Συνοπτικοί Πίνακες Συντακτικού
ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΟΜΗ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ
ΜΕ ΑΛΛΕΣ
Απλή Κρίσεως Καταφατική Κύριες ή Ανεξάρτητες
Σύνθετη Επιθυμίας Αρνητική Δευτερεύουσες ή Εξαρτημένες1
Επαυξημένη Ερωτηματικές
Ελλειπτική Επιφωνηματικές
Σημ.1 Δευτερεύουσες ή Εξαρτημένες προτάσεις:
Δευτερεύουσες Ονοματικές Προτάσεις Δευτερεύουσες Επιρρηματικές Προτάσεις
Ειδικές :ότι, πως, που Αιτιολογικές : γιατί, διότι, επειδή, αφού, καθώς, μια και.., …
Βουλητικές :να Τελικές :για να, να, για να μη(ν), να μη(ν)
Ενδοιαστικές ή Διστακτικές :μη(ν), μήπως, μη δε(ν), μήπως
δε(ν), να μη(ν)
Αποτελεσματικές ή Συμπερασματικές : ώστε, που, ώστε που,
έτσι που, που να,…
Πλάγιες Ερωτηματικές :ερωτηματικά επιρρήματα,
ερωτηματικές αντωνυμίες, διάφορους συνδέσμους(γιατί, αν…)
Εναντιωματικές : ενώ, αν και, μολονότι, και που, έστω και αν,
μόλο που, παρόλο που, κι ας, όσο κι αν
Αναφορικές : αναφορικές αντωνυμίες (ο οποίος/-α/-ο, που,
ό,τι…)
Χρονικές :όταν, ενώ, αφού, καθώς, σαν, αφότου, πριν, μόλις,
προτού, ώσπου, ωσότου, όποτε, όσο που, άμα, κάθε που, …
Παραχωρητικές :και να, ακόμη κι αν, ούτε κι αν, και αν,
ας…και
Αναφορικές : αναφορικά επιρρήματα( που, όπου, πως, όπως,
όσο)
Υποθετικές : εάν, αν, σαν, άμα

ΣΥΝΔΕΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗ(Κ+Κ, Δ+Δ ίδιου είδους)
ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ(Κ+Δ, Δ+Δ διαφορετικού
είδους
ΑΣΥΝΔΕΤΟ
Συμπλεκτικοί: δεν, και, ούτε, μην, και
μην, μήτε να, ουδέ
Αντιθετικοί: όχι μόνο, αλλά και, αλλά,
μα, όμως, παρά, μόνο
Διαχωριστικοί: ή, είτε…είτε
Συμπερασματικοί: λοιπόν, άρα, ώστε,
επομένως, έτσι
Ειδικούς
Ενδοιαστικούς
Τελικούς
Αιτιολογικούς
Υποθετικούς
Χρονικούς
Εναντιωματικούς
Αποτελεσματικούς
Αναφορικές Λέξεις
Ερωτηματικές Λέξεις
Οι όροι χωρίζονται με κόμμα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ
Οι προτάσεις που συνδέονται με συμπλεκτικούς και διαχωριστικούς συνδέσμους δεν χωρίζονται συνήθως με κόμμα.
Οι προτάσεις που συνδέονται με συμπερασματικούς συνδέσμους χωρίζονται συνήθως από την προηγούμενη με τελεία.
Μπροστά από τους αντιθετικούς συνδέσμους βάζουμε κόμμα, όταν αντιθέτουν προτάσεις, όχι όμως όταν αντιθέτουν όρους.
ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ
Οι ειδικές χωρίζονται από την προηγούμενη με κόμμα, όταν έχουν θέση επεξήγησης.
Οι βουλητικές χωρίζονται από την προηγούμενη με κόμμα, όταν έχουν θέση επεξήγησης.
Οι ενδοιαστικές χωρίζονται από την προηγούμενη με κόμμα, όταν έχουν θέση επεξήγησης.
Οι πλάγιες ερωτηματικές χωρίζονται από την προηγούμενη με κόμμα, όταν έχουν θέση επεξήγησης.

