Vesayet kavrami ahmet türkan

ASKERİ VESAYETTEN KURTULUŞ
TÜRKİYE DEMOKRASİSİNİN SANCISI: ASKERİ
VESAYET
Hazırlayan
Ahmet TÜRKAN-Araştırmacı Yazar
İstanbul, Ekim 2011

İÇİNDEKİLER
ÖZET
GİRİŞ
KISALTMLAR
BİRİNCİ BÖLÜM
1. Vesayet Kavramı
1.1 İdari Vesayet
1.2 Askeri Vesayet
1.3 Dış Vesayet
1.3.1 Birleşmiş Milletler ve Diğer Yabancı Güçlerin Vesayet Etkileri.
1.3.2 Nato
1.3.3 IMF ve Para Politikaları
1.3.4 Avrupa Birliği
1.4 Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kavramı
1.5 Türk Medeni Hukukunda Vesayet, velayet ve vasi konusu
1.6 Denetim
1.7 Yönetim
1.8 Kontrol
1.9 Eğitimde Tek Tip İnsan Modeli
İKİNCİ BÖLÜM
2. Türk Silahlı Kuvvetleri(TSK)’nin Vesayet Algılaması
2.1 İç Hizmet Kanunu
2.2 MGK (Milli Güvenlik Kurulu)ve Milli Güvenlik Siyaset Belgesi
2.3 Darbe Mantığı
2.4 Kadrolaşma
2.5 Mevcut İktidarlara Bakış
2.6 Laiklik Kavramı ve Vesayet Anlayışı Arasındaki İlişki
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. Demokrasi Ve Türkiye
3.1 Anayasada Demokrasi Tanımı
3.2 İdari Vesayet ile Askeri vesayet Kavramları arasındaki çelişki.
3.3 Laiklik
3.4 Yasama
3.5 Yürütme
3.6 Yargı
3.6.1 İdari Yargı
3.6.2 Askeri Yargı
3.6.3 Yüksek Askeri Şura
3.6.4 Darbe ve Hukuk dengesi
3.6.4.1 Hukuk Katliamları
3.6.4.2 AYM Kararları
3.6.4.2.1 367 Skandalı
3.6.4.2.2 411 el skandalı
3.7 İnsan Hakları

3.8 Vesayet Konusunda Yazılmış Makalelerden Örnekler
3.8.1 Vesayet Algısı
3.8.2 Vesayet Zincirleri Kırılamadı
SONUÇ
KAYNAKLAR
ÖZGEÇMİŞ

ÖZET
Türkiye son zamanlarda hızlı bir değişim sürecinden geçmektedir. Bu değişimin bir yanı
ekonomik kalkınma ve ekonomik alanda kaydedilen gözle görülür değişim, Türkiye’yi dünya
ülkeleri arasında gelişmişlik veya büyüklük sıralamasında 16. sıraya taşımış bulunmaktadır.
Ekonomik açıdan kaydedilen bu gelişmeye karşılık demokrasi ve insan hakları açısından da
bir gelişme hissedilmektedir. Ancak bu gelişme ekonomideki gelişmeye paralel bir değer
ifade etmiyor. Türkiye demokrasi ölçüm verilerine göre halen demokrasiyle yönetilmekte olan
110 ülke arasında 87. sırada yer alıyor. Demokratikleşme açısından kaydedilen değişimlere
rağmen bu çelişki nasıl ortaya çıkıyor? Bunun en basit açıklaması demokratikleşme
ölçümlerinde ilk bakılan noktalardan birinin asker-siyaset ilişkileri olmasıdır. Ne yazık ki bu
alanda Türkiye’nin kaydettiği ilerleme hâlen yetersiz kalmakta, askerin sistem üzerindeki
vesayetçi konumu demokratik ülkeler sıralamasında onu halen aşağılarda tutmaya devam
etmektedir.
Askerin değişik yollarla siyaset üzerindeki vesayeti, ilgili ilgisiz birçok kurumda asker
temsilcilerin bulunması üzerinden veya MGK’daki askeri varlığın ülkenin yine ilgili ilgisiz
birçok konusu üzerinde bir denetim konumunda tutulması, demokrasi seviyesindeki
düşüklüğün nedenlerinden sadece bir kaçı. Hiç ilgisi olmayan hususlarda sürdürdüğü bu
vesayet bir yandan TSK’yı kendi işleyişi itibariyle verimsizleştirmekte, kendi konularında
dahi açık zaaflara düşürmektedir. Bugün daha açık bir toplumda bu tespitleri daha kolay
dikkat çekilebilir örneklerle söyleyebiliyoruz.
Diğer önemli bir konu da YAŞ’taki yapılanma. 2010 yılı Ağustos Şurası dolayısıyla
yaşananlar, YAŞ’ta tayin, terfi, ihraç gibi konularda “teamül” diye bahsedilen unsurların
hiçbir ölçüsünün olmadığını gösterdi. YAŞ’ın bu tür hususlarda istişari bir organdan karar
alıcı bir organa gelmesinin tarihi yine darbelerin tarihiyle yakından ilgili. Yine bir darbe
ortamında askerler kendi terfi, atama ve kadrolaşmalarıyla ilgili bütün kuralları sivilleri
tamamen devre dışı bırakacak tedbirleri alarak tesis etmişlerdir. Demokratik bir ortamda bu
durumun sürdürülmesi imkânsızdır.
En basitinden terfi mekanizmasının dayandığı mantık en basit örgüt sosyolojisi verileri
açısından tespit edilebilen bir zaafın yansımasıdır. 926 Sayılı TSK Personel Kanununun 49/d
maddesine göre: Hizmet ve görev ihtiyacı sebebiyle bulundukları rütbede hizmete devam
etmelerinde zaruret görülen general ve amirallerden her yıl en fazla 36 general ve amiral,
Genelkurmay Başkanının teklifi ve YAŞ’ın üçte iki çoğunluğunun kararı ile bir yıl daha aynı
rütbede hizmete devam edebilmektedir. Terfinin bir müktesep hak gibi değerlendirilmesi
sonucu, üstelik hiçbir “zorunluluk hali” tanımlanmaksızın her yıl bu rakam fazlasıyla
aşılmakta ve General-Amiral sayısı normalin (301) çok üstüne (363) çıkarılmaktadır. Gereksiz
görev süresi uzatmaların alt kademelerde hiçbir kıstasa uymayan bir kadrolaşma algısı
yaratması dolayısıyla kurum içinde de bir hoşnutsuzluğa sebep olmaktadır .
Bu hantallaşmanın en somut görüntülerinden biri de bütün subay sayısının en az üçte birinin
hâlihazırda Ankara’da görevli olması. Kuşkusuz bunun hantallaşma kadar Ankara’da
hükümet üzerinde vesayeti sürdürme isteğiyle de ilgisi vardır. 1
1http://www.sde.org.tr/tr/haberler/1574/yuksek-askeri-sura-yas-ve-hukumet-tsk-iliskileri-tespitler-ve-oneriler-
raporu.aspx

2011 YAŞ toplantısı öncesi yaşananlar ise bunun en büyük ispatıdır. YAŞ toplantısına günler
kala Genel Kurmay Başkanı ve Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanlarının istifası
mevcut siyasi iktidarı güç durumda bırakmak ve kendi planladıkları teamüllere uygun
paşaların terfilerini sağlamaktı. Hükümetin çevik hareketi ve dik durması ile istenen terfiler
gerçekleşmemiş ve vesayetçi anlayışa bir anlamda şimdilik dur denmiştir.
TSK’nın halen soğuk savaş dönemlerinin ihtiyaçlarına ve iç-dış düşman tehdit konseptlerine
göre yapılanmış olması da ayrıca üzerinde durulması gereken hususlardan biridir. Oysa
Yunanistan ve Rusya düşmanlıkları dolayısıyla birer ordu bulundurmanın mantığı yok artık.
Hele tamamen “iç düşman” tanımına göre Ankara’da zırhlı birlikler bulundurmanın bugün
izahı yok. Bunlar Türkiye’nin savunmasını güçlendirmiyor, aksine çok önemli zafiyetler
oluşturuyor.
Burada açıkça ifade edilmesi gerekir ki, aranan TSK’nın zayıflatılması veya yıpratılması
değil, daha verimli ve etkili bir yapılanması için bir sistem arayışıdır. Doğrusu bugünkü
haliyle TSK hem verimsizliğini ve hantallığını hem de demokratik bir ortama uygun
olmadığını kanıtlamış durumdadır.
Yeni ve daha güçlü bir TSK için vakit geçiyor. Ama bunu kim ve nasıl yapacak? Bir soru da
bu. Cevabın kesin olarak bilinen kısmı bu işin TSK’yı fazlasıyla aştığıdır. Hiçbir “asker
ötekileştirmesi “mantığına dayanmıyor bu cevap, tamamen örgüt sosyolojisinin gerçekleri
dolayısıyla, bu çapta bir kurumun reformu sadece o kurumun iç işleyişine bırakılamaz.2
2http://www.sde.org.tr/tr/haberler/1574/yuksek-askeri-sura-yas-ve-hukumet-tsk-iliskileri-tespitler-ve-oneriler-
raporu.aspx

GİRİŞ
Türkiye’de son yıllarda en çok şikayet edilen konulardan bir tanesi “Askeri Vesayet”tir. Bu
çalışmada vesayet kavramı ve askerlerin vesayet algılaması üzerinde durulmuş, Türkiye’nin
idari yapısı ve yönetimde İdari vesayet, Ombudsmanlık ve Kamu Denetçiliği gibi önemli
hususlara işaret edilmiştir.
Son 50 yılını darbeler ile heba eden ülkemizde askerin ısrarla neden müdahale etmek istediği,
askerin vesayet algısının nasıl oluştuğu ve neden devam ettirilmek istediği konularına
akademik çalışmaların ışığı altında bir yaklaşım sergilenmiştir.
Darbe sonralarında yapılan Anayasalarda vurgulanan konular, halkın ve idarenin yeni
Anayasalar karşısında takındıkları tavır, çekilen ekonomik ve sosyal sıkıntıların kaynağına
işaret edilmiştir.
Türkiye’de özellikle 27 Mayıs 1960 tarihindeki askeri darbeden sonraki süreçte siyaset,
ekonomi ve hukuk alanlarında etkisi giderek artan kurumların en önemlilerinden biri Milli
Güvenlik Kurulu’dur. MGK yıllarca hem rutin aralıklarla yaptığı olağan toplantılarla siyaseti
yönlendirmiş ve hem de Milli Güvenlik Siyaset Belgesi olarak adlandırılan bir metinle bu
alandaki etki ve belirleyiciliğini devamlı hale getirmiştir. Bu nedenle hem MGK’nın ve hem
de Milli Güvenlik Siyaset Belgesi’nin oluşumu, görevleri ve etkileri analiz edilmeden
cumhuriyet dönemi Türk siyasal hayatının anlaşılması oldukça güç olacaktır.3 Milli Güvenlik
Siyaset Belgesinde halkımızın İslam inancı İrtica olarak adlandırılmış ve 28 Şubat sürecinin
yaşanmasına ve binlerce askerin fişlenerek TSK’dan kopartılmasına sebep olmuştur. Konu
ayrıca MGK ve Milli Güvenlik Siyaset Belgesi başlığı ile incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: MGK, TSK, Milli Güvenlik Siyaset Belgeseli, Ombudsman,Vesayet
3 http://www.sde.org.tr/tr/haberler/1261/askeri-vesayetten-demokrasiye.aspx

BİRİNCİ BÖLÜM
1. Vesayet Kavramı
Vesayet aslında bir özel hukuk kavramıdır. Hukuk alanında haklarını kullanma ve
görevlerini yerine getirme yeteneği bulunmayan gerçek kişiler adına bu haklan kullanma
yeteneğine sahip diğer gerçek kişilerin hukuki işlemler yapabilme yetkisiyle donatılması
ve bu hakları kullanması anlamına gelmektedir. Vesayet altındaki kişinin tamamen veya
kısmen bu hakları kullanma hakkı yoktur. İdari vesayet kavramı; özel hukuktaki vesayet
kavramından farklı anlamlar taşımaktadır. Bir kere özel hukuktaki vesayet, vesayet altına
alınan kişinin hak ve menfaatlerini korumak ve gözetlemek için öngörülmüştür. Oysa idari
vesayetin amacı, idare vesayete uyruk tüzel kişinin yapacağı işlem ve eylemlere karşı
bireylerin ve toplumun yararını korumaktır. İkinci olarak medeni vesayette, vasi, vesayet
altına alınan kişinin yerine geçerek onun nam ve hesabına irade açıklamak ve tüm işlem
ve eylemlerini yerine geçerek yapmak durumundadır. Oysa idari vesayetle, kamu tüzel
kişinin hangi işlemlerinin vesayet denetime tabi tutulacağı kanunla sınırlanmıştır. Hukuka
uygunluk ve yerindelik denetimi yapılır. Ancak kamu tüzel kişisinin yerine geçerek karar
veremez (kamu tüzel kişisinin gecikme ve ihlali giderme zorunluluğu olduğu haller hariç).
Son olarak özel hukuktaki vesayet ilişkisinde tek bir vasi vardır. İdari vesayetle kamu
tüzel kişisinin işlemlerinin konu ve türlerine göre merkezi idaredeki çeşitli makamlar
vesayet yetkisi ile donatılmış olabilir. Her ne kadar bu iki kavramın birbirinden tamamen
farklı olduğu belirtilmekte ise de, gerek özel hukuktaki vesayette (medeni vesayet); gerek
ise idari vesayette işlemi gerçekte yapmaya yetkili kişiye güvensizlik ve bu kişinin işlem
ehliyetine getirilen kısıtlamalar söz konusudur.4
1.1 İdari Vesayet
İdari Vesayet Çeşitli Şekillerde Tanımlanmıştır:
- Ord.Prof Sıddık Sami ONAR'a göre "idari vesayet, merkezin, ademi merkeziyet
idarelerinin icrai kararlarını, idari fiil ve hareketlerini denetlemek ve bu kararları
bozabilmek salahiyetidir.
- Georges Vedel idari vesayeti Devlet yetkililerinin yerel yönetim ve kamu hizmeti
yönetimi tüzel kişilerinin organlarının işlemleri üzerinde, kanuna saygıyı temin etmek,
kamu yaran dışında ve yetkinin kötüye kullanılarak yapılması mümkün işlemlerden
kaçınmak ve yersel ve teknik çıkarlara karşı ulusal yararı korumak için yaptıkları
denetimdir diye tanımlanmaktadır.
- Nuri TORTOP'a göre idare vesayet, yerinden yönetim kuruluşlarının yürütme
kararlarının ve yönetsel eylemlerini denetleme ve bozabilme yetkisidir.
4 YILMAZ Mahmut Esat;Hak.Ütğm;Ulus Devlet Bağlamında İdari Vesayet Denetimi;Makale (AYİM 15 Numaralı
Dergi)

