
 Τα στοιχεία δε χαράχτηκαν αλλά αποτυπώθηκαν ξεχωριστά
σε πηλό με είδος πιεστηρίου ή στοιχείου (στερεότυπο). Η
χρήση αυτών των στερεότυπων μπορεί να θεωρηθεί ως
πρόδρομος της τυπογραφίας
14

15. Κρητομινωική γραφή
Όψη Α
Όψη Β
15

16. Κρητομινωική γραφή
16

17. Το αλφάβητο
 Αλφάβητο: το σύνολο των γραμμάτων με τα οποία γράφεται
μια γλώσσα, διατεταγμένο κατά ορισμένη σειρά
 Η επινόηση του αλφαβήτου ανήκει πιθανότατα στους
Φοίνικες. Οι χαρακτήρες του φοινικικού αλφαβήτου
επηρεάστηκαν από τα ιερογλυφικά σύμβολα των Αιγυπτίων
και δεν περιείχε φωνήεντα.
17

18. Το αλφάβητο
 Οι Έλληνες (τέλη 9ου - αρχές 8ου αι. π.Χ.) εμπλούτισαν το φοινικικό
αλφάβητο με φωνήεντα και δημιούργησαν το πρώτο
φωνητικό αλφάβητο στον κόσμο.
 Έως τις αρχές του 6ου αι. π.Χ. η γραφή ήταν συνεχής, χωρίς κενά, με
φορά από δεξιά προς τα αριστερά ή βουστροφηδόν (κατά τον τρόπο
που κινείται το βόδι στο όργωμα). Αργότερα καθιερώθηκε η φορά
από τα αριστερά προς τα δεξιά και επικράτησε οριστικά με τους
Ρωμαίους.
 Το λατινικό αλφάβητο που εξαπλώθηκε πολύ έως σήμερα,
θεωρείται ότι παράχθηκε στις ελληνικές αποικίες της Κάτω
Ιταλίας
18

19. Η αναπαραγωγή των κειμένων
 Η ανάγκη για γραπτή επικοινωνία οδήγησε τον άνθρωπο στο
γράψιμο κειμένων περισσότερες από μια φορές, ώστε να
διαδοθεί το περιεχόμενό τους.
 Έτσι στο επάγγελμα του γραφέα προστέθηκε το επάγγελμα
του αντιγραφέα.
19

20. Η εφεύρεση των εκτυπώσεων από τους
λαούς της Ανατολής
 Ξυλογραφία: η πρώτη μορφή εκτύπωσης
 «Ιστορία του Διαμαντιού», Κίνα, 868 μ.Χ. : το αρχαιότερο
τυπωμένο βιβλίο στον κόσμο
 Βρέθηκε σε μορφή χάρτινου κυλίνδρου. Τα κείμενα και οι εικόνες
έχουν θρησκευτικό περιεχόμενο. Η εκτύπωση έγινε με ξύλινες
εκτυπωτικές πλάκες, όπου το θέμα που δεχόταν τη μελάνη
προεξείχε. Εκτύπωση με αραιωμένη σινική μελάνη. Η πίεση με
βούρτσα.
 Το 1041 οι Κινέζοι πρώτοι κατασκεύασαν από άργιλο
μεμονωμένα στερεότυπα για κάθε στοιχείο
 Το 1043 οι Κορεάτες χρησιμοποίησαν κινητά μεταλλικά
στοιχεία για τις εκτυπώσεις τους.
20

21. Η αντιγραφή κειμένων από τους Ευρωπαίους
 Μέχρι τον 4ο αι. π.Χ. στην Αίγυπτο και τη Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία επικρατούσαν η περγαμηνή και ο πάπυρος με
μορφή κυλίνδρου. 20 φύλλα κολλημένα μεταξύ τους έδιναν
επιφάνεια γραφής 6-10 μέτρων.
 Από τον 4ο αι. μ.Χ. η περγαμηνή διπλώνεται σε σχήμα βιβλίου.
Τα διπλωμένα φύλλα ράβονταν στη ράχη και είχαν ως
εξώφυλλα δύο ξύλινες πλάκες παραλληλόγραμμου. Αργότερα
η ράχη ενισχύθηκε με δερμάτινες λωρίδες και έπειτα με παχιά
κολλημένα και πεπιεσμένα στρώματα φύλλων παπύρου ή
περγαμηνής
21

