Σενάριο διδασκαλίας-Ιστορία των Κοινωνικών Επιστημών Γ' Λυκείου

1. Ο Τζων Λοκ και η
φιλελευθεροποίηση του κράτους
Ιστορία των Κοινωνικών Επιστημών
5ο Μάθημα
Κριπαροπούλου Αντιγόνη

2. Στις 29 Αυγούστου του 1632
γεννιέται στο χωριό Wrington στο
Somerset της Αγγλίας ο John
Locke, ο μεγάλος φιλόσοφος που
θεωρήθηκε από προφήτης του
καπιταλισμού και απολογητής της
αστικής τάξης μέχρι υπερασπιστής
της κοινωνικής αλληλεγγύης και
από ιδρυτής του ατομικισμού
μέχρι πατέρας του κλασικού
φιλελευθερισμού.
Στην Οξφόρδη σπούδασε
ελληνικά, εβραϊκά και
Σχολαστική Φιλοσοφία.
Η Χημεία και η Ιατρική
χρησίμευσαν ως πηγές έμπνευσης
και πρότυπα για τη φιλοσοφική
του θεωρία.
Η συμμετοχή του στις πολιτικές
κινήσεις της εποχής είχε ως
αποτέλεσμα τη μακρόχρονη
απομάκρυνση του από την
Αγγλία.

3. Στο έργο του Δοκίμιο σχετικά με την
ανθρώπινη αντίληψη παρομοίασε το
ανθρώπινο μυαλό με ένα «άσπρο
χαρτί», μια tabula rasa, πάνω στην
οποία τίποτε δεν είναι γραμμένο.
Πριν το νεογέννητο παιδί αρχίσει
να έχει εμπειρίες, να
αντιλαμβάνεται τον εξωτερικό
κόσμο μέσα από τις αισθήσεις του,
δεν καταγράφεται τίποτε στο
μυαλό του.
Οι απλές ιδέες που προκύπτουν
άμεσα από τις αισθήσεις του είναι
τα θεμέλια της γνώσης, οι οποίες
συγχωνεύονται και γίνονται
σύνθετες.
Απορρίπτοντας το καρτεσιανό
δόγμα των έμφυτων ιδεών,
υποστήριξε ότι η γνώση προέρχεται
από τη λειτουργία των αισθήσεων.
Η θεωρία αυτή είχε υποστηριχθεί
από τον Τόμας Χομπς, ο Λοκ
ωστόσο τη συστηματοποίησε και
την επέκτεινε.

4. Η πολιτική φιλοσοφία του Τζων Λοκ
χρησιμοποιήθηκε για να δικαιώσει τις
παρακάτω επαναστάσεις:

5. Η Ένδοξη Επανάσταση (ονομάζεται
και Επανάσταση του 1688), ήταν η
ανατροπή του Βασιλιά Ιακώβου Β΄
της Αγγλίας από συμμαχία
των Κοινοβουλευτικών με το στρατό
του Ολλανδού Γουλιέλμου Γ΄
της Οράγγης-Νασσάου , ο οποίος
έτσι ανέβηκε στον Αγγλικό θρόνο
ως Γουλιέλμος Γ΄ της Αγγλίας.
Το 1688 με την Ένδοξη
Επανάσταση, η αστική τάξη
επιβάλλει
 συνταγματική μοναρχία
 κοινοβουλευτισμό.
Από τότε η Αγγλία γίνεται πόλος
έλξης των ανθρώπων που
 απεχθάνονται την
απολυταρχία
 και θέλουν να ζήσουν
σε συνθήκες φιλελευθερισμού.