- Şeref GÖZÜBÜYÜK'e göre yerinden yönetim kuruluşlarının kendileri dışında başka bir
yönetsel kuruluş tarafından yasaların öngördüğü sınırlar içinde denetlenmesine idari
vesayet denetimi denmektedir.
-O. Meriç idari vesayeti "Merkezi idareye, adem-i merkeziyet idarelerinin icraya ilişkin
bazı kararlarını idari işlem ve eylemlerini kanunla gösterilen sınırlar içinde kontrol etmek
ve bozmak yetkisidir şeklinde tarif etmiştir.
- Metin GÜNDAY'a göre ise idari vesayet yetkisi, merkezi idare tarafından temsil edilen
devlet tüzel kişiliğinden ayrı bir tüzel kişiliğe ve özerk iradeye sahip olan yani merkezi
idareden yada merkez kabul edilen kamu tüzel kişisinden bağımsız olarak işlemler tesis
etmeye yetkili olan yerinden yönetim kuruluşları üzerinde kullanılır.
Bütün bu tanımlardan anlaşılacağı üzere idari vesayet; kamu düzenini, ülke bütünlüğünü
sağlamak için kamu yararı amacı ile kanunların verdiği yetkiye dayanarak merkezi
yönetim örgütünün, yerel yönetim ile kamu hizmeti yönetimi tüzel kişilerinin organları,
işlemleri ve parasal kaynakları üzerindeki denetimdir. İdari vesayet yetkisi yerinden
yönetim kuruluşlarına tanınan özerkliğin bir istisnasını oluşturmaktadır.
Anayasa Mahkemesi, kararlarında, Anayasadaki idari vesayeti şöyle yorumlanmıştır. "......
İdari vesayet yetkisi, merkezden yönetimin elinde salt ve biçimsel bir denetim ve otorite
aracı olarak düşünülemez. Bu yetki aynı zamanda demokratikleşme sürecindeki yerel
yönetimi sosyal hukuk devleti anlayışı doğrultusunda geliştirici, toplumsal dayanışmayı
güçlendirici, Anayasanın öngördüğü temel hak ve özgürlüklere saygı bilincini yüceltici,
çağdaş ve uygar bir eğitim yöntemi olarak değerlendirilmelidir. Anayasa Mahkemesinin
bir diğer kararına göre "Anayasanın 127 nci maddesinin beşinci fıkrasının öngördüğü idari
vesayet, merkezden yönetimin yerel yönetimler üzerinde yapabileceği ve yasa ile
düzenlenmesi gereken bir denetim yetkisidir. Ancak bu yetki sınırsız ve takdire bağlı
olmayıp mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu
hizmetlerinde birliğin sağlanması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacına
yöneliktir. Yine aynı kararında "Anayasanın koyduğu ilke ve kurallara aykırı olmamak
koşuluyla, yasada açıklık olan yerlerde ve yasanın gösterdiği derece ve genişlikte
kullanılması gereken idari vesayet aslında devletin genel yararlan bakımından konmuş
olmakla beraber yerel halkın yararlarının da korunması açısından bir güvencedir. demek
suretiyle idari vesayet kavramına olumlu bir anlam yüklemiştir.5
1.2 Askeri Vesayet
Esasen Türkiye"de kurulduğu günden bu yana bazen zayıflayan, bazen de doruğa çıkan
bir uygulama söz konusudur: “Askeri vesayet yönetimi”.
Konjonktürel olarak bazen askeri bürokrasi geri çekilir gibi olsa da hiçbir zaman etkinlik
itibariyle yok olmamıştır; bir şekilde yönetim üzerinde etkilemede bulunmuştur.
Dergi)

Bazen şu söylenir: “Efendim, tek partili dönemde bir askeri vesayet anlayışı mevcut
değildi, bu dönemde asker sivil yönetimden uzak tutuldu, kendine yüklenen askeri görev
dışında hiçbir işle uğraşmadı”.
Bu iddianın doğru olmadığı kanaatindeyim. Evet doğrudur Cumhuriyetin ilk
dönemlerinde bazı komutanlar hem askeri görevleri icra etmekte hem de TBMM"de görev
yapmakta idi. Bunu da dolambaçlı yollarla değil, usulüne uyarak yapmakta idi. Daha
sonra onlara bir seçenek sunuldu: “Ya kışla görevi ya da yasama görevi”. Bunun
yapılması askeri bürokrasinin fiilen de siyasetten tamamen soyutlandığı anlamına gelmez.
Bugün tartışma konusu olan bu değildir. Asıl tartışma konusu olan “ya kışla ya da yasama
görevi” seçeneklerinden birisinin seçilmesi suretiyle ikili göreve son verildikten sonraki
dönemlerde yaşanan askeri vesayet anlayışıdır.
Askeri bürokrasinin Cumhuriyetin ilk yıllarında sivil yönetim üzerinde doğrudan etkili
olmadığı söylenebilir. Fakat o dönemde buna ihtiyaç olmamıştır. Şöyle ki: Bir defa ülke
yönetiminde söz sahibi olanların en etkili konumda bulunanları eski askerlerdir. İkincisi,
CHP esasen bir devlet partisidir; kurucu partidir; kendisini Cumhuriyetle özdeş gören bir
partidir; askeri bürokrasi ile tam bir uyumluluk söz konusudur. Ayrıca belirgin bir şekilde
askeri bürokrasinin müdahil olmasını lüzumlu kılan bir durum da söz konusu olmamıştır.
Askeri vesayetin ayrıca belirgin bir şekilde ortaya çıkma ihtiyacı 14 Mayıs 1950
demokrasiye geçiş sürecinden sonra kendini göstermiştir. Çünkü kendisini devletin ve
Cumhuriyetin kurucu asli unsurları olarak gören CHP ve silahlı bürokrasi, Demokrat Parti
ile gelen demokrasiyi bir türlü hazmedememiştir. Her ne kadar Demokrat Parti askeri
bürokrasiyi siyasetten uzaklaştırmaya çalışmış ise de 27 Mayıs askeri darbesine mani
olamamıştır. 27 Mayıs askeri darbesi bir askeri vesayetçi anlayışın fiili bir tezahür
şeklidir.
27 Mayıs yönetiminin yapmış olduğu 1961 Anayasası demokratik görünümlü bir sistem
içerisinde askeri vesayetin anayasal düzeyde ortaya çıkmasının miladı olmuştur.
Yani bir yandan Anayasasında demokratik hukuk devletinden söz edilirken, diğer yandan
da siyaset kurumuna güvenmemenin bir neticesi olarak sistem içerisine MGK
yerleştirilmiştir.
Dahası bu Anayasa dönemlerinde bütün Cumhurbaşkanları asker bürokratlar tarafından
doldurulmuş, hemen her Cumhurbaşkanlığı seçimi ciddi bunalımlara yol açmıştır. Diğer
sivil bürokrasi bile çoğu kereler askeri vesayetin tahkimat kuvvetleri olarak işlev
görmüşlerdir. Yani kısaca her ne kadar Anayasanın değiştirilmesinin teklif edilmesinin
bile yasak olduğu 1. maddesinde “Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir” hükmü yer alsa da,
esasen ve de fiilen cari olan rejim bir “askeri vesayet Cumhuriyeti rejimi”dir.
Bu vesayetçi anlayışın, düşük dozlu ama yaygın olan müdahalelerinin yeterli kalmadığı
durum ve dönemlerde yönetime bizzat müdahale etmekten kaçınmadığı da görülmüştür.
12 Mart bu Anayasa dönemindeki en açık örnektir.
Benzer anlayış 1982 Anayasasında daha da tahkim edilmiştir. Hem MGK sistem içinde
varlığını daha da güçlenerek sürdürülmüş, hem de askeri bürokrasi ortaya çıkan hemen her
fırsatta değişen oranlarda müdahale etmeyi sürdürmeye devam etmiştir.

28 Şubat süreci bunun en bariz örneğidir. Kendilerinin belirlediği bir dizi icraatları sivil
yönetime dayatarak kabul ettirmiş ve onların uygulanmasını izlemeyi de çok sıkı bir
şekilde sürdürmüştür.
28 Şubat kararları, bu kararların altına gönül rızası ile imza koymak istemeyen siyasi
kurumlara, zorla kabul ettirilmiştir. 2007 yılında Cumhurbaşkanlığı seçimi döneminde
yaşanan meşhur 367 vakasında yaşananlar ve bu aşamada yayımlanan 27 Nisan bildirisi
de askeri vesayet rejiminin uç veren örnekleridir. Bunlar uç verip bilinenlerdir. Bir de
perde gerisinde yaşanıp da bilinmeyenler vardır. Bunların ne sayısı ne de etki kapasiteleri
bilinmektedir.
Burada asıl can alıcı nokta bütün bu askeri vesayetçi yönetim kapsamında hem
demokratik siyasi iradeyi karşısına alan hem de hukuk devletini ortadan kaldıran bir çok
cinayetlere imza atan çok sayıda uygulamalardan söz edilmektedir. Bu kapsamda 17 bin
civarında faili meçhul cinayetlerin işlendiği, bu cinayetlerin işlenmesinde JİTEM
yapılanmasının faal olduğu, hepsinin üzerinde de Ergenekon yapılanmasının var olduğu
iddia edilmektedir. Şimdi bunlardan bir kısmına ilişkin yargılama devam etmektedir. Ama
burada askeri vesayetin uç vererek sistemi tıkamasına yol açan bir durum söz konusu. O
da şudur:
“Askeri yapılanma tamamen bir muammadır; Anayasaya göre Başkomutanlık TBMM"nin
uhdesindedir, fakat fiiliyatta bu yapı hakkında en az bilgi sahibi olan da bu TBMM"dir.
Sivil yargılama mercilerine kapılar büyük oranda kapalıdır. Kendi iç yapılanması
içerisinde gelişen ve anayasal düzene yönelik, hukuk devletini rafa kaldıran uygulamalar
konusunda sivil yargının önü kapalı. Açıkmış gibi görünse de gerçekte kapalıdır. En
azından bu yönde kamuoyunda ciddi bir inanç söz konusudur.
Bunun en bariz misali Kıdemli Albay Dursun Çiçek konusunda yaşanmaktadır. Siyaseti
iptal etme eylem planını içeren ve Kurum içinde hazırlandığı iddia edilen ve de altında
Dursun Çiçek"in ıslak imzası bulunan belge önce inkar edildi. Daha sonra gerek bu
belgenin gerekse daha başka belgelerin içinde yer aldığı bilgisayarların 35 kere geri
dönülmemek üzere silindiği iddia edildi. Şimdilerde ise inkâr edilen belgenin gerçek
olduğu sabit olduğu bilirkişi raporları ile sabit oldu. Bu yapılanma içinde daha başka
askerlerin de yer aldığı iddia edilmektedir. Dahası şayet bu işlem kurumsal ise Dursun
Çiçek"in bunu yalnız yapamayacağı belirtilmektedir. Bu yapılanma içinde yer alan bütün
muvazzaflar halen en etkin makamlarda görevlerini sürdürmektedirler”.
Bu yapı içerisinde JİTEM var mı sorusunun kamuoyunda ikna edici bir cevabı yoktur.
Sürekli inkâr var ama ortaya çıkan bulgular o kadar çok ki, inkâr bir yerde
anlamsızlaşıyor, inandırıcılığı kalmıyor.
Mesele burada da bitmiyor, sistem o şekilde tıkanmış ki, başta yargı ve TBMM de dâhil
olmak üzere harici denetim ve bilgi edinmelere karşı tamamen kapalı bir yapılanma söz
konusu. Bu durumda 17000 faili meçhulün faillerini içinde barındırdığı ileri sürülen
JİTEM yapılanması gerçekten var mı yok mu sorunu bir türlü çözülememektedir. Bu yapı
içinde çözülmesi de mümkün değildir. Bunun sebebi cari askeri vesayet rejimidir. Bu
kesim sivil yargıya, yaptıklarının hesabını vermekten kaçınmaktadır. Kendi içinde yer
alan yargı mercileri ise, AYM"nin de bir kararında belirttiği gibi yargı bağımsızlığı ve
tarafsızlığı ile değil askeri gereklerle hareket etmektedir. Çünkü hâkim ve savcıların
amirlerin emri altında onların sicil vermesine tabi olduğu, kurumsal korumanın birinci

derecede önem arz ettiği bir ortamda yargı bağımsızlığı ancak söylem düzeyinde söz
konusu olabilir.
Şimdi burada bir tespitte bulunmak istiyorum. Ülkemizde fiiliyatta bir askeri vesayet
rejimi mevcuttur. Bu sistem içerisinde askeri cenah içerisinde bulunanların da yer aldığı
bir yapılanmanın var olduğu, bu yapılanmanın hukuk dışına çıkarak çeşitli cinayetleri
işlediği, çok sayıda darbe teşebbüsünde bulunulduğu, siyaseti bertaraf edici kararlar
alındığı iddia edilmektedir. Ayrıca bu yapıya dokunulmasının önlenmesi konusunda ciddi
bir direnç söz konusudur. O zaman şimdiki durum karşısında iki tür bir Anayasa
değişikliği düşünülmelidir.
Birincisi: Madem mevcut düzen askeri vesayet rejimi, bunun sürdürülmesi konusunda da
ciddi bir çaba var, bu durumda yapılması gereken iki kademeli bir Anayasa değişikliğidir.
Birinci kademede Anayasanın ilk üç maddesinde değişiklik yapma yasağını öneren 4.
madde yürürlükten kaldırılmalı. İkinci kademe değişikliğinde de şu değişiklikler
yapılmalıdır:
Madde 1- Türkiye Devleti bir “askeri vesayet Cumhuriyeti”dir.
Madde 2- Anayasanın birinci maddesi değiştirilemez, hatta değiştirilmesi bile teklif
edilemez, bu maddeye aykırı ne Anayasa değişikliği yapılabilir, ne de kanun çıkarılabilir.
Bu yasağa aykırı hareket edenler en ağır ceza ile cezalandırılır. Şayet TSK birinci
maddede öngörülen askeri vesayet cumhuriyetini tehlikede görür ise derhal yönetime el
koyar.
Madde 3- Bu Anayasada askeri vesayet rejimi ile çelişik olan bütün hükümler
değiştirilmeli; Anayasadan demokratik hukuk devleti, eşitlik gibi hükümler ayıklanmalı.
Bu öneriyi şunun için yapıyorum. Bir yandan Anayasada demokratik hukuk devleti, âdil
yargılanma hakkı, hak arama hürriyeti vb. askeri vesayet düzeni ile esaslı bir şekilde
çelişen hükümler var. Diğer yandan da burada yazılanlarla taban tabana çelişen askeri
vesayetçi uygulamalar söz konusu. İşte bu değişiklik ile hiç olmazsa uygulama ile
Anayasada yazılanlar arasında uyumluluk sağlanmış olacaktır.
Bir diğer husus bir kesim şunu iddia etmektedir: “1982 Anayasası demokratik bir hukuk
devleti sistemi kurmakta, uygulama da bu yönde olmaktadır”. Şimdi yukarıda sözü edilen
olgular bunun aksi yönündedir. İşte bu değişiklik önerisi ile hiç olmazsa halka yönelik
mevcut askeri vesayet rejimini, 1982 Anayasasında yer alan hukuk devleti, demokrasi vb.
kavramlarla meşrulaştırıcı söylemlerin önü kapatılmış olacaktır. Kısaca askeri vesayet
rejiminin demokrasiden farklı bir rejim olduğu ayan beyan ortaya çıkacaktır.
İkinci öneri: Anayasadan askeri vesayet rejimi kokan bütün unsurları ayıklanmalı,
demokratik ilke ve kurumların Anayasanın bütün zerrelerine varıncaya kadar
yerleştirilmeli, bununla paralel olarak bütün kanunların bu yeni anayasaya uyumlu hale
getirilmesi sağlanmalı. Bu öneri ile de hem demokrasinin askeri vesayet rejiminden ne
kadar farklı bir rejim olduğu ayan beyan ortaya çıkmış olacak hem de Türkiye
Cumhuriyeti Devleti Batılı çağdaş demokrasiler ligine yükselmiş olacaktır.
Ülkemizde yaşayan insanlar da bu sayede, hukuk devleti, adalet, eşitlik, anayasal
güvenceler ve benzeri değerleri gerçekten yaşar hale gelebileceklerdir. Bu sayede

