Presentatie lokale en regionale economie Almere, 2012

1. Economie
Wereld, Nederland en Almere
Willem van der Velden
Rabobank Nederland

2. Wereldeconomie
Macro-economische vooruitzichten
BBP-groei (jaar-op- 2011 2012 2013
jaar mutatie in %
VS 1,7 1¾ 2
Japan -0,9 2 1¼
China 9,2 8 9
Eurozone 1,5 0 1¼
Kennis & Economisch Onderzoek

3. Nederland
Structureel sterk, maar somber
Economic Research Department

4. Economische ontwikkeling
Nederland in recessie
% In mld
Euro's
3 145
2 140
1
135
0
130
-1
-2 125
Seizoensgecorrigeerd
-3 120
05 06 07 08 09 10 11 12
Kwartaal-op-kwartaal mutatie (l-as)
Bruto binnenlands product constante prijzen, per kwartaal (r-as)
4 Kennis & Economisch Onderzoek

5. Nederland
Somberheid troef
Economic Research Department

6. Economische ontwikkeling
Huishoudens besteden minder
In miljarden euro's
65,0
64,5
64,0
63,5
63,0
62,5
62,0
61,5
61,0
60,5
60,0
Consumptie van huishoudens
6 Kennis & Economisch Onderzoek

7. Nederland
Kerngegevens
’95-’07 ’11 ’12 ’13
Bruto Binnenlands Product 2,9 1,3 -¾ 1
Private consumptie 2,4 -0,9 -1¼ -½
Overheidsbestedingen 2,9 0,4 -1 -1¼
Private investeringen 3,6 5,8 -2¼ 2
Uitvoer 6,6 3,7 1¾ 5
Invoer 6,8 3,5 1 4¼
Inflatie 2,4 2,4 2¼ 2
Werkloosheid 4,5 5,4 6½ 6½
Begrotingssaldo -1,4 -5,0 -4½ -4½
Staatsschuld 57,6 65,4 69½ 73
Kennis & Economisch Onderzoek

8. Woningprijsontwikkeling
Toen en nu
Index 1974 =100 Index 1974 =100
800 800
Daling: 14 kwartalen
700 Nominaal: -11,2% 700
Reëel: -15,8%
Daling: 15 kwartalen
600 Nominaal: -34,8% 600
Reëel: -47,5%
500 500
400 400
300 300
200 200
100 100
0 0
74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00 02 04 06 08 10
Reële prijsontwikkeling Nominale prijsontwikkeling
8 Kennis & Economisch Onderzoek

9. Verwachting korte termijn
Prijzen blijven dalen
• Het vertrouwen bij potentiële kopers ontbreekt
– Onzekere economische situatie
– Pensioenen
– Stijgende werkloosheid
– Overheidsbezuinigingen
• Financiering is niet het probleem
– Ten opzichte van het huidige prijsniveau kunnen huishoudens vaak
meer lenen dan 3 jaar geleden
– Woning is eigenlijk ‘goedkoop’
• 2012: prijzen -5%
• 2013: stabilisatie?
9 Kennis & Economisch Onderzoek

10. Almere
Sterk bedrijfsleven en grootstedelijke
problematiek
Economic Research Department

11. Regionale economie
Rabobank Regionaal-economische
thermometer
Kennis & Economisch Onderzoek

12. Almere
Economische Kracht en Groei 2009-2011
Kracht Groei
Kennis & Economisch Onderzoek

13. Bedrijfsleven
Kerncijfers 2011 (groeicijfers tov 2010)
Productieg Investering Arbeidsvol
Winstgroei roei sgroei umegroei
Almere 5,8% 3,6% 5,3% 1,0%
Flevoland 5,5% 3,4% 5,0% 0,8%
Nederland 3,2% 2,6% 3,9% 0,1%
Werkgeleg
Rendeme Arbeidspro Investerin enheidsfu Solvabilitei
nt EV ductiviteit gsratio nctie Liquiditeit t
Almere 19,8% 85,9 38,5% 58,5 101,9% 26,0%
Flevoland 15,8% 81,9 33,1% 63,4 105,2% 29,4%
Nederland 9,9% 89,3 19,8% 84,8 107,4% 27,2%
(banen / beroeps-
(x € 1000)
bevolking)
Kennis & Economisch Onderzoek

14. Arbeidsmarkt
Werkloosheid
Kennis & Economisch Onderzoek

15. Almere
Prognoses 2012-2013 bevolking en
werkgelegenheid
Kennis & Economisch Onderzoek

16. Woningmarkt
Gemiddelde vraagprijs aangeboden
woningen (index)
Kennis & Economisch Onderzoek

17. Woningmarkt
Ontwikkeling betaalbaarheidsindex
Kennis & Economisch Onderzoek

18. Conclusies
• Economisch herstel op korte termijn nog onwaarschijnlijk
– Beleidskeuzen, Europa en Nederland
– Consument blijft somber
– Woningmarkt wacht op structurele maatregelen
• Almere geeft een wisselend beeld
– Bedrijfsleven presteert bovengemiddeld en lijkt minder gevoelig voor
laagconjunctuur
– Arbeids- en woningmarkt tonen zwakheden
– Jeugdwerkloosheid verontrustend
– Sterke druk op woningprijzen
18 Kennis & Economisch Onderzoek

