16. Planowanie i organizowanie stomatologicznej działalności edukacyjnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Natalia Wysocka
Planowanie i organizowanie stomatologicznej działalności
edukacyjnej 322[03]Z3.01
Podręcznik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
lek. med. Ewa Rusiecka
lek. med. Konrad Szymczyk
Opracowanie redakcyjne:
mgr Natalia Wysocka
Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z3.01
„Planowanie i organizacja stomatologicznej działalności edukacyjnej”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Edukacja i wychowanie zdrowotne oraz promocja zdrowia 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 15
4.1.3. Ćwiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postępów 17
4.2. Wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia człowieka 18
4.3. Zasady planowania i organizacja stomatologicznej edukacji
prozdrowotnej 22
4.4. Zasady dydaktyki 35
5. Sprawdzian osiągnięć 43
6. Literatura 47

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu planowania
i organizowania edukacyjnej działalności stomatologicznej.
W poradniku zamieszczono:
– wymagania wstępne, umiejętności jakie powinieneś posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji jednostki modułowej,
– cele kształcenia, umiejętności jakie opanujesz podczas realizacji programu jednostki
modułowej,
– materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, umoŜliwiające
prowadzenie edukacji prozdrowotnej,
– pytania sprawdzające, które umoŜliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń
potwierdzających nabycie umiejętności,
– ćwiczenia do, które zawierają: polecenie, sposób wykonania oraz wykaz materiałów do
wykonania ćwiczenia oraz pomagają ukształtować umiejętności praktyczne i
zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,
– sprawdzian postępów, który pomoŜe ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,
– sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki modułowej
pozwoli ocenić poziom nabytych umiejętności w procesie kształcenia,
– wykaz literatury.
Schemat układu jednostek modułowych
322[03].Z3.01
Planowanie i organizowanie
stomatologicznej działalności
edukacyjnej
322[03].Z3
Edukacja zdrowotna
322[03].Z3.02
Prowadzenie edukacji prozdrowotnej
dla kobiet w ciąŜy i karmiących
322[03].Z3.03
dla dzieci i młodzieŜy
322[03].Z3.04
dla osób dorosłych
i w podeszłym wieku

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z róŜnych źródeł informacji,
− posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,
− stosować zasady higieny jamy ustnej,
− rozróŜniać choroby jamy ustnej,
− dokonywać analizy przeprowadzanego wywiadu z pacjentem,
− rozwiązywać problemy w zakresie badań podmiotowych,
− planować profilaktykę chorób jamy ustnej,
− komunikować się z uczestnikami procesu pracy,
− rozwiązać problemy w zakresie wykonywania zadań zawodowych,
− korzystać z komputera z dostępem do Internetu,
− współpracować w grupie.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− posłuŜyć się pojęciami: kultura zdrowotna, wychowanie zdrowotne, edukacja zdrowotna,
promocja zdrowia,
− określić kierunki rozwoju edukacji zdrowotnej,
− scharakteryzować zasady i metody wychowania zdrowotnego,
− scharakteryzować koncepcje promocji zdrowia,
− określić zaleŜności dotyczące układu stomatognatycznego w odniesieniu do
poszczególnych okresów Ŝycia człowieka,
− określić wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia człowieka i społeczeństwa
oraz na edukację prozdrowotną,
− zinterpretować wyniki badań statystycznych dotyczące stanu zdrowia społeczeństwa,
− dokonać analizy informacji medycznych dotyczących stanu narządu Ŝucia pacjenta,
− posłuŜyć się podstawową terminologią z zakresu dydaktyki,
− scharakteryzować zasady i metody nauczania,
− określić cele stomatologicznej działalności edukacyjnej,
− scharakteryzować dostosować metody i środki oddziaływania do moŜliwości
poznawczych odbiorców,
− dobrać środki dydaktyczne stosowane w edukacji zdrowotnej,
− określić formy prowadzenia stomatologicznej edukacji prozdrowotnej,
− dobrać i wykonać pomoce dydaktyczne do prowadzenia zajęć edukacyjnych,
− dokonać oceny zaplanowanych działań,
− określić rolę higienistki stomatologicznej w edukacji prozdrowotnej,
− zaplanować i zorganizować pracę edukacyjną dla pacjentów w róŜnym wieku,
pochodzących z róŜnych środowisk,
− zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla kobiet w ciąŜy i matek
karmiących,
− zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla dzieci i młodzieŜy,
− zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych i w podeszłym
wieku,
− zaplanować i zorganizować działania dotyczące profilaktyki fluorowej próchnicy zębów,
− zaplanować i zorganizować działania z zakresu profilaktyki periodontologicznej,
− zaplanować i zorganizować działania z zakresu profilaktyki ortodontycznej,
− zaplanować działania edukacyjne ułatwiające profilaktykę ubytków w uzębieniu,
− podjąć współpracę z instytucjami opracowującymi publikacje z zakresu higieny
stomatologicznej.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Edukacja i wychowanie zdrowotne oraz promocja zdrowia
4.1.1. Materiał nauczania
Zdrowie jest znaczącą wartością, dzięki której człowiek moŜe realizować swoje aspiracje,
jest to równieŜ źródło gwarantujące rozwój społeczny jak i ekonomiczny. Zdrowie uznane jest
teŜ za środek pozwalający osiągnąć lepszą jakość Ŝycia. Zdrowie naleŜy pielęgnować oraz
przestrzegać podstawowych zasad, które wpływają na prawidłowe funkcjonowanie naszego
organizmu. Istnieje wiele czynników wpływających na stan zdrowia.
Czynniki, które wpływają na zdrowie człowieka:
− styl Ŝycia – jego udział jest największy (50–60%) i jednocześnie jego zmiana leŜy
w zasięgu moŜliwości kaŜdego człowieka,
− środowisko fizyczne oraz społeczne Ŝycia i pracy (około 20%),
− czynniki genetyczne (około 20%),
− słuŜba medyczna, która moŜe rozwiązać 10–15% problemów zdrowotnych
społeczeństwa.
Styl Ŝycia jest to zakres i formy codziennych zachowań swoistych dla danego człowieka
lub określonej grupy. Zdrowy czyli prozdrowotny styl Ŝycia to świadome zachowania
sprzyjające poprawie, utrzymaniu i ochronie zdrowia. Polega on przede wszystkim na:
dbałości o higienę ciała i higienę psychiczną, odpowiedniej aktywności fizycznej,
racjonalnym odŜywianiu się, zachowaniu bezpieczeństwa, poddawaniu się okresowym
badaniom stanu zdrowia, niepaleniu tytoniu i nie uŜywaniu narkotyków, umiarkowaniu
w piciu alkoholu.
Środowisko w jakim pracujemy i Ŝyjemy równieŜ naleŜy do czynników, które mają
wpływ na nasz stan zdrowia. Stres, napięta atmosfera, kłopoty z przełoŜonymi, brak komfortu
pracy wpływa na funkcjonowanie naszego organizmu w negatywny sposób. Powinniśmy
dąŜyć do tego, aby środowisko w jakim pracujemy i Ŝyjemy było spokojne, komfortowe
i działało na nasz organizm prozdrowotnie.
Czynniki genetyczne teŜ wpływają na stan zdrowia, niektóre predyspozycje do danej
choroby są dziedziczone z pokolenia na pokolenie. Choroby genetyczne tworzą się
samoczynnie, organizm juŜ na samym początku jest obciąŜony mutacjami genetycznymi
z poprzednich pokoleń. Wiedza o występowaniu w rodzinie chorób genetycznych i edukacja
zdrowotna pozwala zmniejszyć dodatkowe czynniki ryzyka np. palenie papierosów,
nieprawidłowa dieta.
SłuŜba medyczna ma równieŜ duŜy wpływ na stan zdrowia ludzi, prawidłowe
zdiagnozowanie choroby we wczesnej fazie, wpływa na wyzdrowienie. Odpowiednia wiedza
lekarzy i opieka pielęgniarek jest bardzo istotna w utrzymaniu zdrowia.
Podstawową sprawą przeŜycia długich lat w zdrowiu jest świadomość i wiedza ludzi na
temat czynników, które mają wpływ na zachowanie zdrowia. WaŜne jest równieŜ wpajanie od
najmłodszych lat zasad higieny zdrowia oraz promowanie postawy prozdrowotnej.
Zachowania prozdrowotne to podstawowe postępowanie, które bezpośrednio lub
pośrednio wpływa na zdrowie i samopoczucie człowieka.
WyróŜnia się:
− zachowania sprzyjające zdrowiu (prozdrowotne, pozytywne): aktywność fizyczna,
racjonalne Ŝywienie, utrzymywanie czystości ciała i otoczenia, zachowanie
bezpieczeństwa, utrzymywanie właściwych relacji między ludźmi, radzenie sobie ze
stresem, poddawanie się profilaktycznym badaniom medycznym,

7
− zachowania zagraŜające zdrowiu (antyzdrowotne, negatywne): palenie tytoniu,
naduŜywanie alkoholu i uŜywanie innych substancji psychoaktywnych, ryzykowne
zachowania seksualne.
Rys. 1. ZagroŜenia zdrowotne [opracowanie własne]
Uwarunkowania kulturowe
System norm i przekonań oraz wzorów postępowania wytworzonych przez grupę
społeczną ma bardzo duŜy wpływ na jakość Ŝycia i poziom zdrowia.
Kultura zdrowotna:
− to system wartości przypisywanych zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, subiektywnemu
i obiektywnemu, jednostkowemu i publicznemu,
− przejawia się w świadomym regulowaniu relacji człowiek-środowisko, a poczucie
odpowiedzialności za zdrowie własne i publiczne oraz wraŜliwości na potrzeby
zdrowotne,
− jest to pewien standard zdrowotny, typowy dla określonej zbiorowości, uzyskany dzięki
powiązaniom kultury tej społeczności z jej zdrowiem.
Kultura zdrowotna reguluje:
− wyobraŜenia o zdrowiu i chorobie,
− sposób odczuwania, postrzegania i opisywania objawów chorobowych,
− stan wiedzy dotyczącej przyczyn chorób,
− postawy i zachowania wobec choroby własnej,
− styl Ŝycia uznany za decydujący czynnik w kształtowaniu zdrowia społeczności.
Profilaktyka
Profilaktyka nazywana jest teŜ zapobieganiem, obejmuje ona wszelkie działania
podejmowane w celu zapobiegania czemuś, stanowi teŜ obronę przed niepoŜądanymi
skutkami czegoś. W odniesieniu do zdrowia profilaktyka polega na eliminowaniu czynników
ryzyka i przyczyn chorób lub innych zaburzeń. Dzięki tym działaniom moŜna chronić
zdrowie, utrzymywać je na odpowiednim poziomie.
ZagroŜenia
zdrowotneBrak ruchu
Alkohol
i papierosy
Nieprawidłowa
dieta
Stres

8
WyróŜnia się trzy poziomy profilaktyki:
Rys. 2. Poziomy profilaktyki [opracowanie własne]
− pierwotna (pierwszorzędowa) - dotyczy całej populacji lub duŜej jej części są to działania
najwcześniejsze, których celem jest uprzedzenie ewentualnego wystąpienia zagroŜeń lub
zaburzeń zdrowia,
− wtórna (drugorzędowa) - dotyczy osób ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia
zaburzenia lub choroby (lub z wczesnymi, odwracalnymi jeszcze objawami),celem jej
jest wczesne wykrycie objawów zaburzeń i rozpoczęcie ich leczenia lub korekcji,
− trzeciorzędowa - dotyczy ludzi chorych i niepełnosprawnych; jest to zapobieganie
dalszym, niepomyślnym skutkom fizycznym i psychospołecznym choroby.
Profilaktyka polega teŜ na edukacji zdrowotnej. WaŜne jest, aby przed przystąpieniem do
działań profilaktycznych oraz do edukacji zdrowotnej, wziąć pod uwagę, do jakich adresatów
kierujemy nasze przesłanie. Musimy przeanalizować wiek, płeć, wykształcenie, poniewaŜ
róŜne osoby w inny sposób odbierają ten sam przekaz. Dzieciom i młodzieŜy naleŜy
przestawić profilaktykę w postaci ciekawych zdjęć, slajdów, wykresów, filmu. JeŜeli zaś
mamy do czynienia z grupą osób dorosłych naleŜy wziąć pod uwagę mentalność określonej
grupy społecznej, zidentyfikować ich przekonania, a następnie przedstawić im plan
profilaktyki zdrowotnej. Przedstawiając program profilaktyki zdrowotnej jako motto często
stosuje się określenie: wiemy- chcemy- moŜemy.
Profilaktyka chorób to działanie głównie medyczne, przeciwko określonej chorobie lub
grupie chorób. Często działania promocyjne i profilaktyczne są zbliŜone do siebie i zmierzają
w tym samym kierunku. Celem profilaktyki jest zapobieganie schorzeniom.
Edukacja zdrowotna
Istnieje wiele definicji edukacji zdrowotnej. Według T. Williamsa (1989), jednego
z twórców koncepcji szkoły promującej zdrowie: Edukacja zdrowotna jest to proces,
w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności, w której Ŝyją. Edukacja
zdrowotna dotyczy jednostek i wymaga poszerzania i rozwoju w następujących kierunkach:
− świadomości i rozumienia zdrowia;
− wiedzy o zdrowiu, zasobach dla zdrowia, czyli czynnikach zwiększających jego potencjał
i zagraŜających zdrowiu;
− postaw wobec zdrowia własnego i innych;
− umiejętności niezbędnych dla: kształtowania zachowań sprzyjających zdrowiu i radzeniu
sobie z nowymi sytuacjami, podejmowania właściwych decyzji i wyborów.
Profilaktykawtórna
trzeciorzędowa
pierwotna

