Deniz Kuvvetlerimizin 120 yıllık geçmişinin özeti

1. Deniz Kuvvetleri Dergisi sayı: 603 Kasım 2008
Basım - Yayım Hayatındaki
120 Yıllık Bir Dergi
Deniz Kuvvetleri Dergisi
tarih
1
Dz.Kur.Kd.Alb.S.Murad HATİP
Denizcilik zor ve meşakkatli bir meslektir. Sağlam bir fizik
ve ruh sağlığına sahip olma, bir denizci için çok önemli bir
gerekliliktir. Zorlu tabiat şartlarıyla başa çıkarak başarıya
ulaşabilmeyihedefleyendenizcileriçin,hangidevirdeolursa
olsun, “olmazsa olmaz” şart; fiziksel gerekliliklerin ötesinde
ve müspet ilimlerde de bilgi sahibi olmalarıdır. Diğer bir
ifadeyle, gemilere ve filolara komuta eden denizciler;
Coğrafya, Astronomi, Meteoroloji, Fizik (Hidrodinamik,
Aerodinamik), Malzeme Bilimi ve Tıp bilimlerinde mümkün
olduğunca bilgili olmalıdır.
Enkudretligemivedonanmalarınbileummanlarınortasında
aciz kalabileceği bir ortamda; AÇE Sultanlığı Sumatra
kıyılarından, Amerika kıyılarına kadar okyanuslarda bayrak
dalgalandıran Türk denizcilerinin bu başarısının, tesadüfî
olmadığı, sadece bilek ve yürek gücüne dayanmadığı,
bilime ve çağın gerektirdiği teknolojiye dayandığı
yadsınamaz bir gerçektir.
Osmanlının ilk dönemlerinde de komuta kademesindeki
denizcilerin yetişmesinde gerekli olan; pozitif ilimlerde
iç bünyesel olarak garp ocaklarıyla o dönemin eğitim
kurumlarının özellikle Enderun’un büyük katkısı olmuştur.
Bu çevrim Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın bahriye eğitimini
kurumsallaştırana kadar süre gelmiştir. Cezayirli Gazi
Hasan Paşa’nın İstanbul ve Ege kıyılarında yaptırdığı
okul, sahil eğitim merkezleri ve kışlalarda eğitimler devam
etmiştir.
Burada gözden kaçırılmaması gerekli olan bir nokta.
Bahriye personeli bu eğitimlerini alırken, hangi çağda
olursa olsun o çağın gelişmelerini anında takip etmek
zorunda olmalarıdır. Sadece eğitim veya öğretimle
alacakları bilgiler yeterli olmayacaktır. Dünyada söz sahibi
olmak isteyen donanmanın bu yeniliklerden geri kalması
düşünülemeyeceği gibi proaktif olarak da ileride olması
ülkenin bekası ve denizlerin hâkimiyeti için elzemdir.
Piri Reis’in Haritası

2. Deniz Kuvvetleri Dergisi sayı: 603 Kasım 20082
Bu proaktif düşünce ile bulundukları devirlerin gereği olarak
zamanın şartlarının imkân verdiği ölçülerde yazılı kitap,
seyahatname veya harita olarak bahriyenin yetiştirdiği
kişilerinbilgilerinipaylaşmalarıdenizcileriaydınlatmıştır.Piri
Reis, Seydi Ali Reis, Barbaros’un eserleri hep bu doğrultuda
hizmet için yazılmıştır. Yeni keşiflerin yapılması, yelken
devrine geçiş, gemi tiplerinin değişmesi, kalyon ve kadırga
gibi, gemi toplarının kullanılması, gemi muharebeleri ve
savaş taktiklerinin değişmesi hususlarında bu yazılı eserler
yeniliğe uyum sürecinin kısalmasına yardımcı olmuştur.
Piri Reis’ in “Kitab-ı Bahriyye”si, Seydi Ali Reis’in “el-Muhit
fi’l-kevakib der ilm-i derya ve Mir’atul Memalik” isimli eserleri
XVI. yüzyılda özellikle oşinografinin ve navigasyonun
durumu konularında çok önemli bilgiler vermişlerdir.
