1. ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ:
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ &
ΛΕΞΙΚΟΓΡΑΦΙΑ
Διδάσκουσα: Άννα Ιορδανίδου
ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΣΥΓΓΕΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
MΑΪΟΣ 25, 2016
ΚΟΥΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ (6686)
ΝΙΖΑΜΗ ΜΑΡΚΕΛΛΑ (6745)

2. 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρώτες Ενθυμήσεις .....................................................................................................2
Άσκηση 1....................................................................................................................4
Άσκηση 2 ...................................................................................................................4
Άσκηση 3 ...................................................................................................................4
Άσκηση 4 ...................................................................................................................7
Άσκηση 5 ...................................................................................................................8
Η μαμά μας η θάλασσα................................................................................................9
Άσκηση 1..................................................................................................................12
Άσκηση 2..................................................................................................................12
Άσκηση 3..................................................................................................................12
Άσκηση 4..................................................................................................................15
Άσκηση 5 .................................................................................................................15
Άσκηση 6 .................................................................................................................16
Άσκηση 7 .................................................................................................................17
Άσκηση 8 .................................................................................................................18
Το δωμάτιο με τα ερπετά ..........................................................................................19
Άσκηση 1..................................................................................................................21
Άσκηση 2..................................................................................................................21
Άσκηση 3..................................................................................................................22
Άσκηση 4..................................................................................................................23
Άσκηση 5 .................................................................................................................23
Άσκηση 6 .................................................................................................................25

3. 2
Διδακτικοί Στόχοι όπως καταγράφονται στο Αναλυτικό
Πρόγραμμα του Δημοτικού
Ενότητα Κειμενικοί Στόχοι Λεξικογραμματικοί Στόχοι
Συγγενικές σχέσεις Αφηγηματικά
Περιγραφικά
Λογοτεχνικά κείμενα,
άρθρα, διαφημίσεις
Παρατακτική – υποτακτική σύνδεση,
ασύνδετες προτάσεις
Παρατακτική σύνδεση με αντιθετικούς
συνδέσμους Εναντιωματικές προτάσεις
Λειτουργίες της γενικής πτώσης
Ορθογραφία
Πρώτες Ενθυμήσεις
Το απόσπασμα αποτελεί ένα σημαντικό αυτοβιογραφικό κείμενο, που αναφέρεται
στις σχέσεις γονιών και παιδιών και περιγράφει τη διττή εικόνα της πατρικής μορφής,
όπως αυτή χαράκτηκε στη συνείδηση και τη μνήμη της μικρής κόρης. Συνεπώς, μέσα από
την καταγραφή των αναμνήσεων της παιδικής ηλικίας, οι οποίες έχουν ιδιαίτερη σημασία
στο πλαίσιο ενός αυτοβιογραφικού εγχειρήματος, διαφαίνεται η αμφίθυμη στάση της
μικρής κόρης απέναντι στην αυταρχική αλλά και γοητευτική πατρική μορφή, καθώς και
η προσπάθεια της συγγραφέως ως ενήλικης να συμφιλιωθεί με την απρόσιτη «θεότητα»,
που υπήρξε «η τελευταία μεγάλη αγάπη της ζωής της».
Τον πατέρα, εμείς τα παιδιά τον φοβούμασταν πάρα πολύ για να μπορούμε και
να το αγαπούμε. Τον τρέμαμε. Σαν έμπαινε ο πατέρας στο σπίτι , τσιμουδιά δεν
ακούουνταν στο σπουδαστήριο, όσο μικρά ή μεγάλα και αν ήμασταν. Αν τύχαινε και
βρισκόμαστε στην είσοδο για να δούμε την ώρα ή για καμιά δουλειά, την ώρα που
άνοιγε ο πατέρας με το κλειδί του και έμπαινε, πηγαίναμε φρόνιμα και τον
χαιρετούσαμε (δε μας φιλούσε, απλώς μας χαιρετούσε μ’ ένα: «Ε, κάτι εδώ; Πες να
σερβίρουν γρήγορα, βιάζομαι»). Και φεύγαμε βιαστικά, μη μας βρει κανένα ψεγάδι.
Θυμούμαι την επιβλητική του παρουσία, το μεγαλείο του, την ομορφιά του, το
ψηλό, δεμένο αλλά λεπτό κορμί του, ίσιο σαν λαμπάδα, τα πυκνά και σγουρά μαύρα
μαλλιά του, τα γένια του, μαύρα και αρκετά μακριά, κομμένα τετράγωνα, κατά την
τότε μόδα, τα μεγάλα αμυγδαλωτά του μαύρα μάτια που πετούσαν φωτιές, «τα ωραία

