Met de Visie op Industrie biedt ABN AMRO naast een macro-economische visie op Nederland een omschrijving van de branches die onderdeel uit maken van de industriesector. Met de trends en ontwikkelingen en de actuele branchecijfers kunt u uw bedrijf vergelijken met anderen.

1. visie op Sectorupdate 2012
industrie
▶▶ Interview
▶▶ Trends & ontwikkelingen
▶▶ Sectorvisie

3. Visie op industrie 1
Geachte relatie,
Voor u ligt Visie op Sectoren (VOS), de jaarlijkse dwarsdoorsnede van het
Nederlandse bedrijfsleven. In VOS worden de actuele stand van zaken en de
vooruitzichten van een groot aantal sectoren en branches besproken. Aan de
hand van dit rapport kunt u uw onderneming spiegelen aan de trends en
actuele branchecijfers, kijken hoe het met de branche van uw toeleveranciers
is gesteld en zien wat de verwachtingen van ABN AMRO zijn voor uw eigen
branche.
Als bank anno nu publiceren wij VOS ook op onze nieuwe ABN AMRO Market Insights app voor de
iPad. Op deze app vindt u tevens onze andere sectorgerelateerde en macro-economische publicaties.
Aan het begin van het jaar werd het Nederlandse bedrijfsleven geconfronteerd met, helaas
wederom, een lichte recessie. De impact van deze nieuwe recessie wordt voor een belangrijk deel
bepaald door de mate waarin een sector herstel heeft laten zien na de dip in 2009. Precies de reden
waarom nu sectoren als bouw, retail, horeca en zakelijke dienstverlening het zwaar hebben.
Het lijkt er op dat mondiaal de economie zich herstelt en dit zal een positieve uitwerking hebben op
de Nederlandse export. Ook kan de verwachte daling van de grondstoffenprijzen een positieve
bijdrage leveren. In Nederland ligt echter de belangrijkste sleutel tot structureel herstel in handen van
de consument. Het consumentenvertrouwen is ongekend laag en gaat waarschijnlijk pas stijgen als
de onzekerheden over de Europese schuldencrisis, de eigen woning, pensioenen en de overheids-
financiën uit de lucht zijn. Met het onlangs door een aantal politieke partijen gesloten akkoord wordt
er geprobeerd om het overheidstekort terug te dringen. Hoe de maatregelen zullen uitpakken op de
economie, het consumentenvertrouwen en bijvoorbeeld de sector industrie is op moment van
schrijven van deze publicatie nog onduidelijk.
Productie is tegenwoordig meer dan techniek alleen. Het interview met Joan Hanegraaf, directeur
van Oerlemans Packaging en voorzitter van de brancheverenigingen NRK en VMK, en David Kemps,
sector banker Industrie ABN AMRO, laat duidelijk zien dat het centraal zetten van de klant zorgt voor
onderscheidend vermogen en bedrijfscontinuïteit. De afnemer vraagt steeds meer om een oplossing
dan om een product. Deze overgang vraagt organisatorische aanpassingen. Broodnodig, echter de
onzekerheid, zeker na het mislukken van het Catshuis-overleg, dwingt veel bedrijven om
kostenbeheersing op nummer één te zetten.
Hopelijk stimuleert deze publicatie u om met ABN AMRO en uw collega-ondernemers van gedachten
te wisselen over de uitdagingen voor uw bedrijf en uw sector in Nederland. Wij denken graag met u
mee en zijn u graag van dienst. Namens alle collega’s van ABN AMRO wens ik u en uw bedrijf alle
succes toe!
Met vriendelijke groet,
Joop Wijn
Lid Raad van Bestuur ABN AMRO

4. 2
Visie op industrie
Sectorupdate 2012

5. Visie op industrie 3
4 visie op Nederland
26 leeswijzer
6 interview
28 colofon
10 elektrotechnische groothandel
12 machine-industrie
14 metaalbewerkingsindustrie
16 producenten van
metaalproducten
18 olie en gas toeleveranciers
20 rubber- en
kunststofproductenindustrie
22 verpakkingsmiddelenindustrie
24 wind en solar

6. 4
visie op Nederland
Nederlandse economie
krabbelt in 2012 weer op
Vorig jaar is de economische groei sterk vertraagd en belandde de economie in een
recessie die in het begin van 2012 nog voortduurde. Er zijn echter aanwijzingen dat de
economie in het tweede halfjaar weer groei zal vertonen – waarschijnlijk dankzij een
aantrekkende uitvoer. De consumptieve bestedingen dalen naar verwachting opnieuw.
In 2011 groeide de economie met 1,2%. Ten opzichte van de groei gemiddelde jaargroei toch op 3,8% is uitgekomen, is dan ook gro-
in 2010 (+1,7%) leek de afzwakking beperkt, maar achter die 1,2% tendeels toe te schrijven aan het stevige groeitempo tegen het eind
gaat een forse afkoeling van de economie schuil in de loop van het van 2010.
jaar. In het eerste kwartaal van 2011 steeg het bruto binnenlands
product (bbp) nog met 0,75% ten opzichte van de voorgaande peri- De forse afkoeling bij de uitvoer komt grotendeels, of zelfs hele-
ode. In de daaropvolgende kwartalen viel dat cijfer steeds lager uit. maal, op het conto van de afzetmarkten. Driekwart van de goede-
In het derde en vierde kwartaal was zelfs sprake van krimp (respec- renuitvoer blijft in de EU en daarvan blijft het overgrote deel binnen
tievelijk -0,4 en -0,6% kwartaal-op-kwartaal). Deze ontwikkeling stak de eurozone (krap 59% van de totale goederenuitvoer). De totale
ongunstig af bij die van de eurozone als geheel. In het derde kwar- goedereninvoer van de eurozone is zelfs nog wat meer terug-
taal kromp de Nederlandse economie al, terwijl de eurozone-econo- gevallen dan de Nederlandse uitvoer. We zien hier de gevolgen van
mie nog een plus liet optekenen en in het slotkwartaal van 2011 viel diverse groeivertragende factoren. Denk aan de hoge olieprijzen
het groeicijfer (-0,6%) opnieuw lager uit dan dat voor de eurozone begin 2011, bezuinigingen door overheden en de grote onrust als
als geheel (-0,3%). Jaar-op-jaar viel de groei van het bbp terug van gevolg van de staatsschuldencrisis in de eurozone. Met name die
+2,2% in het begin van het jaar naar -0,2% in het laatste kwartaal. laatste factor heeft het vertrouwen in de economie in de tweede
helft van het afgelopen jaar stevig doen slinken.
Afzwakking groei economie voorbij?
6 120 De economie van de eurozone is naar verwachting in het eerste
kwartaal van 2012 opnieuw gekrompen. Dat kan worden afgeleid
3 105
uit de begin april beschikbare indicatoren. ABN AMRO verwacht dat
de eurozone-economie in het tweede kwartaal stabiliseert, om
% 0 90
vanaf het midden van het jaar weer wat te gaan groeien. Dit be-
75
scheiden herstel kan vooral worden toegeschreven aan de opleving
-3
van de wereldhandel. De binnenlandse bestedingen in de eurozone
-6 60 staan echter onder druk van bezuinigingsmaatregelen. Duitsland
1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011
bbp (% j-o-j; l.as) lijkt hierop overigens een uitzondering te vormen.
Economisch-sentimentindicator (r.as)
Bron: Thomson Reuters Datastream De laatste Nederlandse uitvoercijfers lijken (al) wat minder ongun-
stig. In de jaar-op-jaarvergelijking zagen we eind vorig jaar en begin
Uitvoergroei sterk vertraagd, maar dit jaar weer enige stijging van het groeicijfer. Ook de indicatie van
eerste lichtpuntjes zichtbaar de inkoopmanagersindex (PMI) is beter: de deelindex voor de ex-
portorders lag in januari en vooral in februari boven de 50, dat is het
Kijken we naar het verloop van de verschillende bestedingscompo- niveau dat het verschil markeert tussen krimp en groei. Hoewel we
nenten, dan valt op dat de uitvoer (de kurk waar de economie op in maart weer een daling zagen, bleef deze deel-PMI in die maand
drijft) in de loop van het jaar per saldo niet is toegenomen (0,0% nog duidelijk boven de 50.
j-o-j in vierde kwartaal). Na bescheiden kwartaal-op-kwartaal-plus-
sen in het eerste halfjaar, was daarna sprake van minnen. Dat de

