Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστημών Σενάριο διδασκαλίας

1. Η θεωρία της αξίας της εργατικής δύναμης
και του εμπορεύματος (Καρλ Μαρξ)
Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστημών
Κριπαροπούλου Αντιγόνη

2. Πώς απαντούν στο ερώτημα: «πώς είναι
δυνατό να υπάρξει οικονομική ανάπτυξη
μαζί με κοινωνική δικαιοσύνη»,
οι Μarx και Engels…

3. Αυτό είναι αδύνατο να
υπάρξει στον
καπιταλισμό.
Ανάπτυξη και
δικαιοσύνη-ισότητα
μπορεί να υπάρξει μόνο
μέσα από την υπέρβαση
του καπιταλισμού.

4.  Ο Μαρξ είχε μελετήσει σε
βάθος όλους τους
προηγούμενους και
σύγχρονούς του
οικονομολόγους (Σμιθ,
Ρικάρντο, Μιλ κ.ά.).
 Οι προσδοκίες του Σμιθ
ότι ο καπιταλισμός και η
ελεύθερη αγορά θα
φέρουν ένα καλύτερο
κόσμο είχαν διαψευστεί.

5.  Την εποχή που ζούσε ο Μαρξ,
η Ευρώπη συνταρασσόταν από
εξεγέρσεις των λαών (1848).
 Ο βασιλιάς της Γαλλίας
ανατράπηκε, οι εργάτες του
Παρισιού ξεσηκώθηκαν, στο
Βερολίνο οδοφράγματα είχαν
στηθεί στους δρόμους, στην
Ιταλία γίνονταν μαζικές
διαδηλώσεις, την Πράγα και τη
Βιέννη τις είχε καταλάβει ο
λαός.
 Τις επαναστάσεις προκάλεσε η
σφοδρή επιθυμία των
περισσότερων από τους λαούς
της Ευρώπης είτε να
αποκτήσουν ανεξάρτητη
κρατική υπόσταση, είτε να
συνενωθούν σε ενιαίες
κρατικές οντότητες.
 Οι προτάσεις του Μιλ ότι ο
κόσμος μπορεί να γίνει
δικαιότερος μέσω της
διανομής των προϊόντων
είχαν, επίσης, διαψευστεί.
 Φωτ.: Οδόφραγμα στην οδό
Σουφλό , ένα έργο του Οράς
Βερνέ το 1848.
Το Πάνθεον διακρίνεται στο
φόντο του πίνακα.

6. Ο Ρικάρντο είχε
υποστηρίξει ότι η αξία ενός
εμπορεύματος είναι ο
χρόνος που δαπανάται για
την παραγωγή του.
Ο Μαρξ υιοθετεί αυτό το
σημείο της θεωρίας του
Ρικάρντο.
Κάνει, όμως, μια σημαντική
διαφοροποίηση: οι εργάτες
δεν πληρώνονται για την
εργασία τους αλλά για την
εργατική τους δύναμη.

7. Η θέση του Μαρξ

8.  Η παραγωγή, στην
καπιταλιστική κοινωνία,
στηρίζεται σε δύο
κοινωνικές τάξεις:
τους κεφαλαιοκράτες και τους
εργάτες/προλετάριους.
 Οι κεφαλαιοκράτες
(καπιταλιστές) έχουν την
ιδιοκτησία των μέσων
παραγωγής (μηχανές,
εργοστάσια κτλ.).
 Οι εργάτες έχουν την
εργατική τους δύναμη, την
ικανότητα τους να
εργάζονται.
 Εργατική δύναμη είναι το
σύνολο των φυσικών και
πνευματικών ικανοτήτων
του ανθρώπου, τις οποίες
ενεργοποιεί για να
παραγάγει κάτι.

9. Η εργασία στην
καπιταλιστική επιχείρηση
έχει διπλό χαρακτήρα.
Από τη μια μεριά δημιουργεί
αξίες χρήσης (υφάσματα,
παπούτσια, ρούχα, ψωμί,
μηχανές κλπ., αντικείμενα που
μπορούν να χρησιμοποιούν οι
άνθρωποι).
Από την άλλη, δημιουργεί
«αξία».
Δηλαδή, παράγει προϊόντα για
τα οποία δεν αμείβεται αλλά την
αξία τους την καρπώνεται ο
καπιταλιστής, ως κέρδος.
 Ο εργαζόμενος σκέφτεται την
αξία χρήσης του
εμπορεύματος (σε τι με
ωφελεί να το αγοράσω).
 Ο καπιταλιστής σκέφτεται την
ανταλλακτική αξία του
εμπορεύματος (πόσα θα
κερδίσει από την πώλησή
του).

