How to write radio documentary script

1. วิชา RT318 การเขียนบท
รายการวิทยุกระจายเสียง
อาจารย์สกุลศรี ศรี
สารคาม LOGO

2. สารคดีคออะไร
ื
 สารคดีคอรายการสารคดีเป็นรายการที่มุ่งเน้นเสนอ
ื
ข้อเท็จจริง ให้ความรู้ ข้อมูล และเหตุการณ์ที่เป็น
ประโยชน์ต่อผู้ชม มุงให้ผู้ชมเมื่อชมแล้วมีแรง
่
บันดาลใจให้กระทำา หรือไม่กระทำาอย่างใดอย่าง
หนึ่ง เรื่องราวที่เสนอเป็นเรื่องจริง
 สารคดีคือ รูปแบบรายการที่บอกเล่าเรื่องราว ให้
สาระ ข้อเท็จจริง หรือ ความรู้ แบบ มีความคิด
สร้างสรรค์
 การเขียนบทสารคดี จำาเป็นต้องคำานึง 2 ประเด็น
หลักคือ

3. สารคดีคออะไร
ื
 งานสารคดีเป็นเรื่องของความคิด การคิดที่ต้องมอง
เรื่องราวที่เราอยากนำาเสนอให้รอบด้าน อย่างที่เคย
กล่าวไปแล้วว่า การสื่อสารข้อเท็จจริง ไม่ว่าจะเป็น
รายการข่าวหรือสารคดี คนนำาเสนอต้องมองเรื่องรา
วนั้นๆ ให้เป็น Crystal ที่มีมุมที่หลากหลาย
Crystal เป็นอย่างไร...
Crystal จะให้ภาพที่แตกต่าง ในการมองจาก
มุมที่ต่างกัน ง่ายๆ แค่เรา
มองเงาสะท้อนของเราบน Crystal เราก็จะเห็น
รูปลักษณ์ของใบหน้าเรา

4. มิตในงานสารคดี
ิ
 มิตด้านกว้าง คือ รอบทุกประเด็น หมายความว่า มี
ิ
ประเด็นเรื่องอะไรที่จะเกี่ยวข้องกับหัวข้อเรื่องของ
เราบ้าง มองได้ทั้งในแง่ ประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์
จิตวิทยา ธรณีวทยา สังคม สิ่งแวดล้อม วัฒนธรรม
ิ
และอื่นๆ อีกมากมาย เราต้องพยายามทำาลิสต์ออก
มาให้ได้ มากที่สุด ว่ามีอะไรเกียวข้อง หรือ หัวข้อ
่
ของเราไปเชือมโยงถึงอะไรบ้าง
่

5. - ต้นกำาเนิด มิตในงานสารคดี
ิ
-ลักษณะพิเศษ
-ลำานำ้าโขงในอดีต
ของลำานำ้า
เป็นอย่างไร
-ประเทศ/บริเวณ - เรื่องราว
ที่ผ่าน ประวัติศาสตร์ที่
-ลักษณะภูมิประ เกี่ยวกับลำานำ้าโขง
เทศเด่นๆ - การรบบริเวณนำ้า
แม่นำาโขง โขง
- เส้นทางการเดิน
-ระบบนิเวศน์ -ลำาอค้าขาย บ
เรื นำ้าโขงกั
- ธรรมชาติ ความเชือ ่
-ศิลปะแห่ง
เปลี่ยนแปลง
-พันธุ์ปลา ลำานำ้าโขง
-สร้างเขือนกระทบ -บทเพลง การ
่
ลำานำ้าโขง ละเล่น www.themegallery.com

6. มิตในงานสารคดี
ิ
-ลักษณะของช้าง
- ทำาไมช้างหูโต
มีงวง
-ความสำาคัญของ
-วิวฒนาการของ
ั ช้างใน
ช้าง ประวัติศาสตร์ช่วง
-ชนิดของช้าง ต่างๆ
-ช้างสำาคัญใน
ช้าง ประวัติศาสตร์
-ช้างเป็นพาหนะ
-การใช้ประโยชน์ -ช้างใน
ช้าง วรรณกรรม
-ควาญช้าง
-การรณรงค์ชวย
่
www.themegallery.com