7. Visie op Nederland 5
Uitvoergroei lijkt dal gepasseerd Bedrijven die overwegend op de binnenlandse markt georiënteerd
PMI >50 wijst op groei; <50 – krimp zijn (zie ook hieronder), zullen het in 2012 in doorsnee moeilijker
20 70
hebben dan bedrijven die meer exportgericht zijn.
10 60 Huizenmarkt zit vast
De huizenmarkt zit in het slop en er is weinig vertrouwen dat de si-
% 0
50
tuatie spoedig verbetert. De marktindicator van Vereniging Eigen
-10 Huis bereikte in maart een nieuw dieptepunt. Het gebrek aan ver-
40
trouwen draagt bij aan de verwachting dat de huizenprijzen verder
-20
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
30 zullen dalen. Deze verwachting wordt verder gevoed door de ont-
Uitvoer goederen (% j-o-j; l.as) wikkeling van het transactievolume. Het teleurstellend lage aantal
PMI exportorders (index; r.as)
transacties in de eerste maanden van het jaar laat zien dat de hui-
Bron: CBS, Markit NEVI zenmarkt volledig is verkrampt. Dit lage aantal woningtransacties
valt deels terug te voeren op de minder ruimhartige verstrekking van
Binnenlandse bestedingen onder druk hypotheken. De beperkingen op de leencapaciteit vanuit de regelge-
De zwakke stee van de Nederlandse economie is de particuliere ving, zoals de strengere Gedragscode Hypothecaire Financieringen,
consumptie. Deze is al vier kwartalen achtereen gekrompen met de verlaagde Nibud-woonquote en de internationaal aangescherpte
als dieptepunt een terugval van 0,9% kwartaal-op-kwartaal eind kredietvoorwaarden van banken, zijn verantwoordelijk voor een
2011. Daarmee lag de consumptie op het laagste niveau sinds eind minder ruimhartige kredietverlening. Daarnaast speelt de discussie
2003! Gemiddeld kromp de consumptie vorig jaar met 1%. Dat is over de toekomst van de hypotheekrenteaftrek. ABN AMRO houdt
beduidend meer dan de daling van het reëel beschikbaar inkomen er rekening mee dat de huizenmarkt voorlopig vast blijft zitten.
met bijna een half procent. Factoren die verantwoordelijk zijn voor Hoewel de beperkte omvang van de woningvoorraad een prijsval
deze sterkere daling van de consumptie, zijn het vermogensverlies helpt voorkomen, dient rekening te worden gehouden met een ver-
op de aandelen- en de huizenmarkt en het sterk gedaalde consu- dere daling van de huizenprijzen. We schatten dat de huizenprijzen
mentenvertrouwen. Dat vertrouwen stond vorig jaar ook elders in dit jaar met 5% dalen. Ook het aantal transacties blijft laag.
de eurozone onder druk vanwege de staatsschuldencrisis, maar in
ons land speelden nog meer factoren. Zo was er onzekerheid over
de hoogte van de pensioenen vanwege de gedaalde, en te lage, Inflatie
dekkingsgraden van pensioenfondsen. Verder is er het hete hangij- De inflatie liep in 2011 geleidelijk op van 2% in het begin van het
zer van de hypotheekrenteaftrek. Ten slotte wijzen we op de extra jaar naar een piek van 2,7% in september. De toename van het
bezuinigingen. Omdat het begrotingstekort in 2013 flink te hoog prijsstijgingstempo was het gevolg van onder meer hogere arbeids-
dreigt uit te vallen, moet fors extra worden bezuinigd. Ook dat kan kosten en energieprijzen. Daarna viel het cijfer wat terug naar 2,5%
van invloed zijn op de stemming van de consument. in de eerste drie maanden van 2012. Gemiddeld kwam de inflatie in
In 2012 neemt de koopkracht opnieuw af: door bezuinigingsmaatre- 2011 uit op 2,3%.
gelen én omdat de brutoloonstijging (al is deze iets hoger dan in
2011) weer achterblijft bij de inflatie. Alles overziend, gaan we ervan In de loop van 2012 kan het inflatietempo verder afnemen. Deze
uit dat de consumptie dit jaar opnieuw krimp zal vertonen. verwachting baseert ABN AMRO op de aanname dat de olie-
prijzen verder dalen, aangezien het risico van een escalatie in het
Hoewel we voor het tweede halfjaar – vooral dankzij de voorzichtig Midden-Oosten is afgenomen. Echter, door de aangekondigde
aantrekkende uitvoer – weer wat economische groei verwachten, BTW-verhoging kan in het vierde kwartaal de inflatie een sprong
zal het bbp dit jaar (gemiddeld) toch duidelijk dalen. Maar voor 2013 maken.
wordt weer een positief cijfer voorzien.
Particuliere consumptie daalt verder Risico’s
3 De risico’s voor het scenario van ABN AMRO liggen vooral aan de
2
‘onderkant’. In ons scenario gaan wij ervan uit dat de Europese be-
1
leidsmakers erin slagen de staatsschuldencrisis verder te bedwin-
%0
gen, maar dit is verre van zeker. Een nieuwe escalatie van de
-1
staatsschuldencrisis in de eurozone is niet ondenkbaar. Verder
-2
zouden de olieprijzen kunnen stijgen. De economische groei zou in
-3
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 beide gevallen worden gedrukt; en de inflatie valt - bij stijgende olie-
Reëel beschikbaar inkomen Particuliere consumptie
prijzen - hoger uit. Ook bestaat het risico dat de situatie op de hui-
Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau zenmarkt verder verslechtert.

8. 6
Links: Joan Hanegraaf, directeur van Oerlemans Packaging, en voorzitter van NRK en VMK,
daarnaast David Kemps, sector banker Industrie bij de ABN AMRO.
Joan Hanegraaf, voorzitter van NRK en VMK:
‘Steeds dunnere folies leveren
forse milieuwinst op’
Bulkproductie is in Nederland al lang geen optie meer. Die komt wel uit de lagelonen-
landen. Oerlemans Packaging bewijst dat er volop bestaansrecht is voor een vitale
kunststofindustrie. Ook in crisistijden haalde het bedrijf acceptabele resultaten. De
economische cijfers voor de gehele sector stemmen niet vrolijk. Toch zijn er kansen,
bijvoorbeeld om inzameling en recycling te verbeteren. Dat moet zelfs geld kunnen
opleveren, als het maar goed georganiseerd wordt. Welke invloed heeft de
ontwikkeling van de olieprijs? Wat zijn kansrijke strategieën? Joan Hanegraaf en
David Kemps geven hun visie. Joan Hanegraaf is directeur van Oerlemans Packaging,
en voorzitter van NRK, branchevereniging voor de Nederlandse Rubber, lijm- en
Kunststofindustrieën. Kemps is sector banker Industrie bij ABN AMRO.