XVII. yüzyıla ait kaynaklar arasında yer alan Katip
Çelebi’nin “Tuhfetu-l Kibar fi Esfari’l Bihar” isimli meşhur
eseri denizcilikle ilgili birçok bilginin yanı sıra dönemin
deniz teknolojisine terminolojik açıklamalar getirmesi
bakımından dikkat çekmektedir. “Makale-i Zindancı
Mahmud Kapudan beray-ı feth ü zafer-i keştiy-i Maltiz-i
la’in düzeh mekin” adlı eser konuya güzel bir örnektir. Bu
kitaptaMahmudKaptan’ınMaltalılarlayaptığımuharebeele
alınmıştır. Kuzey Afrika’da faaliyet gösteren Türk denizcileri
ve zamanın gemilerinin teknik özellikleri hakkında bilgi
vermektedir. (1)
Bu yazılı eserlerin ortak yönü, bahriye kurumunun içinden
gelen kişiler tarafından yazılmış olmalarıdır. Devirlerinin
bilgi seviyelerinin en üst düzeyinde hazırlanan ve çeşitli
dillere çevrilen bu yazma eserler günümüzde de tüm ülke
akademisyenleri tarafından aranılan başvuru kaynakları
haline gelmiştir. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür.
Bu husus yukarıda belirttiğimiz gibi özellikle komuta
mevkilerindeki denizcilerin pozitif ilimlerde ne kadar ileri
seviyede bilgi sahibi oldukları savımızı teyit etmektedir.
Fransız İhtilali sonrasında dünyada ve imparatorlukta
büyük değişimler ve oluşumlar meydana gelmesi bütünün
bir parçası olan Osmanlı Deniz Kuvvetlerini de kaçınılmaz
olarak etkilemiştir. Bu dönemlerde Cezayirli Gazi Hasan
Paşanın XIX. asır arifesindeki bahriyeyi kurumsallaştırma
çabaları bahriyedeki değişimlerde bir başlangıç rolü
oynadığını ifade edebiliriz. Donanmanın yaşadığı üst üste
felaketlereğitiminöneminiyönetimkademesinevurgularken
bu eğitimin sadece üst düzey komuta kademesini değil
tüm personeli de kapsaması hedeflenmiştir. Bahriyedeki
bu defa yazma geleneği XIX. Yüzyılda da devam etmiş ve
personelin tümünü teknolojik yeniliklerden bilgilendirmek
maksadıyla süreli yayınlar dönemi başlamıştır. Bu süreli
yayınlarda Bahriye öncü kurumlardan biri olmuştur.
1800’lerin son çeyreğinden itibaren Bahriye; bugün Deniz
Kuvvetleri Dergisi adı ile devam eden Ceride-i Bahriyye
ve Mecmua-i Fünun-u Bahriyye (2) adında iki dergi
çıkarmaya başlamıştır.(3)
İlk sayıları 26 Haziran 1889 (13 Haziran 1305)’da yayınlanan
bu dergilerden, Ceride-i Bahriyye denizciliğe yönelik güncel
olayları anlatmaktadır. “Vekayi-i Bahriye-i Dahiliye” başlığı
altında donanma için alınan gemilerle ilgili törenler, yapılan
Mecmua-i Fünun-u Bahriyye İlk Sayısının Başlığı

3. Deniz Kuvvetleri Dergisi sayı: 603 Kasım 2008 3
konuşmalar, tamir ve bakıma
giren-çıkan gemilerle, İstanbul’a
gelen donanmaya ait gemilerin
isimleri ilan edilmektedir.
Bahriye Nezareti ve donanmada
neler olup bittiği tarih ve yer
belirtilerek açıklanmaktadır.
Önsöz (Mukaddeme)’de devrin
hükümdarı II.Abdülhamid’in
destek ve yardımları ile derginin
çıkarıldığı belirtilmektedir.