7. มิตในงานสารคดี
ิ
 มิติดานยาว คือ ต้องเสนอข้อมูลให้มองเห็น
้
พัฒนาการอันยาวไกลจากอดีตสู่ปัจจุบัน หรือ จาก
ยุคหนึ่งสู่ยุคหนึ่ง อาจเป็นการเล่าเป็นช่วงเป็นตอน
ไล่เรียงจากอดีตมาปัจจุบัน หรือ ใช้การเปรียบเทียบ
ให้เห็นว่า เมื่อก่อนเป็นอย่างไร และเดี๋ยวนี้เป็นเช่น
ไร
เช่น
“เจ้าพระยา ปรากฏเป็นลากลักษณ์อักษรครั้งแรกใน
ประวัตศาสตร์คือในสนธิสัญญาที่สยามทำากับ
ิ
ฝรั่งเศส สมัยพระนารายณ์ / การเปลี่ยนทางเดินของ
สายนำ้าเจ้าพระยาทำาให้มีการขุดคลองลัดและก่อเกิด
ชุมชนบางเกาะหรือบางกอก / ปัจจุบันแม่นำ้า

8. มิตในงานสารคดี
ิ
 มิตด้านลึก คือการสะท้อนจิตวิญญาณของผู้คนที่
ิ
ผูกพันอยู่กบสิ่งนั้น หรือความรู้สึกของใครคนหนึ่ง
ั
ต่อเรื่องนั้น ซึงจะทำาให้เกิดอารมณ์ด้านใดด้านหนึ่ง
่
เช่น ตืนเต้น ตื่นตาใจ ยินดี เศร้า สนุกสนาน ตลก
่
หรือประทับใจมากๆ
 ทำาให้สารคดีมีชวต มีความใกล้ชิดกับชีวตของคน
ี ิ ิ
ฟัง สามารถสะท้อนประเด็น และ ทำาให้ผฟังคล้อย
ู้
ตาม ช่วยทำาให้เกิดสำานึก
เช่น
“นายสตีฟ แวน บีค ชาวอเมริกันผูผูกพันกับสายนำ้า
้
พายเรือลำาเล็กๆ ล่องลงมาที่อ่าวไทย แล้วให้
สัมภาษณ์ว่า ในแต่ละวันเขานับหมาเน่าตายลอยนำ้า

9. แก่นเรือง คือ หัวใจ
่
 แก่นเรื่องคือ ประเด็นหลักที่ผเขียนบทต้องการนำา
ู้
เสนอ คือสิ่งสำาคัญที่สุดที่อยากให้ผฟังได้รู้ แล้ว
ู้
ประเด็น หรือ เนื้อหาอื่นๆ จะเป็นองค์ประกอบที่จะ
นำามาสู่แก่นเรือง คลีคลายแก่นเรื่อง หรือ ทำาให้แก่น
่ ่
เรื่องชัดเจนมากขึ้น คือ เมือเล่าประเด็นต่างๆ แล้ว
่
ตอนจบสุดท้าย ผูฟังต้องได้รับสารตามที่ตองใจไว้
้ ้
ตามแก่นเรื่อง
 กำาหนดทิศทาง ประเด็นต่างๆ จะนำาไปสู่แก่นเรื่อง
หรือ บอกสิ่งสำาคัญที่สุดที่ผเขียนต้องการให้ผฟังรู้
ู้ ู้
-- จะไม่สะเปะสะปะ