Anayasada yazılan demokratik hukuk devleti ile askeri vesayet çelişkisi de ortadan
kalkmış olacaktır.6
“Anayasa'nın 125. maddesine göre idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı
yolu açıktır.
... Yargı yetkisi idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlıdır.
Yürütme görevinin kanunlarda gösterilen şekil ve esaslara uygun olarak yerine
getirilmesini kısıtlayacak idari eylem ve işlem niteliğinde veya taktir yetkisini kaldıracak
biçimde yargı kararı verilemez.” Olarak değiştirilmiş olup yargıya kapalı yaş kararları
yargıya açılış olmakla birlikte yerindelik denetiminden muaf tutularak el altından
vesayetin devamı sağlanmıştır.
1.3 Dış Vesayet
Ülkelerin gerçekten bağımsız olup olmadıklarını anlamak için yönetim şekillerin ve dış
güçlerin etkilerine bakmak gerekmektedir. Binlerce yıldır ulusların biribirleri ile yaptıkları
savaşlar toprak yani sermaye içindir. 20. Yüzyılda tüm dünyayı etkileyen birinci ve ikinci
dünya savaşları sonrasında ortaya çıkan yeni durum önce soğuk savaş ortamını yani
kutuplaşmaları, kutuplaşmalar ise hakim güçlerin etki alanlarını ortaya çıkarmıştır. Büyük
güçlerin etkisini ve dış vesayetin nası geliştiğini anlamak için Birleşmiş Milletler yapısını,
NATO ve Dünya genelinde sermayeye yön veren Dünya Bankasını ve Uluslar arası Para
Fonu’nun (International Money Found - IMF) yapısını ve asli gayesini iyi etüd etmek
gerekmektedir. BU çerçevede Avrupa Birliği de incelememiz içinde yer alacaktır.
1.3.1 Birleşmiş Milletler ve Diğer Yabancı Güçlerin Vesayet Etkileri.
İkinci Dünya Savaşı’ndan galip çıkan büyük devletlerin ( ABD, Sovyetler Birliği,
İngiltere, Fransa ve Çin Halk Cumhuriyeti ) liderliğinde oluşturulan bir dünya örgütü
olan Birleşmiş Milletler (BM), 20. Yüzyılın ilk yarısında yaşanan savaşların ve barışa
yönelik tehditlerin tekrarını önlemek ve uluslararası barış ve güvenliği korumak
amacıyla kurulmuştur.
BM’nin kurucu antlaşması niteliğindeki BM Şartı, aralarında Türkiye’nin de
bulunduğu 50 ülke tarafından 26 Haziran 1945 tarihinde San Francisco’da
imzalanmıştır. Bu toplantılara katılmayan Polonya’nın da daha sonra BM Yasası’nı
imzalamasıyla, kurucu üye devletlerin sayısı 51’e yükselmiştir. BM Teşkilatı, BM
Şartı’nda öngörüldüğü üzere, BMGK’nın beş daimi üyesi dahil BM’nin diğer üye
devletlerinin çoğunluğunun Örgüt Şartı’nın onay işlemlerini tamamlamalarıyla, 24
Ekim 1945 tarihinde resmen faaliyete geçmiştir. Bu tarihten beri, 24 Ekim günü her yıl
BM Günü olarak kutlanmaktadır.
Birleşmiş Milletler’in ana organlari Genel Kurul, Güvenlik Konseyi (BMGK),
Ekonomik ve Sosyal Konsey (EKOSOK), Vesayet Konseyi, Uluslararası Adalet
Divanı ve BM Sekreteryası’dır. 7
6
http://www.stratejikboyut.com/yazi/turkiye-devleti-bir-askeri-vesayet-cumhuriyetidir-774.html

BM yapısının temelinde ABD ve İngiltere’nin dünyada ele geçirdikleri nüfuzlarını
muhafaza temeline dayandığını anlamak zor değildir.
BM’nin beş daimi üyesi her biri veto yetkisine sahiptir. Veto yetkisine sahip beş daimi
ülke olan Amerika Birleşik Devletleri, Rusya Federasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti,
Fransa ve İngiltere aynı zamanda dünyanın en çok silah üreten ve pazarlayan
ülkeleridir. Sadece Çin, Almanya'dan sonra altıncı durumdadır. Dünya silah ticaretinin
baş aktörlerinden oluşan Güvenlik Konseyi Ülkeleri'nin dünya barışına kalıcı katkıda
bulunacak kararlar verebileceğine bazı çevreler şüpheyle bakmaktadır.
BM yaptırım kararları İslam Ülkelerine karşı her zaman çok sert olmuştur. BM
oluşturan beş daimi temsilcinin hristiyan inanca sahip olmaları Müslüman ülkeler ile
olan sorunlarda direk taraf olarak ekonomik, siyasal ve sosyal yaptırımlara gitmeleri
kurulan vesayet sisteminin boyutlarını anlamamıza yetecektir.
Kore Savaşı (1950) ve Körfez Savaşı kararları, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi
tarafından onaylanmıştır.8
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından 22 Eylül 2011 tarihinde 66.
Dönem Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda yaptıkları konuşmada dile getirdiği
hususlar şöyledir.
” Uluslararasıtoplumun da, Birleşmiş Milletlerin de, tarihi bir sınavdan geçtiği
bir dönemdeyiz. Açık söylemek zorundaydım ki, Birleşmiş Milletler bugün
insanlığın umutlarını insanlığın geleceğini tehdit eden korkulara galip kılacak bir
liderlik sergileyemiyor. BM, ne yazık ki, belli ülkelerin çıkarları ve vesayeti
istikametinde değil, bütün insanlığın hukukunu korumayı esas almak üzere yeniden
yapılanmak ve vizyonunu yenilemek zorundadır.BM’nin ve uluslar arası toplumun
acil sorunlar karşısında ne büyük acz içinde olduğunu geçtiğimiz ay Somali’de bizzat
gördüm. Somali’de gördüğüm yoksulluğu ve acıyı tarif etmem imkansızdır. Bir
lokma ekmek ve bir damla su ihtiyacı karşılanmadığı için on binlerce çocuğun
öldüğü ‘Somali faciası’, birkaç kelimeyle veyahut birkaç cümleyle geçiştirilecek bir
konu değildir. Ve bu, uluslararası toplum için yüz karasıdır. 20 yıldır yaşanan iç
savaş Somali’nin bütün hayat kaynaklarını kurutmuş durumda… Somali halkı
dünyanın gözü önünde adım adım ölüme sürükleniyor... Bugün uluslararası toplum,
orada yaşanan acıyı adeta bir film gibi kayıtsızca seyrediyor. İnsanlığımızın test
edildiği bu fotoğrafla acilen yüzleşmeliyiz. Sadece bugünün fotoğrafıyla değil,
Somali’yi bu büyük dramın kucağına atan yüz kızartıcı tarihle de yüzleşmeliyiz. Zira,
bu büyük buzdağının görünmeyen kısmında büyük insanlık suçları gizlidir. Bugünkü
Somali gerçeği, Afrika’yı yüzyıllarca hegemonyası altında tutan sömürgeci
zihniyetin açtığı derin yaraları da ortaya çıkarmıştır. O eski sömürgeci-kolonyalist
anlayış, ne yazık ki bugün ise menfaatinin olmadığı yere adımını atmayarak
milyonlarca çocuğun bir lokma ekmeğe muhtaç olarak ölmesini seyrediyor. Açık
söylüyorum. Somali’nin feryadını duymayan dünyada kimse barıştan, adaletten,
medeniyetten söz edemez. Orada yaşanan acıyı anlatmaya hiçbir kelimenin takati
yetmez. Türkiye olarak Somali’ye de, diğer dünya meselelerine de yaklaşımımızı
tamamen insani ilkeler üzerine bina ediyoruz. Bizler, milletimizin verdiği güçlü
destekle Somali için kapsamlı bir yardım kampanyası başlattık. Biz, Türkiye olarak,
7 http://www.mfa.gov.tr/birlesmis-milletler-teskilati-ve-turkiye.tr.mfa
8 http://tr.wikipedia.org/wiki/Birle%C5%9Fmi%C5%9F_Milletler_G%C3%BCvenlik_Konseyi

Son iki ay içinde halkımızdan 300 milyon dolara yakın bağıştopladık. Ayrıca ayni
yardımların miktarını da şu ana kadar 30 milyon doların üzerine çıkardık. Acilen
İslam İşbirliği Teşkilatı’nı İstanbul’da topladık ve bu toplantıda 350 milyon doların
üzerinde taahhütte bulunuldu. Türkiye acil insani yardımların yanı sıra, bu ülkenin
kendi ayakları üzerinde durmasını sağlayacak altyapı tesislerini inşa etmekte de
kararlıdır. Bu kapsamda yol, hastane, okul ve su kuyuları gibi ulaşımdan sağlığa ve
eğitime, tarımdan balıkçılığa ve müteahhitlik sektörüne kadar çok geniş bir alanda
projeler üstlenmektedir. Mogadişu’daki Büyükelçiliğimizi de yeniden hizmete açarak
yardımların gecikmesine güvenlik sorunlarının bahane edilemeyeceğini dünyaya
göstermiş olduk. Somali kaynaklı korsanlık ve terörizmle mücadelede sonuç
alınabilmesi için de, acilen iç savaşın durdurulmasıve ülkenin demokratik birleşik bir
yönetime kavuşması gerekiyor. Uluslararası toplumun dünyanın başka çatışma
noktalarına gösterdiği ilgiyi Somali’den niye esirgediğini herkesin kendine sormasını
özellikle istiyoruz. Somali’deki barış ve istikrarın tesisine bütün uluslararası
toplumun çok acilen destek vermesi gerekiyor. Somalili kardeşlerimizi 20 yıldır içten
içe kemiren iç savaş artık sona ermelidir. Bu bağlamda, Somalili liderlerin ulusal
uzlaşı yönünde son dönemde kaydettikleri ilerlemeler bize gelecek için umut
vermektedir. Somali uluslararası toplum içinde hak ettiği yeri aldıkça, dünyada daha
güvenli ve istikrarlı bir yapıya kavuşacaktır. Türkiye’nin Somali’ye yönelik yoğun
çabalarının temelinde bu hassasiyet vardır. Somali’yi ayağa kaldıracak altyapı
yatırımlarını gerçekleştirmek ve kalkınmayı kalıcı kılacak siyasi barış ve istikrar
ortamını sağlamak için gayret sarfediyoruz. Bunu bir başka hesapla değil, sadece
insani ve vicdani sorumluluğumuzun gereği olarak yapıyoruz. Türkiye’nin bu
yöndeki öncülüğünün tüm uluslararası topluma örnek olması en büyük arzumuzdur.
Sayın Başkan,
Bizim açımızdan Birleşmiş Milletler, kaba kuvvet ve zulüm yerine, uluslararası hak
ve adaleti; çatışmayı değil barışı, basit çıkar ve denge arayışlarını değil, insanlık
vicdanını hakim kılmaya çalışması gereken bir idealin adıdır. Ben Birleşmiş
Milletler'i böyle anlıyorum. Bu idealin gerçekleşmesinin önündeki en büyük engel
ise, yarım asrı aşkın süredir devam eden Arap-İsrail ihtilafıdır. Bu sorunun halen
çözülememesi, aksine her defasında hak ve hukukun siyasi dengeler uğruna heba
edilmesi uluslararası adalet duygusuna vurulan en büyük darbedir. Birleşmiş
Milletler Güvenlik Konseyi’nin bu konuda bugüne kadar aldığı bağlayıcı nitelikteki,
-bunun altını çiziyorum- 89 karara İsrail uymamıştır. Ayrıca Birleşmiş Milletler
Genel Kurulu’nun, yani bu çatının altının aldığı fakat İsrail’in hiçe saydığı yüzlerce
karar vardır. Daha da acısı, Birleşmiş Milletler, Filistin halkının yaşadığı insanlık
dramının sona ermesini sağlayacak hiçbir adımı atamayacak kadar aciz kalmaktadır.
Soruyorum: Acaba Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, farklı ülkeler için, bu tür
yaptırım kararları aldığı zaman, bu kararlara uymayanlara, aynen İsrail’e uyguladığı
gibi, sessiz mi kalıyor? Yoksa yaptırımları Sudan’da yaptığı gibi sonuna kadar
uyguluyor mu? Bunu kendimize sormak suretiyle, şöyle bir kendimizi çek etmeliyiz.
Bu durum, uluslararası toplumun genelinde büyük bir infiale yol açmaktadır. Bugün
gelinen noktada bu sorunun daha fazla çözümsüz kalamayacağı ve uluslararası
toplumun artık hızla harekete geçerek, bu kanayan yaraya bir an önce müdahale
etmesi gerektiği açıkça ortaya çıkmıştır. Rahatlıkla fosfor bombasını kullanan
İsrail’dir. Atom bombasını bulunduran da İsrail'dir. Ne var ki buna karşı bir yaptırım
yok. Ama çevrede böyle bir havayı hissettikleri anda, 'nasıl yaptırım yaparız' gayreti
içerisine giriliyor. Adalet bu mu? Bu sorulmaz mı? Bu bağlamda sorun, açık
söylüyorum, İsrail hükümetinin tutumundan kaynaklanmaktadır. Bu ülkeyi
yönetenler barış için gerekli adımları atmak yerine her geçen gün barışın önüne yeni