9
Edukacja zdrowotna jest nieodłącznym elementem promocji zdrowia i szkoły promującej
zdrowie. Aby działać na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi, trzeba mieć odpowiednie
kompetencje. NaleŜy dbać o zdrowie własne i społeczne. Posiadać wiedzę o czynnikach
społecznych, politycznych i środowiskowych wpływających na zdrowie. Poszerzać wiedzę
o prawidłowym funkcjonowaniu organizmu oraz posiadać umiejętność zapobiegania
i radzenia sobie w trudnych sytuacjach i przestrzegania zasad opieki zdrowotnej. W celu
zgłębienia edukacji zdrowotnej przeprowadza się róŜne działania, np. działania profilaktyczne
w okresie przedkoncepcyjnym i prenatalnym.
Celem opieki zdrowotnej przedkoncepcyjnej jest utrzymanie i uzyskanie dobrego
zdrowia psychofizycznego kobiety w okresie poprzedzającym ciąŜę i zwiększenie szans na
urodzenie zdrowego dziecka oraz bezpieczne przebycie przez kobietę ciąŜy. WyróŜnia się
trzy grupy działań:
1) ocena ryzyka związanego z :
− cechami indywidualnymi przyszłej matki,
− zachowaniami zdrowotnymi- dieta, palenie papierosów,
− współistniejącymi chorobami np. choroby genetyczne, WZW B,
2) edukacja przyszłych rodziców w zakresie:
− planowania rodziny,
− szkodliwości leków,
− zagroŜeń środowiskowych,
3) interwencje ukierunkowane na zmniejszenie stopnia ryzyka medycznego i psychospołecznego:
− leczenie chorób przewlekłych,
− szczepienia ochronne,
− pomoc społeczna,
− poradnictwo w zakresie odŜywiania.
Działania profilaktyczne w okresie przedkoncepcyjnym i prenatalnym polegają równieŜ
na zapobieganiu wadom wrodzonym cewy nerwowej.
Problem ten występuje równieŜ w Polsce. Wady letalne polegają na wystąpieniu
bezmózgowia oraz powodują wczesną śmierć. Udowodniono, Ŝe podawanie kwasu foliowego
skutecznie zapobiega ryzyku wad. Zaleca się, aby kobiety uzupełniały dietę kwasem
foliowym w dawce 0, 4 mg dziennie. Inne działania profilaktyczne to:
− zapobieganie odmatczynym zakaŜeniom wirusem HIV,
− unikanie wszystkich inwazyjnych procedur u kobiet cięŜarnych takich jak biopsja,
pobieranie krwi,
− nie karmienie piersią lub mlekiem własnym dziecka (matki zaraŜone),
− opieka połoŜnicza w czasie ciąŜy, porodu,
− odpowiedni przyrost masy u kobiet w ciąŜy,
− zaprzestanie palenia papierosów.
Do najczęściej wykorzystywanych w edukacji zdrowotnej modeli zalicza się :
− model Przekonań Zdrowotnych,
− teorię Uzasadnionego Działania,
− teorię Społecznego Uczenia,
− stopnie Zmiany.
Metody stosowane w edukacji zdrowotnej są zawsze pochodną celów i zadań, jakie
stawia się w procesie wychowania. Ze względu na specyfikę tej edukacji do najczęściej
wykorzystywanych przez nauczyciela powinny naleŜeć:
− metoda organizacji środowiska, według której podejmowane są przez nauczyciela lub
wykładowcę działania w odniesieniu do właściwej organizacji Ŝycia codziennego dzieci,

10
młodzieŜy, osób starszych i środowiska oraz prezentacja odpowiednich wzorów
osobowych; organizacja środowiska - poprawnego i wzorcowego - to przede wszystkim
dbałość o estetykę i funkcjonalność otoczenia; właściwa organizacja Ŝycia codziennego
powinna cechować się róŜnorodnością zajęć prowadzonych zgodnie z zasadami higieny,
− metoda przekazu wiedzy, w której nauczyciel oddziałuje na świadomość dziecka poprzez
sposób informowania, wyjaśniania i instruktaŜu; istotna jest zwłaszcza w nowych
sytuacjach, gdy brak dzieciom odpowiednich doświadczeń, np. wyjście poza teren
przedszkola, włączenie się w rytm Ŝycia ulicy, korzystanie w grupie z masowych
środków komunikacji miejskiej,
− metoda pobudzania zachowań sprzyjających zdrowiu, która, z jednej strony, stawia
pewne wymagania dzieciom i ich rodzicom w zakresie zachowań prozdrowotnych
(czystość ciała, jego hartowanie, konieczne profilaktyczne zabiegi zdrowotne), z drugiej
natomiast, inspiruje dziecko do podejmowania samodzielnych prób dbałości o własne
zdrowie, jako najwaŜniejszej wartości dziś, ale takŜe potencjału na przyszłość oraz do
jego ochrony,
− metoda utrwalania poŜądanych zachowań i przyzwyczajeń zdrowotnych, polega zarówno
na powtarzaniu pewnych czynności oraz zachowań w określonych sytuacjach
edukacyjnych, jak i na wykorzystywaniu okazji edukacyjnych, spontanicznie
prowokowanych przez dzieci,
− metody aktywizujące, które w trakcie róŜnorodnych zabaw z dziećmi tworzą specyficzne
sytuacje i okazje edukacyjne, mogą wykorzystywać w naturalny sposób dziecięcą
twórczą ekspresję. Istnieje cała gama metod aktywizujących dzieci, np.: drama, narracja,
techniki twórczego myślenia mowa ciała, burza mózgów, bricolage, lista atrybutów,
przekształcenia oraz analogia personalna, fantastyczna i symboliczna, a takŜe konkursy,
a ponadto róŜne techniki plastyczne. MoŜna tu takŜe włączyć wiele zabaw, np.: "Narysuj,
namaluj, pokaŜ".
WaŜne jest teŜ aby zajęcia przeprowadzane z zakresu edukacji zdrowotnej szczególnie
dla dzieci były urozmaicone, np. przeprowadzane w róŜnych pozycjach ( na stojąco, na
leŜąco). NaleŜy pamiętać o grach i zabawach, które powinny przeplatać się z zajęciami.
Warto równieŜ zastosować techniki relaksacyjne. Ogromne znaczenie mają równieŜ wzorce
osobowe prezentowane przez kadrę pedagogiczną i personel pomocniczy zatrudniony
w przedszkolu lub szkole. Przyjazna atmosfera towarzysząca dziecku w przedszkolu to
wypadkowa ich kultury osobistej, stylu Ŝycia i relacji z dziećmi.
Promocja zdrowia
Promocja zdrowia, w obecnym rozumieniu, jest nową koncepcją i strategią działań.
Narodziła się ona w latach 70. Podstawowe jej załoŜenia sformułowano w 1986 r. w Karcie
Ottawskiej w czasie I Konferencji Promocji Zdrowia w Ottawie (Kanada). Według tej Karty:
promocja zdrowia jest procesem umoŜliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad swoim
zdrowiem oraz jego poprawę.
Aby lepiej zrozumieć tę definicję, naleŜy znać takie pojęcia jak:
− proces – jest to seria działań i zmian, zwykle długotrwałych, pozostających ze sobą
w związku przyczynowym, które mogą podejmować ludzie dla poprawy swego
samopoczucia i zdrowia,
− ludzie – w procesie tym uczestniczą jednostki, grupy, społeczności lokalne i całe
społeczeństwo uznając, Ŝe sami ponoszą odpowiedzialność za zdrowie własne i innych,
− kontrola – poprzez: uświadomienie sobie i określenie własnych problemów zdrowotnych,
rozbudzenie potrzeby ich rozwiązania, odkrycie własnych moŜliwości ich rozwiązania,
działania dla poprawy zdrowia.

11
Promocja zdrowia jest sztuką interwencji w systemy społeczne i zachęcania ich, aby
rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk.
Jest procesem umoŜliwiającym ludziom:
− zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikacja własnych potrzeb
zdrowotnych),
− poprawę stanu zdrowia poprawę (podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających
zdrowiu).
Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działań:
− budowanie zdrowotnej polityki publicznej,
− tworzenie środowisk pracy i Ŝycia sprzyjających zdrowiu,
− zachęcanie całego społeczeństwa do działań na rzecz edukacji zdrowotnej,
− rozwijanie indywidualnych umiejętności słuŜących zdrowiu,
− reorientację słuŜby zajmującej się zdrowiem.
Promocja jako prozdrowotny ruch społeczny, funkcjonuje teŜ jako dziedzina nauki
obejmująca zasady higieny. Jest to proces podejmowania decyzji w sprawach związanych ze
zdrowiem, opiera się na aktywności środowisk i współpracy.
Promocja zdrowia jest równieŜ rozumiana jako kodyfikacja zasad działania ludzi na
poziomie lokalnym, ukierunkowana na tworzenie warunków wpływających na zdrowie.
Określa się ją jako społeczną debatę o definiowaniu problemów społeczności globalnej,
a zarazem proces decyzyjny i wykonawczy w stosunku do wszelkich warunków mających
wpływ na zdrowie. Jako istotę promocji akcentuje się równieŜ działania mające
determinujący wpływ na relacje między zdrowiem, a szerokim spektrum zachowań
jednostkowych i społecznych oraz warunkami Ŝycia.
W "Karcie Ottawskiej" - dokumencie wydanym na zakończenie pierwszej
Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia - charakteryzując działalność na rzecz
promowania zdrowia wymieniono pięć płaszczyzn, w których zakresie podejmowanie
przedsięwzięć ma potencjalnie największy wpływ na jej kształt. Zaliczono do nich:
− budowanie polityki społecznej państwa ukierunkowanej na zdrowie, która powinna
łączyć róŜnorodne podejścia - od inicjatyw legislacyjnych, przez politykę finansową
państwa, system podatkowy, system celny, emerytalny oraz system ubezpieczeń
społecznych i świadczeń socjalnych do strategii ochrony środowiska,
− tworzenie środowisk wspierających, przez kształtowanie na kaŜdym szczeblu organizacji
społeczeństwa mechanizmów wzajemnego wspierania się, w których pierwszorzędne
znaczenie ma budowanie przekonania o powszechnej i indywidualnej odpowiedzialności
za zdrowie i samopoczucie innych,
− wzmacnianie społecznych działań na rzecz zdrowia, przez umoŜliwienie społeczeństwu
dostępu do informacji, stworzenie moŜliwości edukacyjnych i zapewnienie środków
finansowych na realizację programów prozdrowotnych,
− rozwijanie osobniczych moŜliwości pogłębiania indywidualnych umiejętności
sprzyjających zdrowiu, przez kształtowanie u ludzi motywacji do permanentnego uczenia
się, do czego powinny przygotowywać instytucje kształcące, środowisko rodzinne,
środowisko lokalne i zakład pracy,
− reorientacja funkcjonowania słuŜby zdrowia, która powinna poza odpowiedzialnością za
świadczenia medyczne zmierzać w kierunku oddziaływania na całokształt potrzeb
człowieka postrzeganego jako niepodzielna całość.
Działania na rzecz promocji zdrowia, zgodnie z intencją twórców tej koncepcji, mają
wspierać zespołowe i indywidualne przedsięwzięcia prozdrowotne, chronić zdrowie
i stwarzać warunki umoŜliwiające jednostkom i społecznościom zachowanie zdrowia lub jego
poprawę. Efektem tych działań, wynikającym z propagowania zdrowego stylu Ŝycia,

