Παρουσίαση του Φιλολόγου Ι.Π. Αμπελά, στο πλαίσιο των ενημερωτικών συναντήσεων του Συνδέσμου Φιλολόγων Χανίων, Τετάρτη 13/11/2019

1. Φάκελος Υλικού Αρχαίων Ελληνικών Γ΄ Λυκείου:
ερμηνευτικά και διδακτικά ζητήματα.
Η περίπτωση των Θεματικών Ενοτήτων 1,2,3
akisambelas.wordpress.com1 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

2. Σύντομη επισκόπηση
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος2
 6 Θεματικές Ενότητες
 22 Διδακτικές Ενότητες
 22 Κείμενα Αναφοράς + πολλαπλάσια Παράλληλα
Κείμενα + Κείμενα Αυτενέργειας [;]
 Κείμενα Αναφοράς
 Πλάτων: Ο μύθος του Πρωταγόρα (3 Δ.Ε.), Ο μύθος του
Σπηλαίου και η ερμηνεία του (3 Δ.Ε.)
 Αριστοτέλης: 12 Δ.Ε (Μετὰ τὰ Φυσικά, Προτρεπτικός πρὸς
Θεμίσωνα, Ἠθικὰ Νικομάχεια, Πολιτικά)
 Επίκουρος, Μάρκος Αυρήλιος (2 Δ.Ε.), Πλούταρχος

3. ΦΕΚ Αξιολόγησης 2881/5-7-2019 τ. Β.
 1. Δίνονται στους μαθητές και στις μαθήτριες αποσπάσματα διδαγμένου
κειμένου 12-20 στίχων με νοηματική συνοχή και τους ζητείται να
απαντήσουν σε:
 i) μία (1) ερώτηση κατανόησης με την οποία ζητείται να
αποκωδικοποιήσουν σημεία του κειμένου και να αντλήσουν βασικές
πληροφορίες που εντοπίζονται στο κείμενο. Η ερώτηση μπορεί να
διαιρείται σε δύο υποερωτήματα με τη μορφή ερωτήσεων κλειστού
τύπου (σωστού ή λάθους, πολλαπλών επιλογών, αντιστοίχισης,
συμπλήρωσης κενών κ.λπ.) ή ανοικτού τύπου.
 ii) δύο (2) ερωτήσεις ερμηνευτικές, που μπορεί να αναφέρονται σε
ιδέες/αξίες/προβλήματα, σε τάσεις/ ήθος/ χαρακτήρα των προσώπων,
στο ιστορικό/ κοινωνικό/ πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής του έργου, στη
δομή/ σύνθεση του κειμένου, σε υφολογικά/αισθητικά θέματα, με βάση
το απόσπασμα.
akisambelas.wordpress.com3 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

4. ΦΕΚ Αξιολόγησης 2881/5-7-2019 τ. Β.
 iii) μία (1) ερώτηση κλειστού τύπου που αναφέρεται στο
γραμματειακό είδος στο οποίο ανήκει το κείμενο, στον
συγγραφέα ή στο έργο του.
 iv) μία (1) ερώτηση λεξιλογική-σημασιολογική (σύνδεση
λέξεων αρχαίας και νέας, διατήρηση ή αλλαγή της σημασίας
τους, οικογένειες ομόρριζων λέξεων, απλών ή σύνθετων,
συνώνυμα, αντώνυμα).
 v) δίνεται αδίδακτο παράλληλο κείμενο στη νέα ελληνική
από την αρχαία ή νεότερη γραμματεία, ελληνική και
παγκόσμια, και καλούνται να απαντήσουν σε μία (1) ερώτηση
ερμηνευτική, με την οποία ζητείται να συγκρίνουν το
παράλληλο κείμενο με το κείμενο αναφοράς.
akisambelas.wordpress.com4 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