4. 3
Μπενάνικα μάτια», όπως έλεγε η μητέρα μου στα γεράματά της, πάντα με λαχτάρα και
συγκίνηση. Τον θυμούμαι που έμπαινε στην είσοδο και γέμιζε, λες, αμέσως το σπίτι·
θυμούμαι το θαυμασμό μου για τον «πατέρα», την υπερηφάνεια, και συνάμα τη βία να
εξαφανιστούμε μη μας βρει καμιάν αιτία για κατσάδα ή μπάτσο.
Οι μπάτσοι στο πρόσωπο ήταν συχνοί, δίνουνταν εύκολα και θυμούμαι ακόμα
τώρα το αίσθημα της ντροπής, του εξευτελισμού, όσο και της ζάλης που ακολουθούσε
κάθε μπατσιά, που πηγαινοέφερνε το μυαλό μας. Μας μπάτσιζε ο πατέρας κάποτε,
αλλά σπανιότερα από τη μητέρα, που ζούσε περισσότερο στο σπίτι και τιμωρούσε
συνεπώς συχνότερα και ευκολότερα.
Ο πατέρας ήταν βίαιος, θυμώδης, αυθαίρετος, κοτζαμπάσης. Εκείνο που ήθελε
το ήθελε και το επέβαλλε. Διέταζε. Και οι άλλοι υπήκουαν. Επιβάλλουνταν. Και οι
άλλοι υποχωρούσαν. Ήταν αφέντης. Κάποτε τύραννος. Μα ήταν βαθιά ευγενής. Και
ήταν τίμιος στη σκέψη όσο και στις δοσοληψίες. Και ήταν ειλικρινής, και ήταν
περήφανος, ίσιος, αλύγιστος, αμείλικτος καις το ζήτημα «συνείδηση». Το νιώθαμε, και
το ένιωθαν όλοι που τον ήξεραν. Ο πατέρας ήταν «χαρακτήρας».
Αργότερα τον γνώρισα και τον εξετίμησα. Ως το τέλος της ζωής του μου έμεινε
θεότης απλησίαστος. Μα μου έμεινε και η τελευταία μεγάλη αγάπη της ζωής μου, κάτι
σαν λατρεία, σαν θρησκεία. Έκλαψα χάριν του φοβερά. Έκλαψα όλη μου τη ζωή. Μου
επιβλήθηκε πάντα και με τυράννησε, ξέροντας και μην ξέροντας. Και ως το τέλος
βάρυνε η θέληση και η τυραννία του στη ζωή μου. Και όμως έμεινε η τελευταία μεγάλη
αγάπη της ζωής μου.
Θυμούμαι μια μέρα, ένα μεσημέρι (ήμουν κάπου 9-10 ετών;) ένας στρειδάς
άνοιγε στρείδια στην πίσω πόρτα του σπιτιού μας (στο καινούριο, δικό μας σπίτι) και
ο πατέρας έτρωγε μερικά, και όλο άνοιγε στρείδια ο στρειδάς και τ’ αράδιαζε στην
πιατέλα για το τραπέζι, και διάλεγε κανένα ο πατέρας και το έτρωγε. Και αφού γέμισε
η πιατέλα για το τραπέζι, τα μέτρησε ο πατέρας, μέτρησε πόσα είχε φάγει και του
πλήρωσε έξι γροσάκια τη δωδεκάδα, αντί τέσσερα που τα πλήρωναν άλλη φορά.
«Είναι μεγάλα και πολύ φρέσκα», μου είπε ανεβαίνοντας την πίσω σκάλα προς
την τραπεζαρία. Ο στρειδάς είχε ευχαριστήσει μ’ ένα χαμόγελο που πήγαινε ως τ’ αυτιά
του, χτυπώντας καρδιά και μέτωπο επανειλημμένως.
«Τον πλήρωσες;», ρώτησε η μητέρα, σαν μπήκαμε στην τραπεζαρία.
«Ναι».
«Πόσες δωδεκάδες;»
«Τόσες». Και της είπε.
«Και πόσα τα πλήρωσες;»
«Έξι γροσάκια τη δωδεκάδα».
«Καημένε Μανόλη! Τέσσερα είναι η τιμή τους».
«Είναι μεγάλα και πολύ φρέσκα».
«Άσχημα έκανες! Πολύ άσχημα! Έτσι τον κακομαθαίνεις, και θα γυρεύει στο
μέλλον πάντα έξι γρόσια!»
«Ωχ, καημένη γυναίκα! Πώς θα ζήσει και αυτός, αν δεν πληρώσεις τον κόπο
του και τον καιρό του;», καλόβουλα είπε ο πατέρας.
Ο λόγος αυτός ήταν ένας σταθμός τη ζωή μου. Ως τότε δεν είχα σκεφτεί,
παζαρεύοντας, όπως τύχαινε συχνά, για χόρτα και άλλα, παρά πώς να κάνω την

