2. Državno uredjenje Osmanskog
carstva
• Osmansko carstvo bila je centralizovana
apsolutistička država, sa elementima teokratske
vladavine (oblik vladavine u kojem sveštenstvo
ima i politički uticaj)
• Sultan je od početka 16.veka, od Selima I, imao
i titulu kalife, što znači da je bio i islamski verski
poglavar
• Dobilo je ime po osnivaču osmanske dinastije,
Osmanu
• Na čelu države nalazio se sultan
3.
4. • Osmanska država imala je veoma složen
državni aparat
• Vlast je skoncentrisana oko sultana, dok je
izvršnu vlast vršio Carski divan (savet), koji je
bio poznatiji pod imenom Visoka porta, koju su
činili veziri, na čelu sa velikim vezirom
• Veliki vezir je bio drugi čovek u državi, sultanov
zamenik u upravljanju državom, on je bio glavni
vojni komandant, postavljao službenike po
provincijama
5. • Posle osvajanja Carigrada, 1453.god.,
osmanska prestonica preneta je iz
Jedrena u Carigrad
• Na mestu stare vizantijske carske palate
podignut je sultanov dvor, Topkapi saraj
7. • U administrativnom smislu Osmansko carstvo bilo je
podeljeno na beglerbegluke (ejalete), oni su se dalje
delili na sandžake, a sandžaci na nahije
• U početku, do sredine 16.veka, carstvo je imalo samo
dva beglerbegluka: Rumeliju (evropski deo) i Anadoliju
(azijski deo), kasnije su osnovani novi
• Na čelu beglerbegluka nalazio se beglerbeg, koji je
upravljao tom oblašću u ime sultana, od 16.veka nosili
su titulu vezira
• Sandžaci su se delili i na kadiluke (sudske oblasti),
kojima je upravljao kadija
• Kadija je sudio na osnovu šerijata (islamsko versko
pravo) i kanuna (sultanovo zakonodavstvo)
8. Društveno uredjenje Osmanskog
carstva
• Stanovništvo carstva delilo se po staleškoj
pripadnosti na vladajući vojnički stalež,
asker i pokoreno stanovništvo, raju
• U početku askere su činili isključivo
muslimani, ali od 16.veka i mnogi hrišćani
su bili uključeni u vojnički sloj
• Isto tako, raja je mogla biti i muslimanska i
hrišćanska
9. • Najvažniji i najbrojniji deo vojske činile su spahije, turski
feudalci
• Oni su služili u vojsci kao konjanici
• Spahije su od sultana dobijale zemljišni posed, spahiluk,
uz obavezu da lično učestvuju u vojnim pohodima i
povedu odredjeni broj vojnika
• Posedi su se prema veličini delili na timare, zeamete i
hasove
• Timari su bili najmanji posedi, bilo ih je najviše, pa se
turski feudalni sistem drugačije naziva timarski sistem,
zeameti su bili posedi srednje veličine
• Hasovi su bili najveći posedi, to su bili sultanovi posedi,
njegovih rodjaka ili visokih državnih službenika
• Janičari su bili stalna vojska, koja je regrutovana putem
“danka u krvi”, oni su služili kao pešadija
10. • Raja je imala obaveze prema sultanu;
najznačajnija je plaćanje harača
(glavarina)
• Harač je porez koji je plaćao svaki
punoletni hrišćanin
• Osim harača, raja je imala obaveze i
prema spahijama, tzv.spahijska glavnica,
kao i deo poljoprivrednih proizvoda
(desetak)
11. Položaj Srba u Osmanskom
carstvu
• Krajem 16. i početkom 17.veka pojavljuju se
slabosti osmanskog feudalnog sistema
• Tada dolazi do finansijske krize, korupcije u
državnom sistemu, bezakonja u provincijama
• Uzroci krize bili su višestruki:
• Prestanak turskih osvajanja (nije bilo više novih
timara, nije bilo ni ratnog plena, što se negativno
odražavalo na državne finansije)
• Kriza turske privrede i njeno ekonomsko
zaostajanje