5. ΦΕΚ Αξιολόγησης 2881/5-7-2019 τ. Β.
 Δίνεται, επίσης, αδίδακτο πεζό κείμενο αττικής διαλέκτου 12-20
στίχων στερεότυπης έκδοσης με νοηματική συνοχή. Στο αδίδακτο
κείμενο προτάσσεται σύντομο σχετικό εισαγωγικό σημείωμα,
μέσω του οποίου δίνονται εξωκειμενικές πληροφορίες απαραίτητες
για την κατανόηση του κειμένου.
 Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται: i) να μεταφράσουν στα
νέα ελληνικά μέρος του κειμένου από τέσσερις έως έξι στίχους ii)
να απαντήσουν σε μια ερώτηση κατανόησης που αναφέρεται
στον νοηματικό άξονα του κειμένου iii) να απαντήσουν σε μία (1)
ερώτηση γραμματικής, η οποία μπορεί να αναλύεται σε δύο
υποερωτήματα iv) να απαντήσουν σε μία (1) ερώτηση συντακτικού
(π.χ. αναγνώριση λέξεων/φράσεων/προτάσεων/άλλων δομικών
στοιχείων του κειμένου, μετασχηματισμός μέρους του κειμένου ως
προς τη δομολειτουργική του διάσταση), η οποία μπορεί να
επιμερίζεται σε δύο υποερωτήματα.
akisambelas.wordpress.com5 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

6. Αξιοσημείωτες επισημάνσεις
 Οι μαθητές/ ριες για την ερμηνευτική προσέγγιση των κειμένων αναφοράς
απαιτείται να λαμβάνουν υπόψη τους: α) τις εισαγωγές από το διδακτικό
βιβλίο, όπως ορίζονται στην εξεταστέα ύλη, β) τις εισαγωγές των θεματικών
ενοτήτων από τον φάκελο υλικού και γ) τα σχόλια που υπάρχουν για κάθε
κείμενο αναφοράς στον φάκελο υλικού και στο διδακτικό βιβλίο. Οι
ερμηνευτικές ερωτήσεις, που θέτουν οι διδάσκοντες/ουσες στις γραπτές
εξετάσεις, καθώς και η βαθμολόγησή τους, πρέπει να στηρίζονται μόνο σε
αυτό το «περικειμενικό» υλικό.
 Ο εκπαιδευτικός μπορεί να δίνει επιπλέον «περικειμενικό» υλικό, στο βαθμό
που κρίνει ότι είναι απαραίτητο για την υποστήριξη των μαθητών/τριών στην
κατανόηση των κειμένων, αλλά χωρίς αυτό να ανατρέπει τις διδακτικές
προτεραιότητες του μαθήματος.
 Κρίνεται σκόπιμο να αναγράφεται ένα ελαστικό όριο λέξεων στις
ερμηνευτικές ερωτήσεις που τίθενται υπό το στοιχείο Β στις πανελλαδικές
εξετάσεις.
 Τα κείμενα αυτενέργειας σκόπιμο είναι να συνομιλούν με τα κείμενα
αναφοράς. (σ. 10 από το ΑΠΣ – 5. Αξιολόγηση)
akisambelas.wordpress.com6 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

7. Γιατί φιλοσοφεί ο άνθρωπος;
Αριστοτέλης Μετὰ τὰ Φυσικὰ,
Αριστοτέλης, Προτρεπτικός πρὸς Θεμίσωνα
Επίκουρος, Ἐπιστολὴ πρὸς Μενοικέαν
akisambelas.wordpress.com7 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

8. Γιατί φιλοσοφεί ο άνθρωπος;
 Η «πρώτη φιλοσοφία»: θεωρητική γνώση των πρώτων αρχών,
ανεξάρτητη από κάθε χρησιμότητα (πβ. οντολογία-
μεταφυσική)
 Η πρακτική φιλοσοφία: με ηθικές και πολιτικές αναφορές στο
πλαίσιο της πόλης-κράτους (ιδιωτική και δημόσια ζωή) για τον
άνδρα-πολίτη
 Η «τέχνη τοῦ βίου» (ανοικτή σε όλες και όλους) για την
επίτευξη της ευδαιμονίας – θεραπευτικός χαρακτήρας
 Τι σημαίνει τελικά φιλοσοφία;
 Ποιο είναι το περιεχόμενο της «εὐδαιμονίας» (π.χ. σε σχέση
με το ιστορικό πλαίσιο);
 Μπορεί ο/η μαθητής/τρια να αντιληφθεί τις λεπτές
αποχρώσεις των όρων;
akisambelas.wordpress.com8 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