10. แก่นเรือง คือ หัวใจ
่
 เช่น ถ้ากำาหนดแก่นเรื่องว่า แม่นำ้าเจ้าพระยาเป็น
แม่นำ้าสายหลักของประเทศ เป็นบ่อเกิดรากฐาน
อารยธรรมไทย ปัญหาที่เกิดกับเจ้าพระยาส่งผลกระ
ทบต่อคนส่วนใหญ่ .....
ประวัติศาสตร์ กิจกรรม
ของเจ้าพระยาที่ วัฒนธรรม ที่ การใช้ประโยชน์
เชื่อมโยงกับ เกี่ยวข้องกับ แม่นำ้าเจ้าพระยา
ชุมชนทีอยู่ริม
่ เจ้าพระยา จากอดีตถึง
เจ้าพระยา ปัจจุบัน
เจ้าพระยาประสบ
เจ้าพระยากับ
ปัญหาอะไรอยู่
ความ
ปัญหาเกิดจาก
เปลี่ยนแปลง
อะไร กระทบคน
และ อนาคต
อย่างไร

11. แก่นเรือง คือ หัวใจ
่
 ถ้ากำาหนดแก่นว่า “เจ้าพระยาในประเด็นปัญหาสิ่ง
แวดล้อม”
ความ
ลักษณะ ความ เปลี่ยนแปลงที่ สาเหตุของ
สำาคัญของ เกิดขึ้น ในแง่สิ่ง ปัญหาสิ่ง
เจ้าพระยาในอดีต แวดล้อม แวดล้อม
ผลกระทบต่อคน
ระบบนิเวศน์ที่ แนวทางแก้ไข
เปลี่ยนไป

12. การนำาเสนอสารคดี ต้องคำานึงถึง...
รูปแบบการนำาเสนอที่ดี
ทำายังไงให้ผฟังได้รับอรรถรส ความบันเทิง ความ
ู้
เพลิดเพลิน ซึงขึ้นอยู่กับวางโครงเรื่อง การดำาเนิน
่
เรื่องที่ดี การใช้ภาษา และ การเลือกใช้เสียงที่
เหมาะสม รวมถึงเสียงผูบรรยาย ที่ต้องน่าฟัง ชวน
้
ให้ตดตาม ในขณะเดียวกันก็น่าเชื่อถือ
ิ

13. การนำาเสนอสารคดี ต้องคำานึงถึง...
เสียงอะไรที่ควรมีใน สารคดีบ้าง?
อย่าลืม เสียงประกอบเสียงเพลง...เสียง
สัมภาษณ์ ... เสียงบรรยาย ...
3 ส่วนนี้ต้องใช้ให้เหมาะสม
 อย่าใช้เสียง sfx มากจนเกินไป และ ใช้ในที่ที่ไม่
ควรใช้ ต้องเลือกใช้ให้เหมาะสม
 อย่าลืมเสียงสัมภาษณ์ ใช้ผเชี่ยวชาญเล่าเรื่องแทน
ู้
เรา
 เพลงที่มีเนื้อ ต้องระวังเนื้อหาที่ไม่สอดคล้อง ถ้าหา
เพลงมีเนื้อไม่ได้ ใช้บรรเลง

14. การนำาเสนอสารคดี ต้องคำานึงถึง...
เนืำอหาที่ดี
ต้องได้ความรู้ใหม่ๆ ได้รู้เรื่องที่ไม่เคยรู้ ได้สาระ
และ ส่งเสริมปัญญา สิ่งเหล่านี้จะเกิดขึนได้จากการ
้
กำาหนดแก่นที่ชดเจน การมองเรื่องให้ได้ครบมิติ
ั
การจับประเด็นที่น่าสนใจ ครบด้าน ข้อมูลต้องถูก
ต้องแม่นยำา
ค้นคว้า สำาคัญมาก ยิงค้นมาก ยิ่งรู้มาก ยิ่งรอบด้าน
่
= ข้อมูล