9. Interview 7
We lopen in de fabriek in Genderen, één van de zes productie- Dunne marges in krimpende markt
locaties van Oerlemans Packaging. ‘Als je hier straks de poort Beiden gaan uit van krimp. Kemps denkt min 1 à 2%, Hanegraaf
uitloopt’, zegt Joan Hanegraaf, terwijl hij wijst op een extruder, vreest dat het eerder de kant van min 7% op gaat. Het verschil zit
een machine die met razende snelheid folie richting plafond hem in twee dingen; eerst de inschatting van het export-effect (de
blaast, ‘dan kijk je de rest van je leven met andere ogen naar een sector verkoopt 55% in het buitenland). Export naar binnen
Europa is minder gunstig vanwege de recessie, en naar buiten
‘Het is klantgericht ondernemen, Europa speelt de wisselkoers de sector parten. Uitvoer naar de
BRIC-landen, waar ze de economische groei weer gevonden
of anders het loodje leggen’ hebben, is kansrijker. En dan is er de grondstofprijs, waarover de
marktvisies kunnen verschillen. Niet onbegrijpelijk, grondprijs-
boterhamzakje.’ Hij heeft gelijk. Ooit geweten dat zo’n simpel ontwikkeling is geen exacte wetenschap: het gaat om feitelijke
zakje anno 2012 dunner is dan ooit? (De dunste kwaliteit is 18 ontwikkelingen, maar ook om sentimenten.
micron, terwijl vroeger minimaal 30 micron nodig was.) En dat,
het klinkt wat tegenstrijdig, juist de techniek om het zakje uit Hanegraaf, sinds 2007 directeur-grootaandeelhouder: ‘De flinter-
meerdere lagen op te bouwen, co-extrusie, de enorme dikte- dunne marges die wij behalen, maken dat ik mijn winst kan
reductie mogelijk heeft gemaakt? verspelen als ik bijvoorbeeld EUR 1,45 voor een grondstof betaal,
Hanegraaf: ‘Met co-extrusie hebben we enorme milieuwinst in plaats van EUR 1,40. De kostprijs van ons product bestaat voor
bereikt. Ik durf te stellen dat het einde van de diktereductie nog méér dan de helft uit grondstoffen. Vandaar dat wij veel tijd steken
niet in zicht is; nog eens tien procent acht ik heel wel mogelijk.’ De in het vergaren van diepe kennis over de prijsontwikkeling van
less-is-more-trend geldt, behalve voor boterhamzakjes, voor alle olie, ethyleen, granulaten en wat we allemaal nog meer inkopen.
duizend producten van Oerlemans Packaging. ‘Als je alléén kijkt Wij baseren ons op veel harde cijfers en marktinformatie, en
naar hoeveel kilo’s product hier de poorten uit gaan, dan zijn we in ontwikkelen onze marktvisie op eigen kompas. Omdat we het
twintig jaar tijd amper gegroeid. Terwijl in dezelfde periode onze graag in eigen hand houden.’
omzet, gemeten in euro’s, is verdrievoudigd. De meeste folies zijn
in twee decennia ongeveer half zo dun geworden.’
Na 1992 andere wereld
Dat Oerlemans Packaging onder zware economische omstandig-
Plastic Heroes hoopvol gestart heden er in slaagt acceptabele resultaten te boeken, zonder
David Kemps: ‘De hele sector heeft een grote slag gemaakt met ontslagen, heeft uiteraard met méér te maken dan alleen de
energie-besparing. NRK sloot hierover maatschappelijke diktereductie van folie en kennis van de olieprijsontwikkeling.
contracten met de overheid. Soms is in één jaar tijd de energie-
efficiëntie met wel 15% verbeterd. Grote stappen. De recycling
van kunststoffen door de industrie zelf is geen issue meer, dat is
‘Fraaie verpakkingen
uitstekend geregeld. Bij het inzamelen en recyclen van kunststof- triggeren de consument’
afval bij huishoudens is een hoopvol begin gemaakt met de
Plastic Heroes-campagne. ABN AMRO vindt het belangrijk de
PRIMA Ondernemen Awards te sponsoren. Die tweejaarlijkse Hanegraaf ziet 1992 als cruciaal jaar in de koerswijziging. Tot die
prijs voor innovatief en duurzaam ondernemen reikte Joan tijd was het relatief eenvoudig om met bulkproductie van een
Hanegraaf in 2011 uit aan NPSP een bedrijf dat hoogwaardige
, beperkt assortiment producten, winst te maken. ‘Er was toen zó
toepassingen heeft ontwikkeld van biohars en natuurvezels.’ veel vraag naar kunststoffen. Je kon elk jaar een nieuwe, dure
extruder neerzetten, die verdiende zich wel weer terug. The sky
De markt voor rubber- en kunststoffenindustrie waarin Oerlemans was the limit.’
Packaging opereert, met folies, gebruikt voor verpakkingen en Hanegraaf: ’Maar in 1990 en 1991 waren de grondstofprijzen
agrarische doeleinden, is zéér competitief. Decennia lang al, gedaald tot een absoluut minimum. En in 1992 ontstonden er
vertelt Hanegraaf, is er een overproductie van 25%. Het eerste problemen door overproductie. In dat jaar begon ik bij Oerlemans.
hele crisisjaar heeft er hard ingehakt voor de Nederlandse De hele branche was verbaasd dat het zo slecht ging. Ik vond het
industrie, 2009: min 14%. Ook al trokken de cijfers aan, in 2010 niet zo raar. Naar een klant luisteren? Daar hadden veel
(plus 5,5%) en 2011 (plus 8%), verschillende bedrijven legden de fabrikanten nog nooit van gehoord. Waarom zouden ze ook? Met
afgelopen jaren het loodje. Als het gaat over de macroverwachting een pure gerichtheid op een zo hoog mogelijke productie, hadden
voor de sector voor 2012, lopen de visies van David Kemps en ze tot dan toe goed winst kunnen maken.’
Joan Hanegraaf echter uiteen.

10. 8
Nog nooit naar klant geluisterd Unique selling proposition!
Hanegraaf: ‘Door mijn vorige baan en opleiding begrijp ik wat van Hanegraaf: ‘Dat is ook mijn strategie geweest. Ik zag veel meer
klantgerichtheid en marketing. Was het geluk of wijsheid dat ik in toekomst in véél klanten blij maken met zeer specifieke oplossin-
1992 bij een productiebedrijf begon? Het was in ieder geval geluk- gen. Onze producten zijn verdeeld over drie segmenten in de
kige timing. Want één van de grote supermarktketens eiste in dat business-to-business; de industrie, detailhandel (bakkerij en food-
jaar van haar leveranciers opschaling van productiecapaciteit, service) en tuinbouw (teelt-techniek en verpakking producten).
zodat zij ál hun flexibele kunststof verpakkingen bij één onderne- We luisteren naar klanten, en vervullen hun wensen met scherp
ming konden inkopen. Behalve schaalgrootte eisten ze product- geprijsde, flexibele kunststof verpakkingsmaterialen, die speciale
portfolio: one-stop-shopping. Op deze trend zijn wij onze strategie eigenschappen hebben.’
gaan aanpassen.’ Hanegraaf: ‘We houden de regelgeving voor de verpakkingen in
de voedingsindustrie nauwgezet bij. Zodra er nieuwe eisen
‘Véél klanten blij maken gesteld worden (denk aan ISO 14001 en General Food Law), dan
kunnen wij de klanten al helpen. Omdat we weten wat er op ons
met zeer specifieke oplossingen’ afkomt. Oerlemans Plastics was de eerste die het certificaat voor
kwaliteitskeurmerk BRC behaalde. Ik hoor ook wel ondernemers
klagen over de steeds uitgebreidere regelgeving. Terwijl je er ook
Kemps: ‘Oerlemans laat zien dat productie meer is dan techniek. een unique selling proposition van kunt maken dat je in staat bent
Het bedrijf drijft op modern ondernemerschap. Mijn visie is altijd de eisen onmiddellijk na te leven.’
geweest dat we in Nederland van massa af moeten, naar lagere
volumes, maar wel met een hoge mix. Dat wil zeggen: veel ver- Verpakking als drager van merk
schillende soorten producten maken met een flexibel machine- Hanegraaf: ‘Afnemers waarderen ook ons hoge kwaliteit kleuren-
park, zodat je kleine, klantspecifieke series kunt draaien met drukwerk, verzorgd met de nieuwste machines, die een druk-
méér toegevoegde waarde (en marge), die je snel aan klanten snelheid van 600 meter folie per minuut halen en snel omgesteld
kunt leveren.’ kunnen worden. Daardoor kunnen we gemakkelijker just-in-time
leveren. Dat vergt flinke investeringen, want de ontwikkelingen
Joan Hanegraaf, directeur van Oerlemans Packaging. gaan snel: een machine van tien jaar oud draait maar 250 meter
per minuut.’
Hanegraaf: ‘Fraaie verpakkingen triggeren de consument. Als een
product er niet goed uit ziet, dan verkoopt het gewoon slecht. We
maken bijvoorbeeld kunststofzakken voor gedroogde koemest-
korrels, schitterend bedrukt. Koemest heeft eigenlijk een beperkte
marktwaarde, maar gedroogd, en op deze manier verpakt, loopt
de verkoop goed.’
Folie stimuleert glasgroenteteelt
Hanegraaf: ‘Klantgericht ondernemen is onontbeerlijk in deze tak
van sport. Mooi voorbeeld: we maken een VariOP schermfolie dat
tuinbouwers horizontaal ophangen in hun kassen waar ze kom-
kommers, tomaten of paprika’s telen. Het effect: een gemiddelde
stijging van de opbrengst van maar liefst één kilo gewas per
vierkante meter per jaar. Dat gaat voor telers om veel geld. Hoe
werkt deze folie? Het optimaliseert het klimaat, door in de kas de
ruimte te verkleinen die verwarmd moet worden. Door het
uitgekiende gaatjespatroon - voor iedere individuele tuinder
perforeren we de folie op een andere, unieke manier - ontstaat er
in de kas een optimale ventilatie en temperatuurverdeling.’
Hanegraaf: ‘Dan hebben we nog een speciaal additief in het folie