12
powinien być nowy sposób myślenia o zdrowiu, nieograniczający się do kategorii problemów
chorobowych oraz nowy typ instytucji mającej uprawnienia do podejmowania aktywności na
rzecz zdrowia publicznego.
Promocja zdrowia to równieŜ aktywność społeczna ukierunkowana na taką kooperację
jednostek i grup, aby decyzje tych podmiotów miały u swego podłoŜa refleksję o wpływie
dokonywanych wyborów na warunki zapewniające tym podmiotom moŜliwość realizacji
zdrowego stylu Ŝycia. Aktywność promowania zdrowia jest przypisana tym wszystkim
podmiotom, które mają moŜliwość oddziaływania na zdrowy styl Ŝycia i na dobre
samopoczucie wszystkich członków społeczeństwa.
Wynika stąd wniosek, Ŝe promocja zdrowia naleŜy do grupy problemów społecznych
i politycznych, a nie, jak się potocznie uwaŜa, do grupy problemów znajdujących się głównie
w kompetencjach medycyny i słuŜb z nią bezpośrednio związanych. Jednak lekarze i inni
specjaliści medyczni są niezbędni na kaŜdym etapie realizacji programów promocyjnych jako
eksperci i jako osoby znaczące, których poparcie i aktywny udział legitymizuje
i uprawomocnia procedury działaniowe organizatorów w świadomości odbiorców.
Narodowy Program Zdrowia stanowi oficjalny dokument państwowy w zakresie
promocji i ochrony zdrowia. Aktualny program został przyjęty do realizacji przez Radę
Ministrów. Program ten jest oparty na zasadzie integracji działań międzyresortowych na rzecz
poprawy i utrzymania zdrowia społecznego. Cele strategicznym jest poprawa zdrowia
i jakości Ŝycia przez:
− stworzenie warunków, kształcenie motywacji, wiedzy zdrowotnej,
− usuwanie zagroŜeń zdrowotnych związanych ze środowiskiem,
− zmniejszenie róŜnic w dostępie do świadczeń zdrowotnych.
Realizacji celu słuŜy:
− zwiększenie aktywności fizycznej,
− poprawa sposobu Ŝywienia,
− zmniejszenie palenia papierosów,
− zmniejszenie picia alkoholu,
− zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej,
− promocja zdrowia psychicznego,
− zmniejszenie ryzyka naraŜenia na czynniki szkodliwe,
− zwiększenie znaczenia promocji zdrowia,
− zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym.
Promocja zdrowia stała się główną osią polityki zdrowotnej realizowanej przez Światową
Organizację Zdrowia. Polityka ta przejawia się w podejmowanych przez WHO inicjatywach
w których przedsięwzięcia promocyjne dominują. DuŜym szacunkiem i uznaniem cieszył się
program ,,Zdrowie dla wszystkich”. Promocja zdrowia powinna być realizowana w sposób
zaplanowany i zorganizowany. Organizacyjną formę stanowią projekty. Występują róŜne typy
projektów. W niektórych przypadkach głównym środkiem oddziaływania promocyjnego jest
edukacja, w innych medyczne działanie prewencyjne.

13
Wychowanie fizyczne jako dział wychowania zdrowotnego
Celem wychowania fizycznego jest podnoszenie sprawności fizycznej, stymulowanie
rozwoju fizycznego oraz kształtowanie postaw związanych z osobistą troską o stan fizyczny,
sprawność fizyczną, zdrowie i urodę. Środkiem wychowania fizycznego jest ruch i aktywność
ruchowa, w wyniku której występują zmiany w rozwoju fizycznym i sprawności ruchowej
w poŜądanym kierunku.
Wychowanie fizyczne realizowane jest poprzez trzy metody:
Rys. 3. Metody realizacji załoŜeń wychowania fizycznego [opracowanie własne]
− metoda najwęŜsza – obejmuje konkretne lekcje wychowania fizycznego, przy czym
wychowanie fizyczne jest tu rozumiane jako przedmiot wychowania. Uczestniczą w nim
wszyscy uczniowie, lekcje mają walory poznawcze, kształcące i wychowawcze, słuŜą do
poznania ćwiczeń korekcyjno – kompensacyjnych,
− krąg pośredni – obejmuje te zajęcia i prace, które mają na celu opanowanie nawyków
zdrowotno-wychowawczych, w tym kręgu znajdują się zajęcia śródlekcyjne,
pozalekcyjne, czuwanie nad postawą ucznia na kaŜdej lekcji i rozwijanie zainteresowań
kulturą fizyczną,
− krąg najszerszy – obejmuje zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, w kręgu tym znajduje się
działalność np.: Szkolnego Związku Sportowego i klubów sportowych, które zrzeszają
uczniów uzdolnionych sportowo, ruchowo.
Praca nauczyciela nad zdrowiem fizycznym uczniów opiera się na przestrzeganiu higieny
kultury fizycznej, kontrolowaniu rozwoju fizycznego młodzieŜy oraz bezpieczeństwa
i czystości. Przebywanie w salach zapylonych (kurz, pył z kredy) przyczynia się do alergii
i tzw. niewydolności emisyjnej. Nadmierny hałas na zajęciach powinien być równieŜ
kontrolowany przez nauczyciela, poniewaŜ moŜe działać niekorzystnie na zachowanie innych
uczniów.
Najnowsze trendy światowe oraz przemiany polskiej szkoły spowodowały, Ŝe wciąŜ
wdraŜa się nowe, ulepszone reformy edukacji. DuŜe znaczenie w tych reformach odgrywa
sprawność i stan zdrowia młodzieŜy. Zdrowie powinno traktować się jako wartość osobistą,
społeczną, powinno ono być równieŜ czynnikiem edukacyjnym. Współczesne koncepcje
wychowania fizycznego w świecie polega na uświadamianiu dziecka o konieczności
uprawiania sportu. Nauczyciel wychowania fizycznego pełni waŜną rolę w kształceniu
edukacji fizycznej, powinien on dbać o prawidłowy rozwój swoich podopiecznych, musi on
Wychowanie
fizyczne krąg pośredni
krąg najszerszy
metoda najwęŜsza

14
równieŜ wyznaczyć sobie kierunki własnego kształcenia i rozwoju zawodowego. Nauczyciel
teŜ powinien zachęcać do działań fizycznych poza szkołą, organizować warsztaty pracy,
zajęcia dodatkowe, znać potrzeby biologiczne, społeczne i kulturowe swoich podopiecznych.
Nauczyciel powinien teŜ zwrócić uwagę na:
− specyfikę wychowania fizycznego dziewcząt,
− kształcenie wielostronne w zastosowaniu do wychowania fizycznego,
− rodzaje aktywności człowieka, drogi nauczania,
− pomiar i ocenę efektów kształcenia i wychowania,
− kierunki i rodzaje zmian w szkolnictwie i wychowaniu fizycznym,
− programowanie wychowania fizycznego w szkole - interpretacja załoŜeń, celów i zadań,
− innowacje programowe,
− korelacje treści programowych z innymi przedmiotami – dziedzinami,
− warunki do realizacji wychowania fizycznego w szkole - środowisko społeczne i szkolne
realizacja wychowania fizycznego w trudnych warunkach,
− przekształcanie i tworzenie nowoczesnej infrastruktury do wychowania fizycznego.
nowatorstwo w pracy nauczyciela,
− planowanie środków ruchowych i sytuacji dydaktyczno-wychowawczych,
− rodzaje, typy lekcyjne,
− sport w szkole - cele, zadania, organizacja.
Rys. 4. Podstawowe zagadnienia wychowania fizycznego [opracowanie własne]
Kreatywna postawa nauczyciela pozwala na przekazywanie dziecku niezbędnych
wiadomości i wdraŜanie pewnych pozytywnych przyzwyczajeń i nawyków zdrowotnych,
a takŜe wpływa na "uświadomienia" sobie przez samo dziecko znaczenia i wartości zdrowia.
NajwaŜniejsze bowiem jest wyjaśnianie dziecku (stosownie do jego wiedzy i moŜliwości)
konieczności oraz sensu określonych form zachowania, z jednoczesnym zaszczepieniem
nawyku "bardziej świadomego" regulowania własnych działań zdrowotnych
i prozdrowotnych. Znaczącą rolę odegra tu tworzenie swoistego kodeksu postępowania
Wychowanie
fizyczne
gry i zabawy rodzaje aktywności
człowieka
prawidłowy rozwój
sport w szkole
bezpieczeństwo na
zajęciach
metody nauczania
innowacje
programowe

15
w określonych sytuacjach, czy to w formie graficznej, czy umownej, oraz wspólne ich
respektowanie (przez nauczyciela, dzieci, inne osoby). W przypadku nauczyciela wzorzec
osobowy będzie przemawiał do dziecka bardziej niŜ słowo.
Wiele zaleŜy od atrakcyjności wykorzystywanego przez nauczyciela materiału, który
jednocześnie powinien uwzględnić potrzeby dzieci, ich zainteresowania, moŜliwości
intelektualne oraz rozwój emocjonalny. Wachlarz środków niezbędnych do kształtowania
zachowań afirmujących aktywność ruchową i umoŜliwiających wyraŜanie własnych przeŜyć
w zabawach, grach i tańcach, proponowanych przez nauczyciela, to wyznacznik
indywidualizacji procesu wychowawczo-dydaktycznego w przedszkolu oraz integracji
róŜnych dziedzin wychowania.
W edukacji zdrowotnej wykorzystaniu róŜnorodności środków dydaktycznych sprzyjają
takie cechy dzieci, jak skłonność do naśladownictwa, identyfikowanie się z bohaterami
literackimi, wraŜliwość emocjonalna, ciekawość świata. Oddziaływanie utworów literackich,
piosenek, ilustracji o treściach dotyczących bezpieczeństwa, higieny, aktywności ruchowej
wzbogaca i poszerza wiedzę oraz osobiste doświadczenia dziecka, ułatwia zrozumienie,
a takŜe zaakceptowanie przekazywanych rad, zakazów i nakazów związanych z troską
o zdrowie.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zachowania sprzyjają zdrowiu?
2. Na czym polega zdrowy styl Ŝycia?
3. Na czym polega profilaktyka pierwotna?
4. Jakie zachowania zagraŜają zdrowiu?
5. Co to jest edukacja zdrowotna?
6. Na czym polega profilaktyka zdrowotna?
7. Na czym polega wychowanie zdrowotne?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe, czy fałszywe.
Karta pracy
PYTANIA PRAWDA FAŁSZ
Promocja zdrowia ułatwia ludziom poprawę stanu
zdrowia
Styl Ŝycia nie wpływa na zdrowie
Edukacja jest elementem promocji zdrowia
Profilaktyka polega na edukacji
Promocja zdrowia to oś polityki zdrowotnej
Zdrowy styl Ŝycia polega na dbałości o higienę
Profilaktyka to eliminowanie czynników ryzyka
Zachowania sprzyjające zdrowiu to palenie tytoniu

16
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym promocji zdrowia,
2) przeczytać uwaŜnie zdania, zawarte w karcie pracy,
3) zaznaczyć X w odpowiedniej kolumnie prawda lub fałsz,
4) porównać wyniki pracy w grupie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− karta pracy,
− literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy roli higienistki stomatologicznej w promocji zdrowia.
Sposób wykonania ćwiczenia
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym promocji zdrowia,
2) wskazać zadania higienistki stomatologicznej,
3) wyszukać obszary promocji zdrowia, które mogłaby realizować higienistka
stomatologiczna,
4) przeprowadzić dyskusję na temat wpływu profilaktyki na zdrowie człowieka.
− komputer z dostępem do Internetu,
− arkusze papieru,
− tablica,
− mazaki,
Ćwiczenie 3
WskaŜ zaleŜności dotyczące układu stomatognatycznego w odniesieniu do
poszczególnych okresów Ŝycia człowieka.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym układu stomatologicznego,
2) wyszukać w dostępnych źródłach informacje na temat układu stomatognatycznego,
3) dokonać analizy zaleŜności między układem stomatognatycznym a okresami Ŝycia
człowieka.

17
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować edukację zdrowotną, wychowanie zdrowotne?
2) określić kierunki rozwoju edukacji zdrowotnej?
3) scharakteryzować zasady wychowania zdrowotnego?
4) scharakteryzować koncepcję promocji zdrowia?
5) scharakteryzować metody wychowania zdrowotnego?
6) określić czynniki wpływające na zdrowie?