15. การนำาเสนอสารคดี ต้องคำานึงถึง...
ข้อมูลที่เอามาใช้ในงานสารคดีควร เป็นข้อมูลทั้ง
กายภาพ และ จินตภาพ
 ข้อมูลกายภาพ คือข้อเท็จจริงทางภูมิศาสตร์
ประวัตศาสตร์ เช่น แม่นำ้าโขงยาวกีกิโลเมตร มีการ
ิ ่
ขุดลอกคลองลัดบางกอกน้อยมีปี พ.ศ. ใด พื้นที่ราบ
ลุ่มแม่นำ้าเจ้าพระยากินบริเวณกีตารางกิโลเมตร
่
พวกนี้เป็นข้อมูลตายตัว เป็นตัวเลข เป็นสิ่งที่ไม่
เปลียนแปลง หรือ เปลี่ยนน้อย หา
่
ได้จากเอกสาร หนังสือต่างๆ
 ข้อมูลทางจินตภาพ เป็นข้อมูลเกียวกับทัศนะ ความ
่
คิด ความรูสึก
้

16. การนำาเสนอสารคดี ต้องคำานึงถึง...
แง่คิด มุมมองทีดี
่
สารคดีที่มีคุณค่า นอกจากจะให้ข้อเท็จจริงแล้ว
มักให้แง่คิด หรือ
มุมมองที่ดีด้วย โดยเฉพาะทำาให้เกิดสำานึกใน
ทางสร้างสรรค์
เช่น สำานึกที่รักและหวงแหนแม่นำ้าอันเป็น
เส้นเลือดหล่อเลี้ยงชีวิตและ
วัฒนธรรม

17. ประเภทสารคดี
สารคดีสัำน
เป็นรายการความรู้ที่เนือหาไม่เจาะลึก ความ
้
ยาวประมาณ 1-5 นาที
ออกอากาศเป็นประจำาในหัวเรื่องและวันเวลา
เดิม ใช้ผู้ประกาศคนเดิม
 บรรยายคนเดียว
 บรรยายสองเสียง – สลับกันพูด / สนทนา
กัน
 บรรยายหลายเสียง – จำาลองเหตุการณ์

18. ประเภทสารคดี
สารคดียาว
นำาเสนอเนื้อหาในเชิงลึก มีระยะเวลายาว ส่วน
มาก ประมาณ 15-30
นาที มีความหลากหลายในการนำาเสนอ มิติของ
เนือหาทั้งกว้าง ยาว ลึก
้
เป็นได้ทั้ง สารคดีท่องเที่ยว ประวัติศาสตร์
ความรู้ทั่วไป สารคดีข่าว
สารคดีเชิงวิเคราะห์ เป็นต้น

19. ขัำนตอนในการเขียนบทสารคดี
 ค้นคว้า ค้นคว้า และ ค้นคว้า
 กำาหนดแก่นเรือง
่
 กำาหนดประเด็น
 กำาหนดองค์ประกอบในการนำาเสนอ
 รวบรวมข้อมูล
 วางโครงเรือง
่
 เขียนบท

20. ขัำนตอนในการเขียนบทสารคดี
ค้นคว้า ค้นคว้า และ ค้นคว้า
การจะได้แก่นเรื่อง หรือ ประเด็นมานัำน มา
จากการค้นคว้า หรือ หา
ข้อมูลจากสื่อต่างๆ ว่ามีเรื่องอะไรที่น่าสนใจ
การค้นคว้าทำาได้...
 จากเอกสาร หนังสือ เว็บไซด์
หนังสือพิมพ์ นิตยสาร
 การพูดคุยกับผู้อน ื่
 ประสบการณ์ของผู้เขียนบท

21. ขัำนตอนในการเขียนบทสารคดี
กำาหนดแก่นเรื่อง
ถามตัวเองว่า “ต้องการบอกอะไรกับคน
ฟัง”
กำาหนดประเด็น
ถามตัวเองว่า “อยากเสนอเรื่องนัำนในแง่มุม
ใดบ้าง ที่จะสอดคล้อง และ
นำาไปสู่แก่นเรื่อง หาประเด็นหลัก ประเด็น
รอง เพื่อเชื่อมโยง และ