22.  Τον 5ο– 12ο αι. μ.Χ. τα βιβλία γράφονταν ή αντιγράφονταν
αποκλειστικά από μοναχούς σε περγαμηνή, μέσα σε
μοναστήρια. Τα χειρόγραφα περιείχαν εικονογραφήσεις με
χρώματα κίτρινο, κόκκινο, πράσινο, μπλε και χρυσό.
 Η αποκλειστικότητα αυτή προσέδιδε στους μοναχούς
ιδιαίτερο κοινωνικό κύρος και επιρροή (εξουσία)
22
Η αντιγραφή κειμένων από τους Ευρωπαίους

23.  Από το 12ο αι. μ.Χ. η ζήτηση βιβλίων αυξανόταν. Λόγοι:
 Εμπόριο, εξάπλωση συναλλαγών, πόλεις με μεγάλα
εμπορικά κέντρα, τα πρώτα πανεπιστήμια, αύξηση
βιβλιοθηκών, περισσότεροι άνθρωποι μορφώνονταν και
στη μεσαία τάξη. Πνευματική άνθιση.
 13ο αι. η κατασκευή του χαρτιού ήρθε στην Ευρώπη. Έτσι
δημιουργήθηκε η ανάγκη για αναπαραγωγή όμοιων
αντιτύπων
23
Η αντιγραφή κειμένων από τους Ευρωπαίους

24. Οι πρώτες εκτυπώσεις στην Ευρώπη (1/5)
 Το 1370 στη Γαλλία τυπώθηκαν σε χαρτί με τη μέθοδο της
ξυλογραφίας διακοσμητικά και κυρίως θρησκευτικά έργα
 Το 1435 στη Γαλλία τυπώθηκαν διάφορες παραστάσεις στα
παιχνιδόχαρτα (τραπουλόχαρτα) με ξυλογραφία
24
ΒΙΝΤΕΟ
Εκτύπωση τραπουλόχαρτων
με ξυλογραφία
(Woodcut Printing 1450-1520)

25. Οι πρώτες εκτυπώσεις στην Ευρώπη (2/5)
 Μεταξύ 1420-1430 στην Ιταλία διαδόθηκε η ξυλογραφία
 Γύρω στο 1440 η ξυλογραφία διαδόθηκε και στη Γερμανία
 Μέσα 15ου αι. Αναγέννηση
 Τα πιο γνωστά ξυλογραφικά βιβλία: η «Γραμματική του
Δονάτου», η «Αποκάλυψη», η «Βίβλος των φτωχών», ο
«Καθρέπτης της ανθρώπινης σωτηρίας».
25

26.  Δύο τεχνικές ξυλογραφίας για εκτύπωση βιβλίων:
 Μία ξύλινη εκτυπωτική πλάκα με εικόνες και κείμενα
(1420-1425)
 Δύο εκτυπωτικές πλάκες, στη μία χαραζόταν η εικόνα και
στην άλλη το κείμενο.
ΒΙΝΤΕΟ
Ξυλογραφία
(Princípios da Tipografia)
ΒΙΝΤΕΟ
Ξυλογραφία – Αναγλυφοτυπία
(Printmaking Processes: Relief)
Οι πρώτες εκτυπώσεις στην Ευρώπη (3/5)
26

27. Οι πρώτες εκτυπώσεις στην Ευρώπη (4/5)
 Το 1423 ο Ολλανδός Λορέν Κόστερ τύπωσε τον «Καθρέφτη»,
ένα οκτασέλιδο βιβλίο που περιείχε το αλφάβητο, το «Πάτερ
ημών» κ.ά. θρησκευτικά κείμενα.
 Χρησιμοποίησε αντί για μονοκόμματη ξύλινη πλάκα κινητά
στοιχεία σκαλισμένα ανάγλυφα σε ξύλο
 Πλεονέκτημα: η ανεξαρτησία των στοιχείων
 Μειονέκτημα: τα ξύλινα στοιχεία φθείρονταν με την πίεση της
εκτύπωσης
27

28. Οι πρώτες εκτυπώσεις στην Ευρώπη (5/5)
 Ξυλογραφία, η πρώτη μορφή εκτύπωσης, σταθμός στην
Ιστορία των γραφικών τεχνών.
 Μειονεκτήματα:
 Η επεξεργασία της ξύλινης πλάκας δύσκολη και χρονοβόρα
 Η πλάκα κόστιζε ακριβά, μειωμένης αντοχής και δεν έδινε πολλά
αντίτυπα
 Το χαρτί τυπωνόταν μόνο από τη μια όψη, η πίεση γινόταν με το
χέρι και δεν έδινε πάντα ικανοποιητικά αποτελέσματα
ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΦΕΥΡΕΣΗ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ
ΜΕΘΟΔΟΥ ΕΚΤΥΠΩΣΗΣ
28