18
4.2. Wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia człowieka
Od wielu tysięcy lat, człowiek czerpał i czerpie nadal wiele ze środowiska naturalnego,
w którym Ŝyje. Interakcja, czyli sposób oddziaływania na siebie człowieka i środowiska, jest
zaleŜna od wielu czynników. Coraz częściej człowiek wykorzystuje środowisko naturalne
w sposób niekonwencjonalny, prowadząc do nadmiernej eksploatacji surowców naturalnych,
zanieczyszczając środowisko roŜnego rodzaju odpadami, niszcząc zielone lasy, wprowadzając
wiele szkodliwych substancji do atmosfery, co w konsekwencji prowadzi do uboŜenia świata
flory i fauny. Od kilku dziesięcioleci człowiek stara się naprawiać wszelkie błędy swojego
postępowania względem środowiska, w którym Ŝyje. Wprowadza nowoczesne technologie
produkcyjne, prowadzi szeroko pojętą edukację ekologiczną wśród dzieci i młodzieŜy, tworzy
nowe formy ochrony przyrody po to, aby zachować środowisko naturalne w jak najmniej
zmienionej postaci.
Rośliny do wzrostu potrzebują wody, związków mineralnych i powietrza. Zwierzętom do
Ŝycia konieczne są: woda, pokarm i tlen. Natomiast wszystkim organizmom do prawidłowego
rozwoju niezbędna jest odpowiednia temperatura środowiska, odpowiednia wilgotność.
Dlatego najmniejsze nawet zmiany klimatyczne, zwłaszcza zmiany temperatury mają wpływ
na kaŜdy element ekosystemu. Do zaburzeń ekosystemu prowadzi działalność człowieka.
Środowisko naturalne, w którym Ŝyje człowiek, jest jego naturalnym miejscem na Ziemi.
Człowiek jako Ŝywy organizm jest częścią przyrody. Jego Ŝycie zaleŜy od warunków
panujących w środowisku przyrodniczym. Człowiek wywiera równocześnie na niego znaczny
wpływ. Przyroda dostarcza człowiekowi miejsca do jego bytowania, miejsca do odpoczynku,
pokarmu i poŜywienia, wielu surowców naturalnych, z których moŜe korzystać, jak równieŜ
wielu zasobów przyrody, dzięki którym moŜe istnieć.
Ochrona środowiska polega na:
− racjonalnym kształtowaniu środowiska i prawidłowym gospodarowaniu jego zasobami,
− przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
− przywróceniu przyrody do pierwotnej formy.
W celu zapobieganiu zanieczyszczeniu środowiska buduje się oczyszczalnie ścieków,
segreguje śmieci, do samochodów dołącza się katalizatory, odchodzi się od produkcji
foliowych toreb, które bardzo długo się rozkładają, rozwija się produkcję Ŝywności
ekologicznej. Powstają nowe dziedziny naukowe, których celem jest ochrona naturalnego
środowiska. Jedną z tych dziedzin jest ekotrofologia.
Ekotrofologia zajmuje się optymalizacją Ŝywienia z uwzględnieniem indywidualnych
potrzeb człowieka oraz określa stan przyrody, w której Ŝywność ta powinna być
wyprodukowana. DuŜą popularnością i zaufaniem konsumentów cieszy się Ŝywność
z gospodarstw ekologicznych, które zapewniają wysoką jakość biologiczną płodów rolnych,
ochraniają środowisko abiotyczne glebę i wodę przed działaniami niepoŜądanym.
Coraz częściej spotykamy się ze skaŜeniem środowiska naturalnego powodowanym
nieprzemyślaną działalnością człowieka. Główną winę za zachwianie naturalnej równowagi
w przyrodzie przypisuje się rolnictwu i przemysłowi. Stosowane w rolnictwie pestycydy,
nawozy mineralne uszkadzają organizmy Ŝyjące w glebie, co moŜe wpływać na
niekontrolowane pobieranie przez rośliny niektórych związków mineralnych, w tym azotu. Za
główne źródło zanieczyszczenia wód azotanami uwaŜa się:
− przenikanie zanieczyszczeń związanych z hodowlą zwierząt,
− migrację związków pochodzących z odpadów miejskich, przemysłowych,
− nadmierne stosowanie nawozów azotowych.

19
Obecnie człowiek wpływa na środowisko na wiele sposobów. PrzeobraŜa je wedle
własnych wyobraŜeń często niszcząc to, co w nim unikatowe, niepowtarzalne. Buduje osiedla
i fabryki, wydobywa kopaliny, poszukuje złóŜ ropy i gazu.
Na stan zdrowia wpływają zmieniające się warunki środowiskowe. W dzisiejszych
czasach dla człowieka jest bardzo waŜna higiena układu nerwowego, gdyŜ jego zaburzenia
powodują choroby w organizmie ludzkim. Chorobą jest natomiast reakcja organizmu na
działanie czynników chorobotwórczych (nieprzyjaznych dla organizmu). Higiena psychiczna
to działania zmierzające do ochrony zdrowia psychicznego, a takŜe nauka zajmująca się
badaniem czynników, które powodują zakłócenia zdrowia psychicznego i popularyzująca
zalecenia przeciwdziałające powstawaniu nerwic i innych zaburzeń psychiczno-nerwowych.
Psychika człowieka podlega nieustannemu działaniu bardzo wielu bodźców, które często
przekraczają jego zdolności adaptacyjne. Powoduje to zaburzenia równowagi psychicznej,
które doprowadza do wzmoŜonych stanów napięcia emocjonalnego i narastanie konfliktów
wewnętrznych.
Zanieczyszczenie środowiska naturalnego stwarza duŜe niebezpieczeństwo dla
odporności człowieka. Gdy to działanie zostanie zaburzone np. przez zanieczyszczone
środowisko dochodzi do uszkodzenia mechanizmów obrony – zwiększona jest wtedy
skłonność do zachorowań. Czynniki zmniejszające odporność organizmu, znajdują się
w powietrzu, którym oddychamy, w pokarmach i poŜywieniu, które spoŜywamy,
w środowisku, w którym Ŝyjemy. Jednak to sam człowiek przyczynił się do tak duŜego
wzrostu substancji szkodliwych w przyrodzie. Wiele chorób w obecnym czasie nosi nazwę
chorób środowiskowych lub cywilizacyjnych. Wiele substancji chemicznych (tlenek siarki,
tlenek ołowiu, tlenek węgla, amoniak, siarkowodór) i wiele innych, wnika do organizmu
człowieka róŜnymi drogami powodując:
− choroby układu krąŜenia,
− choroby układy oddechowego,
− choroby skóry,
− alergie i uczulenia,
− choroby narządu słuchu i wzroku.
Emisje pyłów i gazów do atmosfery pochodzą z roŜnych źródeł, lecz największe zagroŜenie
stanowią:
− rozwój motoryzacji,
− rozwój transportu,
− górnictwo i hutnictwo.
Zanieczyszczenia środowiska prowadzą do powstawania chorób człowieka. Najbardziej
naraŜone są dzieci. PoniewaŜ są osobami, u których następuje powolny wzrost odporności,
dlatego teŜ wszelkie zanieczyszczenia środowiska mają na nich szczególnie niebezpieczne
działanie.
Środowisko naturalne jest systemem wzajemnie powiązanych elementów. Jeśli
połączenia te, tzn. przypływ energii i obieg materii, funkcjonują w sposób prawidłowy, to
środowisko pozostaje w stanie równowagi. Szczególnym przykładem jest równowaga
chemiczna. Rozwój przemysłu, rolnictwa, motoryzacji doprowadził do zachwiania
równowagi chemicznej środowiska. Przejawia się to w stałym napływie do środowiska
związków chemicznych szkodliwie działających na Ŝyjące w nim organizmy, w tym i na
człowieka. Szczególnie niebezpiecznymi truciznami środowiskowymi w Polsce są: metale
cięŜkie – Pb, Cd, As, Ni, Hg, Zn, Cu, Mn i ich związki:
− pyły,

20
− związki siarki,
− związki azotu,
− pestycydy: DDT, HCH.
Działanie kaŜdej z tych substancji na organizm zaleŜy od rodzaju trucizny
środowiskowej, stopnia toksyczności, dawki, czasu działania oraz od drogi wprowadzenia jej
do organizmu. Wszystkie te substancje, wprowadzone do środowiska, krąŜą w przyrodzie,
Ŝywności, czyli tych elementów, z którymi bezpośrednio związany jest człowiek. Obecnie
zanieczyszczeniu uległy juŜ praktycznie wszystkie elementy środowiska, przy czym najwięcej
wagi poświęca się zanieczyszczeniom powietrza i wód, dziurze ozonowej oraz kwaśnym
deszczom, gdyŜ mają one bezpośredni wpływ na zdrowie i Ŝycie ludzi.
Obecnie konieczne stało się nawiązanie współpracy międzynarodowej w dziedzinie
ochrony środowiska i powołanie specjalnych organizacji. Ich celem jest koordynacja
wysiłków zmierzających do skutecznego przeciwdziałania istniejącym i rosnącym
zagroŜeniom. Chodzi tu o gromadzenie odpowiednich funduszy, wymianę doświadczeń.
NajwaŜniejszymi z nich jest: WHO – Światowa Organizacja Zdrowia, FAO – Światowa
Agencja do Spraw WyŜywienia i Rolnictwa, ILO – Międzynarodowa Organizacja Pracy,
UNESCO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury,
UNICEF – Międzynarodowy Fundusz Pomocy Dzieciom, a wszystkie te organizacje
zrzeszone są w ONZ.
1. Co to jest ochrona środowiska?
2. Na czym polega zanieczyszczenie środowiska?
3. Jaki wpływ na środowisko ma człowiek?
4. Jak zanieczyszczone środowisko wpływa na człowieka?
5. Jakie czynniki wpływają na stan zdrowia człowieka?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy wpływu warunków środowiska na zdrowie człowieka.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu warunków środowiska na
zdrowie człowieka,
2) wyszukać w dostępnych źródłach, informacji na temat chorób spowodowanych
czynnikami środowiskowymi,
3) przeprowadzić analizę tych zjawisk,
4) postawić wnioski na podstawie analizy.

21
Ćwiczenie 2
Wymień i scharakteryzuj czynniki wpływające na zanieczyszczenie środowiska.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zanieczyszczeń środowiska,
2) wyszukać w Internecie informacje o czynnikach wpływających na zanieczyszczenie
środowiska,
3) przeprowadzić analizę czynników mających negatywny wpływ na zdrowie,
4) przedstawić wyniki ćwiczenia.
Ćwiczenie 3
Przeprowadź, pracując w parach, dialog z pacjentem, uświadamiając mu, Ŝe czynniki
środowiskowe mają wpływ na zdrowie człowieka.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu środowiska na zdrowie
człowieka,
2) przygotować scenki i dialog,
3) zaprezentować dialog,
4) omówić wnioski na forum grupy.
− przybory do pisania,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia?
2) określić cechy ochrony środowiska?
3) scharakteryzować zasady prawidłowej gospodarki?
4) scharakteryzować zanieczyszczenia środowiska?
5) scharakteryzować chorobotwórczość czynników środowiska?
6) określić czynniki wpływające na zanieczyszczenie środowiska?

22
4.3. Zasady planowania i organizacja stomatologicznej edukacji
prozdrowotnej
Na działanie prozdrowotne mają wpływ aspekty socjalne. Ustala się zatem szereg norm
i praw dotyczących ochrony zdrowia w środowiskach, gdzie mamy do czynienia z patologią
społeczną, alkoholizmem i narkomanią. Prowadzi się równieŜ profilaktykę w zakresie AIDS
(zespół nabytego upośledzenia odporności).
Program profilaktyczny ma duŜy wpływ na kształtowanie postaw prozdrowotnych
społeczeństwa. Największymi problemami są:
− narkomania,
− alkoholizm,
− AIDS.
Po narkotyki sięga głównie młodzieŜ, która tym samym pragnie zaznaczyć swoją
odrębność społeczną, nie moŜe poradzić sobie z brakiem zainteresowania rodziców, chce
zwrócić na siebie uwagę, nie moŜe poradzić sobie w szkole. Dzieci sięgające po narkotyki
mają dość niską samoocenę i są mało odporne na stres, nie zdają sobie sprawy z konsekwencji
zdrowotnych jakie wywierają na nasz organizm narkotyki. Działają na OUN i powodują
uzaleŜnienie psychiczne i fizyczne.
JeŜeli są to opioidowe środki, moŜe dojść do uzaleŜnień i przyjmowania coraz większych
dawek narkotyków. Marihuana pozyskiwana z konopi indyjskich, których THC jest większe
niŜ 0,3 powoduje wypalenie osłonek mielinowych, które się nie regenerują i mogą
powodować trwałe zaburzenia w przewodzeniu impulsów nerwowych. Opium jest dość
popularnym narkotykiem. Jest to stęŜały sok z główek maku, są w nim alkaloidy, morfina,
kodeina, papaweryna, tebaina. Opium nie jest środkiem halucynogennym, więc nie występują
po nim omamy wzrokowe.
Działania wychowawcze powinny mieć charakter oświatowo-wychowawczy i obejmować:
− ograniczenie i kontrolę produkcji i dystrybucji środków farmakologicznych,
− udostępnienie pracownikom słuŜby zdrowia publikacji z zakresu uzaleŜnień,
− uświadamianie rodziców o zagroŜeniach na zebraniach szkolnych,
− organizowanie konferencji,
− ukazywanie ideałów, kształtowania celów, sensu Ŝycia.
Stworzono wiele ośrodków szkolno-wychowawczych dla osób uzaleŜnionych, takich jak
Monar.
Alkoholizm jest to choroba polegająca na naduŜywaniu alkoholu. Nie dotyczy tylko
niŜszych warstw społecznych, ale równieŜ inteligentnych ludzi. Polega na braku kontroli
wypitego alkoholu. Występuje zarówno u kobiet jak i u męŜczyzn. Upojenie alkoholowe
moŜe skończyć się zgonem. W celu profilaktyki uzaleŜnień powstał program siedmiu kroków.
Krok pierwszy – Poszukiwanie szczęścia
Istnieją sprawy dla, których warto Ŝyć – Miłość, Przyjaźń, Radość. Na drodze do tych
wartości człowiek spotyka pułapki i przeszkody. MoŜna uczyć się sztuki znajdowania
dobrych dróg.
Krok drugi – Chemiczna pułapka
Ludzie nie tylko są szczęśliwi kiedy kochają, ale teŜ kiedy przyjmują inne środki
chemiczne, których częste stosowanie kończy się uzaleŜnieniem.