Όταν οι αναφορικές επιθετικές προτάσεις είναι αναγκαίοι προσδιορισμοί στον όρο που προσδιορίζουν, δηλαδή όταν περιέχουν
πληροφορία απαραίτητα για τον ακριβή προσδιορισμό του, τότε δεν χωρίζονται με κόμμα. Όταν όμως δεν αποτελούν
απαραίτητο συμπλήρωμα στον όρο που προσδιορίζουν, τότε χωρίζονται με κόμμα.
π.χ.
Πέταξαν τα μήλα που είχαν σαπίσει.(=όλα τα μήλα είχαν σαπίσει, απαραίτητος προσδιορισμός)
Πέταξαν τα μήλα, που είχαν σαπίσει.(=όσα μήλα ήταν σάπια, μη απαραίτητος προσδιορισμός)
Οι αιτιολογικές χωρίζονται με κόμμα.
Οι τελικές χωρίζονται με κόμμα μόνο όταν εισάγονται με το για να.
Οι αποτελεσματικές χωρίζονται με κόμμα.
Οι υποθετικές χωρίζονται με κόμμα.
Οι εναντιωματικές χωρίζονται με κόμμα.
Οι χρονικές χωρίζονται με κόμμα.
Οι αναφορικές επιρρηματικές προτάσεις δεν χωρίζονται με κόμμα, όταν προσδιορίζουν το ρήμα της κύριας πρότασης ως
αναγκαίοι προσδιορισμοί, π.χ. Φάε όσο θέλεις.
Χωρίζονται όμως με κόμμα, όταν συμπληρώνουν το νόημα επιρρήματος ή επιρρηματικού προσδιορισμού ή όταν εκφράζουν
παρομοίωση. π.χ. Θα δεχτώ μόνο έτσι, όπως σου είπα.

ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ
Υποκείμενο
Ως υποκείμενο μπορεί να τεθεί:
Πώς το
βρίσκουμε
Πτώση
-Ουσιαστικό
-Επίθετο
-Αντωνυμία
-Έναρθρη λέξη ή φράση
-Ολόκληρη πρόταση με άρθρο
-Επιθετική μετοχή
-Δευτερεύουσα ονοματική πρόταση(ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και
απρόσωπες εκφράσεις<< πρέπει, πρόκειται, συμφέρει, μέλλει, συμβαίνει,
ταιριάζει, ενδέχεται, είναι ή υπάρχει+ουσιαστικό, είναι+ουδέτερο επιθέτου ή
μετοχής, είναι+επίρρημα(τροπικό)>>
Ρωτώντας:
ποιος/-α/-ο
ή
ποιοι/-ες/-α
Το πτωτικό υποκείμενο το
συναντάμε σε πτώση
ονομαστική ενικού ή
πληθυντικού αριθμού.
Αντικείμενο
Ως αντικείμενο μπορεί να τεθεί:
Πώς το
βρίσκουμε
Πτώση
-Ουσιαστικό
-Επίθετο
-Αντωνυμία
-Έναρθρη λέξη ή φράση
-Ολόκληρη πρόταση με άρθρο
-Επιθετική μετοχή
-Εμπρόθετος προσδιορισμός(εμπρόθετο αντικ.
με τις προθέσεις με, σε, για από + αιτιατική)
Ρωτώντας:
ποιον/-α/-ο, τι
ή
ποιους/-ες/-α
Μονόπτωτα Ρήματα
-αιτιατική
-γενική(συχνά αντικαθίσταται από εμπρόθετο αντικείμενο
με τις προθέσεις με, σε, για από + αιτιατική π.χ. Ο Γιάννης
μοιάζει στον πατέρα του.)
Δίπτωτα Ρήματα
-γενική(εμμ.) + αιτιατική(άμ.)

-Δευτερεύουσα ονοματική πρόταση -αιτιατική + αιτιατική
Η αιτιατική που δηλώνει το έμψυχο θεωρείται το άμεσο
αντικείμενο.
Σε οποιαδήποτε όμως περίπτωση, αν κάποια από τις δύο
αιτιατικές μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετο
αντικείμενο, τότε είναι το έμμεσο.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Σύστοιχο αντικείμενο : Είναι αυτό που έχει συγγενική σημασία ή ετυμολογική συγγένεια με το ρήμα. Συνήθως, συνοδεύει
ορισμένα μεταβατικά μονόπτωτα ρήματα.
π.χ. Κοιμήθηκε τον ύπνο του δικαίου.
Έμαθε το μάθημα νεράκι.
Προσοχή στη σύγχυση μεταξύ αντικειμένου και γενικής προσωπικής.
Η γενική προσωπική είναι η γενική προσώπου ή προσωπικής αντωνυμίας που συνάπτεται με απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες
εκφράσεις. Υπάρχει όμως περίπτωση να συνάπτεται και με αμετάβατα ή μεταβατικά ρήματα, αλλά δεν είναι το αντικείμενό τους.
Η γενική προσωπική φανερώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η έννοια του ρήματος και συμμετέχει σε ότι εκφράζει το ρήμα
και δέχεται ωφέλεια ή βλάβη από αυτό. π.χ. Μου είναι δύσκολο να έρθω. Να μου φιλήσεις τα παιδιά. Σου χαϊδεύει το
κεφάλι.