12. • Kriza osmanskog carstva najviše se
odrazila na položaj raje
• Usled povećanih finansijskih potreba
države raslo je opterećenje stanovništva,
porezi se stalno povećavaju a uvode se
novi vanredni nameti (kuluk, prinudni rad)
• Položaj raje posebno je pogoršan pojavom
čitlučenja
13. • Čitlučenje je proces pretvaranja državnih
feudalnih poseda u privatnu svojinu,
uglavnom od strane janjičara ili spahija
• Oni su na taj način postajali čitluk-sahibije
(gospodari čitluka)
• Čitluk-sahibije su seljacima nametali
veoma teške obaveze
14. • Srbi su se povlačili pred turskom vlašću i
naseljavali nova područja
• Prvi talasi iseljavanja počinju još nakon Maričke
bitke (1371.god.) sa prostora Makedonije prema
severu, u Moravsku Srbiju
• Novi talas seobe usledio je nakon Kosovske
bitke, uglavnom na prostor južne Ugarske
• Nakon pada despotovine, 1459.god., počinju još
intenzivnije seobe severno od Save i Dunava
15. Položaj Pećke patrijaršije pod
turskom vlašću
• Sa postepenim turskim osvajanjem srpskih
zemalja, nad njima se širila nadležnost grčke
Ohridske arhiepiskopije
• Nakon smrti patrijarha Arsenija II (oko
1463.god.) nije biran novi patrijarh
• Smederevski episkop Pavle je u periodu 1530-
1541.god. pokušao da obnovi Patrijaršiju, boreći
se protiv ohridskog arhiepiskopa, ali je na kraju
osudjen i raščinjen
17. • Pećka patrijaršija obnovljena je 1557.god.
velikom zaslugom velikog vezira Mehmed
paše Sokolovića
• Tome je doprinelo učešće Srba u turskom
osvajanju Banata 1552.god.
• Prvi patrijarh Makarije i njegovi naslednici
bili su bliski rodjaci Mehmed paše
Sokolovića
19. • U nadležnosti Pećke patrijaršije našli su se ne samo Srbi
pod turskom vlašću, već i srpsko stanovništvo izbeglo u
Ugarsku, Austriju, Veneciju
• Obnova Pećke patrijaršije doprinela je ograničavanju
procesa islamizacije
• Islamizacija uglavnom nije bila prisilna
• Proces islamizacije bio je posebno izražen u oblastima u
kojima pravoslavna i katolička crkva nisu imale dovoljno
uticaja, to je prostor Bosne
• U islam su uglavnom prelazili pripadnici povlašćenih
slojeva da bi zadržali svoj položaj, prelazak u islam
oslobadjao je plaćanja harača
• Islamizovano stanovništvo identifikovalo se sa
Osmanskim carstvom, tako da je ono promenom vere
vremenom izmenilo i svoju nacionalnu pripadnost
(poturčenjaci)
20. • Srpska crkva je negovanjem kultova Nemanjića i
kneza Lazara čuvala tradicije srpske državnosti i
srpsku nacionalnu svest u periodu strane
vladavine
• Do početka 17.veka crkva je uspevala da održi
dobre odnose sa osmanskim vlastima
• Kriza u Osmanskom carstvu, koja je pogadjala
pravoslavne vernike, uticala je na to da
sveštenstvo počne da se okreće hrišćanskim
silama, da od njih traži pomoć i podržava ratove
hrišćanskih sila protiv Osmanskog carstva.
21. • Porta je konačno izgubila poverenje u Pećku patrijaršiju
nakon dve velike seobe Srba na austrijsku teritoriju: prve
1690.god., koju je predvodio Arsenije III Čarnojević i
druge iz 1739.god., koju je predvodio Arsenije IV
Jovanović Šakabenta
• Posle II velike seobe, na mesto patrijarha uglavnom su
postavljani Grci, koji su Pećku patrijaršiju sve više
dovodili u zavisnost od Vaseljenske (grčke) patrijaršije
• Sultan Murat III je 1766.god. izdao ferman o ukidanju
Pećke patrijaršije, nakon čega su Srbi u crkvenom
pogledu došli u nadležnost Vaseljenske patrijaršije