10. Ο κεφαλαιοκράτης
μισθώνει την εργατική
δύναμη του εργάτη για
κάποιες ώρες (εργάσιμη
ημέρα).
Τις ώρες που εργάζεται ο
εργάτης παράγει κάποιες
μονάδες από το προϊόν.
Όμως, δεν πληρώνεται
την αξία της εργασίας
του.
Πληρώνεται για τον
χρόνο που μίσθωσε την
εργατική του δύναμη
στον κεφαλαιοκράτη.

11. Παράδειγμα:
Ο εργάτης μιας
αυτοκινητοβιομηχανίας
που παράγει 10
εξαρτήματα στο
οκτάωρό του, δεν
πληρώνεται την αξία
των εξαρτημάτων.
Παίρνει τον μισθό του,
που είναι πολύ
λιγότερος από την αξία
του προϊόντος της
εργασίας του.

12. Η εργάσιμη μέρα είναι ένα 8ωρο. Το 8ωρο
διαιρείται σε δύο ίσα μέρη:
α) Σε αναγκαίο χρόνο εργασίας - 4 ώρες, όπου
ο εργάτης παράγει αξία ίση με την αξία της
εργατικής του δύναμης (μισθός) και
β) και σε πρόσθετο χρόνο εργασίας, - 4 ώρες,
όπου ο εργάτης δουλεύει δωρεάν στον
καπιταλιστή.
Έτσι με ένα άλλο παράδειγμα, μέσα σε 8 ώρες
εργασίας, ας υποθέσουμε, ότι παράγονται
εμπορεύματα αξίας 60 ευρώ.
Η αξία του σταθερού κεφαλαίου (πρώτες ύλες,
απόσβεση μηχανών, κτιρίων κλπ.), είναι 44
ευρώ και η αξία της εργατικής δύναμης
(μισθός) είναι 8 ευρώ.
Ο καπιταλιστής δαπάνησε κεφάλαιο 44+8=52
ευρώ, αλλά η αξία των νέων εμπορευμάτων
είναι 60 ευρώ.
Επομένως, στη διάρκεια των 8 ωρών έχουμε
παραγωγή παραπάνω αξίας 8 ευρώ. Αυτή η νέα
αξία είναι η υπεραξία.
Έτσι στις πρώτες 4 ώρες, (αναγκαίος χρόνος
εργασίας), ο εργάτης παρήγαγε αξία ίση με την
αξία της εργατικής του δύναμης, (η αξία του
σταθερού κεφαλαίου προϋπάρχει στα κτίρια, τα
μηχανήματα, τις πρώτες ύλες και απλά
μεταβιβάζεται στα παραγόμενα εμπορεύματα),
ενώ τις επόμενες 4 ώρες, (πρόσθετος χρόνος
εργασίας) παρήγαγε νέα αξία 8 ευρώ, την
υπεραξία, που καρπώνεται ο καπιταλιστής.

13. Η υπεραξία γεννιέται στην
παραγωγή και εκδηλώνεται
στην κυκλοφορία των
εμπορευμάτων (από την τιμή
πώλησης του τελικού
προϊόντος οι καπιταλιστές
παίρνουν το μεγαλύτερο
ποσοστό κέρδους).
Και σ’ αυτό το σημείο
συνίσταται η ουσία της
καπιταλιστικής
εκμετάλλευσης.

14. Ο πλούτος των κοινωνιών
αποτελείται από εμπορεύματα.
Τα εμπορεύματα παράγονται στην
παραγωγή.
Η αφαίρεση της υπεραξίας από την
εργατική τάξη (απλήρωτη εργασία)
είναι η πηγή του πλούτου των
κεφαλαιοκρατών αλλά και της
οικονομικής και κοινωνικής
ανισότητας.
Γι’ αυτό δεν μπορεί να υπάρξει
κοινωνική δικαιοσύνη στον
καπιταλισμό, σύμφωνα με την
μαρξιστική θεωρία.