11. Interview 9
gedaan, waardoor het condenswater niet in druppels aan het folie Hanegraaf: ‘Bovendien had onze sector bar weinig in te brengen
gaat hangen, maar een dun laagje vormt. Gevolg: het zonlicht kan over de manier waarop Nedvang de inzameling en recycling regel-
met onverminderde intensiteit de plantengroei stimuleren, zonder de. Ik ben blij met het akkoord dat er nu ligt; het legt veel meer
gebroken te worden door waterdruppels. Het is logistiek een verantwoordelijkheid bij de sector. De uitdaging van onze industrie
gigantische uitdaging om elke foliebaan precies op de juiste plaats moet zijn: het systeem geld laten opbrengen. We hebben als
in de juiste kas bij de juiste teler te krijgen. Dit soort werk kun je branche - PlasticsEurope, NRK, VMK, VKR - eenheid binnen onze
alleen maar doen, als je aan de ene kant de schaalgrootte hebt om industrie. Er is een prima coöperatie tussen de materiaalorganisa-
een lage prijs te kunnen garanderen, en aan de andere kant een ties, Nedvang en CBL en FNLI. Duurzaam en maatschappelijk
goed team, dat nodig is om klantvriendelijk te kunnen werken. Zo verantwoord ondernemen bereik je alleen als alle deskundigen
kun je tailor-made oplossingen bieden, tegen een schappelijke samenwerken. Dat zijn we ons nageslacht verschuldigd. Wat
prijs. Deze speciale folie voor telers verkopen we aan de helpt, is producten speciaal ontwerpen, zodat ze later gemakke-
glastuinbouw over de hele wereld.’ lijker te recyclen zijn. Er komt een trend naar goed te recyclen
mono-materialen. Omdat samengestelde materialen moeilijk of
Akkoord met Ministerie niet recyclebaar zijn. We zijn een relatief jonge industrie, zestig
Kemps: ‘Oerlemans doet veel om te zorgen dat hun producten zo jaar oud, en zijn qua inzameling, scheiding en recycling wat
min mogelijk milieubelasting veroorzaken. Hier wordt geen gram minder ver dan de papier- en glassector. We zien het als een
grondstof meer verspild, alles wordt gerecycled. En in de uitdaging die we zeker aankunnen.’
vuilverbranding veroorzaken de producten geen chemische
verontreiniging. En wil een klant bio-degradable folies op basis
van zetmeel? Oerlemans heeft de receptuur op de plank liggen.
Een aantal kunststoffen, zoals dat telersfolie, is zelfs speciaal
bedacht om milieuwinst te boeken.’ Duurzaam ondernemen staat bij NRK voorop
NRK, Nederlandse Rubber, lijm- en Kunststofindustrie, een koepel-
Oók voor inzameling en recycling van kunststofafval uit huis- organisatie van twintig brancheverenigingen, wil dat de 500 aange-
houdens zet Hanegraaf zich gedreven in. Als NRK-voorzitter én als sloten bedrijven over twintig jaar nog steeds een vitale bedrijfstak
voorzitter van de VMK, spreekbuis van de kunststofindustrie. Hij vormen. Dat kan alleen, zegt NRK, als duurzaamheid en maatschap-
zit er bovenop om te zorgen dat de sector met één mening naar pelijk verantwoord ondernemen voorop staan. De omzet van de
buiten treedt. rubber- en kunststofindustrie is EUR 7,5 miljard, 95% van de bedrij-
Hanegraaf werkt mee aan een nieuw akkoord met de ven is MKB, en de werkgelegenheid bedraagt ongeveer 40.000 fte.
rijksoverheid over inzameling en recycling. Het ministerie van De bedrijven leveren een grote variatie aan onderdelen, modules en
Infrastructuur en Milieu, VNG en het verpakkende bedrijfsleven eindproducten voor toepassingen in industrie en handel, bouwnij-
spraken begin maart 2012 af om vanaf begin volgend jaar de verheid, verpakkingsindustrie en consumentenproducten. Voorzitter
zaken anders aan te pakken. De verpakkingsbelasting is Joan Hanegraaf vindt dat bedrijven daar waar mogelijk moeten sa-
losgelaten. Het verpakkende bedrijfsleven zorgt zelf voor menwerken. ‘Bedrijven die gaan cocoonen, die niet aan kennisuit-
bekostiging en uitvoering. En: het nieuwe doel voor hergebruik wisseling doen, daar voorspel ik geen zonnige toekomst voor.’
van kunststof is opgetrokken van 42% naar 52%.
Recycling gaat geld opbrengen
In 2008 heeft de sector de verpakkingsbelasting van minister Zonder oliecrisis geen Oerlemans Packaging
Cramer te veel over zich heen laten komen, vindt Hanegraaf. ‘Ook Hoe kan een agrarisch toeleveringsbedrijf transformeren tot een
ik zat toen fout, door achterover leunend te hopen dat het grote fabrikant van flexibele kunststof verpakkingen en folies, met
opgelost werd. Dat mag je rustig opschrijven. Anderen zijn de een omzet van EUR 135 miljoen, zes productielocaties, en 470 mede-
regie gaan pakken. Het is voor mij de reden geweest om me nog werkers? De familie Oerlemans, net na de oorlog begonnen met een
meer in te gaan zetten voor de branche in zijn algemeenheid. Ik boerderij, ging bij onder andere fruittelers, de grond met methylbro-
was geen tegenstander van de verpakkingsbelasting. EUR 365 mide ontsmetten: ontdoen van onder meer schimmels en aaltjes. In
miljoen werd er geheven in 2011, waarvan EUR 250 miljoen naar 1973, tijdens de oliecrisis, kon de leverancier van de folie, nodig bij
de algemene middelen vloeiden en EUR 115 miljoen in inzameling dat type werk, niet meer leveren wegens gebrek aan grondstoffen.
en recycling werd gestoken. Maar de regelgeving waarmee dat En in die tijd maakte je geen businessplan; Oerlemans werd gewoon
gepaard ging, vond ik een gruwel. Veel te ingewikkeld, onduidelijk boos en besloot een paar extruders te kopen om zelf folie mee te
en administratief omslachtig.’ gaan produceren. De rest is geschiedenis.

12. 10
elektrotechnische groothandel
Stagnatie in bouw- en industriesegment
Vergroting van toegevoegde waarde in keten
Concurrentie vraagt om schaalvergroting
Branchebeschrijving
De elektrotechnische groothandel maakt onderdeel uit van de techni- che gerekend. De branche kent een beperkt aantal grote internationale
sche groothandel. Bedrijven in deze branche leveren componenten en spelers, enkele tientallen middelgrote spelers en relatief veel kleinere
schakelmateriaal aan zakelijke klanten in ondermeer de bouw en de in- spelers (voornamelijk agentschappen). De laatste jaren worden geken-
dustrie. De groothandel in wit- en bruingoed wordt niet tot deze bran- merkt door schaalvergroting.
Trends en ontwikkelingen
De branche is heterogeen van aard wat betreft assortiment en geografi- klant. Van afnemers worden activiteiten overgenomen die niet behoren
sche focus. De producten lenen zich niet voor het ontwikkelen van een tot hun kerntaken, en daardoor efficiënter of beter kunnen worden uit-
onderscheidend profiel; de breedte van het assortiment wel. De concur- gevoerd door de groothandels. Men ontwikkelt samen met leveranciers
rentie is intensief. Hierdoor is ‘operational excellence’ de basisvoorwaar- kostenbesparende of omzetgenererende concepten om afnemers aan
de geworden voor een succesvolle groothandel. Het draait hierbij om zich te binden. Het gaat erom de regie in de keten naar zich toe te trek-
goed geolied supply chain management met als doelen bestelgemak en ken. Onafhankelijke installatiebedrijven zijn belangrijke directe afnemers
een tijdige en betrouwbare uitlevering van het juiste product tegen zo van de elektrotechnische groothandel, die op hun beurt weer diensten
laag mogelijke kosten. Elektronische informatie-uitwisseling en ICT-tools verlenen aan vooral de industrie en de bouw. Beide segmenten vertoon-
als ERP-systemen, worden hierbij als instrumenten ingezet. De focus den een groei van de productie in 2011. De omzet van de branche lag
van de groothandel verschuift van fysieke distributie naar partnership echter in dat jaar nog steeds onder het niveau van de jaren voor de
met de klant en het reduceren van de ‘total cost of ownership’ voor de recessie in 2009.
Onze visie
Mede vanwege de recessie in de eerste maanden van dit jaar, zal de mers. Hoe groter de schaal van de onderneming is, hoe beter men in
industriële productie niet meer groeien. De productie in de bouw gaat staat is om deze strategieën te realiseren. In dit opzicht is er nog een
omlaag als gevolg van de slechte woningmarkt en overcapaciteit bij wereld te winnen gezien de gefragmenteerde aard van de branche.
commercieel onroerend goed. De groothandel moet daar in andere Fusies en overnames, maar ook onderlinge samenwerking kunnen de
marktsegmenten compensatie voor zoeken. De aard van de producten gewenste schaalgrootte tot stand brengen. Een andere groeistrategie
maakt dat de concurrentie hoog blijft. ‘Operational excellence’ blijft is vergaande specialisatie in combinatie met internationale expansie.
daarom een kritische succesfactor. Daarnaast zijn grote volumes van Ook in de groothandel is duurzaam ondernemen een manier om zich
belang om gunstige inkoopprijzen te bedingen. Door grotere volumes te onderscheiden. Oog voor veiligheid, misstanden bij de productie
wordt men ook interessanter voor andere leveranciers. Verder leiden van ingekochte producten, een eerlijke prijs en energiebesparing -
activiteiten die een kostenbesparing of omzetvergroting in de keten vooral bij het logistieke proces - zijn onderwerpen waar de branche
tot doel hebben, tot een grotere binding met leveranciers en afne- niet omheen kan.
Kerngegevens Websites
Aantal bedrijven (inclusief zzp’ers): 2.000 www.nvg.nl
Aantal bedrijven ≥ 100 werknemers: 25 www.dynamiekgroothandel.nl
Aantal werknemers: 23.000 www.wtg.nl
www.uneto-vni.nl
ABN AMRO omzetverwachting 2012: +1%