bir engel çıkarmaktadır. İşgal altında olan, Filistin topraklarıdır, İsrail toprakları
değil... Bunun İsrail toprakları olduğunu söylemek, tarihle ters düşmektir. Orada
Filistin toprakları işgal altındadır. Orantısız güç kullanan, İsrail’dir. Ama yaptırım
uygulanmayan, yine İsrail’dir. İşgal altındaki Filistin topraklarında, uluslararası
toplumun tüm çağrılarına karşı devam eden yasadışı yerleşimler ile Gazze’ye yönelik
abluka bu kapsamda en öne çıkan iki husustur.
Soruyorum: İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinde, herhangi bir toplumu,
uluslar arası ilişkilerden veya insani münasebetlerden tecrit etmek veya soyutlamak
gibi bir şey var mıdır? Benim okuduğum İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinde
böyle bir şey yoktur. Bir sandık domatesi, Filistin’e sokmak isterseniz, İsrail’in
iznine tabisiniz. Ben bunu insani olarak görmüyorum. Daha önce de belirttiğimiz
gibi, İsrail’i yönetenlerin, artık bir tercih yapması gerekmektedir. BM sistemindeki
boşluklar, belirli ülkelerdeki lobiler İsrail’e gayrımeşru eylemlerinden dolayı
uluslararası hukuk ve adaletten kaçma imkanı verecektir. Ancak, İsrail’in bugün en
çok ihtiyaç duyduğu güvenliği, -ki bunu özellikle söylüyorum- kendisi için beklediği
o güveni sağlamayacaktır. İsrail’i yönetenlerin, gerçek güvenliğin, ancak gerçek
barışın inşa edilmesiyle mümkün olabileceğini görmeleri gerekmektedir.
Buradan bir kez daha İsrail’e seslenmek istiyorum: Barışın yerine ikame edilecek
hiçbir şey yoktur. Bugün karşılaştığınız mesele, sadece basit bir ‘güvenlik için barış’
denklemi değildir. Ortadoğu’da yeşermeye başlayan yeni siyasal ve beşeri coğrafyayı
doğru okuyarak, sürekli bir çatışma ve ihtilaf halini sürdürmenin artık mümkün
olamayacağını görmeniz gerekmektedir. Uluslararası toplum olarak, Birleşmiş
Milletlerin kuruluş gayesi olan uluslararası barış ve güvenliğin tesisi idealine
inanıyorsak, İsrail’i, bu ülkeyi yönetenlere rağmen barış için zorlamak, bu ülkeye
hukukun üstünde olmadığını açık bir şekilde göstermek gerekmektedir. Bu
doğrultuda atılması gereken en önemli adımlardan birisi, Filistin halkının devlet
olarak tanınma yönündeki haklı talebinin karşılanması ve Filistin devletinin
temsilcilerinin de bu yüce kurulda BM üyesi olarak hak ettiği yeri almasıdır.Aslında,
Birleşmiş Milletler 1947 yılında 181 sayılı kararla Filistin’i devlet olarak ilan etmişti.
Ama ne yazık ki bu uygulamaya konulmadı. Türkiye’nin Filistin devletinin
tanınmasına desteği koşulsuzdur. Türkiye, Ortadoğu coğrafyasında barışın hakim
kılınması için her türlü çabayı sarfetmeye hazırdır. Bu bağlamda Arap-İsrail
ihtilafının çözüme kavuşturulması, Filistin devletinin tanınması, Filistinliler arası iç
uzlaşmanın sağlanması, Gazze halkının maruz kaldığı gayri hukuki ablukanın
kaldırılması için bundan böyle de aktif tutum izlemeye devam edecektir. Bu
tutumumuz, bölgesel barış ve istikrar ile uluslararası hak ve hukuka yönelik
bakışımızın ve bu bağlamdaki sorumluluk hissimizin doğal bir sonucudur. Nitekim
33 ülkeden insanların bulunduğu bir insani yardım konvoyuna denizden ve havadan,
uluslararası sularda saldırmak suretiyle, 9 vatandaşımızın şehit edilmesi konusuna
seyirci kalmak, herhalde mümkün değildir. İsrail’e gösterdiğimiz tepki de bu
tutumumuzun bir neticesidir. Türkiye, bugüne değin hiçbir devlete karşı hasmane ve
çatışmacı politikalar izlememiş, dostluk ve işbirliğini esas alan bir dış politika
anlayışıyla hareket etmiştir. İsrail de bundan ari değildir. Ancak İsrail, kendisine
karşı tarih boyunca dostça yaklaşan bir ülkeye ve bu ülkenin halkına karşı vahim bir
yanlış yapmış, dahası bu yanlışını görmemekte ısrar etmiştir. İsrail’den taleplerimiz
ortadadır: Özür dileyecektir. Şehitlerimizin ailelerine tazminat ödeyecektir. Ve
Gazze’den ablukayı kaldıracaktır. İsrail yanlışını düzeltip bu taleplerimizi
karşılayacak adımları atmadıkça bu tavrımız değişmeyecektir. Bu kürsüden özellikle
vurgulamak istiyorum. İsrail halkı ile sorunumuz yoktur. Sorun şimdiki İsrail
hükümetinin saldırgan politikalarından kaynaklanmaktadır. Nitekim önceki İsrail

hükümetleri döneminde çok yapıcı çalışmalar yaptık, pek çok konuda ilerleme
kaydettik. Şimdi ise gerilimin kaynağı sadece ve sadece mevcut İsrail hükümetidir.
Türkiye uluslararası alanda sözüne güvenilir, dostluğu ve işbirliği aranır bir ülkedir.
İzlediğimiz bu ilkeli ve kararlısiyasetten asla taviz vermeyeceğiz.
Sayın Başkan,
Orta Doğu coğrafyasında büyük bir değişim ve dönüşüm süreci yaşanmaktadır. Bu
olayların başladığı ilk günden itibaren bölgedeki yönetimlere bir çağrıda bulunduk:
‘Halkınızın demokrasi yönündeki çağrlarına ve sesine kulak verin, zira her türlü
iktidarın meşruiyetinin kaynağı,herşeyden önce halktır, halkın iradesidir. Yapılması
gereken, halkın iradesinin özgür ve serbest şekilde tecelli etmesinin sağlanmasıdır.'
Yine dedik ki, 'Egemenliğin kaynağı millettir, milletin iradesidir. Milletin iradesine
dayanmayan egemenlik meşru değildir.'
‘Egemenlik, hiçbir lidere, hiçbir rejime kendi halkına zulmetme, masum insanları
katletme özgürlüğü vermez. Kendi halkına silah doğrultan bir rejimin, ne egemenliği
ne de meşruiyeti kalır.'
‘Artık herkes anlamalıdır ki, zaman değişmiştir. Halkın meşru talep ve beklentilerini
karşılamayan, kendi halkına silah doğrultan, adalet ve hakkı tutup kaldırmak yerine,
zulmü esas alan yönetimlerin devri kapanmalıdır.’
Bu çağrımızın, Mısır, Tunus ve Libya’da makes bulmuş olmasından, halkın meşru
talepleri doğrultusunda demokratik dönüşüm süreçlerinin başlamasından büyük bir
memnuniyet duyuyoruz. Bu, bizi gelecek için ümitlendirmektedir. Ancak, halen
olayların gerisinde kalan ve eski zihniyetle yanlış refleksler veren ülkeler olduğunu
da üzüntüyle müşahade etmekteyiz. Bu bağlamda, bizim için en öncelikli ülkelerden
biri olan komşumuz Suriye’deki gelişmeleri özellikle yakından takip etmekteyiz.
Suriye’de, halka karşı yapılan ve hepimizi derinden kaygılandıran, kabul edilmesi
mümkün olmayan eylemler üzerine, Suriye liderliğine defalarca gerekli ikazlarda
bulunduk. 910 km. sınırımız var. Akrabalık bağlarımız var. Fakat ilkelerle ters düşen
bu uygulamalara karşı ikazlarımızı yaptık. Dost acı söyler prensibinden hareketle,
Suriye halkının demokrasi yönündeki çağrılarına ve sesine kulak vermelerinin
gerekli olduğunu, kendi halkına karşı silah doğrultan rejimlerin ayakta
kalamayacağını, zulumle abad olunamayacağını açıkça bildirdik. Ancak Suriye
liderliği, bu ikazlarımızı duymamakta maalesef ısrar etmiştir. Ülkede dökülen her
damla kan, Suriye liderliğiyle halkının arasındaki bağı koparmaktadır. Türkiye olarak
biz, gerek Suriye’de gerek diğer ülkelerde, halkların demokratik taleplerini
desteklemeye ve rejimleri bu yönde adımlar atmaya teşvik etmeye devam edeceğiz.
Uluslararası toplumun da bu doğrultuda hareket etmesini bekliyoruz. Nitekim, Tunus
ve Mısır’la bu amaca yönelik yoğun işbirliğimiz artarak sürüyor. Keza, Libya’da
Ulusal GeçişKonseyi’ne başından beri her türlü desteği veren Türkiye’nin, bugün
yeni Libya’ya Büyükelçisini gönderen ilk ülke olmasından da gurur duyuyoruz.
Demokratik, birleşik ve özgür bir devlet olarak BM içinde de hak ettiği yeri almasını
beklediğimiz yeni Libya’nın, bundan sonra da en güçlü destekçisi olmaya devam
edeceğiz.
Geçtiğimiz hafta yaptığım Libya ziyaretinde, Trablus, Tajura, Misrata ve
Bingazi’yi de ziyaret ettim. 4 şehirde mitingler yaptık. Halkla buluştuk, halkla
kaynaştık. Libya halkının yaptığı devrimin haklı gururunu yaşadığını gördüm.
Misrata’nın nasıl yıkılmış olduğunu müşahede ettim.
Buradan Libya meselesinde bütün uluslararasıtopluma şu konularda hassas
olması gerektiğini söylüyorum.
Libya, Libyalılarındır. Libya’nın zenginlikleri Libyalılara aittir.

Libya’da demokrasinin inşa edilmesi sürecinde, Libya’nın yurtdışındaki mal
varlıklarının serbest bırakılmasıgerekir ki bir an önce kendi ayakları üzerinde
doğrulsun. Varlık içinde Libya halkı yokluk çekmesin. Zira Libya’nın şu anda
yurtdışında yaklaşık 170 milyar dolar keş parası var. Ama bu paranın nemasından
Libya istifade edemiyor. Dolayısıyla, bir an önce 2009 sayılı karar yürürlüğe girmeli
ve Libya halkı bu imkanlarından istifade etmelidir.
Libya halkı kendi geleceğini belirleyecek kudrettedir. Tercihlerine saygı
gösterilmelidir.
Sayın Başkan,
Kıbrıs’ta yarım asırdır devam eden sorunun artık adil, kapsamlı ve kalıcı bir
çözüme kavuşması gerekiyor.
2004 yılındaki BM Planı, çözümün parametrelerinin belli olduğunu, ancak
Rum tarafında çözüm iradesinin olmadığını göstermiştir.
Türk tarafı her zaman çözüm yönünde iradesini ortaya koymasına rağmen
halen izolasyondan kurtulamamıştır.
Buna rağmen, Kıbrıs Türk tarafı çözüme ve barışa olan bağlılığını korumuş,
BM gözetiminde yeniden başlatılan müzakerelere iyi niyetle katılmıştır.
Hedef, müzakerelerin bu yıl sonuna kadar sonuçlandırılması ve çözüm planının
gelecek sene başında referandumlarda onaylanmasını takiben birleşik yeni Kıbrıs’ın
Avrupa Birliği içindeki yerini almasıdır.
Türkiye olarak biz de, söz konusu takvim çerçevesinde bir an evvel çözüme
ulaşılması için her türlü desteği vermeye devam edeceğiz.
Ancak, Rum tarafının uzlaşmaz tutumu buna izin vermediği takdirde, Kıbrıs
Türk halkının geleceğinin bu şekilde ilanihaye sürüncemede bırakılmasına artık daha
fazla bir garantör ülke olarak izin vermeyeceğimizi de vurgulamak isterim.
Rum tarafının içinde bulunduğumuz kritik aşamada, Ada’nın tek yönetimiymiş
veya Kıbrıs Türkleri adına da karar verme yetkisi varmış gibi hareket etmesini kabul
edemeyiz.
Rum tarafının kendi başına deniz yetki alanları belirlemeye, bu alanlarda petrol
ve doğalgaz aramaya kalkışması, zamanlaması ve muhtemel sonuçları bakımından
son derece sorumsuz bir davranıştır.
Rum tarafının adeta bir kriz çıkarmaya yönelik bu tek yanlı hareketleri
karşısında Türkiye ve Türk tarafısağduyu içinde hareket edecek, ancak uluslararası
hukuktan kaynaklanan haklarını da koruyacaktır.
Şimdi ilgili tüm taraflardan beklentimiz, Rum yönetiminin sadece Ada’da
değil, tüm bölgede gerginliğe neden olabilecek bu girişimlerinin durdurulması
yönünde etkin çaba sarf etmeleridir. Aksi taktirde biz de gereğini yapacağız.
Sayın Başkan,
Azerbaycan topraklarının yıllardır süren haksız işgali artık sona ermelidir.
Yukarı Karabağ sorununun bu şekilde çözümsüz kalması kabul edilemez, uluslararası
sorunlar kangren haline gelmeden çözümler bulunması, hepimizin siyasi ve ahlaki
sorumluluğudur.
Aynı şekilde, Keşmir ve şu anda adınısayamadığım pek çok dondurulmuş
ihtilafın barışçıl çözümü için daha ciddi çaba gösterilmelidir.
Öte yandan, Balkanlar’da barış ve istikrarın yolu Kosova’nın tanınmasından
geçmektedir.
Türkiye her zaman Birleşmiş MilletlerŞartında yer alan ilke ve hedeflerin
takipçisi olmuştur.