6. Με τον όρο Αμερικανική
Επανάσταση ή Πόλεμος της Ανεξαρτησίας
των ΗΠΑ ορίζεται ο πόλεμος μεταξύ
της Μεγάλης Βρετανίας και των
13 αποικιών της στην αμερικανική ήπειρο
(1775-1783).
Ο ένοπλος αγώνας των αποικιών εναντίον
της καταπιεστικής μητρόπολης ήταν η
κορύφωση των πολιτικών διεργασιών του
δεύτερου μισού του 18ου αιώνα.
Οι Άγγλοι φορολογούσαν βαριά τις
αποικίες τους, γεγονός που προκαλούσε τη
δυσφορία των κατοίκων, ιδιαίτερα των
πλουσιότερων οι οποίοι ήθελαν να
ξεφύγουν από την οικονομική κηδεμονία
της Μεγάλης Βρετανίας.
Όμως και οι απλοί πολίτες πάλεψαν για τα
ιδανικά τους, τις ελευθερίες και τα
δικαιώματά τους.
Η Αμερικανική Επανάσταση τροφοδοτείται
από το όραμα των αμερικανών πολιτών για
τη δημιουργία μιας «ηθικής οικονομίας»
και μιας «ριζοσπαστικής δημοκρατίας»,
όπου ο φτωχός θα έχει τα ίδια δικαιώματα
με τον πλούσιο.
Ο πόλεμος έληξε επίσημα με την συνθήκη
του Παρισιού στις 3 Σεπτεμβρίου 1783, με
την οποία η Αγγλία παραχωρούσε τα εδάφη
της στις ΗΠΑ.

7. Η Γαλλική Επανάσταση
σήμανε την κατάργηση της
απόλυτης μοναρχίας στην
Ευρώπη και την
αντικατάσταση του
φεουδαρχικού συστήματος
από το δημοκρατικό,
θέτοντας, παράλληλα, τις
βάσεις για τη δημιουργία του
σύγχρονου κοινοβουλευτικού
αστικού κράτους.
Ξεκίνησε με την άλωση της
φυλακής της Βαστίλης, η
οποία ήταν από τον 17ο
αιώνα φυλακή πολιτικών και
ποινικών κρατουμένων, με
την κατάληψή της να έχει
κυρίως συμβολικό
χαρακτήρα, αφού στις 14
Ιουλίου 1789 υπήρχαν μόλις
επτά κρατούμενοι, αλλά ήταν
ένα είδος προπυργίου για το
καθεστώς.

8. Ελευθερία

9. Ο Λοκ διατύπωσε μια πολιτική φιλοσοφία
βασισμένη στο φυσικό δίκαιο.
Η φυσική κατάσταση για τον Λοκ είναι
κατάσταση απόλυτης ελευθερίας όλων των
ανθρώπων, οι οποίοι μπορούν να καθορίζουν
μόνοι τους τις πράξεις και τις επιλογές τους,
όπως ο καθένας θεωρεί σωστό, δίχως να
ζητούν την άδεια ή να εξαρτώνται από τη
βούληση οποιουδήποτε άλλου ανθρώπου.
Η φυσική κατάσταση είναι επίσης μια
κατάσταση απόλυτης ισότητας.
Παρόλο που κυριαρχεί η απόλυτη ελευθερία,
δεν πρόκειται για κατάσταση ασυδοσίας.
Ο φυσικός άνθρωπος δεν έχει την ελευθερία
να καταστρέψει τον εαυτό του ή οποιοδήποτε
άλλο πλάσμα βρίσκεται στην κατοχή του.
Οι περισσότεροι όμως, έλεγε, δεν τηρούν τη
δικαιοσύνη, υπάρχουν πολλά παράπονα,
βλάβες και αδικίες. Τους φυσικούς νόμους
βέβαια δεν μπορεί να τους τηρήσει κανείς,
εφόσον δεν τους γνωρίζει.
Ως έμφυτη, αναγνωρίζει μόνο την επιδίωξη
της ευτυχίας και την απέχθεια προς τη
δυστυχία.
Έτσι, η επιδίωξη της ευτυχίας αναγνωρίζεται
ως απόλυτο φυσικό δικαίωμα.

