This powerpoint presentation is for theoretical discussion of skill of explanation in Gujarati language prepared and uploaded by Dr. A. R. Mali.

1. ડૉ. અિમતકુમાર માલી
અધયાપક સહાયક
એલ. એન. કે. કોલેજ ઓફ એજયુકેશન (સી.ટી.ઈ.)
પાટણ
સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
9924232407; amitrmali@gmail.com

2. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
ઉદાહરણ ૧ (પ્રસંગ ૨)
ઉદાહરણ ૨ (પ્રસંગ ૧)
• સંદભ:ર: “માઈક્રોટીિચિંગ: અધયાપન કૌશલ્ય” લેખક: ડૉ.
પુનમભ:ાઈ પટેલ પૃષ: ૭૨-૭૩

3. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
ચિંચિંાર
પ્રારંિભ:ક િવિધાન
તેથી, માટે, આમ, કારણકે, પિરણામે જેવિા શબ્દોનો
ઉપયોગ
અંતમાં સમાપન કરતું િવિધાન
છેલ્લે સમજ ચિંકાસતા પ્રશ્નો

4. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
સ્પષ્ટીકરણ એટલે શું?
િશક્ષક
ખ્યાલ, ઘટના, કે સંકલ્પના માટે
કેમ?
શા માટે?
શું?
િવિષે સમજાવિે

5. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
સ્પષ્ટીકરણ એટલે શું?
કેમ? શા માટે? શું?
 એજી તારા આંગણીયા પૂછીને જે કોઈ આવિે રે.
આવિકારો મીઠો આપજે રે.

6. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
સ્પષ્ટીકરણ એટલે શું?
કેમ? શા માટે? શું?
 ભ:ીના હાથે િસ્વિચિંને ન અડકવિું
 મુક્ત લટકાવિતા ચિંુંબક ઉત્તર દિક્ષણ િસ્થર થાય
 ax+b=c ને સુરેખ સમીકરણ કહેવિાય
 સમાંતર રેખાઓ એકબીજાને છેદતી નથી

7. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
સ્પષ્ટીકરણ એટલે શું?
કેમ? શા માટે? શું?
 શંકુદ્રુમ જંગલોમાં વિૃક્ષો િત્રિકોણાકાર હોય છે
 બંગાળની દીવિાની સત્તા મળ્યા પછી અંગ્રેજોને પોતાની
આવિક વિધારવિાનું િવિશાળ ક્ષેત્રિ મળી ગયું
 સરકાર વિારંવિાર આવિકવિેરાની મુિક્ત મયારદા બદલે છે.

8. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
સ્પષ્ટીકરણ એટલે શું?
કેમ? શા માટે? શું?
 चाह निह देवो के िसर पर चढुं भागय पर इठलाउं
मुजे तोड लेना वनमाली उस पथ पर देना तुम फै क
मातृभूिम पर िशष चढाने िजस पथ पर जाये वीर
अनेक
 गुर बहा गुर िवशु, गुर देवो महेशरः
 Every Cloud has a silver lining

9. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
અન-ઉદાહરણ
૧) ભ:ારતનાં વિતરમાન રાષ્ટ્રપિત કોણ છે? [કોણ? માિહતી ]
૨) પહેલો પરમાણુ બોમ્બ ક્યાં ફેકવિામાં આવિેલ ? [ક્યાં? માિહતી ]
૩) પ્લાસીની લડાઈ ક્યારે થઇ હતી? [ક્યારે? માિહતી ]
૪) તત્વિોના િવિિવિધ સ્વિરૂપો ક્યા છે? [માિહતી]
૫) ચિંીડના વિૃક્ષો ક્યાં જોવિા મળે છે? [માિહતી]
૬) મંદોદરખાન શેના પર બેસીને આવ્યો? [માિહતી]

10. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
સ્પષ્ટીકરણ માિહિત
કેમ કોણ
શા માટે ક્યાં
શું ક્યારે

11. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
શેનું સ્પષ્ટીકરણ થાય?
 દ્રશ્ય ઘટના [Phenomenon]: સૂયરગ્રહણ, વિરસાદ વિગેરે
 િક્રયા [action]: જુમો વિેણુનો પગ કાઢવિા મહેનત કરે છે
 પિરણામ [result]: ૧૮૫૭ નાં િવિપ્લવિનાં પિરણામે અંગ્રેજ સત્તા
મજબૂત બની.
 ઘટના [event]: ગાંધીજીએ દાંડીનો સત્યાગ્રહ કયો
આ તમામ પાછળના કારણો, પરાપૂવિર સંબંધ, સોપાનો િવિશે
ચિંચિંાર

12. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
સ્પષ્ટીકરણ એટલે શું?
નવિી ધટના/હકીકત/સંકલ્પનાને
પૂવિારનુભ:વિ સાથે સાંકળી
નવિી ઘટના/હકીકત/સંકલ્પનાને લગતી
ખૂટતી કડીઓ જોડવિો
સ્પષ્ટીકરણ એટલે પૂવિારનુભ:વિ અને નવિી ઘટના
વિચચિંેનું અનુસંધાન

13. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
સ્પષ્ટીકરણ એટલે શું?
 એક એવિી પ્રિક્રયા છે
 વિસ્તુ,ઘટના કે કાયર
 બીજી વિસ્તુ, ઘટના કે કાયર સાથે એવિી રીતે જોડાવિું
 જે થી નવિી વિસ્તુ, ઘટના કે કાયર અંગે વિધુ સમજ િવિકસે.
વિસ્તુઓ, ઘટના કે કાયર વિચચિંે િનયમો કે તકર દવિારા
સંબંધ જોડવિાની પ્રિક્રયાને સ્પષ્ટીકરણ કહેવિાય

14. સ્પષ્ટીકરણ કૌશલ્ય
પૂવિરજાન સાથે નવિા જાનને જોડવિાથી નવિું જાન વિધુ સરળતાથી
અને લાંબા ગાળા સુધી યાદ રહે છે અને સમય આવિે તે જાનનો
ઉપયોગ કરવિો સરળ બને છે .
 મનોવિૈજાિનક અને વિૈજાિનક આધાર

15. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેની પયુિકતઓ
કથન
ઉદાહરણ
કા.પા. કાયર
દશય-શાવય સાધનનો ઉપયોગ
પશનો દવારા ....... !!!!!

16. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના ઇચ્છનીય વતરનો
1.પસતાવના રૂપ િવધાનની રજૂઆત
2.સમજ આપતા કડીરૂપ શબ્દો – શબ્દસમૂહનો ઉપયોગ
3.ઉપસંહારયુકત િવધાનનો ઉપયોગ
4.િવદ્યાથીઓની સમજ ચકાસતા પશનો

17. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના ઇચ્છનીય વતરનો
1.પસતાવના રૂપ િવધાનની રજૂઆત
િશક્ષક િવદ્યાથીઓને શું િશખવવાનું છે તેના િવશે િવધાન કરે
તેને પસતાવનારૂપ િવધાન કહેવાય.
િવદ્યાથીને કશુંક સમજવાનું છે તે અંગે સાંભળવા અને ધ્યાન
આપવા માનિસક રીતે તૈયાર કરે છે,
તે એક કે એક કરતાં વધારે િવધાનો હોઇ શકે

18. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના ઇચ્છનીય વતરનો
1.પસતાવના રૂપ િવધાનની રજૂ આત
 એજ તારા આંગણીયા પૂછીને જે કોઈ આવે રે.
આવકારો મીઠો આપજે રે.
 ભીના હાથે િસવચને ન અડકવું
 સમાંતર રેખાઓ એકબીજને છેદતી નથી
 શંકુદમ જં ગલોમાં વૃક્ષો િતકોણાકાર હોય છે
 સરકાર વારંવાર આવકવેરાની મુિકત મયારદા બદલે
છે.

19. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના ઇચ્છનીય વતરનો
2.સમજ આપતા કડીરૂપ શબ્દો – શબ્દસમૂહનો ઉપયોગ
િવધાનોને જોડવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતા શબ્દો કે
શબ્દસમૂહો
મોટાભાગે સંયોજકો

20. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના ઇચ્છનીય વતરનો
2.સમજ આપતા કડીરૂપ શબ્દો – શબ્દસમૂહનો ઉપયોગ
તેઓ કારણ, હેતુઓ કે પિરણામ દશારવે છે, િવધાનોમાં સાતત્ય જળવે છે
અને સમજ વધુ સપષ કરે છે
 હિરતદવયનો રંગ લીલો હોય છે માટે પાંદડા લીલા દેખાય છે.
 નાિયકા વષારરૂતુમાં પોતાના પિતનો સંગાથ ઇચ્છતી હતી પિરણામે િવિવધ
બહાનાઓ દવારા તેને ચાકરીએ જતો અટકાવે છે.
 હવે પશન થાય કે; શા માટે િહટલરે િમતદેશો સાથેની વસારઇલ સંિધનો િવરોધ કયો?
 Crowd was shouting and cheering because the play was
about to begun.

21. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના ઇચ્છનીય વતરનો
2. –સમજ આપતા કડીરૂપ શબ્દો શબ્દસમૂહનો
ઉપયોગ
 સપષતા કરતાં
 સમજ પેદા કરતાં
 િવધાનોને જોડતાં
 શબ્દો કે શબ્દસમૂહને
 કડીરૂપ શબ્દો - શબ્દસમૂહો

22. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના ઇચ્છનીય વતરનો
1. સમજ આપતા કડીરૂપ શબ્દો – શબ્દસમૂહનો ઉપયોગ
તેથી શા માટે પછી
માટે પરંતુ પહેલાં
ના માટે આ રીતે ના દવારા
પિરણામે આમ ના વડે
કારણ કે નો હેતુ
ને લીધે બીજુ

23. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના ઇચ્છનીય વતરનો
3.ઉપસંહારયુકત િવધાનનો ઉપયોગ
સમગ્ર સપષતાનું ટૂંકાણમાં સંકલન
આ પકારના િવધાનોથી િવદ્યાથીને સપષતાનો અંત
આવયાની ખબર પડે છે

24. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના ઇચ્છનીય વતરનો
3.ઉપસંહારયુકત િવધાનનો ઉપયોગ
 વનસપિતનાં પાંદડાનો રંગ લીલો હોય છે. આવું શા માટે
હોય છે તે આપણે
જણીએ ................ ........................................
આમ પાંદડામાં આવેલ પકાશસંશલેષણ સાથે સંકળાયેલા
હિરતકણના લીલા રંગના કારણે વનસપિતનાં પાંદડાનો રંગ
લીલો હોય છે

25. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના ઇચ્છનીય વતરનો
4.િવદ્યાથીઓની સમજ ચકાસતા પશનો
સપષીકરણનાં અંતે િવદ્યાથીની સમજણની ચકાસણી
કરવાં
સપષીકરણ દરિમયાન િવદ્યાથીમાં કોઇ ગેરસમજણ
નથી થઈને તેની ખાતી કરવા
વધુ સપષીકરણની કે ગેરસમજણ દૂર કરવાની
જરૂરીયાત જણવા

26. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના ઇચ્છનીય વતરનો
4.િવદ્યાથીઓની સમજ ચકાસતા પશનો
આ પશનો સમજ ચકાસતા હોવા જોઇએ
નયાર્યાં આંકડાઓ કે હિકકતો (જે ગોખીને કે પુસતક
અથવા કા.પા. નોંધને આધારે જવાબ દઈ શકે તેવી
બાબતો) ન પૂછવી
પડઘા, અટકળ પોષક, સૂચનશીલ પશનો ટાળવા

27. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અિનચ્છનીય વતરનો
1.અસંબંિધત િવધાનો કરવા
2.િવધાનો કરવામાં સાતત્ય ન જળવવું
3.અયોગ્ય શબ્દોનો ઉપયોગ કરવો
4.ભાષાની પવાિહતાનો અભાવ
5.ફાલતુ-િબનજરૂરી શબ્દો કે િવધાનોનો ઉપયોગ

28. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અિનચ્છનીય વતરનો
1.અસંબંિધત િવધાનો કરવા
જે િવધાનો સમજ સપષ કરવામાં સહાયક તો નથી
પરંતુ િવદ્યાથીનું ધ્યાન અન્ય બાબત તરફ લઈ જય-
િવષયાંતર થાય તે િવધાનો
ઉદા:

29. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અનિનચ્છનીય વર્તનર્તનો
2.િવર્ધાનો કરવર્ામાં સાતનત્ય ન જાળવર્વર્ું
િવર્ચારોની ક્રમબધ્ધતનામાં ભંગાણ પડે તનેવર્ી પિરસથીતની
 િવર્ધાનો આગળના િવર્ધાન સાથે તનાિકક રીતને
જોડાયેલા ન હોય