13. elektrotechnische groothandel 11
Omzetgroei vertraagd Bron: CBS
▶▶ Na de recessie in 2009 herstelde de omzet zich weer. Het
140
groeitempo nam echter af van 5,5% in 2010 naar 1,5% in 2011.
120
De eurocrisis en de grote onzekerheid over de oplossing
100
daarvan, droegen hieraan bij.
80
▶▶ Per saldo bevond de omzet van de branche zich in 2011 nog
60
duidelijk onder het niveau van 2007 en 2008.
Index (2005 = 100)
40
20
0
2007 2008 2009 2010 2011
Branche is sterk versnipperd Bron: CBS
▶▶ Bijna 80% van het aantal groothandelsondernemingen heeft 1 tot >100
50 tot 100
10 werkzame personen. Dit betreft vooral agentschappen. In deze 1%
groep van kleinere bedrijven zijn ook de zzp’ers opgenomen. 10 tot 50 2%
▶▶ De laatste jaren worden gekenmerkt door internationale schaalver- 18%
groting.
79% 1 tot 10 werkzame personen
Productie industrie weer op niveau van 2007 Bron: CBS
▶▶ Een groot deel van de artikelen vindt zijn weg naar de industrie. 10
Met een daling van de productie in 2008 liep de industrie al vooruit
op de recessie in 2009. In de jaren na de forse productieval in 2009 5
groeide de industriële productie weer.
%-groei (j.o.j)
▶▶ De productie bevond zich in 2011 weer op het niveau van 2007, 0
maar zal gezien de economische tegenwind praktisch niet verder
-5
groeien in 2012.
-10
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Bouwproductie daalt in 2012 Bron: EIB, ABN AMRO Sector Research
▶▶ Na forse dalingen in 2009 en 2010 herstelde de totale bouwproduc- 15
tie zich in 2011. Zowel de nieuwbouw als de herstel-, verbouw- en
10
onderhoudsproductie groeide. De woningnieuwbouw realiseerde
5
Mutatie (in %, j.o.j)
met 5% de hoogste productiegroei.
0
▶▶ Voor 2012 moet rekening worden gehouden met een afname van
de bouwproductie. Zowel bij de woningbouw als de utiliteitsbouw -5
zal de nieuwbouw de grootste veer laten, met een daling van -10
respectievelijk 5% en 6%. -15
2008 2009 2010 2011r 2012r 2013r
Woningbouw Utiliteitsbouw

14. 12
machine-industrie
Onderscheid door innovatie en flexibiliteit
Productie groeit nauwelijks in 2012
Duurzaam ondernemen stuurt productontwikkeling
Branchebeschrijving
De machine-industrie omvat bedrijven die zich bezighouden met de machines geproduceerd voor specifieke branches, zoals de voedings-
productie van algemene producten zoals pompen, hijs- en hefwerktui- middelenindustrie. Tot de machine-industrie behoren ook de toeleve-
gen, verpakkingsmachines, metaalbewerkingmachines, interne trans- ranciers van modules en systemen. In aantal overheerst deze laatste
portwerktuigen en koeltechnische apparaten. Daarnaast worden er groep binnen de branche.
Trends en ontwikkelingen
Omdat de thuismarkt voor Nederlandse machines beperkt is, moet de en omsteltijden, energiezuinigheid (hybride machines) en onderhouds-
Nederlandse machine-industrie het hebben van de vraag uit het vermindering. Vanwege de globalisering is er mondiaal sprake van
buitenland. Van oudsher zijn Duitse, Italiaanse en Japanse machine- prijsdruk. Teneinde de efficiency te verhogen, richten fabrikanten van
bouwers geduchte concurrenten op de internationale markt. Grote eindproducten zich steeds meer op R&D, eindassemblage en
Chinese machinebouwers richten zich inmiddels steeds meer op de marketing. Productie van standaardonderdelen wordt uitbesteed en
export. Deze en leveranciers uit andere opkomende regio’s proberen voor complexe onderdelen wordt samengewerkt met gespecialiseerde
daarbij een inhaalslag te maken op technologisch gebied. Nederlandse toeleveranciers van modules en systemen. Deze richten zich op
machinebouwers profileren zich door innovatie en flexibiliteit. Een producten en processen waarin zij uitblinken en zijn sterk oplossings-
substantieel aantal bedrijven behoort tot de wereldtop. Bij de product- gericht. In diverse gevallen worden gezamenlijk R&D inspanningen
ontwikkeling vormt ‘total costs of ownership’ van de afnemer een verricht. Ook bij hen staan innovatie en flexibilisering centraal.
belangrijk uitgangspunt. Denk hierbij aan afvalreductie, kortere instel-
Onze visie
De onzekerheid over een oplossing voor de eurocrisis en de vrees deren blijft daar onveranderd hoog. Hoewel uiteindelijk de orderont-
voor een dubbele dip leidden tot een afname van de orderontvangsten vangsten in 2012 groeien, schuift de betreffende productie voor een
in de machine-industrie in tweede helft van 2011. Vanwege de lange deel naar 2013 door. Al met groeit de productie van de machine-indus-
doorlooptijden daalt hierdoor de productie in de eerste helft van 2012. trie in 2012 praktisch niet. Maatschappij en afnemers stellen steeds
Geleidelijk aan ontworstelt de economie van de eurozone zich aan de meer eisen aan het duurzaam ondernemen. Veel aandacht is er voor
krimp. Met dit herstel in de loop van 2012 trekken de orderontvang- energiebesparing, zowel binnen de eigen bedrijfsprocessen als bij de
sten uit deze regio weer aan. Gezien de forse investeringen in de afge- geproduceerde machines. Ook de veiligheid van de werknemers krijgt
lopen jaren, moet hier echter niet te veel van worden verwacht. Voor steeds meer aandacht. Verder wordt samen met afnemers gewerkt
substantiële groei moet de machine-industrie de markt buiten West- aan een zo efficiënt mogelijk gebruik van machines. Duurzaam onder-
Europa op. Daar is sprake van relatief hoge economische groeicijfers, nemen is nu nog een manier om zich te onderscheiden.
vooral in de BRIC-landen en Turkije. De grote behoefte aan kapitaalgoe-
Kerngegevens Websites
Aantal bedrijven 1 - 50 werknemers: 2.480 Aantal werknemers: 93.000 www.metaalunie.nl
Aantal bedrijven 5 - 100 werknemers: 170 Omzet: EUR 21 mrd www.fpt-online.nl
Aantal bedrijven > 100 werknemers: 170 Omzet in buitenland: 70% www.vimag.nl
www.nevat.nl
ABN AMRO omzetverwachting 2012: + 3%

15. machine-industrie 13
Forse omzetgroei in de afgelopen jaren Bron: CBS
▶▶ De omzet van deze vroegcyclische branche herstelde zich fors in 40
2010 en 2011 met groeipercentages van respectievelijk 21% en 30
23%. Vooral de export droeg bij aan de omzetgroei.
20
▶▶ Uitgestelde vervangingsinvesteringen en veel vraag uit de
10
opkomende markten leidden tot een omzet in 2011 die 20% boven
%-groei (j.o.j)
0
de piek van 2007 lag.
-10
-20
07 08 09 10 11
Omzet totaal Omzet buitenland
Hogere bezettingsgraad positief voor bedrijfsresultaat Bron: CBS
▶▶ In vergelijking met de producenten van metaalproducten en de Afschrijvingen
metaalbewerkingindustrie, vormen de grondstofkosten voor deze
branche een geringer deel van de omzet. Arbeidskosten 3%
▶▶ Met de stevige omzetgroei in de afgelopen jaren heeft ook de
20%
bezettingsgraad van de machine-industrie zich fors hersteld. Dit
werkte positief uit op het bedrijfsresultaat.
Bedrijfsresultaat
8%
69% Kosten van de omzet
Productie daalde onverwachts in 2011 Bron: CBS
▶▶ Het verloop van de productie van de machine-industrie heeft een 40
minder grillig patroon dan die van de orderontvangsten. Daarbij
30
loopt de productie logischerwijs achter op de orderontvangsten.
20
▶▶ De grote onzekerheid rond de oplossing van de eurocrisis in 2011
10
en de kans op een dubbele dip doorbraken dit patroon in 2011.
Groei in %
Normaliter had de productie in 2011 moeten groeien, maar de 0
machineproducenten hebben bewust gekozen voor afbouw van -10
hun voorraden.
-20
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Productie Orderontvangsten
Export kan profiteren van groei buiten West-Europa Bron: CBS
▶▶ Van de export van machines gaat ongeveer 45% naar West-Europa. 100%
Het aandeel van Azië is in vergelijking met andere industriële
producten uitzonderlijk hoog. 80%
▶▶ De omzet van de machine-industrie wordt voor ongeveer 70% door
60%
de export bepaald. Een groot deel van de export komt in regio’s
buiten West-Europa terecht. Daar zijn de economische groeicijfers
40%
voor 2012 relatief goed te noemen. Dit pakt gunstig uit voor de
vraag naar Nederlandse machines.
20%
2000 2005 2009 2010 2011r
West Europa Oost Europa V.S. Azië Rest