(4) Derginin idaresi ve yazı
işleri Bahriye Nezareti’nde oluşturulan “Fen Komisyonu”
tarafından yürütülmektedir. Dergiler Bahriye Nazırı Müşir
Amiral Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa’nın, Padişah
nezdindeki girişimleri ile yayın hayatına başlamıştır. Birçok
yayıma imza atan ve denizcilikle ilgili eserleri bulunan
Süleyman Nutku’da Fen Komisyonunda yer almaktadır.(5)
Ceride-i Bahriyye’nin birinci sayısında “on beş günde bir”
yayınlanacağı belirtilmektedir. Türkiye kütüphanelerinde
1330 (1914) tarihli 674. sayısı mevcuttur.(6) Mecmua-i
Fünun-u Bahriyye 1330 (1914) tarihine kadar 22 cilt olarak
yayımlanmıştır.(7)
Deniz subayları için faydalı yazı ve haberleri kapsayan bu iki
dergi 1914 yılına kadar mevcudiyetlerini sürdürmüş, Ahmet
Cemal Paşa’nın Bahriye Nazırlığı esnasında 28 Teşrin-i
Evvel (Ekim) 1330 (1924) tarihinde, Ceride-i Bahriyye;
Donanma Emirnamesi(8), Mecmua-i Fünun-uBahriyye;
Risale-i Mevkute-i Bahriyye adını almıştır. Ayrıca
II.Meşrutiyetin ilan yıldönümünde Mecmua-ı Seneviye-i
Bahriyye yayınlanması karar altına alınmıştır.(9)
Risale-i Mevkute-i Bahriyye adı ile 94 sayı çıkarılmıştır.
48 sayfadan ibaret olan derginin amacı her sınıf bahriye
mensuplarının görüşlerini aydınlatmak ve bilgilerini
artırmaktı. Örneğin V. Cildin 12. sayısı içinde; Cihan
Bahriyeleri, Çanakkale önlerinde, İngiliz İfşaatı ve Alman
Hatıratı ile, kısa haberlerin yer aldığı “Öteden Beriden”(10)
başlıklı makaleler görülmektedir. Bu dergilerde bahriye
nezaretinin sadece süreli yayınlar yapmadığı, çeşitli
mesleki ve denizciliğe ilişkin bahriye matbaasında
basılan kitapların listesinin de her dergide yayımlandıkları
görülmektedir.
İstanbul’un işgali esnasında Donanma Emirnamesi
yayınına devam edilebilirken Risale-i Mevkute-i Bahriyye,
işgal kuvvetlerinin şiddetli baskısı sonucunda yayınını
durdurmuştur. Mecmua-ı Seneviye-i Bahriyye 1917 yılına
Ceride-i Bahriyye 516’ncı sayısı
Risale-i Mevkute-i Bahriyye 5’inci Cilt 12’nci Sayısı Kapağı
Ceride-i Bahriyye Dergisi’ndeki Bir
Makalede Çin-Japon Deniz Kuvvetleri
Muharebesi’ne Ait Kroki

4. Deniz Kuvvetleri Dergisi sayı: 603 Kasım 20084
kadar yayınını sürdürmüştür. Milli Mücadele sonrasında
Milli Müdafa Vekaleti Bahriye Dairesi tarafından Donanma
Emirnamesi ve Risale-i Mevkute-i Bahriyye 1924’ten
itibaren yayınlarına devam ettirilmiş, yayımcı makam
olarak sırasıyla Milli Müdafa Vekaleti Bahriye Dairesi,
Bahriye Nezareti, Büyük Erkanı Harbiye Riyaseti Deniz
Erkan-ı Harbiyesi görülmektedir.
Mecmua-ı Seneviye-i Bahriyye 1926’da Büyük Erkanı
Harbiye Riyaseti Deniz Erkan-ı Harbiyesi tarafından 6. cilt
olarak son kez yayınlanmıştır.
17Ekim1928’dekararnamesonucuyayınlananMilliMüdafa
Vekaleti tamimi ile Donanma Emirnamesi ile yayınlanan
kanunlar, nizamlar, yönetmelikler, emir ve tamimlerin Yeni
Ordu Emirnamesi ile yayınlanacağının bildirilmesi sonucu
Donanma Emirnamesi son yayınını 1 Kasım 1928 tarihinde
104 sayılı nüshası ile yapmıştır.
Risale-i Mevkute-i Bahriyye, Deniz Mecmuası(11) adını
almış 1 Temmuz 1928 tarihinden itibaren 309 sayı(12) ile
yayına başlamıştır.
Deniz Mecmuası, 1 Nisan 1948 tarihinde 383. sayıdan
itibaren Donanma Dergisi(13) adını almıştır.