Κατηγορούμενο
Ως κατηγορούμενο μπορεί να τεθεί: Πώς το βρίσκουμε Πτώση
-Ουσιαστικό
-Επίθετο
-Αντωνυμία
-Αριθμητικό
-Έναρθρη λέξη ή φράση
-Ολόκληρη πρόταση με άρθρο
-Επιθετική μετοχή
-Δευτερεύουσα ονοματική πρόταση(ως υποκείμενο
σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις<<
πρέπει, πρόκειται, συμφέρει, μέλλει, συμβαίνει,
ταιριάζει, ενδέχεται, είναι ή υπάρχει+ουσιαστικό,
είναι+ουδέτερο επιθέτου ή μετοχής,
είναι+επίρρημα(τροπικό)>>
Προσδιορίζει το υποκείμενο και μεταξύ
αυτού και του υποκειμένου μεσολαβεί
συνδετικό ρήμα: είμαι, γίνομαι, φαίνομαι,
μοιάζω, λέγομαι, νομίζομαι, θεωρούμαι,
παρουσιάζομαι, αναγνωρίζομαι,
λογαριάζομαι, καλούμαι, εκλέγομαι,
διορίζομαι, κληρώνομαι, χειροτονούμαι,
ανακηρύσσομαι, διακρίνομαι, χρηματίζω,
διατελώ, υπηρετώ.
Το κατηγορούμενο το
συναντάμε στην ίδια πτώση
με το υποκείμενο , δηλαδή σε
πτώση ονομαστική .
Προσοχή:
Μερικές φορές το συναντάμε
σε πτώση γενική(όταν αυτό
είναι ουσιαστικό) και τη
γενική αυτή την ονομάζουμε
γενική κατηγορηματική και
φανερώνει:
-Κτήση
-Ιδιότητα
-Μέτρο
-Αξία
-Μέρος συνόλου
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ
Επιρρηματικό Κατηγορούμενο : Παίρνουν τα ρήματα που δηλώνουν κίνηση. Το επιρρηματικό κατηγορούμενο φανερώνει:
-Τρόπο -Σειρά
-Χρόνο -Κατάσταση
Προληπτικό Κατηγορούμενο : Είναι αυτό που αποδίδει προληπτικά την ιδιότητα ή την ποιότητα του υποκειμένου. Βρίσκεται κοντά
σε ρήματα που δηλώνουν εξέλιξη.

Κατηγορούμενο Αντικειμένου : Μερικά ρήματα συντάσσονται με δύο αιτιατικές από τις οποίες η μία είναι αντικείμενο και η άλλη
κατηγορούμενο του αντικειμένου. Για να ελέγξουμε αν μια αιτιατική είναι αντικείμενο και η άλλη κατηγορούμενο, αρκεί να
μετατρέψουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Τότε η μία αιτιατική (το αντικείμενο) γίνεται υποκείμενο, ενώ η άλλη(το
κατηγορούμενο του αντικειμένου) γίνεται κατηγορούμενο του υποκειμένου.
π.χ.
Ενεργ. Σύνταξη: Το συμβούλιο εξέλεξε το Γιώργο πρόεδρο.
Υπ. Ρ. Αντ. Κατ.αντικ.
Παθ. Σύνταξη: Ο Γιώργος εκλέχτηκε πρόεδρος από το συμβούλιο.
Υπ. Ρ. Κατ. Ποιητ.αίτιο
Κάποιες φορές το κατηγορούμενο του αντικειμένου συνοδεύεται από τα μόρια ως, για, σαν και δηλώνει σκοπό ή παρομοίωση.
π.χ. Τον πήρε για υπάλληλό του. Με βλέπει σαν εχθρό του.