23
Krok trzeci – UŜywanie i naduŜywanie
NaleŜy kontrolować wypite ilości alkoholu i nie tracić panowania nad częstotliwością
i ilością picia alkoholu.
Krok czwarty – UzaleŜnienie jest śmiertelną chorobą
NaleŜy umieć rozpoznać kiedy stajemy się uzaleŜnieni i uświadomić sobie, Ŝe jest to
uzaleŜnienie prowadzące do śmiertelnej choroby.
Krok piąty – Alkohol i nasze uczucia
Alkohol zmienia uczucia tych którzy piją i tych którzy z nimi Ŝyją, naleŜy znaleźć drogę,
która pozwoli wygrać uczuciom.
Krok szósty – Sztuka odmawiania
NaleŜy umieć powiedzieć – dość. Sztuka odmawiania jest bardzo istotna.
Krok siódmy – Zdrowie i dobre Ŝycie
KaŜdy z nas ma jedno Ŝycie, moŜe z nim zrobić tyle dobrego, co złego. KaŜdy decyduje
indywidualnie którą drogę wybierze.
Planowanie pracy z zakresu edukacji prozdrowotnej dla dzieci i młodzieŜy
Edukacja prozdrowotna dla dzieci i młodzieŜy powinna być przedstawiona w sposób
interesujący, zachęcający do współpracy i prosty. Powinna równieŜ przedstawiać korzyści
płynące z przestrzegania zasad higieny zdrowia. WaŜne jest, aby dzieci uświadomiły sobie, Ŝe
dbając o swoje zdrowie od najmłodszych lat inwestują w zdrowe lata starości. Szczotkując
regularnie zęby, wybierając odpowiednią metodę (najlepiej na początek metodę Fonesa),
nitkując zęby, płucząc jamę ustną i odwiedzając regularnie stomatologa moŜna utrzymać stan
jamy ustnej w bardzo dobrym stanie do późnych lat. Dzieci powinny pamiętać o tym, Ŝe
naduŜywanie ssania smoczków, nawyki takie jak ssanie palców czy obgryzanie paznokci
mają niewłaściwy wpływ na zgryz i mogą powodować choroby narządu Ŝucia.
Dzieci powinny posiadać odpowiednią do ich wieku szczoteczkę i prawidłowo ją
przechowywać, w niezamkniętym opakowaniu lub pudełeczku oraz w takim miejscu, gdzie
szczoteczka dokładnie wyschnie. Szczoteczkę naleŜy systematycznie zmieniać.
Istotne jest równieŜ odŜywianie. SpoŜywać naleŜy duŜe ilości białek, makroelementów
oraz witamin. MoŜna umiarkowanie wystawić skórę na promieniowanie słoneczne przez to
wytwarza się witamina D3, która przyspiesza wytwarzanie wapnia w kościach i zębach.
Dzieci powinny równieŜ uprawiać sport i być wychowywane w spokoju, bez agresji
i przemocy.
Tabela 1. Metody szczotkowania w zaleŜności od stanu jamy ustnej [opracowanie własne]
Stan jamy ustnej Szczoteczka do zębów Metoda szczotkowania
zdrowe przyzębie średnia twardość
Stillmanna, Bassa lub roll;
Unikanie szorowania
zaostrzone zapalenia
przyzębia
miękka roll
recesja dziąsła, miękka
roll, stillmanna;
unikanie szorowania poprzecznego
i Bassa
implanty bardzo miękka
delikatne oczyszczanie połączenia wszczepu
z dziąsłem
po zabiegach chirurgicznych dość miękka roll

24
Planowanie działań dotyczących profilaktyki fluorowej próchnicy zębów
Edukacja zdrowotna dla dzieci powinna być prowadzona za pomocą:
− filmów edukacyjnych,
− konkursów,
− plakatów,
− rysunków.
Edukację tę powinna przeprowadzać higienistka, która w sposób ciekawy i zajmujący
będzie zachęcać dzieci do prowadzenia higienicznego trybu Ŝycia. Powinna równieŜ
przeprowadzić instruktaŜ szczotkowania i omówić zagroŜenia, jakie mogą pojawić się
wówczas, gdy nie będzie przestrzegana higiena jamy ustnej.
Program edukacyjny dla dzieci powinien być przekazany przystępnym językiem,
zawierać duŜo kolorowych ilustracji, stać się zabawą dla dzieci taką, aby dzieci z chęcią
poprzez zabawę nabierały prawidłowych nawyków.
Rys. 5. Higiena zębów [7]
Edukacja zdrowotna dzieci powinna zawierać duŜo rysunków i porównań. Przykładem
moŜe być slajd przedstawiający uśmiechniętą twarz człowieka, który zastosował pastę
fluorem i przestrzega zasad higieny narządu Ŝucia.
Rys. 6. Piramida Ŝywienia [8]
Kolorowy rysunek przedstawiający piramidę racjonalnego Ŝywienia jest równieŜ waŜnym
elementem dydaktycznym w realizacji działań profilaktyki fluorkowej. Na samym szczycie
piramidy widnieją słodycze, czyli składniki z duŜą ilością węglowodanów, których powinno
się unikać.

25
Rys.7. Higiena zębów [ 7]
Rysunek przedstawiający ścigające się dzieci moŜe posłuŜyć jako kolejny element
dydaktyczny w profilaktyce fluorkowej.
Fluor jest stałym składnikiem szkliwa zębów, związki fluoru obecne w szkliwie są
bardziej odporne na działanie kwasów niŜ związki wapnia. Dostarczany organizmowi fluor
bierze udział w remineralizacji zębów, stąd konieczność ciągłej podaŜy tego pierwiastka.
Fluor wpływa niekorzystnie na metabolizm komórek bakteryjnych, czym przyczynia się
do zmniejszenia przyrostu płytki bakteryjnej. Brak fluoru moŜe stać się przyczyną
intensywnej próchnicy.
Profilaktyka zbiorowa to, np. fluorkowanie soli kuchennej. Profilaktyka indywidualna
dzieli się na profilaktykę domową, która polega na dbaniu o codzienną higienę narządu Ŝucia,
uŜywanie past z fluorem, płukanie jamy ustnej płynami z fluorem, oraz na profilaktykę
profesjonalną, która obejmuje zabiegi przeprowadzane przez stomatologa w gabinetach
lekarskich.
Profilaktyka grupowa jest stosowana w przedszkolach, szkołach i polega na
przeprowadzaniu instruktaŜu i uświadamianiu o profilaktyce fluorkowej większej grupy osób.
Większość preparatów częstego stosowania (pasta do zębów) stosowanych
w profilaktyce fluorkowej zawiera fluor w postaci:
− fluorek sodu NaF,
− monofluorofosforan sodu,
− aminofluorki.
Zawartość czynnego fluoru w pastach waha się od 525 do 1450 ppm.

26
Rys. 8. Rodzaje profilaktyki fluorkowej [opracowanie własne]
Pasty do zębów są najczęściej stosowaną formą dostarczania fluoru. Pasty z fluorem
powinno stosować się juŜ od najmłodszych lat, z tym, Ŝe nie mogą mieć one smaku owoców,
słodyczy, bo zwiększają u dzieci zapotrzebowanie na te produkty. Dzieci powyŜej 8 roku
Ŝycia, mogą stosować pasty z duŜą zawartością fluoru pod warunkiem, Ŝe nie przyjmują juŜ
innych preparatów z fluorem.
Przykładem pasty zawierającej fluor moŜe być Lacalut fluor, Sensodyne pasty te chronią
zęby przed próchnicą i kamieniem nazębnym, zawiera ona aminofluorki, które chronią przed
próchnicą oraz olejki eteryczne zapewniające świeŜy oddech.
Rys. 9. Pasta z fluorem [opracowanie własne]
Płukanki
Są szczególnie polecane dla osób, które noszą aparaty ortodontyczne, w przypadku
odsłoniętych szyjek zębów. Polecanie ich powinno być poprzedzone wywiadem lekarskim.
Nie zaleca się płukanek do stosowania przez dzieci.
Wskazaniem do stosowania płukanek jest ryzyko próchnicy u dzieci powyŜej 6-go roku
Ŝycia, u dorosłych ze względu na niewłaściwą dietę, chorobę, początkową próchnicę,
paradontozę.
profilaktyka
fluorkowagrupowa
domowa
indywidualna
zbiorowa
profesjonalna

27
Lakiery
Duraphat był pierwszym lakierem wprowadzonym do stomatologii w 1961 roku.
To roztwór alkoholowy Ŝywicy naturalnej, kalafonii, zawiera on 5% NaF. Jest to bezpieczny
środek, poniewaŜ dobrze przylega i wiąŜe się z powierzchnią zęba i uwalnia małe ilości
fluoru. Nakładany jest przez stomatologa aplikatorem lub pędzelkiem na umyte zęby. Fluor
Protector to lakier składający się z Ŝywicy poliuretanowej i fluorokrzemianu (0,1% F). Zaletą
stosowania lakierów jest długi czas utrzymywania się ich na zębach oraz bezpośrednie
uwalnianie fluoru do szkliwa.
śele fluorkowe
Wskazania do ich stosowania są podobne jak lakierów, jednak dzieci do lat 16 powinny
być specjalnie nadzorowane. Aplikatory mają formę łyŜeczki wyciskowej, ślina musi być
odsysana, poniewaŜ pacjent moŜe przełknąć aplikowany Ŝel. Niektóre Ŝele mogą być
stosowane samodzielnie, ale nie częściej jak raz na dwa tygodnie. Przykładem takiego Ŝelu
moŜe być Elmex-Ŝel
Kobiety w ciąŜy równieŜ stanowią grupę, dla której warto przedstawić program edukacji
zdrowotnej. To od przyszłej matki zaleŜy stan zdrowia dziecka. Od sposobu w jaki się matka
odŜywia, jaki prowadzi tryb Ŝycia, czy przyjmuje leki, czy dba o higienę ciąŜy.
NajwaŜniejsze zasady diety kobiet w ciąŜy:
− urozmaicone posiłki - nie ma takiego produktu, który zawierałby wszystkie niezbędne
składniki odŜywcze, im większa róŜnorodność posiłków, tym większe korzyści
zdrowotne,
− zwiększenie ilości Ŝelaza w diecie - kobieta w ciąŜy powinna dwa razy dziennie jeść
mięso, drób lub wędlinę, aby poprawić przyswajanie Ŝelaza, naleŜy spoŜywać z kaŜdym
posiłkiem warzywa i owoce bogate w witaminę C,
− wprowadzenie do diety ryb - są one świetnym źródłem wartościowego białka,
− dodawanie do surówek olejów roślinnych - przynajmniej łyŜkę stołową dziennie, oleje te
zawierają niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, potrzebne do prawidłowego
przebiegu ciąŜy,
− zwiększenie spoŜycia produktów mlecznych - są one bardzo waŜne dla kobiety i dziecka,
zawierają wapń, witaminę B2, B12 i pełnowartościowe białko,
− wprowadzenie produktów o obniŜonej zawartości tłuszczu - ułatwiają utrzymanie
odpowiedniej wagi ciała,
− ograniczenie spoŜycia mocnej kawy i alkoholu - spoŜywanie alkoholu podczas ciąŜy
zwiększa ryzyko małej masy urodzeniowej dziecka oraz poronienia.
Większość leków przenika przez łoŜysko i dostaje się do płodu, więc samodzielne
przyjmowanie leków bez konsultacji z lekarzem jest w ciąŜy zabronione. Istnieją leki, których
nie moŜna odstawić podczas ciąŜy, są to preparaty, które podaje się przewlekle chorym, np.:
leki przeciwpadaczkowe.
NajwaŜniejsze zasady profilaktyki stosowane kierowane do kobiet w ciąŜy:
− jeŜeli pacjentka nie chorowała na róŜyczkę, powinna pamiętać o szczepieniu ochronnym
– przynajmniej na 2 miesiące przed planowaną ciąŜą,
− planując ciąŜę, pacjentka powinna skontaktować się ze swoim lekarzem w sprawie
stosowania preparatów kwasu foliowego,