317 Sayılı “Deniz Mecmuası” Kapağı
Haziran 1930 Tarihli Deniz Mecmuasında Yayınlanan
Bazı Makaleler : Büyük harpten alınan deniz harbi dersleri,
Donanmamız, Deniz hıfzıssıhhası, Lisa muharebesi, Japon
Bahriye Mektebi.
Donanma Dergisinin İlk Basımının Kapağı
Haziran 1959 Tarihli Donanma Dergisinde Yayınlanan Bazı
Makaleler : Türk Bahriyesinde teknik eğitim, Kuzey kutup buz
örtüsü altında seyir, Dumlupınara dönüş, İnsanlık mübadelesi.
Risale-i Mevkute-i Bahriyye 5’inci Cilt
Dönemin Bahriye Matbaasında Basılan Kitapların Listesi

5. Deniz Kuvvetleri Dergisi sayı: 603 Kasım 2008 5
Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Necdet URAN
döneminde Ocak 1968 tarihinde Donanma Dergisinin adı
değiştirilmiş ve Deniz Kuvvetleri Dergisi adını almıştır.
Varlığını devam ettiren yaşayan milletler arasında, Harp
bahriyesi ve denizcilik geçmişi en eski olan devletlerden
biridir. Deniz Kuvvetlerinin bu geleneksel köklü yapısında
devam eden süreli yayıncılığının da 120 senelik geçmişi
olması ayrı bir değer olarak ortaya çıkmaktadır.
Kasım 2008 tarihinde 603’üncü sayısı yayınlanacak 120
yıllık geçmişe sahip bu süreli yayın sadece Türkiye’de değil
dünyada ki yayımı devam eden en eski süreli yayınlardan
biridir.
Deniz Kuvvetleri Dergisi Dışındaki Diğer Süreli
Yayınlar
Deniz kuvvetlerine ve Denizciliğimize ait süreli yayınlar
sadece bunlardan ibaret olmamıştır. Donanma-i
Osmaniye-i Muavenet-i Milliye Cemiyeti tarafından 1326
(1910) yılında haftalık olarak yayınlanmaya başlanan
Donanma dergisi yayınına 1335(1919) yılına kadar 191
sayı çıkartarak devam etmiştir. Basım kalitesi, içerisindeki
resimler ve makalelerle zamanının en iyi kaliteli ve aranılan
dergilerinden biri olmuştur.
Ulusun Birinci Dünya harbi öncesinde Donanma Sevgisini
ve yardımını arttırmaya yönelik yayım yapan derginin
başarılı hizmetleri olduğu görülmektedir. Dikkati çekici
bir husus ülkenin sadece sahil kesimlerinde değil Doğu
Anadolu ve Balkanlarda Muavenet-i Milliye Cemiyeti
şubelerinin geniş tabanlara yayılarak kurulmasıdır.
Ohri, Diyarbakır, Elazığ (Mamura-tül Aziz) v.b. cemiyet
şubeleri görülmektedir. Bu şubelerde çeşitli dinlere
mensup din adamı yurttaşlarda aktif olarak görev almıştır.
Donanma Mecmuası İlk Sayısı Kapağı.
“Sancaklarda İtimaddan Güven Doğar”
Muavenet-i Milliye Cemiyetinin Çıkardığı Donanma
Mesmuasında Sultan Reşat Bahriye Üniforması ile
OCAK 1968 Tarihli Deniz Kuvvetleri Dergisininde Yayınlanan
Bazı Makaleler : Sovyet Karadeniz flosu, İstanbulun fethinde
Deniz Kuvvetinin rolü, Denizde hastaneye yatırma, Haziran 1967
Arap-İsrail harbinde deniz harekatı.
Deniz Kuvvetleri Dergisinin İlk Baskısının Kapağı

6. Deniz Kuvvetleri Dergisi sayı: 603 Kasım 20086
Deniz Kuvvetlerini Güclendirme Vakfı 60’lı yılların
sonunda yayınladığı Derya dergisi, Muavenet-i Milliye
Cemiyeti tarafından yayınlanan Donanma mecmuasından
50 yıl sonra Türk Bahriyesine hizmet eden diğer bir süreli
yayın olarak basın hayatına girmiştir. Deniz Kuvvetleri
Güçlendirme Vakfı’nın Silahlı Kuvvetler Vakıflarının
birleştirilmesi neticesi bu derginin son sayısı (171. Sayı)
yayınlanarak sona ermiştir.