16. 14
metaalbewerkingsindustrie
Na flink herstel in 2011 stagneert omzetgroei
Bewaken van liquiditeit blijft belangrijk
Pijlers strategie: kostenvermindering en profilering via duurzaam ondernemen
Branchebeschrijving
De metaalbewerkingsindustrie omvat een breed scala aan activiteiten, zaamheden. Het overgrote deel van de bedrijven behoort tot het MKB,
zoals smeden, persen, snijden, verspanen, buigen, profielwalsen, slechts 2% van de bedrijven heeft 50 of meer werknemers in dienst.
stampen, oppervlaktebehandeling, lassen en slijpen. Er bestaat een Er zijn twee typen metaalbewerkers te onderscheiden: loonwerkers en
grote diversiteit aan ondernemingen, gelet op de aard van de werk- bedrijven die op contractbasis werken.
Trends en ontwikkelingen
In vergelijking met producenten van metaalproducten is de metaalbe- tes aan. Sommige ondernemers nemen taken van afnemers over (het
werkingsindustrie meer op de binnenlandse markt gericht. Duitsland is zogenaamde ontzorgen), ontwikkelen samen met de afnemer produc-
een belangrijke exportbestemming. In de hele metaalketen (inclusief ten, spelen in op processen bij de afnemer of dragen bij aan efficien-
machines) zijn productiviteitsverbetering, flexibiliteit en innovatie sleu- cyverbeteringen in keten. Dit leidt tot meer samenwerking met leve-
telbegrippen. Alleen daarmee handhaaft de metaalindustrie zich op de ranciers en opdrachtgevers. Continue productverbetering en innovatie
Europese markt. Ook de metaalbewerker probeert hier naar te hande- hebben geleid tot bedrijven die met recht als ‘hightech’ kunnen
len. Kosten worden bespaard door dunbemande productie, waarbij au- worden bestempeld. Na de crisis van 2009 kwam het omzetherstel in
tomatisering en robotisering een grote rol spelen. Andere voordelen deze branche laat op gang. Pas in 2011 was er sprake van een stevige
hiervan zijn het leveren van een constante kwaliteit en het opvangen omzetgroei, die vooral door een volumetoename werd bewerkstelligd.
van een tekort aan technisch personeel. Richting afnemers biedt men Een aanjager hiervoor was onder meer de forse groei van de metaalin-
korte levertijden, een hogere bestelfrequentie en kleinere ordergroot- dustrie in Duitsland.
Onze visie
De marktomstandigheden zitten de metaalbewerkers niet mee. De ting van de medewerkers staan hoog op de agenda. Ook wordt ge-
krimp van de economie in de eurozone in het begin van 2012 heeft streefd naar een reductie van machine-uitval en van materiaalgebruik
een negatief effect op de orders. De productie van de Nederlandse en en -afval. Duurzaam ondernemen levert niet alleen kostenbesparingen
Duitse machine-industrie, als belangrijke afnemers, stabiliseert zich op (bijvoorbeeld lagere energiekosten en minder ziekte-uitval), maar
hooguit dit jaar. Dit betekent dat het nog meer tijd kost voordat het kan ook als verkoopinstrument worden gebruikt. Afnemers stellen na-
niveau van voor de crisis in 2009 wordt bereikt. De branche moet via melijk steeds hogere eisen aan duurzaam ondernemerschap. ABN
verdere efficiencyslagen dit jaar zien door te komen. ABN AMRO AMRO is tot slot van mening dat de kleinschaligheid van de branche
vraagt dringend aandacht voor het strikt bewaken van de liquiditeit. tot samenwerking noopt. Hierbij gaat het niet alleen om samenwer-
Het terugdringen van voorraden kan daartoe een middel zijn. Duur- king met leveranciers of afnemers, maar ook onderling. Door gebruik
zaam ondernemen wordt steeds meer gemeengoed in de branche. te maken van elkaars specialisme en productiecapaciteit kunnen de ef-
Energiebesparing bij de productieprocessen en de veiligheid en belas- ficiency en innovatieve kwaliteiten worden verbeterd.
Kerngegevens Websites
Aantal bedrijven: 5.160 Aantal bedrijven met 2 tot 50 werknemers: 2.220 www.metaalunie.nl
Aantal zzp’ers: 2.840 Aantal bedrijven ≥ 50 werknemers: 100 www.fdp.nl
www.nevat.nl
www.metaalmagazine.nl
ABN AMRO omzetverwachting 2012: -1%

17. metaalbewerkingsindustie 15
Nominale omzet onder niveau van 2008 Bron: CBS
▶▶ De branche herstelde vrij laat van de recessie in 2009. Na een sta-
15
bilisatie in 2010, volgde met 10,5% een omzetspurt in 2011, vooral
10
aangedreven door het verkochte volume. Hieraan droeg de forse
5
groei van de Duitse metaalindustrie sterk bij.
0
%-groei (j.o.j)
▶▶ Door het late herstel lag de nominale omzet in 2011 nog ver onder
-5
die van 2008. Naar verwachting daalt de omzet in 2012 licht, onder
-10
invloed van de economische krimp in de eurozone in het begin van
-15
het jaar.
-20
2006 2007 2008 2009 2010 2011
Omzet Prijs binnenland Prijs buitenland
Bedrijfsresultaat nog onder langjarig gemiddelde Bron: CBS
▶▶ De grafiek toont het exploitatiebeeld van zowel producenten van Bedrijfsresultaat
metaalproducten als van metaalbewerkers. Het aandeel
grondstofkosten ligt bij metaalbewerkers op een lager niveau dan 4%
Arbeidskosten
bij producenten van metaalproducten, waardoor zij minder last
24%
hadden van de gestegen grondstofprijzen.
68% Kosten van de omzet
▶▶ Het bedrijfsresultaat ligt nog tamelijk ver onder het langjarige
4%
gemiddelde van 5,5%. Afschrijvingen
Werkkapitaal nauwgezet monitoren Bron: CBS
▶▶ De werkkapitaalpositie van de branche (voorraad- plus debiteuren- 70
minus crediteurendagen) blijft sinds 2007 met 38 dagen stabiel. 60
Opvallend is dat het aantal debiteuren- en crediteurendagen sinds 50
2006 flink is afgenomen.
40
▶▶ Het economische herstel in de eerst drie kwartalen van 2011 was
30
gunstig voor de werkkapitaalpositie. Met de krimp in het laatste
20
kwartaal en in de eerste helft van 2012 is het nog meer zaak om
10
het werkkapitaal nauwgezet te monitoren.
0
2006 2007 2008 2009 2010
Voorraaddagen Debiteurendagen Crediteurendagen
Metaalprijzen stijgen verder Bron: Thomson Reuters Datastream
▶▶ Gemiddeld genomen zijn de prijzen van metalen in de afgelopen 1.000
jaren toegenomen, waarbij het groeitempo wel afzwakte in 2011. 900
▶▶ ABN AMRO voorziet in 2012 een stabilisatie van de prijzen van 800
ferrometalen, zoals staal en stalen halffabrikaten. Nikkel daalt nog 700
verder in prijs. De overige metalen nemen verder in prijs toe. 600
EUR per ton, per mnd
500
400
300
2008 2009 2010 2011 2012
Warmgewalste bandplaten Koudgewalste bandplaten
Gegalvaniseerde plaat Wapeningsstaal