2009–2010 Güvenlik Konseyi geçici üyeliğimiz esnasında da bu noktadaki
samimiyetimizi gösterdiğimize inanıyor, bu dönemdeki etkin performansımızın
2015–2016 adaylığımız için de Türkiye’yi ön plana çıkardığını düşünüyorum.
Bu vesile ile bütün Genel Kurul üyelerinin 2015–2016 dönemi için Türkiye’nin
Güvenlik Konseyi geçici üyeliğine desteklerini beklediğimizi özellikle belirtmek
isterim.
Bu yıl ev sahipliği yaptığımız‘BM En Az Gelişmiş Ülkeler 4’üncü
Konferansı’nda kabul edilen İstanbul Eylem Planı’nın takibi konusunda da kararlıyız.
En Az Gelişmiş Ülkelere yönelik olarak açıkladığımız ekonomik ve teknik
işbirliği paketinin en kısa zamanda hayata geçirilmesine yönelik çalışmalarımız
devam etmektedir.
Ticaretten eğitime, tarımdan enerjiye kadar pek çok alanı kapsayan bu paket
dâhilinde bu ülkelere yılda 200 milyon dolar tutarında yardım yapmayı planlıyoruz.
Bu ülkelerdeki doğrudan yatırımlarımızı2015’te 5 milyar, 2020 yılında ise 12
milyar dolara yükseltmeyi öngörüyoruz.
Güvenlik, kalkınma ve insan haklarına saygı, kalıcı barışın teminatı ve bir
bütünün ayrılmaz parçalarıdır.
Türkiye, BM’in bu temel hedefleri doğrultusunda çalışmaya ve gelecek
nesillere daha güvenli, müreffeh ve yaşanabilir bir dünya bırakmak için elinden gelen
her türlü çabayı sarfetmeye samimiyetle devam edecektir.” 9
BM’in asli maksadının ne olduğunu açık bir şekilde göstermektedir.
1.3.2 NATO
1.3.3 IMF ve Para Politikaları
1.3.4 Avrupa Birliği
1.4 Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık Kavramı)
12 Eylül 2010 tarihinde yapılan halk oylaması ile halkın % 58’i tarafından kabul
edilen 26 maddelik Anayasa değişikliği sonucunda Kamu Denetçiliği Kurumunun
(ombudsmanlık) kurulması nihayet kesinleşmiştir. Çünkü 2006 yılında yapılan yasa
Anayasa Mahkemesince vesayetçi bir anlayışla iptal edilmişti. Bilindiği gibi
28.09.2006 tarih ve 5548 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu Mecliste aynen
kabul edilmişti. Ancak, Anayasa Mahkemesi 01.11.2006 tarihli ve 26333 sayılı Resmi
Gazetede yayımlanan 27.10.2006 tarihli ve E. 2006/140, K. 2006/33 sayılı Kararıyla,
söz konusu Kanunun yürürlüğünü önce durdurmuş, 25.12.2008 günlü ve E. 2006/140,
K. 2008/15 sayılı kararı ile de, yasanın tümünü oybirliği ile iptal etmiş ve bu karar, 4
Nisan 2009 tarihinde Resmî Gazete`de yayımlanmıştı. Böylece Türkiye, yasama
çalışması olarak 4 yıl, mutfak çalışması olarak 20 yıl boyunca yaptığı bu çalışmanın
semeresini nihayet 12 Eylül 2010 tarihinde almış bulunmaktadır.
Türkiye’de ilk kez olarak kurulacak bu kurumu daha yakından tanımak gerekmektedir.
Henüz uyum yasası çıkmadığı için, burada kamu denetçiliği kavramı evrensel hukuka
göre yorumlanmaktadır.
9 http://www.basbakanlik.gov.tr/Forms/pDetay.aspx

1.4.1 Ombudsman kelimesi hangi dilden gelmektedir ve anlamı nedir?
Ombudsman kelimesi İsveç dilinde delege, avukat, vekil veya bir diğer kişi veya
kişiler tarafından o kişi veya kişiler adına hareket etmeye ve onların haklarını
korumaya yetkili kılınmış kimseyi ifade etmek için kullanılır. Kurum olarak ise
Parlamento tarafından Parlamento’yu temsil etmek üzere seçilmiş kimse veya
kimseleri simgelemektedir.
1.4.2 Ombudsmanın Türkçe anlamı nedir?
Ombudsman’ın Türkçe karşılığı olarak kamu denetçisi, arabulucu, kamu hakemi,
medeni hakların savunucusu, parlamento komiseri gibi kavramlar kullanılmaktadır.
Türkiye’de ombudsman yerine gerek Anayasa ve gerekse yasa, kamu denetçisi
kavramını kullanmaktadır. Kamu denetçiliği kavramının ombudsman kavramının
karşılığı olup olmadığı doktrinde tartışılmaktadır.
1.4.3 Diğer ülkeler kamu denetçisi (ombudsman) yerine hangi kelime veya
kavramı kullanmaktadır?
Bu kurum, bazı ülkelerde “ombudsman” (İskandinav Ülkeleri, İspanya, Portekiz
gibi); bazı ülkelerde ise başka isimlerle anılır; ör. İspanya’da “defensor del pueblo”
(halkın savunucusu), Avusturya’da “Volksanwalt” (halk avukatı), Fransa’da “mé
diateur de la ré publique” (Cumhuriyet arabulucusu), Fas ve Suudi Arabistan gibi
Arap Ülkelerinde “Vali el Mezalim” (Mazlumların Valisi) diye isimlendirilir.
1.4.4 Kamu denetçisini nasıl tarif edersiniz?
Kamu denetçisi ilke itibariyle parlamento tarafından atanan, yönetimin mağdur ettiği
bireylerin hiçbir şekle bağlı olmaksızın yaptıkları şikayetler üzerine harekete geçen,
geniş bir soruşturma ve araştırma yetkisi ile donatılmış olan, yapılan haksızlıkları
ortaya koymak, takdir yetkisinin kötüye kullanılmasını engellemek, mevzuata saygılı
olmayı ve uygun hareket etmeyi temin etmek, hakkaniyet önlemlerini salık vermek ve
nihayet kamu hizmetlerinin daha iyi görülmesi için gerekli reformların yapılması
önerilerinde bulunmak amaçlarını güden bir kamu görevlisidir.
1.4.5 Kamu denetçiliği menşe olarak bir Türk/Osmanlı Kurumu mudur?
Evet. Kamu denetçiliği, Osmanlı’daki sivil toplum kuruluşu olan Ahilik ile Yargı
kurumundan esinlenerek İsveçliler tarafından kurulmuş ve oradan da tüm dünyaya
yayılmış olan bir kurumdur.
1.4.6 Kamu denetçiliği Osmanlı’dan Avrupa’ya nasıl geçmiştir?
Bilindiği gibi, tarihimizde “Demirbaş Şarl” olarak tanınan İsveç Kralı 12. Karl,
Osmanlı-Rus savaşı nedeniyle Padişah III. Ahmet döneminde Osmanlı’ya sığınır.
Kral, Edirne civarındaki Demirtaş Paşa konağında 5 yıl kadar konuğumuz olur. Bu
arada bizden biri olarak benimsenir ve “Demirbaş Defteri”ne kaydedildiği için
Demirbaş Şarl diye anılır. (Demirbaş Şarl’ın bir fotoğrafı halen İsveç’in Ankara
Büyükelçiliğinde mevcuttur). İşte bu zat, ülkesinde kendisinin yokluğunda baş
gösteren yolsuzlukların önlenmesi için kurumlarımızı incelemiş ve 1713 yılında

ülkesinde Ombudsmanlık Kurumu’nu kurmuştur. Bu kurumun bir Türk Kurumu
olduğunu, İsveçliler de diğer ülke temsilcileri de uluslar arası toplantılarda sürekli dile
getirmektedirler. MeselaAvrupa Birliği Ombudsmanı Yunanistanlı Nikiforos, Fransız
Ombdusmanı Jean Paul Delevoye ve İsveç Parlamento Ombudsmanı gibi zatlar,
ombudsmanlığın Osmanlı’daki bir kuruma dayandığını defalarca belirtmişlerdir.
1.4.7 Yolsuzluk konusunda kamu denetçisinin görevi var mıdır?
Evet. Görevini kötüye kullanma, rüşvet, rant sağlama, hırsızlık, adam kayırmacılık,
torpil, bürokratik taassup gibi yolsuzluklar hep kötü yönetimler sonucunda ortaya
çıkmaktadır. Ombudsmanlık, iyi yönetişim için gerekli görülmektedir. Kötü yönetimin
bir ürünü olan yolsuzlukla mücadelede en etkili önlemin ombudsmanlık olduğu kabul
edilmektedir. Ombudsmanlık, İsveç’te ilk defa 1713 yılında ülkede yolsuzluğun had
safhaya ulaştığı bir dönemde ortaya çıkmıştır. İngiltere’de 1954 yılında Tarım
Bakanlığı’ndaki görevlilerin, köylülere ait olan bir araziye hukuk dışı yollardan el
koymalarıyla ortaya çıkan skandal, ombudsmanlığın kurulmasında etkili olmuştur.
1.4.8 Demokrasinin gelişmesinde, şeffaflaşmada ve sivil toplumun oluşmasında
kamu denetçiliğinin önemli katkıları var mıdır?
Kamu denetçisinin aynı zamanda demokrasinin gelişmesinde, sivil toplumun
oluşmasında önemli katkıları tespit edilmiştir. Kamu denetçiliği, demokratikleşmede,
şeffaflaşmada ve yolsuzlukla mücadelede başarılı olmuştur.
1.4.9 Dünyada ilk resmi kamu denetçisi ne zaman ve nerede atanmıştır?
Dünyada ilk resmi Ombudsman, 1809 tarihinde İsveç'te Demirbaş Şarl’ın görüşü
doğrultusunda kurulmuştur. Uygulama başarılı olunca da 1809’da İsveç’te anayasal bir
kurum haline getirilmiştir. Finlandiya 1919, Norveç 1959, Danimarka 1954 yılında
ombudsmanlık sistemine geçmiştir.
Kurumun ortaya çıktığı ülke olan İsveç’te ombudsmanın görevi, insan hak ve
özgürlüklerinin korunması amacıyla hükümet üyeleri dışındaki tüm kamu güçlerinin
(Yargı ve Ordu dâhil) denetlenmesidir.
1.4.10 Ombudsmanlık ne zaman Avrupa’dan Pasifiklere doğru yayılmıştır?
Bu kurum 1962 yılında bir sıçrama yaparak Avrupa’dan Pasifik’e atlamıştır. Yeni
Zelanda da Danimarka’yı örnek alarak kendi ulusal değerlerini koruyan bir
ombudsmanlık bürosu kurmuştur.
1.4.11 Kamu denetçisi yargıya müdahale edebilir mi? Ombudsman-yargı ilişkisi
nedir?
Ombudsman yargıya müdahale edemez.Ombudsmanlığın görev alanı, kamu gücü ile
bireyler arasındaki ilişkilerdir.Kamu denetçilerinin görevleri, bireylerin temel
haklarının korunması veya yönetimin karşısında zor durumda kalan yurttaşlara yardım
etmektir. Kamu denetçisibir yargıç değildir, yargı ile birey arasında yer alır, yargıya
gidecek sorunları azaltmaya gayret eder.

1.4.12 Kamu denetçisinin görevleri nelerdir?
Genellikle kamu hizmeti gören kurumları kapsamaktadır. Görevi, kişi hak ve
özgürlüklerini savunmak, yurttaşları yönetime karşı korumak, kötü yönetimden doğan
haksızlıkları önlemek amacıyla yönetimin iyileştirilmesine çalışmaktır. Hak ve
özgürlüklerin koruyuculuğu görevini üstlenen kamu denetçileri, kendilerine aracısız
olarak ulaşan şikayetler üzerine veya resen harekete geçmekte ve yönetim tarafından
uygulanan kanunların kötüye kullanılmasında ya da temel hakların korunması dahil,
gerekli bütün hallerde soruşturma görevini yerine getirmektedirler.
Geniş soruşturma yetkisi kamu denetçisini yönetim mekanizmasının içine götürerek
gerçeği olduğu gibi ortaya çıkarmasına ve sıradan bir yurttaşın sahip olmadığı, idari
işlemlerin gerçek tarafını öğrenmesine imkân vermektedir.
1.4.13 Kamu denetçisi idareye çözüm üretebilir mi?
Kamu denetçisi “çıkarlardan bağımsız” olarak inceleme ve soruşturmalarını
yürütmekte, çözümler önermekte bunları kamuya açıklamaktadır.
1.4.14 Kamu denetçisinin çalışma yöntemi nedir?
Kamu denetçisi,hükümet birimleri, memurları ve çalışanları hakkındaki şikâyetleri
alan, şikayet üzerine veya kendi isteği doğrultusunda harekete geçen ve araştırma
yapan, aksaklıkları gidermek için izlenecek yollar hakkında tavsiyede bulunma ve
rapor hazırlama yetkisine sahip, bağımsız bir kişidir.
1.4.15 Parlamento Ombudsmanı Nedir?
İsveç’te 4 önemli ombudsmandan biri parlamento ombudsmanıdır. Parlamento
Ombudsmanıparlamento tarafından seçilmiş ve parlamentoya dayanan, yurttaş
başvurularını aracısız (direkt) olarak kabul eden, kamu yönetimine karşı yurttaşların
hak ve özgürlüklerini korumakla görevli, kamunun gerçekten güvenini kazanmış ve
herkesçe tanınan kişidir.
1.4.16 Kamu denetçiliği çeşitleri hakkında bilgi verir misiniz?
Bugün uluslararası düzeyde, devlet düzeyinde ve yerel yönetimler düzeyinde görev
yapan ombudsmanların yanında, ihtisas ombudsmanlarına (askeri, tüketici, çocuk,
sinema, basın ombudsmanları gibi), ticari ombudsmanlara (banka, sigorta, taşımacılık
ombudsmanları gibi) ve bulundukları yerlere göre (aile, üniversite)
ombudsmanlarına rastlanılmaktadır.
1.4.17 Kamu denetçisinin görev alanını tarif eder misiniz?
Ombudsmanın görevi kamu otoriteleri ile bireyler arasındaki ilişkiler nedeniyle ortaya
çıkan sorunlarla ilgilenmektir. Ombudsman, kamu yönetimine karşı bireylerin
şikayetlerini kabul eder ve yaratılan sorunlara bir çözüm getirir. Kamu otoriteleri hep
birlikte ya da seçenekli olarak, (Devlet, yerel yönetimler ve bağımsız kamu yönetim ve
müesseseleri) ombudsmanın görev alanına girmektedir.

Ombudsmanların her türlü dosyaya ulaşabilme, gerektiğinde birimleri denetleyebilme
yetkileri bulunmaktadır.
1.4.18 Kamu denetçisinin eşitlik konusunda görevleri var mıdır?
Kamu denetçileri kamu otoritelerine karşı birey haklarını savunurken bu otoriteler
tarafından yapılan işlemleri, bir işlemde bulunması gereken tüm nitelik ve kalite
bakımından olduğu kadar eşitlik ilkesi bakımından da inceleyebilmektedirler.
1.4.19 Kamu denetçisinin kötü yönetimi iyileştirmek konusunda görevleri
nelerdir?
Kamu denetçileri yapılan haksızlıkların nedenlerini bulmak için sistematik
araştırmalara girişir ve böylece mevcut yönetimi iyileştirmek amacıyla önerilerde de
bulunurlar. Hak ve özgürlüklerin savunucusu olarak görüldükleri ülkelerde sadece
kötü yönetim olarak adlandırılabilecek olaylarla kendilerini sınırlandırmazlar.
İdari işlemle ilgili her türlü belge ve bilginin ombudsmana verileceği, aykırı
davranışların ise cezalandırılacağı hüküm altına alınmaktadır.
Her türlü bilginin verilmesi zorunluluğu yönetime “aleyhteki kararlarını da gerekçeli
olarak hazırlama yükümlülüğü” getirmektedir ki, bu ombudsmanların yönetim
alanında halka dönüklük açısından gerçekleştirdikleri en önemli katkılardan biridir.
Kamu denetçilerine, yasalarla, dosyaların tamamına girme hakkının verilmesi idari
işlemlerde açıklık ilkesinin yerleşmesine de öncülük etmektedir.
Kamu denetçileri yaptıkları denetimlerin sonuçlarına göre, disiplin soruşturmaları
başlatma, yargıya başvurma, Anayasa’ya aykırılık başvurusunda bulunma, yasa ya da
diğer düzenlemelere ilişkin reform önerilerinde bulunma yetkilerine de sahip
bulunmaktadırlar. Genellikle kamu denetçisi yönetimin her türlü imkânından
yararlanabilmekte, istek halinde kamu yönetimi her türlü desteği sağlamakla yükümlü
tutulmaktadır.
1.4.20 Kamu denetçisinin parlamento ile ilişkisi nedir?
Bazı durumlarda kamu denetçileri tüm çabalarına karşın bazı işlemleri hakkaniyetli bir
hale getiremezler. Bu durumda kamu denetçisi için yapılacak şey, parlamentoya o
konunun düzeltilmesiyle ilgili öneriler sunmaktır. Kamu denetçisinin temel işlevi
yönetimin yurttaşlarla ilişkilerindeki eksik ve yanlışları ortaya koymak, yönetimin
yurttaşa karşı olan kararlarını düzeltmemesi halinde de bunu Parlamentoya
bildirmektir.
Kamu denetçisi bağımsız bir statüye sahiptir. Kamu denetçilerinin parlamento
tarafından atanması bağımsızlık yanında ombudsmanın otoritesinin de kaynağı
olmaktadır. Kamu denetçisini atayan kurum itibarını ombudsmana yansıtmakta,
dolayısıyla atanma ve görevden alınma biçimleri kamu denetçisinin statüsünün
belirleyicisi olmaktadır.