Deniz Kuvvetleri Dergisinin haricinde süreli yayın olarak
19 Temmuz 2006 tarihinde yayımına başlayan ve halen
yayınını sürdüren Donanmanın Sesi dergisi, 3’üncü yayın
yılına girmiştir.
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Kültür Yayınları Kataloğundeki Yeni
Yayınlanan Kitaplardan Bazıları
Donanma Mecmuası’nın 125. Sayısının Kapağı
(Deniz Okulu Öğrencisi Simafor Talimde)
Derya Dergisi İlk Sayısı
Donanmanın Sesi Dergisinin İlk Sayısı

7. Deniz Kuvvetleri Dergisi sayı: 603 Kasım 2008 7
Donanma Mecmuasındaki Alman Denizaltılarının Batırdığı
Gemilere İlişkin Haberler
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nın yayım geleneği sadece
süreli yayınlar ile sınırlı kalmayıp, artan bir şekilde devam
etmektedir. Son bir yıllık dönemde çeşitli konularda yirmiyi
aşkın eser basılmıştır.
Ceride-i Bahriyye ve Mecmua-i Fünun-u Bahriyye’den
Deniz Kuvvetleri Dergisine kadar, tüm yayınların yazım ve
basılma sürecinde emeği geçen tüm komutan ve bahriye
personeline şükranlarımızı bir kez daha sunarız.
Dipnotlar
1. Pehlivanlı Hamit, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi Sayı 61, Cilt : XXI,
Mart 2005
2. Mecmua-i Fünûn-ı Bahriyye, Bahriye Nezareti tarafından
yayınlanmıştır.
3. Çoker Fahri, Donama Dergisi Ocak 1966 sayı : 452 s:1
4. Pehlivanlı Hamit, a.g.e. s: 301
5. Uran Necdet, Deniz Kuvvetleri Dergisi Ocak 1968 sayı : 460 s:1
6. Duman Hasan,” Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri” (1828-
1928), Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Ankara 2002
1.cilt, s. 204-205.
7. Uran Necdet, Deniz Kuvvetleri Dergisi Ocak 1968 sayı : 460 s:2
8. Donanma Emirnamesi’nin muhtevası resmidir. Bahriye subaylarını
ilgilendirmektedir. Erkan-ı Harbiye-i Bahriye 3.şubesince İstanbul’da
haftalık olarak yayınlanmaktadır. 1330 yılında ilk sayısı yayınlanmıştır.
9. Çoker Fahri, Donama Dergisi Ocak 1966 sayı : 452 s:1 Mecmua-i
Seneviyye-i Bahriyye Erkan-ı Harbiye-i bahriye 3. şubesi tarafından
çıkarılmıştır.
10. Konuları ; Küçük Denizaltılar, Harpte Kayıp İngiliz Sefinesi, Denizaltı
Mayınları, Alman Donanmasının Mezarı, Amerikan Donanması Dünyanın
İkinci Bahriyesi, Lord Fisher’in Tahsil ve Terbiye Hakkında mütaalası
11. Deniz Mecmuası 1 Temmuz 1928 tarihinde “Risale-i Mevkute-i
Bahriyye”nin devamı olarak yayın hayatına 40. cilt ve 309 numara ile
başlamıştır. Yayın faaliyeti Bahriye Vekaleti lağvedilince Erkan-ı Harbiye-i
Umumiye XII. Deniz Şubesince; Haziran 1930’dan itibaren de Büyük
Erkan-ı Harbiye IX. Şubesince devam ettirilmiştir.
12. 214 sayı ; Mecmua-i Fünun-u Bahriyye + 94 sayı ; Risale-i Mevkute-i
Bahriyye toplamı = 308 sayı bundan dolayı Deniz Mecmuası 309. sayı
ile çıkıyor.
13. “Deniz Mecmuası”nın 382. sayıdan sonra adı Donanma Dergisi
olarak değiştirilmiştir. 383.sayı(1 Ocak 1948) da dergi yeni adıyla çıkarılır.
Dergi 3 ayda bir yayınlanır. Genelkurmay IX. Şubesince yayın faaliyeti
sürdürülür.

8. Deniz Kuvvetleri Dergisi sayı: 603 Kasım 20088