18. 16
producenten van metaalproducten
Daling bouwproductie raakt omzet
Managen werkkapitaal is cruciaal
Efficiency, snelheid en flexibiliteit zijn kritische succesfactoren
Branchebeschrijving
De branche vervaardigt een breed scala aan producten, zoals metalen hoeken, zoals bouw, installatie- en onderhoudsbranche, industrie,
constructiewerken, ramen, deuren, kozijnen, ketels, radiatoren, technische groothandels en groot- en detailhandels in
gereedschap, hang- en sluitwerk, draad, bouten, schroeven, moeren, gebruiksartikelen. De branche bestaat uit een klein aantal grotere
en huishoudelijke artikelen. Afnemersgroepen komen uit diverse bedrijven en een groot aantal kleinere bedrijven.
Trends en ontwikkelingen
Efficiency, snelheid en flexibiliteit zijn kritische succesfactoren in deze series van producten vervaardigd door middel van 3D-printtechnieken.
branche. De globaliserende markt werkt prijstransparantie en Door deze snelle technieken kunnen diverse productvarianten worden
-concurrentie in de hand. Omwille van kostenbesparing worden gemaakt die nauw aansluiten op de wensen van de afnemers.
standaardwerkzaamheden uitbesteed aan goedkoper opererende Hiermee speelt men ook in op de wens van afnemers dat toe-
specialisten en aan producenten in lagelonenlanden. Daarnaast wordt leveranciers flexibeler en sneller worden en in kleinere series leveren.
gestreefd naar zo weinig mogelijk machinestilstand en reductie van Overigens levert automatisering niet alleen kostenbesparingen op.
doorlooptijden, afval en afkeur. Een bijkomend voordeel hiervan is dat Het garandeert ook een constante kwaliteit en vangt het gebrek aan
het ook aansluit bij duurzaam ondernemen. Uiteraard heeft het technisch personeel op. Na een stabilisatie van de omzet in 2010
automatiseren van processen een centrale rol bij het verhogen van de groeide de omzet fors in 2011. Een stijgende vraag vanuit de bouw
efficiency. Technieken als ‘rapid prototyping’ en ‘rapid manufacturing’ droeg hier sterk aan bij. De branche had wel last van de verder
worden steeds vaker toegepast. Hierbij worden modellen en (kleine) stijgende metaalprijzen.
Onze visie
Na de krimp in het eerste halfjaar herstelt de economie in Nederland worden. ABN AMRO meent dat druk op de omzet, de grotere
en de rest van de eurozone zich geleidelijk aan in 2012. Helaas volatiliteit in bezettingsgraad en grondstofprijsstijgingen de
profiteert de branche door zijn laatcyclische karakter, daar echter niet ondernemer dwingen om de efficiency te verhogen en het
direct van. Bovendien gaat de bouwproductie na een tijdelijk herstel in werkkapitaal nauwlettend te volgen. Ook in deze branche is duurzaam
2011, weer dalen in 2012. De prijzen van de meeste metalen stijgen in ondernemen niet meer weg te denken. Klanten eisen steeds vaker dat
2012. Voor staal wordt echter een stabilisatie van de prijzen verwacht. bedrijven maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Uiteindelijk verwacht ABN AMRO voor 2012 een daling van de omzet. Energiebesparing en de veiligheid en belasting van de medewerkers
Dunbemande productie, flexibiliteit en snelle levering van kleine series hebben de volle aandacht. Er wordt gelet op de herkomst van
blijven de bedrijfsvoering van de ondernemers bepalen. ‘Additive aangeleverde materialen, materiaalbesparing en het terugdringen van
manufacturing technieken’ worden steeds volwassener. Er treden materiaalverspilling.
vaker pieken en dalen in de bezetting op, omdat levertijden korter
Kerngegevens Websites
Aantal bedrijven: 3.440 Aantal bedrijven met 2 tot 50 werknemers: 1.930 www.metaalunie.nl
Aantal zzp’ers: 1.250 Aantal bedrijven ≥ 50 werknemers: 260 www.linkmagazine.nl
www.nevat.nl
ABN AMRO omzetverwachting 2012: -1%

19. producenten van metaalproducten 17
Omzetgroei stagneert in 2012 Bron: CBS
▶▶ Na een stabilisatie van de omzet in 2010 nam de omzet van de 20
metaalproductenindustrie (producenten van metaalproducten plus
10
metaalbewerkers) in 2011 fors toe. De omzetgroei werd
%-groei (j.o.j)
voornamelijk gedreven door de binnenlandse vraag. 0
▶▶ De omzet neemt in 2012 met 1% af. Zowel op de binnenlandse -10
markt als op de exportmarkt moet met een stagnatie van de vraag
-20
rekening worden gehouden. De daling van de Nederlandse
bouwproductie drukt zwaar op de markt -30
2006 2007 2008 2009 2010 2011
Omzet totaal Omzet buitenland
Winstmarges namen toe in 2011 Bron: CBS
▶▶ Vanwege prijsdruk daalden de winstmarges (in % van de omzet) 10%
gedurende het recessiejaar 2009. De druk op de prijs hield aan in
8%
2010, terwijl de materiaalkosten toenamen als gevolg van hogere
metaalprijzen. In 2011 nam de omzet fors toe, liep de stijging van 6%
de grondstofprijzen terug en nam de prijsdruk af. ABN AMRO ver-
4%
wacht dat de winstmarges in 2011 zijn toegenomen.
2%
0%
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Operationele winstmarge Netto winstmarge
Bezettingsgraad onder piek 2008 Bron: CBS
100
▶▶ De ontwikkeling van de bezettingsgraad verschilt per segment. Die
van de CV-producten laat een vrij stabiel patroon zien, terwijl die
90
van gereedschappen en dergelijke zeer volatiel is.
▶▶ Bij alle producenten lag de bezettingsgraad eind 2011 nog onder de 80
piek in 2008.
70
per kw. (in %)
60
jan 08 jan 09 jan 10 jan 11
Constructiewerk
Tanks & containers
CV ketels & radiatoren
Scharen, bestek, gereedschap, hang- en sluitwerk
Overig
Belang regio buiten West-Europa neemt toe Bron: CBS
▶▶ De metaalproductenindustrie (producenten van metaalproducten 100%
plus metaalbewerkers) behaalt minder dan 40% van de omzet uit
80%
de export.
▶▶ West-Europa neemt bij de Nederlandse uitvoer van 60%
metaalproducten nog steeds een dominante positie in, met 40%
Duitsland, België en het VK als koplopers. Wel nam het belang van
20%
deze regio sinds 2000 af. In Oost-Europa voerden Rusland en Polen
de ranglijst aan in 2011; in Azië waren dat Singapore en China. 0%
2000 2005 2009 2010 2011r
Duitsland België Rest West Europa Oost Europa Rest

20. 18
olie en gas toeleveranciers
Nederland belangrijke schakel in Europese energiemarkt
Trend lijkt – zeker met hogere olieprijzen – positief te blijven
Productie onconventioneel gas neemt niet zo’n vlucht als in de VS
Branchebeschrijving
Deze branche omvat het geheel aan activiteiten die de winning van en coördinatie van projecten. Tot slot zijn er de toeleveranciers en
(wind)energie en de exploratie en exploitatie van olie en gas op land dienstverleners. In deze VOS gaat het voornamelijk over de markt voor
en uit zee tot doel hebben. We onderscheiden drie soorten onder- de producten/diensten van toeleveranciers, omdat het te ver gaat om
nemingen. Operators en producenten houden zich bezig met het ze allemaal apart te behandelen.
winnen van windenergie, olie en gas. Contractors doen de uitvoering
Trends en ontwikkelingen
Nederland is het enige gasexporterende land binnen de EU, en speelt verwachting is dat er nog 285 miljard m3 gas gewonnen kan worden
dus een belangrijke rol in de Europese energievoorziening. Daarnaast uit de kleine gasvelden tot en met 2020. Nederland produceert ook –
is de Nederlandse offshore-industrie vooraanstaand op het gebied van zij het in beperkte mate - olie. In januari 2011 heeft de
ontwerp en exploratie en staat bekend om haar innovatieve karakter, minister van Economische Zaken het startsein gegeven voor her-
hoge efficiency en vakkundigheid. Het beleid ten aanzien van gaswin- nieuwde oliewinning in en rond Schoonebeek, waar het grootste
ning is erop geënt om het gas van Slochteren (het Groningenveld) zo onshore-olieveld in Noordwest-Europa ligt. Toch speelt de olieproductie
lang mogelijk te sparen en is daarom gelimiteerd voor de periode 2011 in het Nederlandse energiebeleid een steeds kleinere rol. In 2010
tot en met 2020 op 44,6 miljard m3 per jaar. Daarnaast geldt het kleine- nam de olieproductie af met ruim 19%. Ondanks dat wordt er in
veldenbeleid ter optimalisering van de gaswinning uit kleine velden. Schoonebeek nog een productie van 100 tot 125 miljoen vaten ver-
Deze limitering moet leiden tot een balans tussen het Groningenveld wacht in de komende 25 jaar. Nederlandse olie en gasleveranciers
en de kleine velden met een productie van 28,5 miljard m per jaar. De
3
hebben in 2011 meer omzet gerealiseerd dan verwacht.
Onze visie
De vooruitzichten zijn - zeker voor de gasleveranciers - positief voor het in Amerika heeft gedaan. Zonder nieuwe vondsten van gasbronnen
onshore maar vooral ook voor offshore. Tot 2015 blijft de gasproductie en zonder het winnen van onconventioneel gas, wordt Nederland
redelijk constant rond 75 miljard m3. Gas wordt gezien als de groenste binnen 15 jaar importeur in plaats van exporteur. Aangezien de
fossiele brandstof. Onconventioneel (schalie)gas kan steeds veiliger en grootste gasvelden ter wereld in Rusland en Iran liggen, blijft
duurzamer worden gewonnen. Dit levert op langere termijn een geopolitiek een drijfveer voor de gasmarkt. De belangrijkste risico’s
belangrijke bijdrage aan de aardgasproductie in de transitie naar een liggen echter in de schaarste van gekwalificeerd personeel, de impact
duurzame energiehuishouding in lijn met het Europese van minder vraag en de toename van (buitenlandse) concurrentie.
klimaatprogramma. ABN AMRO verwacht wel dat de productie van Maar zeker met een (Brent)olieprijs boven USD 100, wat nieuwe
onconventioneel gas wegens milieueisen en bezwaren uit de investeringen in het Europese gas- en olienetwerk rendabel maakt,
samenleving, in Nederland en Europa niet hetzelfde succes behaalt als verwacht ABN AMRO dat de trend binnen deze branche positief blijft.
Kerngegevens Websites
Aardgasvoorraad (2011): 1.304 mrd m3 www.iro.nl
Aardolievoorraad (2011): 45,7 mln m3 www.nogepa.nl
Aardgasproductie (2011): 85,9 mrd m3 www.nlog.nl
Aangelegde gasplatforms in 2010: 2 www.ebn.nl
ABN AMRO omzetverwachting 2012: +4%