22. ขัำนตอนในการเขียนบทสารคดี
ประเด็นที่ดี
 เป็นความสนใจของคน (Human Interest)
 เป็นการสร้างสรรค์ใหม่ (Creative) เสนอเรื่องใหม่ อัพเดทจาก
สิ่งที่คนเสนอไปแล้ว ไม่ซำ้ารอยเดิม
 ก่อให้เกิดทัศนคติเชิงบวก (Positive) ทำาให้เกิดการคิดตามใน
เชิงสร้างสรรค์
 มีเรื่องของอารมณ์ความรู้สึกมาเกี่ยวข้อง (Emotion) คือไม่ใช่
เสนอข้อมูล ข้อเท็จจริงแห้ง แต่มีจินตนาการ
 เป็นประเด็นที่ผเขียนรู้จริง มีข้อมูล น่าเชื่อถือ
ู้
 เป็นประเด็นที่ชัดเจน ไม่ซับซ้อน หรือ ผูเขียนต้องสามารถ
้
อธิบายให้ฟังง่ายได้

23. ขัำนตอนในการเขียนบทสารคดี
กำาหนดองค์ประกอบในการนำาเสนอ
ใช้เสียงอะไรบ้าง เสียงสัมภาษณ์ใคร
บรรยายกี่คน ประเด็น: ปัญหาสิ่ง องค์
แวดล้อม ประกอบ??
เจ้าพระยา -Sfx
แก่น “สิ่ง ประเด็น: ผลกระทบต่อ
แวดล้อมใน คนริมแม่นำ้า -
เจ้าพระยา” สัมภาษณ์
ประเด็น: สิ่งที่ - เพลง
เปลี่ยนแปลงไป
- vox pop
ประเด็น: การแก้ปัญหา

24. ขัำนตอนในการเขียนบทสารคดี
ค้นคว้าเพิ่ม และ รวบรวมข้อมูลเพื่อ
เขียน
 สัมภาษณ์
 ลงพืำนที่เก็บเสียงบรรยากาศ คุยกับ
คนในพืำนที่ ไปให้เห็นกับตา จะได้เขียน
บรรยายได้ถูก
 หาข้อมูลเพิ่มเติมจากเอกสาร และ สื่อ
ต่าง ๆ (ต้องเช็คข้อมูลด้วย)

25. ขัำนตอนในการเขียนบทสารคดี
การวางโครงเรือง
่
ว่าจะเริ่มเรื่องยังไง เรียงประเด็นก่อนหลังอย่างไร แบ่ง
เป็นช่วง เป็นตอนอย่างไร
จะใช้เสียงอะไรตรงไหน ใช้เสียงสัมภาษณ์อะไร ตอน
ไหน และ จะปิดท้ายให้
ประทับใจอย่างไร
ต้องมีจังหวะ ในการดำาเนินเรื่อง คือ ต้องคิดว่า เปิด
เรื่องน่าสนใจแล้ว ดำาเนินเรื่อง
ไปถึงตรงไหนที่คนจะเริ่มเบื่อ ก็สลับเอาสิ่งที่ตนตาตื่น
ื่
ใจมาคั่นให้มีสีสัน และ

26. ขัำนตอนในการเขียนบทสารคดี
การเขียนบท
นำาข้อมูลทั้งหมดที่มี ทั้งจากเอกสาร สัมภาษณ์ และ
การสังเกตการณ์ มาประมวล
เป็นเรื่อง ตามที่วางโครงเรื่องไว้
มีความนำา (เปิดเรื่อง)
เนือหา และ
้
สรุป

27. ขัำนตอนในการเขียนบทสารคดี
การเขียนบท
นำาข้อมูลทั้งหมดที่มี ทั้งจากเอกสาร สัมภาษณ์ และ
การสังเกตการณ์ มาประมวล
เป็นเรื่อง ตามที่วางโครงเรื่องไว้
มีความนำา (เปิดเรื่อง) เนื้อหา และ สรุป
ปล่อยความคิดให้ลื่นไหลออกมา เวลาเขียน นึกภาพ
นึกว่าเราอยากได้ยิน หรือ
อยากหลับตาแล้วเห็นภาพอะไร จะช่วยให้เรามี

28. วางแผนสารคดี จากหัวข้อนี....
ำ
blog
โทรศัทพ์สาร
ธารณะ