Kamu denetçisi başarısızlık, yetersizlik, görev ihmalkârlığı veya iletişimsizlik söz
konusu olduğunda, parlamento tarafından görevden alınabilmektedir. 10
1.5 Türk Medeni Hukukunda Vesayet, velayet ve vasi kavramları.
Türk Medeni Kanununun velayet, vesayet ve miras hükümlerinin uygulanmasına
ilişkin tüzükte yer alan hususlar.
Bakanlar Kurulu Karar Tarihi - No: 21/07/2003 - 2003/5960; Dayandığı Kanun Tarihi
- No: 22/11/2001 – 4721; Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi - No: 10/08/2003 –
25195 ile düzenlenmiştir. Buna göre önemli maddelere kısaca göz atacak olursak;
Madde 1 - Bu Tüzüğün amacı, 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun velayet, vesayet
ve mirasa ilişkin hükümlerinin uygulanmasını düzenlemektir.
Madde 2 - Ergin olmayan çocuk ana ve babanın velayeti altındadır. Ana ve baba evli
değilse velayet anaya aittir. Yasal sebep olmadıkça velayet ana ve babadan alınamaz.
Velayet hakkında Türk Medeni Kanununun 335-351 inci maddeleri hükümleri
uygulanır.
Madde 3 - Türk Medeni Kanununun 346 ve 347 nci maddelerinde belirtilen
durumlarda hakim, çocuğun korunması için onun bir aile yanına veya bir kuruma
yerleştirilmesine karar verebilir. Bu halde, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk
Esirgeme Kurumu Kanununun 22 nci maddesine göre ilgili mahkemeden korunma
kararı alınır.Korunma kararı alınamaması halinde çocuk hakkında 1593 sayılı Umumi
Hıfzıssıhha Kanununun 161 inci maddesi ile 1580 sayılı Belediye Kanununun 15 inci
maddesinin ilgili hükümlerine göre gerekli önlemler alınır.
Madde 8 - Bu Tüzüğün uygulanmasında Türk Medeni Kanununun 397 nci maddesi
uyarınca vesayet makamı sulh hukuk mahkemesi, denetim makamı asliye hukuk
mahkemesidir. Ancak, aile hukukundan doğan vesayet işlerinde, 4787 sayılı Aile
Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanunun vesayet ve
denetim makamlarına ilişkin 7 nci maddesi hükümleri uygulanır.11
1.6 Denetim
Vesayet denetimini yapan merkezi yönetimdir. Denetime tabi olanlar ise devlet tüzel
kişiliği dışında tüzel kişiliğe sahip yersel yerel yönetim birimleri ve belirli bir kamu
hizmetini veya sosyal görevi yerine getirmek amacı ile kurulan tüzel kişiliğe sahip
kuruluşlardır. Bu duruma göre özel hukuk alanında etkinlik gösteren ticaret şirketleri
dışında kamu hizmeti görevi bütün tüzel kişiler, yerel yönetim birimleri, idari
vesayetin konusunu oluşturur.
Dernekler ve sendikaları ise genel yönetim içinde değerlendirmek ve onlar üzerindeki
denetimi, hiyerarşik olarak nitelendirmek gerekir.
10 Fendoğlu Hasan Tahsin,Prof.Dr.,Türkiye Kamu Denetçiliği İleTanışacak,Makale;20.09.2010
(http://www.sde.org.tr/tr/kose-yazilari/592/turkiye-kamu-denetciligi-ile-tanisacak.aspx)
11 4721 Sayılı Türk Medeni Hukukuna istinaden Hazırlanan ;2003/5960 nolu Tüzük

1.6.1 Hiyerarşik Denetim İle Ayrılıkları
İdari vesayet denetiminde denetleyen ve denetlenen ayrı kamu tüzel kişileridir.
Hiyerarşik denetimde ise yalnız, bir tüzel kişi vardır. Denetleyen ve denetlenen aynı
tüzel kişi içindedir. İdari vesayet ancak kanunun gösterdiği organlar tarafından
kanunun gösterdiği şartlar oluştuğunda uygulanır. Özerklik kural, idari vesayet istisna
olduğu için yersel veya hizmet yönetimi kararını bağımsızca alıp uygulama yetkisine
haizdir. Ancak bu kararlar vargısal olarak denetlenir. Hiyerarşik denetimde üst astın
yetkisini kayıt tanımaksızın değiştirir, yerine karar alabilir. Vesayet denetiminde ise
vesayet denetimi yapan işlemi onaylar, değiştirir ve geciktirebilir; ancak çok istisnai
hal hariç yerine geçerek karar alamaz. Uyuşmazlık durumunda vesayet yönetimi kendi
işlerinden, vesayet denetimine tabi kamu tüzel kişisi de kendi işlerinden sorumludur.
İki ayrı tüzel kişilik ve iki ayrı karar vardır. Vesayet denetiminin amacı kamu yararına
etkin bir şekilde gerçekleştirmek ise. bu denetimi savsaklayan vesayet makamının
sorumlu olması gerekir. Vesayet makamını yaptığı işlem nedeniyle sorumlu tutmak bu
yönetimin keyfi işlemleri yönünden etkileyici olur. Doktrinde bu konuda farklı
görüşler vardır. Sıddık Sami Onar ve Metin Günday'a göre özellikle onay niteliğindeki
işlemler, asıl işlemin bir unsuru olmadığı için davada davalı sadece vesayet denetimine
tabi kamu tüzel kişisi olacaktır. Buna karşılık vesayet makamı, onamama veya
değiştirerek onama işlemleri nedeniyle sorumlu olup, bu işlemler nedeniyle açılacak
davalarda husumet vesayet makamına yöneltilebilecektir.
1.6.2 Yetki Genişliği İle Ayrılığı
Yetki genişliğinde ilişki bir hiyerarşi ilişkisidir. Yetki genişliğine sahip görevlinin
kullandığı yetkiler merkez yönetim örgütlerine aittir ve bu yönetimin adına alınır.
Yetki genişliğine sahip görevli merkezi yönetimin memuru durumundadır. İdari
vesayet sisteminde ise vesayet yönetimi ve vesayete tabi kamu tüzel kişisi olmak üzere
iki ayrı tüzel kişilik vardır. Kamu tüzel kişisinde işlemi yapmaya yetkili olanlar
vesayet yönetiminin memuru durumunda değildir ve kararları vesayet yönetimi adına
değil ilgili tüzel kişilik adına alırlar.
1.6.3 Federatif Sistemle Ayrılıkları
İdari vesayet yönetimi ancak tek devlet sınırları içinde, devlet yönetimi ile yerel kamu
hizmetlerini görmek üzere bağımsız karar almaya ve uygulamaya yetkili yerel yönetim
birimleri arasındaki bir denetim ilkesidir. Federatif sistemde federal devlet birden fazla
devletin bir araya gelmesi ile oluşur, her federe devlet ayrı sınırlara, iç yönetim
düzenine ve Anayasaya sahiptir. Yönetim hukuku içinde idari vesayet üniter devlette
uygulanan bir denetim yönetimidir.12
1.7 Yönetim
Ülkeyi ve ülke topraklarında yaşayan insan topluluğunu devletin ülkesi ve milletiyle
bölünmezliği temel ilkesi çerçevesinde bütüncül bir yapının içinde bir araya getirirken,
Dergi)

aynı zamanda ülke içinde her alanda türdeş bir yapı oluşturmak amacını taşıyan üniter
devlet modeline hakim olan temel ilke, siyasi merkeziyetçilik ilkesidir. Siyasi
merkeziyetçiliği koruma düşüncesinin idari alanda tezahürü idarenin bütünlüğü ilkesi
ve uygulama aracıda idari vesayet kurumudur. Merkez dışı oluşumların program dışı
uygulamalara yönelerek ulus devleti zayıflatabileceği ihtimali idari vesayetin bu
bağlamda varlık sebebidir.
Türk Kamu Yönetimi işleyiş açısından, siyasal alanda olduğu gibi, merkeziyetçilik
sistemine dayanmaktadır. Ancak idari alandaki merkeziyetçilik, siyasi alandakinden
farklı olarak yerinden yönetim kuruluşlarının dayandığı özerklik, demokratiklik,
katılımcılık gibi değerlerin gerektiği şekilde işlemesine kimi zaman engel olmaktadır.
Türkiye, idari teşkilatlanmasında Fransız yönetim modelini benimsemiştir. Fransa
1982 yılında yapılan reformla idari vesayeti kaldırarak yerine hukuksal denetimi
ikame etmiştir. Türkiye'de de yerinden yönetimler üzerindeki idari vesayetin
kaldırılarak, hukuksal demetim ile ikame edilmesi yerinden yönetimleri daha özerk
kılacaktır. Bu da kamu hizmetlerinin yerinden yönetim kuruluşlarınca daha verimli ve
etkin şekilde yerine getirilmesini sağlayacaktır.13
1.8 Kontrol
1.9 Eğitimde Tek Tip İnsan Modeli
Zavallı “eğitim mahkûmları”, hayatlarının en güzel, en eğlenceli olması gereken
yıllarını, daha sonra unutacakları bir sürü saçmalığı öğrenmek, ciddi bir “beyin
yıkamasından” geçmek, kişiliklerini, tek tip adam yetiştiren “tornaya” teslim etmek
için harcayacaklar.
Gidecekleri okulların birinci amacı, onlara “ulu önder” Atatürk’ün müthiş bir adam
olduğunu, hiç hata yapmadığını ve Türkiye’yi sadece Atatürk’ün yaptıklarını tekrar
etmenin kurtaracağını ezberletmek, zihinlerine bu yalanı kazımak olacak.
Cumhuriyet tarihi boyunca okullar bunu yaptılar.
Dün yazıişleri toplantısında Tuğba, çocukluğunda en büyük korkusunun “Allah mı
daha büyük, Atatürk mü daha büyük” sorusuyla karşılaşmak olduğunu, çocukken
hangisinin daha büyük olduğuna bir türlü karar veremediğini anlatıyordu.
Çocukları bu tür korkulara iten bir eğitimden geçti insanlar bu ülkede, hâlâ da
geçiyorlar.
Yeni Milli Eğitim Bakanı bazı değişiklikler yapmaya çalışıyor ama dün Kürşat
Bumin’in yazısında yer verdiği YÖK Kanunu’nun girişi “yükseköğrenim”in amacını
anlatmaya şu maddeyle başlıyor:
“1- Atatürk ilke ve inkılâpları doğrultusunda Atatürk milliyetçiliğine bağlı...”
Dergi)

Gerisini yazmaya bile gerek yok, birinci amacı bu olan bir üniversiteden çıkacak
insanların “özgür düşünceli” bireyler olması mümkün mü sizce?
Zaten bizdeki eğitimin amacı, “özgür düşünceli birey” değil, itaatkâr bir sürüye,
öğrendiği ezberleri tekrar eden koyunlar yetiştirmektir.
Cumhuriyet’in eğitim anlayışı ve amacı da budur.14
1.10 Kamu
İKİNCİ BÖLÜM
2. Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK)’nin Vesayet Algılaması
Modern millî devlet modeli ve onun ürünü olan her vatandaşın askerlik yapmakla yükümlü
olduğu milli ordu sistemi, Batı Avrupa’nın tarihî, siyasî ve sosyo-ekonomik şartlarının bir
ürünü olarak ortaya çıkmıştı ve bize ait bir model değildi. Klasik dönem Osmanlı devletinin
modeli imparatorluktu. İmparatorluk yapısının gereği olarak devletin gerek idari teşkilâtı,
gerekse ordu teşkilâtı profesyoneldi. Osmanlı devleti XVIII. yüzyıl sonlarından itibaren,
Avrupa devletleri ve Rusya karşısında uğradığı mağlubiyetlerden çıkış yolu olarak, Avrupai
tarzda modern bir ordu kurma ihtiyacı duymuştu. Ancak bu model değişikliği sadece asker
alımı, eğitimi ve harp teçhizatının modernleşmesi ile sınırlı kalmamış, model alınan Fransız
ve daha sonra Prusya ordu modelleri kaçınılmaz olarak devletin yapısını da dönüştürmüştü.
Batı Avrupa’da ortaya çıkan modern ordunun asker kaynağı, mecburi askerlik hizmeti
yapmakla yükümlü olan vatandaşlardı. Ordunun varlık sebebi vatanın savunulmasıydı. Bu
amaç tabii olarak bir ulus-devlet modeliyle birlikte ve onun hizmetinde bulunarak
gerçekleştirilebilirdi. Nitekim, Prusya askerlik modelini örnek alarak askeri teşkilatını kuran
Osmanlı devleti, Tanzimat Fermanı ile, askerlik hizmetinin tüm halkın vatan borcu olduğunu
ilan etmek zorunda kalmıştı. Böylece, yüzyıllardır devam etmekte olan hanedan-tebaa ilişkisi
devlet-vatandaş ilişkisine dönüşmüştü. Tanzimat Fermanı’nda ilan edilmesine rağmen
Osmanlı’nın Müslüman tebaasının zihninde henüz bir vatan mefhumu mevcud değildi.
Müslümanlar için şeriatın uygulandığı her yer “dar’ül İslam”dı. Bu anlamda Avrupa’da
kaybedilen topraklar, daha sonra algılanan şekliyle bir vatan toprağı kaybı travması
yaratmıyordu. Osmanlı zihninde vatan kavramı, 1858 yılında çıkarılan Arazi Kanunnamesi ile
oluşmaya, ete kemiğe bürünmeye başlamıştı. Bu kararname ile mülkiyeti devlete ait olan
mir’i arazinin bir kısmı halka verilmişti. Böylece halk için, mülkiyeti kendisine ait olan
topraklar, kaybetmemek için uğrunda savaşılacak vatan parçası haline gelmişti. Modern
14 http://www.taraf.com.tr/ahmet-altan/makale-gelelim-isin-ozune.htm