Ασκήσεις Εμπέδωσης
1) Να αναφέρεις τα υποκείμενα των παρακάτω φράσεων, καθώς και την
πτώση των αντικειμένων:
-Ο καθηγητής επιβράβευσε τους μαθητές για την επίδοσής τους.
-Οι φιλοξενούμενοι επικράτησαν των γηπεδούχων με σκόρ 0-1.
-Χθες το απόγευμα αγόρασα καινούριο υπολογιστή.
-Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ηγούνται των προσπαθειών για ειρήνευση στην
περιοχή της Αφρικής.
-Πότε θα φέρεις τους φίλους σου για να τους γνωρίσουμε;
-Το σχέδιό μου υπερέχει των άλλων σχεδίων.
-Ας ακούσουμε λοιπόν και τις δικές σου απόψεις πάνω στο πρόβλημα.
Το πρόβλημά σου χρήζει άμεσης αντιμετώπισης.
Περιμένω με αγωνία τους επισκέπτες της αποψινής γιορτής.
2) Να εντοπίσεις το κατηγορούμενο στις παρακάτω προτάσεις και να
αναφέρεις αν προσδιορίζει το υποκείμενο ή το αντικείμενο.
-Τα παιδιά έκαναν το σπίτι ανάστατο με τις ζαβολιές τους.
-Ο Νίκος Καζαντζάκης θεωρείται μεγάλος συγγραφέας.
-Ο φίλος σου φαίνεται πολύ σκεπτικός και στεναχωρημένος.
-Οι μαθητές εξέλεξαν πρόεδρο τη Μαρία.
-Το δωμάτιο του ξενοδοχείου ήταν αρκετά μικρό.
-Αν συνεχίσεις έτσι, θα γίνεις κάποτε λαμπρός επιστήμονας.
-Θεωρώ όλες αυτές τις απόψεις εντελώς λανθασμένες.
-Ο αδερφός μου διορίστηκε πρόσφατα καθηγητής.

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Α) Ονοματικοί Προσδιορισμοί
ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ(είναι οι προσδιορισμοί -ουσιαστικά ή επίθετα- που βρίσκονται στην ίδια πτώση με τη λέξη που
προσδιορίζουν).
Όταν είναι ουσιαστικό μπορεί να έχουμε: α) Παράθεση: ουσιαστικό που φανερώνει μια γενική έννοια και μπορεί να αναλυθεί σε
αναφορική πρόταση. π.χ. Ο Κώστας, ο ηλεκτρολόγος, μας επισκέφτηκε.
β) Επεξήγηση: ουσιαστικό που φανερώνει μια ειδική έννοια, η οποία επεξηγεί τη λέξη
που προσδιορίζει και μπορεί να αναλυθεί με τον επεξηγηματικό σύνδεσμο
‘δηλαδή’. π.χ. Τα πρώτα ποιήματα του εθνικού μας ποιητή, του Διονύσιου
Σολωμού, γράφτηκαν στα ιταλικά.
Όταν είναι επίθετο μπορεί να έχουμε: α) Επιθετικό Προσδιορισμό: δίνει μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει.
π.χ. Ο καλός καραβοκύρης στη φουρτούνα φαίνεται.
β) Κατηγορηματικό Προσδιορισμό: δίνει μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που
προσδιορίζει. [ΠΑΟ, ΑΟΠ]
π.χ. Κατάχλωμος ο παπάς κοίταζε το νερό.

ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ(είναι οι προσδιορισμοί που βρίσκονται σε διαφορετική πτώση –γενική ή αιτιατική- από τη λέξη
που προσδιορίζουν).
Όταν είναι σε γενική μπορεί να έχουμε: 1) κτητική: Τα μάτια του μωρού είναι ορθάνοιχτα.
2) δημιουργού: Τα έργα του Ομήρου είναι αριστουργήματα.
3) περιεχομένου: Βρήκα ένα μπουκάλι γάλακτος.
4) ιδιότητας: Είναι παιδί εννέα ετών.
5) διαιρετική: Έφαγα ένα κομμάτι τούρτας.
6) αιτίας: Κρίθηκε ένοχος φόνου.
7) ύλης: Τον τίμησαν φορώντας στο κεφάλι του στεφάνι ελιάς.
8) αξίας: Είναι άξιος συγχαρητηρίων.
9) τόπου: Τα χειροποίητα ασημένια κοσμήματα των Ιωαννίνων είναι καταπληκτικά.
10) χρόνου: Της νύχτας τα καμώματα τα βλέπει η μέρα και γελά.
11) σκοπού: Ο λόγος της επίσκεψης είναι επαγγελματικός.
12) προέλευσης: Οι σταφίδες Κορίνθου είναι ένα από τα βασικότερα εξαγώγιμα προϊόντα.
13) υποκειμενική: Ακούστηκε το σφύριγμα του τρένου.
14) αντικειμενική: Η μητέρα είχε πάντοτε τη συμπαράσταση της γιαγιάς.
Σημ. Για να διαπιστώσουμε αν η γενική είναι υποκειμενική ή αντικειμενική, μετατρέπουμε το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό σε
ρήμα ενεργητικό. Στην περίπτωση αυτή, η γενική θα λειτουργεί είτε ως υποκείμενο, οπότε θα είναι υποκειμενική, είτε ως
αντικείμενο, οπότε θα είναι αντικειμενική.
Όταν είναι σε αιτιατική μπορεί να έχουμε: 1)ποσού ή μέτρου: Εγέρασα μωρέ παιδιά, σαράντα χρόνια κλέφτης(δημ.τραγούδι).
2) αναφοράς: Ήταν ένα άλμα 4 μέτρα μήκος.