28
− w okresie okołokoncepcyjnym i podczas ciąŜy naleŜy unikać zaŜywania leków bez
istotnych wskazań lekarskich,
− naleŜy rzucić palenie - zmniejsza się wówczas ryzyko zbyt wczesnego porodu lub małej
masy urodzeniowej dziecka,
− podczas ciąŜy kobieta powinna pamiętać o regularnych wizytach u ginekologa
i zalecanych badaniach kontrolnych.
− o ile to moŜliwe kobieta powinna duŜo spacerować oraz uprawiać wskazaną gimnastykę.
Planowanie i organizacja działań z zakresu profilaktyki ortodontycznej jest równieŜ
bardzo istotna. Profilaktyka ortodontyczna powinna opierać się na następujących punktach:
− dziecko powinno karmić się piersią, ewentualnie dokarmiać smoczkiem krótkim,
twardym, spręŜystym z kilkoma małymi dziurkami,
− w czasie karmienia dziecko powinno być prawidłowo ułoŜone,
− odzwyczaić dziecko od złych nawyków ssania palców, ssania smoczka,
− troszczyć się , aby główka dziecka podczas spoczynku, była na niewielkim podwyŜszeniu
i aby dziecko oddychało przez nos,
− dbać o jadłospis dziecka oraz regularne i urozmaicone pokarmy z zawartością witamin
i białka,
− gdy dziecko skończy 2 lata podawać mu do gryzienia twarde pokarmy,
− utrzymywać stały kontakt z lekarzem,
− jeśli lekarz stwierdzi wadę zgryzu naleŜy, zgłosić się do ortodonty,
− pamiętać, Ŝe odpowiedni wiek do leczenia wad zgryzu to wiek rozwoju , czyli od 5 do 13
roku Ŝycia.
Powstanie wad narządu Ŝucia wiąŜe się najczęściej z jednoczesnym działaniem kilku
czynników. Przyczyny wad narządu Ŝucia moŜna podzielić na:
− przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne działające na zarodek lub płód,
− czynniki środowiskowe działające w Ŝyciu pozapłodowym – odnoszą się do wad
nabytych.
Czynnikami endogennymi są czynniki genetyczne. Wadami takimi są:
− zaburzenia kształtu zębów,
− nadmierny rozwój lub niedorozwój szczęki,
− rozszczepy wargi,
− rozszczepy podniebienia pierwotnego i wtórnego, nadmierny rozwój lub niedorozwój
Ŝuchwy,
− asymetrie twarzowo-szczękowe,
Czynnikami egzogennymi, określa się te czynniki, które wpływają na rozwój płodu. NaleŜą
do nich:
− naduŜywanie przez kobietę cięŜarną alkoholu, tytoniu, narkotyków;
− leki, stres,
− zanieczyszczenie środowiska,
− wiek matki i przebyte przez nią w trakcie ciąŜy choroby (cukrzyca, niedokrwistość).
Profilaktyka ma na celu zapobiegnięcie wadom rozwojowym i usunięcie czynników
ryzyka. Właściwie prowadzone leczenie protetyczne i prawidłowa profilaktyka prowadzą do
odbudowy uzębienia i zapewnienia normalnej funkcji narządu Ŝucia. Chroni to równieŜ układ
somatyczny, profilaktyka dotyczy zespołu mięśniowo-stawowego oraz podłoŜa stawowego.

29
Planowanie działań z zakresu profilaktyki periodontologiczne
Badanie profilaktyczne moŜe wykazywać obecność czynników szkodliwych dla
przyzębia takich jak:
− płytka nazębna,
− nieprawidłowe ustawienie zębów,
− niewłaściwe uzupełnienia protetyczne.
W zaleŜności od wyników tych badań ustala się dalszy tok postępowania. Wizyty kontrolne
powinny odbywać się, co 2–4 miesiące. Badania profilaktyczne powinny dostarczać
informacji o:
− przyczycnie chorób przyzębia,
− aktualnym stanie higieny przyzębia,
− czy istnieje stan zapalny dziąsła,
− czy powstały nowe kieszonki dziąsłowe,
− czy pacjent ma rozchwiane zęby,
− czy chory ma krwawiące dziąsła.
Profilaktyka powinna ona obejmować:
− walkę z płytką nazębną,
− eliminację czynników ułatwiających gromadzenie się płytki,
− eliminację czynników urazowych,
− zmniejszenie wpływu szkodliwych czynników ogólnoustrojowych,
− zwiększenie odporności gospodarza.
Profilaktyka domowa:
− właściwa higiena,
− odpowiednie składniki poŜywienia,
− racjonalny tryb Ŝycia,
− wizyty kontrolne.
Profilaktyka profesjonalna:
− pouczanie pacjenta co do diety, trybu Ŝycia i higieny jamy ustnej,
− okresowe zabiegi profilaktyczne.
Profilaktyka chorób przydziąsłowych powinna równieŜ opierać się na:
− polerowaniu koron, szyjek i korzeni, jeŜeli są obnaŜone,
− usuwaniu przebarwień korony i szyjek zębów,
− odwraŜliwianiu koron i szyjek zębów.
Naukę higieny jamy ustnej i wpajanie zasad profilaktyki chorób zębów jamy ustnej
powinno się przeprowadzać regularnie. Istnieją róŜne metody przekazywania tych informacji
w zaleŜności od wieku, miejsca zamieszkania, wykształcenia pacjentów. Ludzi mieszkających
na wsi naleŜy częściej szkolić, przedstawiać im programy profilaktyczne, gdyŜ mają oni
mniejszą świadomość zagroŜeń. Do grup wymagających przekazania informacji na temat
profilaktyki naleŜą bezrobotni lub ludzie uzaleŜnieni, naleŜy często przeprowadzać szkolenia,
aby mobilizować ich do przestrzegania podstawowych zasadach higieny.
Efektywnymi metodami kształcenia są:
− wykłady,
− filmy,
− pokazy slajdów,

30
− szkolenia,
− konferencje.
W szkołach i przedszkolach powinna być prowadzona edukacja z zakresu higieny jamy
ustnej. Dzieci naleŜy zachęcać i uświadamiać o istocie pielęgnacji i profilaktyki.
W przychodniach i aptekach powinny znajdować się plakaty, ulotki, informacje
o profilaktyce jamy ustnej.
Na zmniejszenie ubytków i zmniejszenie tworzenia się próchnicy działa:
− prawidłowa dieta, pozbawiona węglowodanów,
− regularne wizyty u stomatologa.
Higiena jamy ustnej polega równieŜ na zastosowaniu działań profilaktycznych
w odpowiedniej kolejności:
− regularne szczotkowanie, uŜywanie past z fluorem,
− płukanie jamy ustnej,
− nitkowanie przestrzeni międzyzębowych,
− odpowiednia dieta,
− regularne wizyty u stomatologa.
Rys. 10. Higiena jamy ustnej [opracowanie własne]
Osoby starsze powinny bardzo dbać o higienę jamy ustnej, poniewaŜ następuje większe
ryzyko ubytku tkanki zęba oraz próchnicy korzeni. Mogą one równieŜ cierpieć na suchość
błon śluzowych, związane jest to z przyjmowaniem niektórych leków, prowadzi to do
próchnicy i chorób zębów, naleŜy zbadać ilość wydzielanej śliny przez starszą osobę.
Pacjenci tacy są często leczeni na inne schorzenia typu cukrzyca, nadciśnienie, zakrzepica,
choroby serca, stomatolog powinien teŜ wziąć to pod uwagę.
U starszych osób dziąsła stają się delikatniejsze, czasami mogą krwawić, pojawiają się
teŜ często obrzęki dziąseł. Aby wzmocnić zęby stosuje się profilaktykę oraz korony i mosty.
Korona całkowicie przykrywa uszkodzony ząb, mosty są uŜywane do wypełnień brakujących
HIGIENA
JAMY USTNEJ
szczotkowanie
płukanie
nitkowanie
dieta
wizyty
u stomatologa

31
zębów. Stomatolog podczas badania starszej osoby musi przeprowadzić z nią dokładny
wywiad, wykazywać empatię, cierpliwość, brać pod uwagę jej schorzenia, przyjmowanie
innych leków, stan higieny jamy ustnej, ubytek tkanki zęba jak równieŜ paradontozę,
zaburzenia wydzielania śliny, obecność w jamie ustnej mostów, koron, protez, alergie
pacjenta. U starszych osób bardzo często stomatolog napotyka na takie objawy: obnaŜenie
korzeni, brak zębów, trudności z usunięciem płytki nazębnej, tacy pacjenci wymagają
cierpliwości, motywacji do leczenia, naleŜy dbać o profilaktykę oraz higienę jamy ustnej.
Jako profilaktykę starzenia się układu Ŝującego osób starszych stosuje się sanację jamy
ustnej. Obejmuje ona leczenie próchnicy, leczenie chorób przyzębia, usuwanie zębów lub ich
korzeni, jeśli nie kwalifikują się one do leczenia zachowawczego i protetycznego, usuwanie
zatok dziąsłowych, likwidacja narośli błony śluzowej, ognisk leukoplakii. NajwaŜniejsze jest
poinformowanie pacjenta o konieczności usuwania kamienia nazębnego.
Osoby starsze naleŜy odpowiednio zachęcić do przestrzegania zachowań słuŜących
zdrowiu. Zachęcanie to powinno odbywać się przez zwiększenie świadomości poprzez prasę,
ulotki, plakaty informacyjne u lekarzy.
Higienistka stomatologiczna powinna oprócz przeprowadzania szkoleń, instruktaŜu
i szerzenia wiedzy profilaktycznej z zakresu chorób przyzębia i higieny jamy ustnej
aktualizować swoje informacje. Najlepiej podjąć współpracę z instytucjami opracowującymi
publikacje z zakresu higieny stomatologicznej takich jak gazeta stomatologiczna, forum
stomatologiczne, pharmindex, gazeta lekarska, forum farmaceutyczne. Wydawnictwa
medyczne równieŜ powinny stanowić drogę rozwoju edukacji higienistki stomatologicznej.
1. W jaki sposób naleŜy prowadzić edukację prozdrowotną osób w starszym wieku?
2. Jakie są zasady Ŝywienia kobiet w ciąŜy?
3. Jakie są zasady profilaktyki ubytków?
4. Na czym polega fluorowanie?
5. W jaki sposób naleŜy prowadzić edukację prozdrowotną dzieci i młodzieŜy?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj i zorganizuj działania z zakresu profilaktyki periodontologicznej oraz z zakresu
profilaktyki ortodontycznej.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym stomatologicznej edukacji
prozdrowotnej,
2) wybrać dwie sytuacje opisujące profilaktykę periodontologiczną higieny jamy ustnej,
3) wybrać dwie sytuacje opisujące profilaktykę ortodontyczną higieny jamy ustnej,
4) przedyskutować optymalny plan profilaktyki.

32
− tablica,
− mazaki,
Ćwiczenie 2
Wpisz w diagram czynniki wpływające na stan higieny jamy ustnej.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej,
2) wyszukać czynniki wpływające na utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej,
3) wpisać czynniki w diagram.
Rysunek do ćwiczenia 2
HIGIENA
JAMY USTNEJ

33
Ćwiczenie 3
Wpisz do tablicy brakujące elementy doboru właściwej metody szczotkowania.
Tabela do ćwiczenia 3
Stan jamy ustnej Szczoteczka do zębów Metoda szczotkowania
zdrowe przyzębie średnia twardość
Stillmanna, ............. lub ..........;
unikanie ................................
..............................................
zaostrzone zapalenia
przyzębia
....................... roll
recesja dziąsła,
wraŜliwość szyjek
........................
roll, .....................;
unikanie ....................
..................... i .................
implanty zębowe bardzo miękka
delikatne oczyszczanie
połączenia wszczepu z dziąsłem
po zabiegach
chirurgicznych
......................... ..................................
Sposób wykonania ćwiczenia.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod szczotkowania,
2) dokonać analizy czynników, mających wpływ na właściwy wybór szczoteczki i metody
szczotkowania,
3) uzupełnić tabelę,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy.
− tabela,
Ćwiczenie 4
Zaplanuj zajęcia z zakresu edukacji prozdrowotnej higieny jamy ustnej dla młodzieŜy
szkoły ponadgimnazjalnej.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym edukacji prozdrowotnej,
2) dobrać metodę pracy dydaktycznej w zakresie edukacji prozdrowotnej higieny jamy
ustnej,
3) opracować scenariusz przeprowadzenia zajęć edukacyjnych dla młodzieŜy ponadgimnazjalnej.
− pisaki,

34
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podjąć współpracę z instytucjami opracowującymi publikacje z zakresu
higieny stomatologicznej?
2) zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych
i w podeszłym wieku?
3) zaplanować działania edukacyjne ułatwiające profilaktykę ubytków
w uzębieniu?
4) zaplanować i zorganizować pracę edukacyjną dla pacjentów w róŜnym
wieku, pochodzących z róŜnych środowisk?
5) zaplanować i zorganizować działania z zakresu profilaktyki
ortodontycznej?
6) zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla kobiet w ciąŜy
i matek karmiących?