orduya geçiş, devletin toprak düzeni ve tebaasıyla ilişkisi de dâhil olmak üzere pek çok
yapının değişmesini tetiklemişti.
Avrupa tarihine bakıldığında, milli orduların ulus-devlet fikrinin savunucusu olan siyasî
iktidarla birlikte ortaya çıktığı görülmektedir. Mecburi askerlik yoluyla insan kaynağını temin
eden modern kitle orduları, Avrupa’da çeşitlilik arz eden geniş halk kitlelerinin
türdeşleştirmesine, bir ulus-devlet yaratılmasına hizmet etmişti. Mecburi askerlik sistemine
dayalı ordular yoluyla Avrupa devletleri, hem muazzam bir ateş ve insan gücüne sahip
olmuşlardı hem de bütün uyruklarına doğrudan ulaşma ve onları biçimlendirme imkânına
kavuşmuşlardı. Milli ordular bir yandan modern devletin kuruluş sürecinde ve kurulduktan
sonra korunmasında hizmet ederken diğer taraftan ülkenin her tarafında merkezin otoritesini
temsil ediyor, otoriteye itaat kültürünü yaygınlaştırıyordu. Vatandaşlık kavramı, diğer her
türlü kimliğin üstünde, ulus-devletin en önemli kimlik kategorisi haline gelmişti. Bu sürece
ekonomik açıdan bakıldığında, modern devletlerin oluşumu, aynı zamanda kapitalizmin
örgütlenme tarihi olarak ortaya çıkmıştı. Bunun sonucu olarak ulus-devlet yanlıları, içeride
krala, kiliseye ve feodallere karşı mücadele edip onlardan bağımsız bir ordu ve sivil bürokrasi
oluştururken, sermaye birikimi sağlamak üzere “kolonyalizm”e dayalı bir ekonomik büyüme
modeli geliştirmişlerdi. Bu model ilerleyen dönemlerde, Avrupa devletlerinin sömürü
alanlarını genişletmek için birbiriyle kıyaysa harp ettiği dünya savaşlarına yol açacaktı.
Osmanlı devletinde siyasi iktidar-modern ordu ilişkisi Batı Avrupa’daki gibi cereyan
etmemişti. Ordunun modernleşmesi bizzat padişahların, eski ordu mensuplarına karşı
canlarını ortaya koymak suretiyle verdikleri mücadeleler sonunda sağlanmıştı. Yine, sultana
bağlı tebaanın yerini vatandaşlığa terk etmesi Sultan II. Abdülmecid’in 1839’da ilan ettirdiği
Tanzimat Fermanı’yla mümkün olmuştu. Osmanlı Devleti’nde mecburi askerlik sistemi,
Avrupa devletlerinde olduğu gibi, bir millet inşasının aracı olma başarısını gösteremedi. Bir
Osmanlı milleti yaratmayı hedefleyen, İttihad-ı Anasır (Unsurların Birliği) projesi
gerçekleşemedi. Osmanlı askere alma sisteminde geniş muafiyetlerin mevcut olması, bedel-i
nakdi ve bedel-i askeri vasıtasıyla fiili askerlikten kaçınma mekanizmalarının bulunması,
diğer taraftan Hıristiyan unsurların askerilik yapmaya direnmesi bu hedefin gerçekleşmesinde
en büyük engel oldular.
Osmanlı Devleti’nde iktidar mücadelesi, Avrupa’da olduğu gibi kralla burjuva arasında değil,
padişahla bürokrat elit arasında cereyan etmişti. Batılılaşma yanlısı bürokrat elit, yeni ordunun
üst rütbeli subaylarıyla ittifak ederek, 1876 yılında Sultan Abdülaziz’i zorla tahttan indirip II.
Abdülhamit’i başa geçirmek suretiyle bir darbe yapmış ve iktidardan payını almak üzere ilk
Meşrutiyet’i ilan ettirmişti. 19 Mart 1877'de açılan Meclis, Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi)
bahane edilerek 13 Şubat 1878'de padişah tarafından geri kapatıldı.
1878-1879 Rus Harbi’nde vukuu bulan büyük miktardaki subay zayiâtı, harp mekteplerine
yoğun olarak halk çocuklarının alınması sonucunu doğurmuştu. Öğrenciler bu okullarda,
batının lâik, pozitif ve rasyonel düşünceleriyle tanıştılar, Fransız ihtilalinden oldukça
etkilendiler. Tamamiyle politize olmuş bulunan bu askeri kuşak içerisinden askeri tıbbiye
öğrencileri 1889 yılında İttihat Terakki Cemiyeti’ni (İlk adı İttihad-ı Osmanî) kurdular. Askeri
öğrencilerin ve genç subayların içerisinde yer aldığı cemiyet, II. Abdülhamid döneminin
istibdat politikalarına karşı hürriyet mücadelesi veren siyasi bir parti haline dönüşmüştü. Harp
okulu öğrencilerinin ve genç subayların, gizli örgütlenmeler yoluyla siyasete müdahale
etmeleri silahlı kuvvetler tarihinde bir ilk olması sebebiyle önemliydi. Daha önce iktidar
mücadelelerine dâhil olanlar ordunun üst düzey subayları olmuştu. İttihat Terakki
Cemiyeti’nin organizasyonuyla ayaklanan 3.Ordu’ya mensup genç subayların tazyiki

neticesinde, II. Abdülhamid otuz yıl önce yürürlükten kaldırdığı Anayasa’yı yeniden
uygulamaya koydu ve 24 Temmuz 1908’de II. Meşrûtiyet’i ilan etti. Selanik’te Üçüncü
Orduya bağlı avcı taburları meşrûtiyetin muhâfazasını ve şehrin güvenliğini sağlamak için
İstanbul’a getirildi.
İstanbul’da bırakılan Avcı Taburları, 31 Mart 1909’da (milâdi 13 Nisan 1909) subaylarına
karşı isyan ettiler ve kendilerine katılan halkın bazı kesimleri ile birlikte Heyet-i Mebûsan'ın
önünde toplanarak ülkenin şeriata göre yönetilmesini talep ettiler. “İrtica” olarak adlandırılan
bu isyan Selanik'ten gelen Hareket Ordusu tarafından 24 Nisan'da bastırıldı. 27 Nisan'da
yeniden toplanan meclis, II. Abdülhamit'i bu ayaklanmadan sorumlu tutarak tahttan indirdi ve
yerine V. Mehmet Reşat’ı getirdi. Ordu’nun müdahaleleri sonrasında, mutlak otoriteyi temsil
etmekte olan padişahın yetkileri, 8 Ağustos 1909'da Kanun-i Esasi üzerinde yapılan bir dizi
değişiklikle "sembolik" düzeye indirildi, Vekiller Heyeti (bakanlar kurulu) sadece meclise
karşı sorumlu hale getirildi.
II. Meşrûtiyet’in ilanından, I.Dünya Harbi’nin sonuna kadar bazen örtülü, çoğu zaman açık
olarak siyaset ordu tarafından yönlendirilip, biçimlendirildi. Bu dönemde ortaya çıkan
muhalif hareketler de asker kökenli idi. Gerek 31 Mart Vak’ası diye adlandırılan İstanbul’daki
avcı taburlarının isyanı, gerekse 1912 yılında İttihat ve Terakki iktidarını deviren Halaskâr
Zâbitan grubu, ordu içerisinden çıkan muhalefet hareketleriydi. İttihatçı genç subayların gizli
örgütlenme ve siyasete müdahale biçimleri ileriki dönemlerde 27 Mayıs İhtilalini yapacak
olan genç subayların ilham kaynağı olmuş, İttihatçıların “irtica” olarak adlandırdıkları 31
Mart Vak’ası ile yaşadıkları travma Cumhuriyet dönemine taşınmış ve 1925’deki Şeyh Said
isyanı, 1930’daki Menemen hadisesi gibi olaylar arasında hep bir devamlılık aranmıştır. Bu
kavram, siyasete müdahale niyetindeki askerlerin sarıldığı en temel argüman haline gelmişti.
a. Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Ordu
Bizim için 30 Ekim 1918’de sona eren I.Dünya Harbi’nden Osmanlı ordusu büyük bir darbe
yemiş olarak çıktı. İmzalanan Mondros Mütârekesi hükümlerini ihlal eden müttefik
devletlerin ve İngiltere’nin teşvik ettiği Yunanistan’ın ülkeyi işgal etmesi, yeni bir mücadele
dönemini başlattı. Milli mücadele dönemi adı verilen bu dönemde, işgal kuvvetlerine karşı ilk
savaşlar İttihatçıların örgütlediği milis kuvvetler tarafından verildi. İstanbul’da toplanan
Meclis-i Mebûsan’da kabul edilen “Misâk-ı Milli” ile, vatan olarak kabul edilen coğrafyanın
sınırları tayin edildi. Ankara’da 23 Nisan 1920’de Milli Meclis’in açılmasından sonra, düzenli
ordu ile savaşın yürütülmesi dönemine geçildi. Başta Kuvva-yı Seyyare olmak üzere, düzenli
orduya katılmayan milis kuvvetler tasfiye edildi. 1 Mart 1922’de Meclis tarafından saltanat
kaldırıldı. Milli Mücadele dönemi 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşması
ile tamamlandı. 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyetin ilanı ve 03 Mart 1924 tarihli Hilâfetin
İlgâsına ve Hanedanı Osmâninin Türkiye Cumhuriyeti Memâliki Haricine Çıkarılmasına Dair
Kanun’la Türkiye, Mustafa Kemal Paşa önderliğinde, lâik bir cumhuriyet olarak
şekillendirildi. Türk tarihinde ve TSK tarihinde yeni bir dönem başlamıştı.
1920’de açılan ilk Meclis’ten çok partili sisteme geçilen döneme kadar, Meclis’te ciddi bir
asker ağırlığı mevcuttu. Asker kökenli milletvekillerin Meclis’te temsil oranları aşağıdaki
gibiydi.
I. Meclis (1920-1923) % 15
II. Meclis (1923-1927) % 20
III. Meclis (1927-1935) % 19

IV. Meclis (1935-1939) % 16
V. Meclis (1939-1943) % 18
VI. Meclis (1943-1946) % 16
II. Meclis'te hemen hemen bütün ordu ve kolordu komutanları milletvekili seçilmişlerdi.
Savunma, Bayındırlık, Ulaştırma ve İçişleri Bakanlıklarının asker olması bir gelenek halini
almıştı. Genel Kurmay Başkanlığı 1924 Martına kadar hükümette bir bakan gibi temsil
edilmişti. Yukarıdaki istatistikler, kurulan Cumhuriyet’in askeri karakterini açıkça göstermek
bakımından yeterlidir. İsmet Paşa’nın Başbakan’lık görevini yürütürken orgeneralliğe terfi
etmesi, Cumhurbaşkanı Atatürk’ün 1927 Haziran’ında askerlikten emekli olması, görünüşte
sivil bir örgütlenme olan yeni cumhuriyet üzerindeki askeri vesayetin ağırlığını gösteren iki
önemli örnektir. Cumhuriyet ilan edildikten sonra, M. Kemal, İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak
üçlüsü, milli mücadelenin diğer asker önderlerini tasfiye ederek, rejim ve ordu üzerinde
mutlak hakimiyet tesis etmişlerdi.
Askerler tarafında kurulan ve yine askerler tarafından biçimlendirilen devletin ideolojisini,
tabii olarak, onların hayata bakışı etkilemişti. Pozitivist-ilerici bir ideoloji benimseyen ve bu
ideolojiyi “Kemalizm” olarak kutsayan ordu, 1923 yılında kurulan modern devlete bir halk
yaratma vazifesi üstlenmişti. Pozitivistler, modernliğe, çağdaşlığa, bilime, teknolojiye,
rasyonelliğe iman ederler, dini talepleri tehlikeli ve modernleşme önünde engel görürlerdi.
Cumhuriyet döneminde ordu kendisini, Avrupalı pozitivistler gibi, topluma çağdaş uygarlık
yolunu gösterecek bir misyoner olarak kabul etmişti.
Cumhuriyet döneminde ordu, benimsediği ve temsil ettiği batıcı/modernleşmeci ideolojiyi,
silah altına alınan halkı eğitmek suretiyle yaygınlaştırmaya çalışmış, sahiplendiği siyasal
iktidara toplumsal itaatin sağlanması görevini ifa etmişti. Bu dönemde ordu, Osmanlı
ordusunun Prusya modelinden ilhamını aldığı, ‘Millet-i müselleha’ (Silahlı millet/asker
millet) kavramını aynen devam ettirerek, ordu ve milletin birbirinden ayrılmaz bir bütün
olduğunu, ordunun milletin silahlanmış şeklinden ibaret bulunduğunu propaganda etmek
suretiyle, toplumun militarizme hoş görü ile bakmasını sağlamış, cumhuriyet içerisindeki
askeri ağırlığı meşrulaştırmış, asker ne yapıyorsa doğru yapıyor şeklinde bir algılama
yaratmıştır. Nitekim, cumhuriyet devrimleri ile halkın din ve gelenekleri çatıştığında, ordu-
millet söylemi dirençleri kırmada etkili olmuştur.
İkinci dünya savaşına kadar ordu daha ziyade rejimin korunması ve benimsetilmesi ile
uğraşmış, 1925’deki Şeyh Said isyanı, 1930’daki Menemen hadisesi ve 1937’de ortaya çıkan
Dersim ayaklanması iç tehditler olarak bastırılmıştı. 31 Mart hadisesini yaşamış İttihatçı
kökenli yönetici kadro zihninde, bu olaylar arasında 31 Mart hadisesi ile bir devamlılık
kurulmuş ve bu olaylar “şeriatçı kalkışmalar” olarak algılanmış ve takdim edilmiştir. 1944
yılında emekli edilinceye kadar Fevzi Çakmak’ın Genelkurmay Başkanlığı görevini yürüttüğü
dönemde askerler, kendi meslek alanıyla iştigal etmiş, görünürde sivil güç/askerî güç arasında
bir çatışma yaşanmamıştı. Bunda, Cumhurbaşkanlığı makamının M. Kemal Atatürk ve İsmet
İnönü gibi karizmatik askeri önderler tarafından doldurulması, asker kökenlilerin Meclis’te
yüksek oranda temsil edilmesi önemli rol oynamıştı.
1939 yılında İkinci dünya savaşı başladığında Türk ordusunun eğitim, teçhizat ve lojistik
bakımdan ne kadar yetersiz olduğu gün yüzüne çıkmıştı. Uzmanların değerlendirmesine göre,
bir Alman işgaline karşı ordumuzun üç haftalık direnme gücü mevcuttu. O zamana kadar
ülkenin güvenliği çevre ülkelerle imzalanan paktlar yoluyla sağlanmaya çalışılmıştı. 1934’te
Balkan ülkeleri ile imzalanan “Balkan Antantı” ve 1937’de Iran-Afganistan ve Türkiye