9. Ενδιαφέρουσα ορολογία
 φρόνησις= σοφία/επιστήμη (Μετὰ τὰ Φυσικά), συγκεκριμένη
διανοητική αρετή (Ἠθικὰ Νικομάχεια) – διανοητική ικανότητα
(Πολιτικά)]
 ἐλευθέρα ἐπιστήμη - ἡ ἡγεμωνικοτέρα τῶν ἐπιστημῶν,
ἔχουσα τὴν ὀρθότητα, ἡ χρωμένη τῷ λόγῳ, ἡ θεωροῦσα τὸ
ὅλον ἀγαθόν, κατὰ φύσιν, ἡ μόνη περιέχουσα τὴν ὀρθὴν
κρίσιν καὶ τὴν ἀναμάρτητον ἐπιτακτικὴν φρόνησιν
 πρὸς κατὰ ψυχὴν ὑγιαῖνον, πρὸς εὐδαιμονίαν, μελέτη τῶν
ποιούντων τὴν εὐδαιμονίαν
 Πώς αντιλαμβάνεται τη φιλοσοφία (διαλεκτική) ο Πλάτων
στην ιδανική πολιτεία; (βλ. Δ.Ε. 9) ἀνάμνησις, περιαγωγή,
μεταστροφή
 Ποιος είναι ο πολιτικός ρόλος της φιλοσοφίας στο πλαίσιο της
ιδανικής πολιτείας (βλ. Δ.Ε. 10)
akisambelas.wordpress.com9 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

10. Μία φιλοσοφική/λογική λεπτομέρεια … (Δ.Ε. 3)
 Μήτε νέος τις ὢν μελλέτω φιλοσοφεῖν, μήτε γέρων ὑπάρχων
κοπιάτω φιλοσοφῶν· οὔτε γὰρ ἄωρος οὐδείς ἐστιν οὔτε
πάρωρος πρὸς τὸ κατὰ ψυχὴν ὑγιαῖνον. Ὁ δὲ λέγων ἢ μήπω
τοῦ φιλοσοφεῖν ὑπάρχειν ὥραν ἢ παρεληλυθέναι τὴν ὥραν,
ὅμοιός ἐστιν τῷ λέγοντι πρὸς εὐδαιμονίαν ἢ μήπω παρεῖναι
τὴν ὥραν ἢ μηκέτι εἶναι. Ὥστε φιλοσοφητέον καὶ νέῳ καὶ
γέροντι, τῷ μὲν ὅπως γηράσκων νεάζῃ τοῖς ἀγαθοῖς διὰ τὴν
χάριν τῶν γεγονότων, τῷ δὲ ὅπως νέος ἅμα καὶ παλαιὸς ᾖ διὰ
τὴν ἀφοβίαν τῶν μελλόντων. Μελετᾶν οὖν χρὴ τὰ ποιοῦντα
τὴν εὐδαιμονίαν, εἴπερ παρούσης μὲν αὐτῆς πάντα ἔχομεν,
ἀπούσης δὲ πάντα πράττομεν εἰς τὸ ταύτην ἔχειν.
Ἐπίκουρος, Ἐπιστολὴ πρὸς Μενοικέαν
akisambelas.wordpress.com10 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

11. Μία πρόσφατη αγγλική μετάφραση
(Long, Shedley)
akisambelas.wordpress.com11 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

12. Η δημιουργία της ανθρώπινης
κοινωνίας και η πολιτική αρετή
Πλάτων, Πρωταγόρας
Ἀριστοτέλης, Πολιτικὰ
akisambelas.wordpress.com12 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

13. Ο πρωταγόρειος μύθος
 έμφαση στην ανθρωποκεντρική προσέγγιση, στην αισιόδοξη προοπτική
(γιατί άραγε;) έναντι π.χ. του Ησιόδου, της Π. Διαθήκης (ή και του
Πλάτωνα)/ διερεύνηση προσωκρατικών επιρροών (βλ. Παράλληλο
Κείμενο 2 – Εμπεδοκλής)
 διερεύνηση συμβολισμών κι εμπλουτισμός της έννοιας της «θείας
μοίρας» που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο
 διάκριση ανάμεσα σε εξωτερικούς και εσωτερικούς λόγους συγκρότησης
των ανθρωπίνων κοινωνιών πβ. την άποψη του Αριστοτέλη (Δ.Ε. 7) –
τελικά υπάρχει διαφοροποίηση;
 η έννοια της πολιτικής αρετής – αποσαφηνίσεις για τη φύσει και νόμῳ
κατάσταση του ανθρώπου
 αἰδώς και δίκη = σωφροσύνη και δικαιοσύνη; (Σχόλιο σ. 62)
 πρωταγόρειος μύθος: κοινωνικό συμβόλαιο, φυσικά δικαιώματα,
δικαίωμα αντίστασης;
akisambelas.wordpress.com13 Ι.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος

14. Η έννοια του κοινωνικού συμβολαίου
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος14
 Romilly: «Αν και ο Πρωταγόρας δε διατυπώνει την ιδέα του σε
τέτοια μορφή, αναγνωρίζουμε στη σκέψη του το σπόρο εκείνου που
πολύ αργότερα θα ονομαζόταν κοινωνικό συμβόλαιο. (…) Έχουν
γίνει πολλές συζητήσεις, εάν ο όρος κοινωνικό συμβόλαιο μπορεί να
εφαρμοστεί στις τότε θεωρίες. (…) Αν παραμερίσουμε κάποιες
αποχρώσεις, η ιδέα του κοινωνικού συμβολαίου υπήρχε.» Οι
μεγάλοι σοφιστές στην Αθήνα του Περικλή, σσ. 245-6
 Guthrie: «Όταν ρωτούμε αν οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στη
θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου, τους θέτουμε ένα ερώτημα
που δεν έθεσαν οι ίδιοι στον εαυτό τους. Το ερώτημα που έθεσαν
ήταν αν το δίκαιο είναι το ίδιο με το νόμιμο. Οι απαντήσεις τους
ήταν δύο τύπων, δεοντολογικές και πραγματικές. … Ο Πρωταγόρας,
εδώ φαίνεται να υιοθετεί την πρώτη απάντηση.» Οι Σοφιστές, σ.
185

15. Η ιδιαιτερότητα της αριστοτελικής θέσης
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος15
 εξέλιξη (οἶκος, κώμη, πόλις)
 τελολογική προσέγγιση – βιολογικές μελέτες
 συνέργεια φύσης και τέχνης: η έμφυτη ορμή σε συνδυασμό με τη
καταλυτική πρωτοβουλία εκείνων που σύστησαν τις πρώτες οργανωμένες
κοινωνίες
 Ερωτήματα προς διερεύνηση:
 Υπάρχει κάποιο συμβόλαιο, κάποια συμφωνία όπως υποστήριζαν
κάποιοι σοφιστές εναντίον των οποίων στοχεύει ο Αριστοτέλης;
 Κατά πόσο η πρωταγόρεια ερμηνεία της ανθρώπινης κοινωνίας είναι
παραπλήσια με αυτήν του Αριστοτέλη; Αν η πρωταγόρεια ερμηνεία
είναι πιο κοντά στην έννοια του κοινωνικού συμβολαίου (βλ.
παράλληλα κείμενα), δεν υφίσταται διαφοροποίηση εκ μέρους του
Αριστοτέλη;
 Ποιο είναι το περιεχόμενο της ανθρώπινης ευτυχίας στην πόλη-κράτος;

16. Η παιδεία και η αναζήτηση της αλήθειας – η
ανθρώπινη φύση και το χρέος του φιλοσόφου
Πλάτων, Πολιτεία
Ἀριστοτέλης, Πολιτικὰ
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος16

17. Πού είναι ο μύθος του Σπηλαίου;
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος17
 Η πλάνη των
αισθήσεων και σε ποιο
βαθμό
 Ο δυϊσμός του
Πλάτωνα – η σχέση
αισθητών & ιδεών –
δυσκολίες
προσδιορισμού της
σχέσης
 Τα 4 στάδια: εἰκασία,
πίστις, διάνοια, νόησις
 Μήπως πρέπει να
αποκαταστήσουμε την
εμπιστοσύνη στις
αισθήσεις;
(παρατήρηση, πείραμα,
επαγωγή) βλ. Βάκων

18. Ας διαβάσουμε τον μύθο του Σπηλαίου …
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος18