30. સપષીકરણ કૌશલય
 ઉદાહરણ
 (ઉદર સસતનન પાણી છે )
 “ઉદર ઠંડા લોહી વર્ાળું પાણી છે . તને ઇડા મૂકતનું
નથી. તને સરીસૃપ નથી, ”માટે તને સસતનન પાણી છે
 (ભારતનમાં લોકશાહી છે )
 “ભારતનમાં રાજાઓનું રાજય નથી. ભારતનમાં કોઇ
એક વયિકતનની સતા નથી. માટે ભારતનમાં
”લોકશાહી છે

31. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અનિનચ્છનીય વર્તનર્તનો
2.િવર્ધાનો કરવર્ામાં સાતનત્ય ન જાળવર્વર્ું
િવર્ચારોની ક્રમબધ્ધતનામાં ભંગાણ પડે તનેવર્ી પિરસથીતની
 શીખવર્ેલા એકમની શીખવર્વર્ાની બાબતન સાથે
અનનુસંધાન કયાર્ત વર્ગર રજૂ આતન કરવર્ી
 ઉદા.

32. સપષીકરણ કૌશલય
 ઉદાહરણ
 (ગાડીના બે પાટા વર્ચ્ચે જગયા શા માટે)
 “તનમે શીખી ગયા છો કે ઘન, પવર્ાહી અનને વર્ાયુને
ગરમી આપતનાં તનેનું કદ વર્ધે છે , તનેથી તનેને ફલવર્ા
માટે જગયા જરરી છે . જો તનેમની વર્ચ્ચે જગયા
રાખવર્ામાં ન આવર્ે, પાટા વર્ળી જાય અનને ગાડી
”પાટા પરથી ઊથલી પડે
 પાટા ઘન, િવર્સતનરે, પાટા જમીન સાથે જકડાયેલા
જે વર્ી ચચાર્ત નથી

33. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અનિનચ્છનીય વર્તનર્તનો
2.િવર્ધાનો કરવર્ામાં સાતનત્ય ન જાળવર્વર્ું
િવર્ચારોની ક્રમબધ્ધતનામાં ભંગાણ પડે તનેવર્ી પિરસથીતની
 જગયા કે ક્રમનું સાતનત્ય ન હોય

34. સપષીકરણ કૌશલય
 ઉદાહરણ
 (લોહીનું પિરભમણ)
 “લોહી સૌ પથમ જમણા કણર્તકમાં આવર્ે છે .
ત્યાંથીતને ફેફસામાં જાય છે ફેફસામાં જતના પહેલા તને
જમણા કેપકમાં જાય છે .”

35. સપષીકરણ કૌશલય
 ઉદાહરણ

36. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અનિનચ્છનીય વર્તનર્તનો
2.િવર્ધાનો કરવર્ામાં સાતનત્ય ન જાળવર્વર્ું
િવર્ચારોની ક્રમબધ્ધતનામાં ભંગાણ પડે તનેવર્ી પિરસથીતની
 સમયનું સાતનત્ય ન હોય

37. સપષીકરણ કૌશલય
 ઉદાહરણ
 (મરાઠા યુદધ)
 “કોરેગાંવર્માં પેશવર્ા પકડાયો અનને હાયો. ઇ.સ.
1819માં આથીરગઢ જતનાયું. ઇ.સ. 1818માં
”બાજરાવર્ પેશવર્ા બીટીશરોને તનાબે થયો

38. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અનિનચ્છનીય વર્તનર્તનો
2.િવર્ધાનો કરવર્ામાં સાતનત્ય ન જાળવર્વર્ું
િવર્ચારોની ક્રમબધ્ધતનામાં ભંગાણ પડે તનેવર્ી પિરસથીતની
 િવર્ધાનો પરસપર અનસંબંિધતન હોય ત્યારે
 ઉદા.

39. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અનિનચ્છનીય વર્તનર્તનો
3.અનયોગય શબ્દોનો ઉપયોગ કરવર્ો
ઉમર અનને કકાના આધારે િવર્દ્યાથી અનજાણ હોય તનેવર્ા
શબ્દો એટલે અનયોગય શબ્દો
ઉદા: Total / Sum, ત્યાર પછી/ તનત્પશચાતન,
મોસમી પવર્નોથી અનપિરિચતન હોય અનને સતનતન તને શબ્દો
આબોહવર્ા સમજાવર્વર્ા કહેવર્ા

40. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અનિનચ્છનીય વર્તનર્તનો
3.અનયોગય શબ્દોનો ઉપયોગ કરવર્ો
િશકક જે ધોરણમાં િશકણ કરે છે તનેના અનગાઉના
ધોરણના િવર્ષયવર્સતનુથી અનપિરિચતન
પોતને કેટલો હોંશિશયાર છે તને બતનાવર્વર્ાની ઘેલછા

41. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અનિનચ્છનીય વર્તનર્તનો
4.ભાષાની પવર્ાિહતનાનો અનભાવર્
િશકક અનધૂરા વર્ાકયોનો ઉપયોગ કરે
અનડધેથી વર્ાકયરચના બદલે
ભૂલી જાય
અનગાઉના વર્ાકયનું જ યાદ કરવર્ા પુનરાવર્તનર્તન કરે (પાથર્તના
પવર્ચન જેમ....!)
ભૂલી ગયેલો મુદ્દો અનચાનક યાદ આવર્ે
ઉદા:

42. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અનિનચ્છનીય વર્તનર્તનો
5.ફાલતનુ- િબનજરરી શબ્દો કે િવર્ધાનોનો ઉપયોગ
જો િશકક પોતને સપષ સમજ કેળવયા િવર્ના સપષતના કરે
જેને પિરણામે સપષીકરણમાં િનષ્ફળ જાય.
આ વર્ાતનની પિતનિતન તને કેટલાક શબ્દો કહે તનેના પરથી
આવર્ે

43. સપષીકરણ કૌશલય
સપષીકરણ માટેના અનિનચ્છનીય વર્તનર્તનો
5.ફાલતનુ- િબિનજરૂરી શબ્દો કે િવર્ધાનોનો ઉપયોગ
કેટલાક કેટલુંક
ઘણા લાગે છે કે
થોડું મોટે ભાગે
કદાચ બિાકીના
ખરી રીતને કંઇક અનંશે

44. સપષીકરણ કૌશલય
 ઉદાહરણ
 (ભટકતની જિતન)
 “તનમે જણો છો કે, કદાચ તનેઓને એક જગયાએ
રહેવર્ું ન ગમતનું હોય, કયારેક એમ પણ બિને કે પાણી
કે અનનય કોઇ ચીજની તનંગી હોય, મોટે ભાગે
”તનેઓની એક જતનની ભટકવર્ાની ટેવર્ પણ હોય

45. સપષીકરણ કૌશલય
અનનય પદ્ધિતનનાં સપષીકરણનાં
નમૂના

46. સપષીકરણ કૌશલય
चाह निह देवो के िसर पर चढुं
भागय पर इठलाउं
मुजे तोड लेना वनमाली
उस पथ पर देना तुम फै क
मातृभूिम पर िशष चढाने
िजस पथ पर जाये वीर अनेक

47. સપષીકરણ કૌશલય
गुर बहा गुर िवशु, गुर देवो महेशरः
गुर साकात् पर बहम्, तसमै शी गुरवे नमः
વર્ષાર્તવર્નો

48. સપષીકરણ કૌશલય

49. ઋણસવર્ીકાર
“માઈક્રોટીિચગ: અનધ્યાપન કૌશલય” લેખક: ડૉ. પુનમભાઈ પટેલ
ગુજરાતન રાજ્ય શાળા પાઠ્યપુસતનક મંડળ
િચત્રો: http://images.google.com
િવર્ડીયો: http://youtube.com

50. સપષીકરણ કૌશલય
આભાર

51. પાચન િક્રયા
નાિસકા કોટર
અનનનનળી
મુખ ગુહા
ઘાટીઢાંકણ
શવર્ાસનળી

52. પાચન િક્રયા
http://youtu.be/umnnA50IDIY
http://youtu.be/b20VRR9C37Q

53. પાચન િક્રયા
િવર્જ્ઞાન અનને ટેકનોલોજી પાઠ્યપુસતનક
ધોરણ 10
પ્રકાશક: ગુજરાતન રાજ્ય શાળા પાઠ્યપુસતનક મંડળ-ગાંધીનગર
પૃષ: 242
પેરેગ્રાફ: 4
િવર્ષયવર્સતનુ: કુલ ૨ લાઈન