arasında imzalanan “Sadabat Paktı” bu mahiyette idi. Bazı tarihçilerin iddialarına göre (Mete
Tunçay, Cemil Koçak), güç¬lü bir or¬dunun po¬li¬ti¬ka¬ya mü¬da¬ha¬le edeceğine inan
Atatürk, bilinçli olarak orduyu güçlendirmemiş, kendisine sadık subayları ordunun başında
tutmuştu. İkinci Dünya savaşının başlangıcında mevcudu 400 bin kişi olan ordu, savaş
tehlikesine karşı bir buçuk milyona çıkarılmış, Harbiye’ye daha fazla öğrenci alınmıştı.
Ordudaki bu geçici şişkinlik, savaş sonrasında terfi sisteminde birçok sıkıntıya sebep olmuştu.
b. İkinci Dünya Savaşı ve Ordudaki Modernleşme İhtiyacı
İkinci Dünya savaşı Türk ordusunun modernleşme ihtiyacını iyice ortaya koymuştu. Savaşa
girmeden krizi atlatan Türkiye, ordunun modernizasyon ihtiyacını Batı ittifak sisteminden
karşılamayı düşünüyordu.
Süresi dolan “Türk-Sovyet Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması”nı müzakere etmek üzere 7
Haziran 1945’de Sovyet dışişleri bakanı Molotov ile görüşen Türkiye’nin Moskova
büyükelçisi Selim Sarper, SSCB’nin Türkiye’den toprak talebi olduğunu ve Boğazlarda hak
talep ettiğini telgrafla Ankara’ya bildirmişti. Bu telgrafın pompaladığı Sovyet işgali korkusu,
İkinci Dünya savaşından sonra Türkiye’nin bütün dış politikasını biçimlendirmiş, Türkiye
İngiliz-ABD ekseninin merkezinde olduğu, Batı ekseninde yer almıştı. Bu yeni eksen tercihi,
Türkiye’nin tek parti yönetiminden, çok partili demokratik bir sisteme geçmesini de zorunlu
kılmıştı.
İkinci Dünya savaşından ağır bir yükle çıkan İngiltere, Ortadoğu’nun jandarmalığını ABD’ye
devretmişti. Ortadoğu’ya yeni giren ABD, müttefiki kabul ettiği Türkiye’nin II. Dünya Savaşı
sırasında “Ödünç Verme ve Kiralama Yasası” yoluyla aldığı borçları sildi ve savaş sırasında
Türkiye’ye ödünç verilen 150 Milyon $ değerindeki araç-gereç ve malzemenin 4,5 Milyon $
karşılığında Türkiye’nin mülkiyetine geçmesine izin verdi. Daha sonra Truman Doktrini ve
Marshall Yardımı çerçevesinde sağlanan ekonomik yardımlarla Türkiye’ye nüfuzunu
derinleştirdi.
Türkiye, 4 Nisan 1949’da kurulan NATO askeri ittifakının bir parçası olabilmek için, 18
Temmuzda Kore’ye bir tugay yolladı. Ne yazık ki bu savaşta 706 Türk askeri şehit olmuş,
2.111’i yaralanmış, 168 kişi kaybolmuş, 219 kişi de esir düşmüştü. Kore’ye gönderilen Türk
ordusunun % 66’sı yitirilmişti. Vatan savunması için yapılandırılmış olan Türk ordusu,
komşusu bile olmadığı bir ülkeye, hür dünya ideali(!) için savaşmaya gitmişti. Bu fedakârlık
Türkiye’nin Batı’ya adanmışlığını göstergesi olarak kabul edildi ve Türkiye 1952 yılında
NATO’ya üye kabul edildi. NATO’nun kanat ülkesi oldu. 1950’de kurulan DP iktidarı
döneminde Türkiye, ABD ve İngiltere’nin Ortadoğu savunmasını güçlendirme çabalarına
destek verdi, İngiltere’nin bölgedeki menfaatlerinin korunması için oluşturulmaya çalışılan
Ortadoğu Savunma Örgütü’ne katılmaları için bölge ülkeleri üzerindeki etki gücünü
kullanmaya çalıştı. ABD ve İngiltere’nin yönlendirmesi ile ortak güvenlik amacına hizmet
etmesi için Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya arasında 1953 tarihinde kurulan Balkan
Paktı’na katıldı. 1955 yılında Irak, Pakistan, İran ve İngiltere’nin de iştirakiyle oluşturulan
Bağdat Paktı’nda yer aldı. 1958'de Irak'ın pakttan çekilmesi üzerine, Amerika’nın desteği ve
diğer üyelerin iştirakiyle CENTO kuruldu. Soğuk savaşın hüküm sürdüğü bu dönemlerde
Türkiye, “Demir Perde Ülkeleri”ne karşı, “Hür Dünya”nın güvenliği ve menfaatlerinin
korunması için elinden gelen her türlü desteği verdi.15
15
http://www.sde.org.tr/tr/haberler/1287/selcukludan-27-mayisa-ordunun-tarihi-donusumu.aspx

“Türkiye Cumhuriyeti son 50 yılını darbelerin kaos ve karanlığında yitirmiş bir ülkedir.
Bunun nedenlerini araştırmak için Osmanlı Devleti’nin son döneminde orduya bulaşan siyaset
hastalığının ve Cumhuriyetin kuruluşundaki tepeden inmeci uygulamaların hatırlanması
gerekir.
Osmanlının son döneminde Ordu içinde fırkalaşma ve masonik kadrolaşma Balkan harbinde
müthiş bozguna ve kısa süre sonra hiç hazırlıklı olmadığımız halde birinci cihan harbine
girerek Osmanlı Devletinin yok olmasına neden olmuştur.
Osmanlının enkazından Kurtuluş savaşıyla iyice yıpratılmış, 12,5 milyon nüfuslu yeni
Cumhuriyetin kurulması için düşmanlarımızın en önemli istekleri olan islam’dan ve İslam
Ülkelerinden uzaklaşmamız, dinde lakayt yöneticiler tarafından da benimsenerek yeni
devletin batıdan onay alması sağlanmıştır. Bu konuda İngiltere Avam Kamarasında
‘Türklerin istiklalini ne için tanıdınız’ diye yükselen itirazlara Lord Gürzon; “Biz onları
maneviyat ve ruh cephesinden öldürmüş bulunuyoruz. Asıl bundan sonraki Türkler bir
daha eski satvet ve şevketlerine kavuşamayacaklardır” demiştir.
Türkler Cumhuriyet sonrası batıya dostça ve samimiyetle yaklaşırken, batı İslam dünyası
üzerindeki kirli emellerinden hiçbir zaman vazgeçmemiştir. İslam ülkelerindeki zengin enerji
kaynaklarını ele geçirmek, İslam devletlerini parçalayıp bölerek güçsüz, zayıf, küçük
kendilerine bağımlı tutmak için her türlü entrikalara, siyasal, sosyal, ekonomik, askeri
baskılara başvurmuşlardır. Bu baskıları bazen gizli servisleri veya ellerinde tuttukları medya
organlarından sinsice, bazen de ekonomik baskı ve askeri güç kullanarak yapmaktadırlar.
İkinci Dünya savaşı sonrasında Churcil’e Yalta’da bir basın toplantısında Türkiye’nin
konumu hakkında sorulan bir soruya “Türkiye’nin belirli bir ağırlığı vardır. Bu kilosunu
İslam alemine ve Sovyet Rusya’ya karşı korumalıdır. Eğer Türkiye zayıflayacak olursa
İslam alemine ve Sovyet Rusya’ya karşı desteklenerek eski kilosuna çıkarılmalıdır.
Fakat Türkiye şişmanlayacak (fazla güçlenecek ) olursa derhal rejime tabi tutulup eski
kilosuna indirilmelidir” cevabı, İngiltere’nin Türkiye’ye bakışını yansıtan bir görüştür.
Komünist blokun güçlü olduğu iki kutuplu dünyada Rusya’ya komşu İslam ülkelerini Batı’nın
savunması için Rusya’ya karşı kalkan olarak kullanılmıştır.
İkinci dünya savaşından sonra batının önderliğinin İngiltere’den Amerika devralmıştır. Bu
nedenle Türkiye ABD’ne yaklaşma gereğini duydu. 1947 yılında Türkiye ve Yunanistan
Sovyetler Birliği tehdidi altında diye Truman doktrini çerçevesinde ekonomik ve askeri
yardım planına alındı. Genel Kurmay Başkanı Salih OMURTAK başkanlığında bir Türk
heyeti Amerika’ya gitti. 1948’de Türkiye dünya Bankasından ilk borcunu (50 Milyon $)
aldı. Marshall yardımı yürürlüğe sokuldu ve 1948-52 yılları arası 351 700 000.-$ yardım
aldı.Türkiye 1950’de Kore’ye asker gönderdi. Bu birlik, ABD birliklerini korumak için
çok büyük kayıplar verdi. ABD başkanı Truman yardımı 3 katına çıkardı. Sonuçta Türkiye
1951 yılında NATO’ya kabul edildi. 1952’de düşünce, finansman ve techizatını ABD’nin
verdiği, Özel Harp Dairesi, Seferberlik Tedkik Kurulu adıyla kuruldu. Sınavla Türk Subayları
Amerika’ya davet ediliyor, özel harp kursları görüyordu. İlk giden 16 subay arasında
Yüzbaşı Alpaslan TÜRKEŞ’te vardı. Daha sonra kurulduğu ülkelerde Gladio diye
isimlendirilen özel harpçiler Türkiye’de tüm ihtilallerde ve kirli işlerde görülecekti.
1927 yılında kurulan Milli Emniyet Hizmeti (MEH) teşkilatının da CIA ve diğer yabancı
batılı istihbarat servislerinden yoğun parasal destek gördüğü 1955-56’larda Başbakanlık
Müsteşarı tarafından tespit edilmiştir.

5 Eylül 1955’de Selanik’te Atatürk’ün doğduğu ev bombalanmış ve bir gün sonra
İstanbul Beyoğlu’nda azınlıkların dükkanları çirkin bir şekilde yağmalanmıştı. Bu
olayın Özel harp dairesi tarafından planlandığı yıllar sonra özel harpçi Orgeneral Sabri
YİRMİBEŞOĞLU hatıratında açıklayacaktı. Planlayıcılar kahraman Türk Subayı olarak
terfi ederken, olaydan haberi olmayan Demokrat Partisi iktidarı Yassıada’da bu olay nedeni
ile de Anayasayı ihlalden mahkum olacaktı. 21 Ocak 1972 tarihli Daily Telegraph gazetesi
CIA’in hangi ülkede darbe yaptığına açıklarken Türkiye’de 1960 ihtilalini ve 1971
müdahalesini CIA kaynaklarına dayanarak bildirmiştir. 12 Mart 1971 müdahalesinden
birkaç yıl sonra, Eski Dışişleri Bakanı İhsan Sabri ÇAĞLAYANGİL 12 Mart darbesinden 3
ay önce ABD Büyükelçisi’nin haşhaş ekiminin yasaklanmasını Türk Hükümetinden istediğini
ve Başbakanın bunu kabul etmediğini, ABD Büyükelçisi’nin ise çok yazık bundan fena
neticeler doğacak dediğini söyleyerek çok fena neticeler belli oldu. 3 ay sonra hükümetimiz
düşürüldü dedi. Darbe sonrası kurulan hükümet haşhaş ekimini kısa sürede yasaklamıştı. 12
Mart darbesi öncesi Hv.K.K. Muhsin BATUR bir ödül töreni için ABD’ye gitmişti. Soğuk
savaşın en hızlı olduğu bu yıllarda ABD Türkiye’de kendi kontrolünden çıkmış sol
eylemlerden rahatsız oluyordu. Bu nedenle komutana darbenin ne zaman yapılacağını
sordukları yazılmıştır. 1971 darbesinde sol eylemlerde kullanılan pek çok eylemci hapislerde
çürür, gizli köşklerde işkenceye tabi tutulur veya çatışmalarda öldürülürken CIA ve Özel
Harpte bu eylemcileri kullananlar başarıları ile övünüyorlardı.16
1974 Kıbrıs müdahalesinden sonra ABD ile ilişkilerimiz bozulunca, Org Semih Sancar
Başbakan Ecevit’ten örtülü ödenekten, “ örtülü ödenekteki paranın tümüne yakın olan
birkaç milyon lira istiyor”. Ecevit ne için istediğini sorunca “Özel Harp Dairesi için
istediğini, daha önce bu dairenin masraflarının ABD tarafından karşılandığını, bu dairenin
ABD askeri yardım kuruluşu ile aynı binada çalıştığını” bildiriyor. Ve Ecevit 12 Mart sonrası
Kontrgerilla faaliyetleri ile ilişkili bu teşkilatı tam öğrenememeden iktidardan ayrılıyor.
1975–80 yılları Türkiye için terörün tırmandığı yıllardı. 1974’de terörden 4 kişi ölürken, 75 de
35, 76 da 104, 77 de 292 kişi ölüyor.
1978–79 İran,’da Humeyni devrimi ABD’nin gözlerini dört açmasına ve Türkiye’ye ayrı bil
ilgi göstermesine neden oluyor. 7–8 Haziran 1980’de Gn. Kur. Bşk Kenan Evren ABD’ye
gidiyor. Başkan Carter’in milli güvenlik danışmanı Zbigniew Brezinski ile görüşüyor.
Brenzinski “İstikrarlı bir Türkiye istiyoruz. Ama Türkiye bu konuda iyiye gitmiyor bir şeyler
yapmak lazım” diyor. 12 mart darbesinde olduğu gibi ihtilalden bir hafta kadar önce de Hv.
K.K. Tahsin Şahinkaya (Dünyanın en zengin generali) ABD’de görüşmelerde bulunuyor. 11
Eylül günü öğle vakti Başbakan Demirel bir müdahale olacak mı diye etraftan bilgi toplamaya
çalışıyor ama sonuç alamıyor. 12 Eylül sabahı İhtilal başarılmıştır. İhtilal başlamadan önce
Ankara’da basılan taşra baskısı Günaydın Gazetesinin birinci sayfası alt yarısında üç sütuna
basılmış bir yazı başlığı vardı. Başlıkta “ Ankara’da önemli olaylar bekleniyor.
Avrupa’dan bir uçak dolusu gazeteci geldi.” Yazıyordu. Yani başbakanın ihtilalden
haberi yokken Avrupalı gazeteciler ihtilali yakından izlemek için tam gününde gelmişti.
Brezinski darbeyi ABD başkanına tiyatroda oyun seyrederken haber veriyor ve “Bizim
çocuklar başardılar” diyordu.
Darbe sonu 11 Eylüle kadar tırmanarak devam eden terör olayları birden son buldu, Hükümet
düşürüldü, Parlamento feshedildi, siyasi partiler kapatıldı. 650.000 kişi gözaltına alındı.
16 Kemal ŞAHİN,”Bağımsız Türk Mahkemelerinde Yargılanmak İstiyorum”,Sarıyıldız, Ankara,2007,S.5-8

Vesayet kavrami ahmet türkan

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Mehr von Ahmet Türkan

Mehr von Ahmet Türkan (20)

Vesayet kavrami ahmet türkan