19. ἀνάμνηση, περιαγωγή, μεταστροφή, ἀλήθεια
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος19
 Απόρριψη της σοφιστικής εκπαίδευσης ως συνόλου πληροφοριών από
εξωτερικά ερεθίσματα που αποτυπώνονται στην ψυχή/νου
 Η σωκρατική/πλατωνική παιδεία είναι εσωτερική διεργασία· από το
γίγνεσθαι (μεταβολή) στο εἶναι (σταθερότητα), από τα αισθητά στις Ιδέες.
 Η περιαγωγή ως ολιστική μεταστροφή προς τον κόσμο των Ιδεών. Η
παιδεία ως τέχνη γνωσιολογικού και οντολογικού
επαναπροσανατολισμού.
 Η αντιστροφή του ομηρικού κόσμου· από την αξία και την προτεραιότητα
της επίγειας ζωής στην αξία της μεταθανάτιας ζωής. Η χριστιανική εκδοχή
της θρησκευτικής μεταστροφής.
 Η φρόνησις σε αντιδιαστολή με τις άλλες αρετές (σωφροσύνη, ανδρεία). Η
αρετή ως γνώση: Οὐδεὶς ἑκὼν κακός.
 ἔθος, ἄσκησις: για τις αρετές του ἐπιθυμητικοῦ και του θυμοειδοῦς. πβ.
Ἠθικὰ Νικομάχεια

20. Ο φιλόσοφος και το χρέος του
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος20
 Τα χαρακτηριστικά των φυλάκων-φιλοσόφων: βελτίστας
φύσεις, παιδεία· το εκπαιδευτικό σύστημα του Πλάτωνα
και σε ποιους απευθύνεται.
 Η πολιτική λειτουργία της παιδείας
 Η ιδέα του Αγαθού: εἰς τὸ ὂν καὶ τοῦ ὄντος τὸ
φανότατον, τὸ μέγιστον μάθημα
 Η συμβολική αξία της ἀναβάσεως και της καταβάσεως·
από τον θεωρητικό βίο στον πρακτικό βίο
 Γιατί οφείλουν να επιστρέψουν οι φιλόσοφοι;
 Πολυπραγμοσύνη vs οικειοπραγία
 Ο εξαναγκασμός

21. Πλάτων – Καντ (πβ. Παράλληλο κείμενο)
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος21
 Ο ηθικός νόμος
(κατηγορική προσταγή) του
Καντ είναι προσωπικός,
αυτοδέσμευση από την
έλλογη φύση μας
 Ο νόμος στον Πλάτωνα
επιβάλλεται ακόμα και με
τη βία, ενδιαφέρεται για το
αποτέλεσμα (: συλλογική
ευτυχία), δεν είναι
αυτοσκοπός.

22. Η παιδεία στην ιδανική πολιτεία του Αριστοτέλη
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος22
 Δημόσια και κοινή, ομοιόμορφη για όλους πβ. Άρθρο 16
 Σχέση ηθικής και πολιτικής· η εὐδαιμονία ως συλλογική
υπόθεση
 Διαιρετικές αναλύσεις: α) διδακτικοί σκοποί, β)
εκπαιδευτική πρακτική και γ) γνωστικό αντικείμενο.
 Ο ἄριστος βίος = ο αἱρετώτερος βίος (ανάλογα με το
πολίτευμα)
 Η ἐμποδὼν παιδεία (πβ. αναφορές Πρωταγόρα για την
αθηναϊκή παιδεία) απορρίπτεται. Γιατί;
 Παιδεία και ελευθερία: για όλους;
 Ο ρόλος των χρησίμων (Αριστοτέλης – Πλάτων πβ.
Νόμοι): η αξία της επαγγελματικής εκπαίδευσης;

23. Ενδεικτικός προγραμματισμός
akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος23
 Από 16 Σεπτεμβρίου μέχρι τις διακοπές των
Χριστουγέννων: 14 εβδομάδες – 3 πρώτες θεματικές
ενότητες ή 11 πρώτες διδακτικές ενότητες
 Από τις 8 Ιανουαρίου μέχρι τις διακοπές του Πάσχα: 12
εβδομάδες – 3 επόμενες θεματικές ενότητες ή 11
επόμενες διδακτικές ενότητες
 Ηθικά Νικομάχεια: 1,2 / 3,4 / 7 / 9-10
 Πολιτικά: 11, 13 (μέρος), 18, 19 (μέρος)
 Στωικοί – Πλούταρχος (3 νέες)
 2-3 ώρες Κείμενο Αναφοράς, 1 ώρα Παράλληλα Κείμενα,
1 ώρα Γραμματική/Συντακτικό, 2 ώρες Κείμενο
αυτενέργειας

24. akisambelas.wordpress.comΙ.Π. Αμπελάς, Φιλόλογος24