Β) Επιρρηματικοί Προσδιορισμοί είναι στοιχείο του ρηματικού συνόλου. Αποτελείται από λέξεις που προσδιορίζουν ρήματα,
επίθετα και επιρρήματα. Αποτελούνται από επιρρήματα, επιρρηματικές εκφράσεις, εμπρόθετους προσδιορισμούς και
επιρρηματικές προτάσεις. Δηλώνουν επιρρηματικές σχέσεις και φανερώνουν τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό, αιτία, σκοπό, αναφορά,
ενσντίωση, αποτέλεσμα, προϋπόθεση, βεβαίωση, άρνηση, δισταγμό.
ΜΟΝΟΛΕΚΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Μπορεί να έχουμε: 1) απλά επιρρήματα: Τα παιδιά ήρθαν σήμερα.
2) ουσιαστικά σε πλάγιες πτώσεις: Ώρες καθόμουν στη θάλασσα.
3) επίθετα: Ο ένοχος περπατούσε σκυφτός.
4) μετοχές: Ο μικρός ήρθε τρέχοντας.
ΠΕΡΙΦΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Μπορεί να έχουμε: 1) επαναλαμβανόμενη λέξη: Περπατούσε τοίχο-τοίχο.
2) δύο επιρρήματα μαζί: Λίγο πολύ το ήξερε.
3) επίρρημα και λέξη: Ερχόταν κάθε μέρα.
4) επίρρημα και εμπρόθετος προσδιορισμός: Τον συνάντησα ύστερα από μέρες.
5) δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις: Όπως έστρωσες, θα κοιμηθείς.
6) εμπρόθετος προσδιορισμός: Έφτασε στις πέντε.
Σημ. Οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί είναι ένα σύνολο λέξεων που αποτελείται από κάποια πρόθεση και τη λέξη που συνοδεύει.
Συνήθως συνοδεύουν ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες, μετοχές, αριθμητικά, άκλιτες λέξεις, ακόμη και ολόκληρες δευτερεύουσες
προτάσεις. Οι λέξεις που συνοδεύονται από προθέσεις μπαίνουν σε πτώση αιτιατική. Οι περισσότεροι εμπρόθετοι προσδιορισμοί
δηλώνουν:
1)Τόπο 5)Μέσο ή Όργανο:
2)Χρόνο 6)Συμφωνία ή Εναντίωση
3)Τρόπο 7)Καταγωγή
4)Ποσό 8)Αιτία κ.α

Τι εκφράζουν οι κυριότερες προθέσεις:
με συνοδεία, όργανο/μέσο ή ύλη, τρόπο, χρόνο
σε διεύθυνση προς κάτι, στάση ή ενέργεια, σε μια περιοχή, χρόνο, αναφορά, τρόπο
για αιτία, σκοπό, χάρη, αναφορά, αντικατάσταση, ιδιότητα, ανταπόδοση ή αξία, διάρκεια, τρόπο, επίκληση
ως έκταση, το τέρμα τοπικά ή χρονικά
ίσαμε έκταση, το τέρμα τοπικά ή χρονικά
προς διεύθυνση, προσέγγιση τοπικά ή χρονικά, σχέση ή αναφορά, σκοπό
κατά συμφωνία, σχέση, τρόπο, διεύθυνση, προσέγγιση τοπικά ή χρονικά
μετά χρόνο, τρόπο
παρά διαφορά, εναντίωση
από
απομάκρυνση, χωρισμό, προέλευση, καταγωγή, διανομή, αλλαγή, ύλη, περιεχόμενο, αιτία, ποιητικό αίτιο,
αναφορά, διαφορά ή σύγκριση, διαμέσου
αντί αντικατάσταση
χωρίς, δίχως έλλειψη, στέρηση