35
4.4. Zasady dydaktyki
Zasady dydaktyki, które moŜna stosować w celu efektywnego przeprowadzenia zajęć
edukacyjnych.
Zasada poglądowości przeciwstawia się zasadzie werbalizacji. Nauczanie staje się
znaczniej bardziej efektywne gdy połączy się słowa z bodźcem zmysłowym.
NaleŜy przekazywać treści za pomocą słów, które niosą wyobraŜenia, są kojarzone
z faktami, doznaniami. Zasadę tą realizuje się w trzech wariantach:
− organizowanie manipulacji przedmiotem, obserwacji i opisu,
− demonstrowanie i objaśnianie,
− ilustrowanie komunikatu słownego.
Zasada przystępności to zasada receptywności. Ma dwa aspekty:
1. Nakazuje nauczycielowi dostosowanie trudności do właściwości rozwojowych uczniów
oraz właściwości psychofizycznych na danym przeciętnym poziomie, zasadę tę
sformułował Jan Komeński, a w tym trzy reguły: I naleŜy prowadzić od bliskiego do
dalekiego, II od znanego do nieznanego, III od łatwiejszego do trudniejszego,
2. Dostosowanie trudności do indywidualnych zdolności, poziomu wiedzy i umiejętności
konkretnego ucznia.
Zasada indywidualizacji, mówi Ŝe indywidualizacji mogą podlegać: treści nauczania,
tempo, czas, formy organizacyjne.
Zasada systematyczności polega na organizowaniu treści, którymi nauczyciel operuje.
Nauczyciel powinien uporządkować treść pod względem motorycznym i logicznym,
powinien określić informacje pierwszego i drugiego rzędu. Treści powinien ułoŜyć planowo,
elementy powinien powiązać związkami: hierarchii, strukturalnymi, przyczynowo-
skutkowymi, genetycznymi, gatunkowymi, transformacyjnymi, stosunkowymi,
chronologicznymi, wielkości, szeregowania, doświadczenia. Powiązania te sprawiają, Ŝe treść
jest usystematyzowana. Reguły praktyczne: naleŜy poznać wyjściowy stan wiedzy ucznia,
wiązać treści nowopoznane z juŜ znanymi, wskazywać najwaŜniejsze informacje.
Zasada aktywnego udziału uczniów w procesie dydaktycznym. Podstawą psychologiczną
jest fakt, Ŝe człowiek jest aktywny. W procesie kształcenia naleŜy umoŜliwiać aktywne
zdobywanie wiedzy uczniom, a niekiedy ich aktywizować. Jak zachęcać do aktywności?
Trzeba uczniom uświadomić cel szkolenia - wskazać uŜyteczność i doniosłość uczenia się,
jasno formułować zadania, wywoływać motywację do uczenia się.
Zasada wiązania wiedzy teoretycznej z praktyką zapewnia przechodzenie od praktyki do
wiedzy i odwrotnie. Cele: uświadomienie uŜyteczności wiedzy, ukształtowanie przekonania
o prawdziwości, przeświadczenie o moŜliwości wpływu na rzeczywistość, wyposaŜenie
w praktyczne umiejętności wykorzystywania wiedzy
Zasada trwałości wiedzy: dotyczy organizowania powtórzeń w procesie dydaktycznym.
Nauczanie w szkole odbywa się w warunkach sztucznych. Konieczne jest respektowanie

36
jednego z podstawowych praw pamięci - powtarzanie: 1) w niezmienionej strukturze 2) przez
operowanie wiedzą.
Wszystkie te metody moŜna stosować w celu kształcenia prozdrowotnego społeczeństwa.
Metody pracy i środki dydaktyczne
Metody pracy (wg Cz. Kupsiewicza):
− opowiadanie,
− dyskusja,
− opis,
− metody oparte na obserwacji (np. pokaz, wykres),
− metody oparte na działaniu – zajęcia praktyczne, np. rysowanie,
− metody aktywizujące np. inscenizacja, burza mózgów,
− metody eksponujące: film, sztuka teatralna, ekspozycja,
− metoda programowa – z uŜyciem komputera, np. samodzielne przygotowanie prezentacji
komputerowej lub wyszukiwanie informacji w Internecie.
Wszystkie te metody mogą być stosowane w grupie młodzieŜy. W przypadku dzieci
opowiadanie warto poprzeć ilustracjami (np. rysując na kilku małych kartonikach historyjkę
obrazkową o dziecku które boli ząb i idzie do lekarza. KaŜdy element historii to osobny
kartonik z obrazkiem, np. dziecko boli ząb i płacze; mama prowadzi dziecko do stomatologa;
stomatolog bada jamę ustną; dziecko jest uśmiechnięte. Obrazki moŜna później wykorzystać
w ćwiczeniu prosząc dzieci by ułoŜyły poszczególne kartoniki w odpowiedniej kolejności).
Z metod opartych na obserwacji dla dzieci moŜna wybrać np.: teatrzyk. Doskonale teŜ
sprawdzają się metody oparte na działaniu, np.: lepienie z plasteliny ulubionych owoców. Są
to metody dla dzieci bardzo dobre, zwłaszcza Ŝe nie potrafią one długo skupić się na jednej
czynności i wykazują duŜą aktywność ruchową. Nieodpowiednie dla dziecka będzie, więc
przeprowadzenie zajęć w formie wykładu. Najlepiej, gdy róŜne metody przeplatają się ze
sobą.
Zarówno u dzieci jak i u młodzieŜy moŜna zastosować metody pracy indywidualnej
(np. kaŜde dziecko rysuje na kartonie czego nie powinno się jeść; dzieciom łatwiej jest
odpowiedzieć na pytanie czego się nie powinno robić gdyŜ słyszą codziennie zakazy ze strony
rodziców lub opiekunów) lub grupowej (np. wszystkie dzieci lepią z masy papierowej duŜy
ząb).
Ciekawą grupę metod stanowią metody aktywizujące, klasyfikowane teŜ jako metody
twórczego rozwiązywania problemów. Do grupy tej naleŜą:
− burza mózgów,
− „technika 635”,
− technika diamentowego rankingu,
− piramida priorytetów,
− technika śniegowej kuli.
Burza mózgów jest metodą, w której prowadzący formułuje pytanie i prosi grupę
o podawanie skojarzeń z nim związanych. Wszystkie odpowiedzi są zapisywane
w widocznym miejscu (np.: na duŜej planszy) przez prowadzącego, kaŜda osoba jednorazowo
zgłasza tylko jeden pomysł. W metodzie tej moŜna w szybkim czasie uzyskać wiele
rozwiązań. Jest dobrą techniką wprowadzającą do omówienia danego zagadnienia. Pozwala
zorientować się co juŜ wiedzą uczestnicy i o jakie elementy warto zasób wiedzy uzupełnić.

37
Na przykład grupie sześciolatków moŜna zadać pytanie: co robimy gdy boli ząb? Uzyskane
odpowiedzi staną się punktem wyjścia do dalszego prowadzenia zajęć.
„Technika 635” jest modyfikacją burzy mózgów. Przeprowadzana moŜe być w starszych
grupach wiekowych. 6 oznacza liczbę osób, 3-liczbę wpisywanych pomysłów, 5-liczbę
„rund”. MoŜna ją takŜe zmodyfikować do techniki 423. Uczestnicy zostają podzieleni na
4 grupy, kaŜda z grup posiada flamaster w innym kolorze oraz duŜy karton papieru z zadanym
pytaniem. Pytanie dla kaŜdej grupy jest inne (np. elementy zdrowego Ŝywienia, jak
prawidłowo dbać o zęby?, itp.). KaŜda grupa wpisuje swoje 2 propozycje, a następnie
przekazuje karton kolejnej grupie. W ten sposób odbywają się 3 zmiany, więc kaŜda grupa ma
szanse udzielić odpowiedzi na kaŜde pytanie. Kolejne rundy są coraz dłuŜsze, gdyŜ
odpowiedzi nie mogą się powtarzać.
W technice diamentowego rankingu rozdajemy uczestnikom kartki papieru w kształcie
rombu. Zadajemy pytanie i kaŜdy uczestnik zapisuje odpowiedzi, 1 propozycje na 1 kartce.
Następnie zbieramy wszystkie kartki, odczytujemy pomysły i wybieramy 9 uznanych przez
grupę za najistotniejsze. Prosimy grupę by ustaliła hierarchię waŜności odpowiedzi (pole
z numerem 1 – najwaŜniejsza odpowiedź, itd.) i umieszczamy kartkę z odpowiedzią
w odpowiednim polu diagramu (rys. 11). Ten typ ćwiczenia wymusza dyskusję i narzuca
uczestnikom konieczność uzyskania kompromisu.
Rys. 11. Plansza do techniki diamentowy ranking [opracowanie własne]
Piramidę priorytetów moŜna połączyć z metodą burzy mózgów. Na początku zajęć
prowadzący zadaje pytanie i prosi uczestników by swoje odpowiedzi podawali w formie
pytań, które są zapisywane na tablicy. Na przykład, jeŜeli tematem zajęć jest higiena jamy
ustnej mogą paść pytania:
− jak często myć zęby?
− jak często zgłaszać się na kontrolę do dentysty?
− czy jedzenie czekolady moŜe sprzyjać rozwojowi próchnicy?
Dalsza część zajęć moŜe przebiegać w grupach. KaŜdy zespół otrzymuje plakat
z piramidą (rys. 12) oraz kartki papieru, na których zapisuje zadawane w pierwszej części
zajęć pytania. KaŜda grupa przypina do schematu kartki z pytaniami w takiej kolejności
w jakiej chciałaby poznać odpowiedź.

38
Rys. 12. Piramida priorytetów [opracowanie własne ]
Technika śniegowej kuli łączy pracę indywidualną z pracą w grupie. Nad danym
zagadnieniem uczeń początkowo zastanawia się samodzielnie, potem przedyskutowuje temat
w parach. Pary łączą się w zespoły czteroosobowe, w dalszej części ośmioosobowe, itd.,
dopóki cała grupa nie wypracuje wspólnego stanowiska.
W celu uzyskania jeszcze lepszych wyników edukacyjnych stosuje się coraz nowsze
techniki nauczania, środki dydaktyczne. Ich wykorzystanie skłania ucznia do samodzielnego
wyszukiwania informacji w czasopismach stomatologicznych, fachowej literaturze. Uczeń
powinien równieŜ posiadać umiejętność nawiązywania kontaktów i współpracy
z organizacjami zajmującymi się publikacją prac stomatologicznych. Mogą to być gazety
dentystyczne, czasopisma lekarskie, firmy farmaceutyczne, które prowadzą badania kliniczne,
biuletyny, kwartalniki z medycznymi treściami. Umiejętność ta powoduje poszerzenie swoich
wiadomości i ich aktualizację, uczeń moŜe równieŜ samodzielnie napisać artykuł oparty na
swoich badaniach, wnioskach dotyczący stomatologicznych problemów.
Istnieje takŜe inny podział metod pracy (wg W. Okonia):
− samodzielne dochodzenie do wiedzy (np.: pokazujemy dzieciom wspomnianą juŜ
historyjkę o dziecku, które boli ząb, dzieci same wskaŜą, Ŝe jeśli boli ząb naleŜy udać się
do dentysty),
− metody waloryzacyjne – przez przeŜywanie,
− metody praktyczne, oparte na działaniu (np. lepienie z plasteliny),
− metody asymilacji, np. dyskusja, wykład.
Środkami nazywamy przedmioty oddziałujące na zmysły. Mogą one być:
− wzrokowe – rysunek, fotografia, mapa, diagram,
− słuchowe – audycja radiowa, nagrania magnetofonowe,
− wzrokowo-słuchowe – film.
W pracy dydaktycznej wykorzystujemy takŜe róŜnego rodzaju pomoce dydaktyczne,
tj. tablice, modele (np. model zęba), kartony, flamastry.
Kategorie środków dydaktycznych wytypowane przez Wincentego Okonia
Pierwszą z nich są środki proste, do których naleŜą:
− środki słowne podręczniki, teksty drukowane,
− proste środki wzrokowe modele, autentyczne wzory przedmiotów, reprodukcje obrazów,
mapy).
Drugą z kategorii są środki złoŜone wykorzystujące rozwój techniki, nowinek, urządzeń
i sprzętu przekazującego informacje. MoŜna tu zaliczyć:

39
− mechaniczne środki wzrokowe (aparaty fotograficzne, mikroskopy, oscyloskopy,
teleskopy czyli urządzenia przekazujące obrazy.
− środki słuchowe (gramofony, radia np. CB – kontakt ze światem, nauczanie na odległość,
magnetofon) .
− oraz środki wynikające z połączenia wzroku ze słuchem (są to urządzenia takie jak
telewizor, video lub dobrze wyposaŜony komputer) .
Ostatnią pozycją w tym podziale są środki automatyzujące uczenie się (tutaj wymienić
moŜna laboratoria z wyszczególnionych dziedzin nauki, maszyny dydaktyczne, oraz
komputery)
Podział dokonany przez W. Okonia jest ułoŜony hierarchicznie. Od środków prostych
takich jak podręczniki do złoŜonych komputery. Poprzez zastosowanie środków złoŜonych
zmniejsza się nakład pracy nauczyciela i ucznia.
Wiele rzeczy moŜna zobrazować, przy czym porusza się wyobraźnią wychowanka np.:
moŜemy na komputerze pokazać uczniowi powstawanie cząsteczki DNA, co poprzez zwykłe
mówienie było by wręcz niemoŜliwe.
Słowo mówione to słowo, które znajduje się w przemówieniach, wykładach. Słowo
drukowane, rozwój tego słowa nastąpił wraz z rozwojem technologii druku, zapisano je jako
druk ksiąŜek, kartek, gazet.
Opracowywanie i realizacja programu profilaktyki stomatologicznej dla dzieci
i młodzieŜy
Opracowując program profilaktyki stomatologicznej naleŜy uwzględnić następujące
elementy:
− wizyty grup, klas u stomatologa,
− przeprowadzenie grupowej profilaktyki fluorkowej metodą nadzorowanego
fluorkowania,
− zorganizowanie spotkań o charakterze informacyjnym: przeprowadzenie instruktaŜu
higieny jamy ustnej, udzielanie informacji o właściwym odŜywianiu i in.,
− uzgodnienie z gronem pedagogicznym terminów zaplanowanych działań dla
poszczególnych grup (klas) oraz z gabinetem stomatologicznym terminów wizyt,
− rozpropagowanie programu wśród nauczycieli i rodziców lub opiekunów,
w szczególności informowanie o celach przeprowadzonych działań, przedstawienie
tematyki zajęć z dziećmi i młodzieŜą,
− załoŜenie Indywidualnej Karty Stomatologicznego Badania Profilaktycznego,
− zachęcanie nauczycieli przedszkoli i szkół do realizacji programu profilaktyki
stomatologicznej; zachęcanie rodziców i opiekunów do częstego kontrolowania stanu
uzębienia i utrwalania prawidłowych nawyków higienicznych oraz ewentualnego
leczenia stomatologicznego (organizowanie dla nich spotkań, szkoleń informujących
o konieczności i sposobach dbania o higienę jamy ustnej i wyjaśniających skutki
zaniedbań),
− ukierunkowanie personelu opiekuńczo-wychowawczego Ŝłobka i przedszkola na
organizowanie zabaw mających na celu utrwalenie prawidłowych nawyków
higienicznych i dietetycznych (poprzez np. przedstawienie konkretnego schematu zajęć),
− organizowanie dla dzieci i młodzieŜy wystaw i konkursów o tematyce stomatologicznej,
− ustalenie sposobu informowania rodziców i opiekunów o wynikach badań
stomatologicznych i prowadzonych działaniach edukacyjnych.

40
Utrwalanie prawidłowych nawyków higienicznych i dietetycznych
KaŜde spotkanie z dziećmi lub młodzieŜą dobrze jest zakończyć krótkim
podsumowaniem, ujmującym najwaŜniejsze cele spotkania.
Jednorazowy instruktaŜ czy wykład moŜe okazać się niewystarczający dla zmiany
nawyków Ŝywieniowych czy sposobów dbania o jamę ustną. Dobrze jest więc zaproponować
nie jedno lecz cykl spotkań, a w przypadku dzieci dąŜyć do współpracy z rodzicami, aby
dziecko utrwalało zdobyte informacje czy umiejętności takŜe w domu. MoŜna poprosić
rodziców by dawali dzieciom słodycze raz dziennie, podczas głównego posiłku po którym
dziecko umyje zęby, lub na przykład zaproponować projekt „słodka niedziela”, gdy dzieci
jedzą słodycze tylko w jeden dzień w tygodniu. Warto nakłonić rodziców takŜe do
konsekwencji – na przykład pilnujemy by dziecko myło zęby codziennie po obiedzie, bez dni
wyjątkowych kiedy moŜe o tym zapomnieć.
Po przeprowadzonym spotkaniu z dziećmi moŜna zorganizować wystawę wykonanych
prac plastycznych czy modelinowych lub moŜna zadać wykonanie takich prac w domu.
Wiszące na ścianie plakaty czy rysunki będą przypominać o przekazanych zasadach dbania
o jamę ustną. W przypadku małych dzieci dobrze jest pogrupować prace na zasadzie
dobre/złe, np. na jednym plakacie umieścić wykonane przez dzieci rysunki zdrowego
Ŝywienia i plakat opatrzyć wizerunkiem uśmiechniętej buzi, na kolejnym plakacie przeciwnie
– czego nie powinno się jeść. Ułatwi to dzieciom zapamiętanie co jest dobre dla ich rozwoju
i wzrostu a czego lepiej unikać. MoŜna takŜe poprosić dzieci Ŝeby przyniosły do przedszkola
swoje szczoteczki i codziennie po śniadaniu wspólnie myły zęby. WaŜne jest Ŝeby
szczoteczki były podpisane i Ŝeby przechowywał je opiekun danej grupy – uniknie się w ten
sposób wymieniania szczoteczek między dziećmi. W przypadku starszej młodzieŜy moŜna
poprosić by przygotowała się do kolejnych zajęć, na przykład Ŝeby na kolejne spotkanie
wyszukała w internecie informacje na temat zdrowego odŜywiania i przedstawiła je w postaci
prezentacji multimedialnej.
Informowania rodziców i opiekunów o stanie uzębienia dzieci i młodzieŜy
Przekazywanie informacji o stanie uzębienia i potrzebach leczniczych dziecka rodzicom
i opiekunom ma szczególne znaczenie w przypadku dzieci młodszych. Komunikacja
z rodzicem moŜe mieć formę telefoniczną lub pisemną. Na kartce naleŜy zaznaczyć jaki był
termin i wynik badania stomatologicznego oraz jakie działania naleŜy dalej podjąć by
właściwie zadbać o stan jamy ustnej dziecka. MoŜna takŜe zebrać spisane informacje
i poprosić np. wychowawcę grupyczy opiekuna grupy w przedszkolu o przekazanie
przygotowanych arkuszy rodzicom lub opiekunom. Komunikacja z rodzicami ma wielkie
znaczenie – są autorytetem dla dorastających dzieci a w przypadku dzieci młodszych są
jedynymi osobami, od których zaleŜy prawidłowy rozwój i dobry stan jamy ustnej.
1. Jaki jest cel edukacji stomatologicznej?
2. Jakie środki dydaktyczne moŜna stosować w edukacji prozdrowotnej?
3. Co to jest słowo drukowane i wizualne?

41
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz temat zajęć edukacyjnych z zakresu profilaktyki higieny jamy ustnej. Dobierz
metody i środki dydaktyczne do prowadzenia zajęć edukacyjnych z wybranego przez siebie
zagadnienia.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod i środków dydaktycznych,
2) ustalić temat zajęć edukacyjnych,
3) dobrać metody nauczania,
4) dobrać środki dydaktyczne do realizacji zajęć,
5) przedstawić wynik ćwiczenia.
− przybory do pisania,
Ćwiczenie 2
Zaplanuj współpracę z odpowiednimi instytucjami na terenie Twojej
miejscowości/rejonu zamieszkania w zakresie higieny stomatologicznej.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny stomatologicznej,
2) wyszukać instytucje, które mogłyby podjąć współpracę w zakresie działań
profilaktycznych higieny jamy ustnej,
3) ustalić tematykę działań profilaktycznych,
4) zaplanować współpracę z odpowiednimi instytucjami,
5) przedstawić wyniki ćwiczenia.
− pisaki,
Ćwiczenie 3
Zaplanuj szkolenie dla personelu opiekuńczo-wychowawczego Ŝłobka i przedszkola na
temat ujemnych skutków dla zdrowia dziecka schorzeń takich jak: próchnica, choroby
przyzębia i wady zgryzu. Dobierz samodzielnie metodę dydaktyczną.

42
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod dydaktycznych,
2) ustalić temat szkolenia,
3) dobrać metodę dydaktyczną,
4) zaplanować przebieg zajęć,
5) przedstawić wyniki ćwiczenia,
6) dokonać analizy efektywności zaproponowanych metod dydaktycznych.
− pisaki,
Ćwiczenie 4
Zaplanuj zajęcia edukacyjne dla dzieci na temat wpływu diety na stan uzębienia.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu diety na stan uzębienia,
2) ustalić temat zajęć,
3) dobrać metody nauczania z uwzględnieniem moŜliwości odbiorcy zajęć edukacyjnych,
4) zaplanować przebieg zajęć,
5) zaproponować środki dydaktyczne,
6) przedstawić wynik ćwiczenia.
− pisaki,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zastosować róŜne metody nauczania?
2) dobrać środki dydaktyczne?
3) wskazać cele kształcenia?
4) zdefiniować podstawowe terminy dydaktyczne?

43
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
1. Przeczytać uwaŜnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest poprawna.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X.W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
zadania na później wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
1. Zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska polega
a) tylko na oczyszczaniu.
b) tylko na stosowaniu Ŝywności ekologicznej.
c) na oczyszczaniu i Ŝywności ekologicznej.
d) na wyrzucaniu śmieci i rozwoju przemysłu.
2. Dieta bogata w białko, witaminy, minerały, regularne posiłki to dieta
a) nieracjonalna.
b) racjonalna.
c) profilaktyczna.
d) sezonowa.
3. Zaleca się uŜywanie past zawierających
a) potas.
b) fluor.
c) wodór.
d) glukozę.
4. W płynach do płukania jamy ustnej głównym składnikiem jest
a) potas.
b) fluor.
c) magnez.
d) witamina C.
5. Preparaty o małym stęŜeniu fluoru są przeznaczone
a) do rzadkiego stosowania.
b) do częstego stosowania.
c) do stosowania w warunkach ambulatoryjnych.
d) do stosowania raz na dwa lata.

44
6. Metalem cięŜkim jest
a) potas.
b) fluor.
c) ołów.
d) wapń.
7. Częstość stosowania płukanek fluorowych zaleŜy od
a) ceny.
b) ilości jonów fluorkowych.
c) ilości jonów siarczanowych.
d) koloru preparatu.
8. Higiena jamy ustnej to mycie zębów metodą
a) mycia na sucho.
b) tarcia.
c) wibracyjną.
d) okrąŜania.
9. Prawidłowa dieta
a) powinna utrzymywać stałą ilość śliny w jamie ustnej.
b) powinna składać się z węglowodanów.
c) powinna być zmieniana co 5 lat.
d) nie ma nic wspólnego z higieną zębów.
10. Leczenie ortodontyczne obejmuje
a) załoŜenie aparatu.
b) borowanie zębów.
c) leczenie objawowe.
d) badania okresowe.
11. Na stan zdrowia nie ma wpływu
a) środowisko.
b) zarobki.
c) wiatr.
d) wykształcenie.
12. Zanik przyzębia występuje u
a) młodych ludzi.
b) starszych ludzi.
c) dzieci w wieku szkolnym.
d) niemowląt.
13. Aspekty wychowania zdrowotnego to
a) uprawianie bardzo nielicznych ćwiczeń fizycznych.
b) spoŜywanie duŜej ilości węglowodanów.
c) identyfikacja z własną płcią.
d) leczenia zębów.

45
14. Czynnikiem wpływającym na zdrowie jest
a) tylko styl Ŝycia.
b) tylko środowisko.
c) styl Ŝycia i środowisko.
d) tylko sposób odŜywiania.
15. Czynnikiem szkodliwym, prowadzącym do zaburzeń narządu Ŝucia jest
a) płytka nazębna.
b) płyn do płukania i szczoteczka ze sztucznego włosia.
c) szczoteczka z naturalnego włosia i płukanie jamy ustnej.
d) pasta z fluorem.
16. Objawami próchnicy są
a) bóle w klatce piersiowej.
b) zawroty głowy.
c) bóle zębów.
d) krwawienie dziąseł.
17. Higiena jamy ustnej to
a) mycie.
b) płukanie.
c) mycie, płukanie i nitkowanie.
d) nitkowanie.
18. Promocja zdrowia to proces ułatwiający
a) poprawę zdrowia.
b) lepsze samopoczucie.
c) prawidłową higienę.
d) zmianę środowiska Ŝycia.
19. Wybór szczoteczki zaleŜy
a) tylko od wieku.
b) od wieku i higieny.
c) tylko od higieny.
d) od płci.
20. Profilaktyka jest
a) istotna.
b) niepotrzebna.
c) czasami tylko istotna.
d) bardzo często nieistotna.

46
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Planowanie i organizowanie stomatologicznej działalności edukacyjnej
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:

47
6. LITERATURA
1. Charzyńska-Gula M.: Edukacja zdrowotna rodziny. IMW, Lublin 2002
2. Dembowski J.: Psychologiczne problemy starzenia się człowieka. PZWL, Warszawa-
Poznań 1984
3. Karski J.: Promocja zdrowia. IGNIS, Warszawa 1999
4. Kawczyńska-Butrym Z.: Problemy opieki nad człowiekiem starszym – obszary pomocy
i wsparcia. Praca socjalna. Śląsk, Katowice 1999
5. Sapota A.: Mikrobiologia diagnostyczna. AM w Łodzi 2005
6. www.esculap.pl
7. www.dental.pl
8. www.zdrowie.pl

16. Planowanie i organizowanie stomatologicznej działalności edukacyjnej

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (20)

Ähnlich wie 16. Planowanie i organizowanie stomatologicznej działalności edukacyjnej

Ähnlich wie 16. Planowanie i organizowanie stomatologicznej działalności edukacyjnej (20)

16. Planowanie i organizowanie stomatologicznej działalności edukacyjnej