19. (reservesheets)
Kennis & Economisch Onderzoek

20. Woningmarkt
Onzekerheid bij kopers
• Economische crisis Index
Index
– Werkloosheid 50 50
40 40
30 30
20 20
• Bezuinigingen 10 10
0 0
-10 -10
• Pensioenen -20 -20
-30 -30
-40 -40
• Discussie hypotheekrenteaftrek -50 -50
00 02 04 06 08 10 12
Consumentenvertrouwen
Geschikt moment voor grote aankopen
• Kopers zijn terughoudend
• Nieuwe gedragscode
20 Kennis & Economisch Onderzoek

21. Overheidsbeleid
Bezuiniging in plaats van hervorming
• Nieuwe hypotheken moeten minimaal annuïtair worden
afgelost willen huishoudens in aanmerking komen voor
hypotheekrenteaftrek
• De overdrachtsbelasting wordt permanent verlaagd naar 2%
• De loan-to-value gaat stapsgewijs naar 100%
• Ook huurders met een inkomen tussen de 33.000-43.000
euro krijgen te maken met een extra huurverhoging
21 Kennis & Economisch Onderzoek

22. Overheidsbeleid
Invulling en gevolgen nog onzeker
• Invulling –mede door de verkiezingen- nog onzeker
• Stabielere woningmarkt op lange termijn
• Effecten op de korte termijn
• Prijzen: Niet minder lenen, maar hogere netto
maandlasten
• Transacties: afhankelijk van de verdere invulling
• Vooral de definitie “nieuwe” gevallen is belangrijk
• Bij verhuizing: verlies van HRA of meenemen
22 Kennis & Economisch Onderzoek

23. Conclusies woningmarkt
• Korte termijn
– Bij huidige prijsniveau is aanbod > vraag, dus: dalende
prijzen
• Lange termijn
– Veel hangt af van de invulling van de bezuinigingen
– Inflatie, rente, inkomen, …
– Maar duidelijk is dat de prijzen en de transactieaantallen
in de aankomende periode onder druk blijven staan
23 Kennis & Economisch Onderzoek

24. Wereldeconomie
Mondiale groeivertraging
% %
6 6
4 4
2 2
0 0
-2 -2
-4 -4
-6 -6
-8 -8
-10 -10
-12 CPB Wereldhandel, 3m/3m verandering
-12
-14 -14
08 09 10 11 12
Verenigde Staten Japan
Eurozone Andere ontwikkelde landen
Azië Centraal en Oost-Europa
Latijns Amerika Afrika en Midden-Oosten
Andere opkomende landen Wereldhandel

25. Nederland
Super concurrerend
Index The Global Competitiveness Index Index
6 2011–2012 6
5 5
4 4
3 3
US
JP
NZ
AU
IN
RU
SE
FI
DE
BE
NO
AT
IE
IT
PT
NL
FR
BR
GR
CH
DK
GB
CA
ES
CN
Economic Research Department

26. Dutch housing market
Rabobank: Fixed interest rate
Share of fixed interest rate as % of total
50% (in volumes)
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15% Share of fixed interest rate as % of total
10% 50% (in values)
5% 45%
0% 40%
Variable and Fixed 1-5 yr Fixed 6-10 yr Fixed > 10 yr 35%
fixed till 1 yr
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Variable and Fixed 1-5 yr Fixed 6-10 yr Fixed > 10 yr
fixed till 1 yr
Economic Research Department

27. Misvatting
Gedwongen verkopen ook zeer beperkt
3000 0.20%
2500
• ±2.500
2000
0.15%
gedwongen
1500 0.10% verkopen
1000
0.05%
500 • 0,07% van de
0 0.00% koopwoningen
96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11
Aantal gedwongen verkopen (l-as)
Gedwongen verkopen als % aantal koopwoningen (r-as)
27 Kennis & Economisch Onderzoek

28. Misvatting
Aantal wanbetalingen is enorm
12
% %
12 • Ongeveer 40.000
10 10 huishoudens
8 8
6 6
4 4 • Stijging is fors,
2 2 maar het niveau is
0 0
04 05 06 07 08 09 10 11 laag
Nederlandse Prime VK Prime Griekse Prime
Ierse Prime Italiaanse Prime Portugese Prime
Spaanse Prime
28 Kennis & Economisch Onderzoek

29. Woningmarkt
Gemiddelde vraagprijs aangeboden
woningen (abs)
Kennis & Economisch Onderzoek

30. Almere
Werkgelegenheidsontwikkeling
Kennis & Economisch Onderzoek

31. Nederland
Een van de rijkste landen ter wereld
x 1,000 GDP per head (2010, $PPP) x 1,000
50 50
45 45
40 40
35 35
30 30
25 25
20 20
15 15
10 10
5 5
0 0
Economic Research Department

32. Nederland
Lage werkloosheid
% Unemployment rate 2012 - IMF %
24 24
20 20
16 16
12 12
8 8
4 4
0 0
BE
PT
EZ
IT
NZ
ES
US
AU
CA
CH
FR
GR
FI
IE
SE
DE
DK
NL
GB
JP
AT
Economic Research Department

33. Nederland
Koopkracht onder druk
% %
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
0 0
-1 -1
-2 -2
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11
Reële loondaling Verandering CAO-lonen Inflatie
Economic Research Department