21. olie en gas toeleveranciers 19
Olieprijs lijkt stabiel maar blijft gevoelig Bron: Thomson Reuters Datastream
▶▶ De olieprijs lijkt te stabiliseren boven de USD 100 per vat, wat 160
nieuwe investeringen in de branche rendabel maakt. 140
▶▶ Geopolitieke spanningen, de dollarkoers en de impact van mogelijk 120
100
lagere vraag blijven de belangrijkste drijfveren voor de olieprijs.
80
▶▶ ABN AMRO verwacht een (Brent)olieprijs van gemiddeld USD 110
60
per vat voor 2012.
40
20
USD/bbl
0
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
WTI 1st Future Generic Brent 1st future Generic
On- en offshore gasproductie op recordhoogte Bron: Dutch Oil and Gas Portal
▶▶ Het jaar 2010 was een piekjaar, waarin Nederland bijna 86 miljard 90.000
m3 gas produceerde. 80.000
▶▶ Naar verwachting is de productie komende jaren relatief stabiel tot 70.000
60.000
zelfs iets stijgend, voordat de gaswinning geleidelijk zal gaan
50.000
afnemen na 2015. 40.000
In mrd kubieke meter
▶▶ De limitering aan de Groningenveldproductie en het 30.000
kleineveldenbeleid moeten leiden tot een productiebalans om de 20.000
10.000
gaswinning te optimaliseren.
0
2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
Productie onshore Productie offshore Totaal (2010 - 2013)
Aantal offshore olie- en gasplatforms Bron: Dutch Oil and Gas Portal
▶▶ Het aantal aangelegde olie- en gasproductieplatforms op het 10
Nederlands Continentaal Plat loopt tussen 2000 en 2009 sterk 9
8
uiteen. 7
▶▶ Door de lange doorlooptijden voor aanbouw en versleping van 6
5
platforms, loopt het aantal platforms achter op de economische
4
ontwikkelingen. 3
▶▶ Zo waren 2004 en 2008 daljaren voor de aanleg van platforms, 2
1
Aantal
terwijl de olieprijzen toen juist hoog waren. Dezelfde ontwikkeling 0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
was zichtbaar in 2010 en zal ook de komende jaren nog
beïnvloeden.
Marktaandeel per bedrijf op het Nederlands Continentaal Plat Bron: Dutch Oil and Gas Portal
▶▶ De aanleg van nieuwe olie- en gasproductieplatforms wordt
Total
gedomineerd door slechts een paar grote bedrijven. Gaz de France/GdF Suez
▶▶ Tussen 2000 en 2010 waren de meest actieve partijen in het PCN
11% 31%
Cirrus 2%
4%
aanleggen van olie- en gasplatforms GdF Suez (31%), Wintershall
Venture2%
Chevron 2%
(31%), NAM (13%) en Total (11%).
CH4 2%
ATP 2%
13% 31%
NAM/Shell Wintershall

22. 20
rubber- en kunststofproductenindustrie
Daling omzet verwacht in 2012
Verschuiving productielocaties vormt uitdaging voor branche
Weg vrij voor bio-kunststof
Branchebeschrijving
De rubber- en kunststofproductenindustrie vervaardigt halffabrikaten, grondstoffen vallen buiten het bereik van dit brancheoverzicht. Kunst-
onderdelen en eindproducten voor zeer uiteenlopende afnemers, zoals stof verpakkingen worden apart behandeld in het brancherapport ‘Ver-
de bouw, de auto-industrie, de consumentenelektronica-industrie en pakkingsmiddelenindustrie’.
de verpakkingsmiddelenindustrie. De branche is kleinschalig. Basis-
Groot gedeelte van o
Trends en ontwikkelingen a
Na een flinke daling in 2009 kende de omzet van de kunststof- en Europa de belangrijkste afnemer van kunststof was, is dat nu Azië. De
rubberindustrie in 2010 weer een herstel. In 2011 is de omzet van de Aziatische landen, met China aan kop, zijn door hun snel groeiende
kunststof- en rubberindustrie verder toegenomen. De branche moet economie de grootste afnemers van kunststofproducten geworden.
aan steeds strengere regelgeving voldoen met betrekking tot milieu De productielocaties verschuiven naar lagelonenlanden. Door
en veiligheid. De opkomst van milieuvriendelijke alternatieven gaat automatisering van bulkproductie of door het aanbieden van kwalitatief
gestaag door. Steeds meer plantaardige grondstoffen blijken geschikt hoogstaande en complexe nicheproducten in middelgrote en kleine
als vervanger voor de traditionele, op aardolie gebaseerde polymeren. series wapenen de Nederlandse toeleveranciers zich tegen de
Wel blijkt dat de hogere prijs, maar ook de toepassing van deze prijsconcurrentie uit de lagelonenlanden. Uit liquiditeitsoogpunt
biopolymeren nog een probleem vormen. Dit houdt de vraag naar het houden afnemers zeer lage voorraadniveau’s aan waardoor levertijd en
goedkopere PVC voorlopig in stand. Wereldwijd is de vraag naar en de leverbetrouwbaarheid belangrijke voorwaarden zijn geworden. Dit
productie van kunststofproducten aan het veranderen. Waar voorheen speelt lokale productie in de kaart.
Onze visie
De recessie die in 2011 is ingezet, zal in 2012 verder doorzetten. De toepassingen van die materialen. De branche kan haar winstgevend-
consumentenbestedingen staan onder druk door de onzekerheid om- heid verhogen door kostenefficiënt te produceren, maar ook door het
trent de bezuinigingsmaatregelen. Grote afzetmarkten zoals de auto- op de markt brengen van innovatieve producten of processen met een
industrie, de bouw en de consumentenelektronica laten hierdoor een groot onderscheidend vermogen. De kunststofindustrie is goed gepo-
somber toekomstbeeld zien. De wereldwijde auto-industrie heeft zich sitioneerd om in te spelen op zowel de demografische trends (vergrij-
hersteld dankzij de grote vraag in Azië, echter in de eurozone is er zing, zorg en mobiliteit) als duurzaamheid (lichtgewicht, bio-based en
sprake van overcapaciteit, waardoor de productie de komende jaren recycling). Nieuwe technologieën zoals rapid prototyping en 3D-prin-
verder zal afnemen. De kunststofindustrie bevindt zich in de volwas- ting in combinatie met flexibel inzetbare productiemachines zorgen
senheidsfase, die gekenmerkt wordt door een afname van de omzet- ervoor dat de time-to-market van veel nieuwe producten sterk verkort
groei in Nederland. Groei moet komen uit nieuwe product-marktcom- wordt en dat zelfs kleine series winstgevend geproduceerd kunnen
binaties, internationale expansie, nieuwe materialen en nieuwe worden.
Kerngegevens Websites
▶▶ Aantal bedrijven: 1.255 www.nrk.nl
▶▶ Bedrijven < 50 werknemers: 1.100 www.plasticseurope.org
www.kunststofonline.nl
ABN AMRO omzetverwachting 2012: -1%