10. Κοινωνικό Συμβόλαιο

11. Παρόλο που η φυσική κατάσταση
φαντάζει πολύ ιδανική ώστε να την
εγκαταλείψουν οι άνθρωποι για να
εισέλθουν στην πολιτική κοινωνία,
ο φιλόσοφος θεωρεί ότι τελικά
παρακμάζει.
Η παρακμή της φυσικής
κατάστασης οδηγεί τελικά σε
συγκρούσεις .
Η αίτια της σύναψης ενός
κοινωνικού συμβολαίου και της
εισόδου στην πολιτική κοινωνία
είναι η αβεβαιότητα , η ανασφάλεια
και διαφύλαξη της περιουσίας.
Η συνένωση των ανθρώπων σε ένα
σώμα έχει επίσης ως κύριο στόχο τη
θέσπιση και την αποτελεσματική
λειτουργία ενός συστήματος
απονομής δικαιοσύνης.
Από τη στιγμή του συμβολαίου,
προκρίνεται αξιολογικά κάποιου
είδους κοινοβουλευτικό σύστημα.
Ο Λοκ υπογραμμίζει και τη
σημασία του κανόνα της
πλειοψηφίας, βασική αρχή του
δημοκρατικού πολιτεύματος.

12. Ωστόσο η δημοκρατία που
οραματιζόταν ο Λοκ είχε τους
αποκλεισμούς της.
Για να γίνει κανείς μέλος μιας
κοινωνίας θα πρέπει να έχει
προηγηθεί «η έμπρακτη
είσοδός του σε αυτή, με θετική
δέσμευση και ρητή υπόσχεση
σε συμφωνία».
Όμως συμβαίνει, τελικά, οι
μόνοι που ενσωματώνονται με
αυτό τον τρόπο σε
οποιαδήποτε πολιτεία μέσω
ρητής συμφωνίας να είναι οι
ιδιοκτήτες γης.
Ο Λοκ, επομένως, καταλήγει
σε μια ταξική διάκριση μεταξύ
όσων έχουν πλήρη πολιτικά
δικαιώματα, δηλαδή οι
κάτοχοι έγγειας ιδιοκτησίας,
και των ακτημόνων, οι οποίοι
δεν δικαιούνται να
συμμετέχουν στη
διακυβέρνηση.

13. Ιδιοκτησία

14. Όλοι οι άνθρωποι έχουν ίσα
φυσικά δικαιώματα όμως
υπάρχουν διαφορετικές
δυνατότητες για την κτήση των
φυσικών δικαιωμάτων.
Όλοι ξεκινούν από συνθήκες
ελευθερίας και ισότητας, όμως
σύντομα ξεχωρίζουν όσοι
κατέχουν ιδιοκτησία από
εκείνους που δεν κατέχουν.
Η «ιδιοκτησία» στον Λοκ
σχετίζεται επίσης με την έννοια
της «ιδιοκτησίας εαυτού», που
συνδέεται με την πρωτότυπη
θεωρία του σχετικά με την
προσωπική ταυτότητα και την
αυτοσυνειδησία.
Στην πολιτική κοινωνία οφείλει
το άτομο να μην παίρνει
πράγματα που ανήκουν σε άλλον,
αλλά να εργάζεται προκειμένου
να αποκτήσει όσα χρειάζεται.
Ο Λοκ είναι υπέρ της
συσσώρευσης αγαθών, αλλά όσων
είναι χρήσιμα.

15. Είπε:
 "Αν ένας ηγεμόνας χρησιμοποιεί
την εξουσία του εναντίον του λαού
του, τότε ο λαός έχει το δικαίωμα
να τον αντιμετωπίσει με Βία. Ο
σωστός τρόπος για να
αντιμετωπιστεί η παράνομη βία της
εξουσίας είναι η ίδια η Βία.«
 «Η νομιμοποίηση του κράτους
βασίζεται στη συναίνεση των
πολιτών. Όταν παραβιάζει την
εμπιστοσύνη των πολιτών χάνει τη
νομιμοποίησή της και οι πολίτες
έχουν το δικαίωμα να
επαναστατήσουν»
 Όπου δεν υπάρχει ιδιοκτησία, δεν
υπάρχει αδικία.
 «Πάντα πίστευα ότι οι πράξεις των
ανθρώπων είναι οι καλύτεροι
εκφραστές των σκέψεών τους».