5. 4
οικονομία του σπιτιού και να κάνω τα καλά μου, να κόψω το γροσάκι του πουλητή που
χτυπούσε την πόρτα. Πρώτη φορά είδα και την άλλη μεριά του προβλήματος, πως
κοντά στην οικονομία μας στέκουνταν και για τον άλλο η ανάγκη να ζήσει, να βγάλει
το ψωμί του, να πληρωθεί η εργασία του κατά την αξία της.
Και λάτρεψα τον πατέρα μου σαν κάτι ανώτερο. Δεν τον πλησίαζα όμως. Δεν
τον αγαπούσα με τρυφερότητα. Έστεκε πολύ μακριά μας, θεότης απρόσιτος, μα θεότης.
Π. Δέλτα, Πρώτες Ενθυμήσεις, Ερμής
Αναρτήθηκε από: http://eclass.sch.gr/modules/document/file.php/.pdf
1. Ποια είναι τα συναισθήματα της συγγραφέα για τον πατέρα της; Πώς
φαίνονται στο απόσπασμα;
2. «Και λάτρεψα τον πατέρα μου σαν κάτι ανώτερο»: σε τι οφείλεται αυτό;
3. Το απόσπασμα που διαβάσαμε χωρίζεται σε τρεις ενότητες. Μπορείτε να βρείτε
σε τι αναφέρεται η κάθε μία κάνοντας την αντιστοίχιση;
1η ενότητα: «Τον πατέρα, εμείς τα
παιδιά…Ο πατέρας ήταν χαρακτήρας»
2η ενότητα: «Αργότερα τον γνώρισα και τον
εξετίμησα… Και όμως έμεινε η τελευταία
μεγάλη αγάπη της ζωής μου»
3η ενότητα: «Θυμούμαι μια μέρα… Έστεκε
πολύ μακριά μας, θεότης απρόσιτος, μα
θεότης»
Περιγραφή χαρακτήρα
Ένα περιστατικό με τον πατέρα μου
Εξωτερική περιγραφή

6. 5
Όταν θέλουμε να περιγράψουμε ένα πρόσωπο
ακολουθούμε μια συγκεκριμένη πορεία. Η παρακάτω
σκάλα δείχνει ποια είναι τα βασικά μέρη της
περιγραφής ενός προσώπου.

7. 6
ΓΕΝΙΚΗ
. . .
ΠΤΩΣΗ
 «Είναι μεγάλα και πολύ φρέσκα», μου είπε ανεβαίνοντας την πίσω
σκάλα προς την τραπεζαρία. Δηλαδή Είπε σε μένα. Εδώ η γενική μου
συμπληρώνει το νόημα του ρήματος, λειτουργεί δηλαδή ως έμμεσο
αντικείμενο.
 Δεν είχα σκεφτεί να κόψω το γροσάκι του πουλητή. Εδώ η γενική
συμπληρώνει το νόημα του ουσιαστικού, γιατί δείχνει σε ποιον
ανήκει το γροσάκι.
Η γενική πτώση μπορεί να
χρησιμοποιηθεί:
 Για να συμπληρώσει το νόημα του
ρήματος (έμμεσο αντικείμενο)
 Για να συμπληρώσει το νόημα του
ουσιαστικού

8. 7
 σε ποιον ανήκει κάτι: τα γόνατα του Γιώργου
 τον τόπο: Η ναυμαχία της Σαλαμίνας
 το χρόνο: Θα γυρίσουμε του χρόνου
 μια ιδιότητα, ένα χαρακτηριστικό: μαστίχα Χίου
 την αιτία: ένοχος κλοπής
 το περιεχόμενο: τελάρα ντομάτας
 τη μέτρηση χώρου ή χρόνου: πορεία μιας ώρας
 το σκοπό: έφτιαξε το στεφάνι της Πρωτομαγιάς
 ένα σύνολο που διαιρείται: τα παιδιά της παρέλασης
4. Ανατρέξτε στο κείμενο, συμπληρώστε τις φράσεις στην αριστερή στήλη με
τις γενικές που ταιριάζουν και βρείτε τι δηλώνει η κάθε γενική.
Όταν η γενική συμπληρώνει το νόημα του
ουσιαστικού, δηλώνει:

9. 8
5. Αν είχατε την δυνατότητα να διαλέγατε τον πατέρα σας τι χαρακτηριστικά
θα θέλατε να έχει; Περιγράψτε πώς φαντάζεστε τον ιδανικό πατέρα.
Δείτε επίσης την ταινία μικρού μήκους « Τι είναι αυτό;» στον
παρακάτω σύνδεσμο: https://www.youtube.com/watch?v=mNK6h1dfy2o
Πρόλογος
Όνομα
Ηλικία
Επάγγελμα
Κυρίως θέμα
Εσωτερικά
χαρακτηριστικά
Κυρίως θέμα
Περιγραφή
σχέσης/Εμπειρίες
Επίλογος
Εντυπώσεις
Σκέψεις &
Συναισθήματα
Κυρίως θέμα
Εξωτερικά
χαρακτηριστικά
Δεν ξεχνώ

10. 9
Η μαμά μας η θάλασσα
Το κεφάλαιο που ακολουθεί ανήκει στο μυθιστόρημα Λάθος, κύριε Νόιγκερ! Ο Φίλιππος, με τα
ετεροθαλή αδελφάκια του, την Γκέρντα και το Χανς, παραθερίζει στο χωριό Τράπεζα της
Πελοποννήσου. Εκεί του κάνει μαθήματα γερμανικής γλώσσας ένας Γερμανός αρχαιολόγος, ο
κύριος Νόιγκερ. Τα σημαντικότερα στιγμιότυπα του μυθιστορήματος τα μαθαίνουμε μέσα από τις
«αναφορές», δηλαδή τα ημερολόγια που γράφει ο Φίλιππος. Το μυθιστόρημα αναφέρεται, μεταξύ
άλλων, στην πολυμελή οικογένεια του Φίλιππου και στις σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους. Στο
κείμενο μας παρακολουθούμε ορισμένα στιγμιότυπα από τη ζωή των παιδιών.
ο είχα πει εγώ από την αρχή ότι δε θα τα προλαβαίνω όλα. Το περασμένο Σάββατο, 9 Ιουλίου, μου θύμωσε
ο παππούς, γιατί δεν πήγα μαζί του για ψάρεμα. Προχτές, Δευτέρα 11 Ιουλίου, κατέβασε μούτρα η Γκέρντα,
επειδή στρώθηκα να διαβάσω γερμανική γραμματική και δεν ήθελα να πάμε βόλτα στη ράχη. Και χτες, Τρίτη
12 Ιουλίου, κατσούφιασε η γιαγιά, επειδή ξέχασα να της ψωνίσω τυρί, ρύζι και καφέ από την κυρία Τασία.
Όσο για τις «αναφορές» μου, το κατάλαβε μόνος του ο κύριος Νόιγκερ ότι δε γίνεται να γράφω κάθε μέρα, γιατί
ούτε τις μισές δε θα προλάβουμε να μεταφράσουμε. Τι λέω τις μισές; Ούτε την πρώτη δεν καταφέραμε ακόμα να
τελειώσουμε. Φυσικά, ο κύριος Νόιγκερ δε θύμωσε σαν τους άλλους. Είναι ο μόνος που δε θυμώνει ποτέ. Στο κάτω
κάτω, από τις μεταφράσεις, καλύτερο μάθημα είναι ν' αρχίσουμε να πηγαίνουμε συχνά εκδρομές, όπως μου το
υποσχέθηκε, και να μιλάμε γερμανικά. Δηλαδή να μιλάει εκείνος κι εγώ να προσπαθώ να καταλάβω και ν'
απαντήσω. Θα φάω ακόμα πολλά ψωμιά*, για να μπορέσω να πω ότι μιλάω γερμανικά.
Της γιαγιάς δεν της αρέσει καθόλου που σχεδιάζουμε «να τρεχοβολάμε στα κατσά- βραχα», όπως λέει. Προτιμάει
να κάνουμε μάθημα κανονικό, μπροστά στο τραπέζι, με χαρτιά και μολύβια. Έτσι, λέει, δε θα χάνουμε ώρα και θα
μένει καιρός να κάνει κι ελληνικά στα γερμανάκια ο κύριος Νόιγκερ.
Καλά παιδάκια, λοιπόν, τ' αδερφάκια μου τα... πώς τα είπαμε... τα ετεροθαλή*. Ούτε φωνές ούτε πείσματα ούτε
σκανταλιές. Τρώνε, ντύνονται, πλένονται, χωρίς να τα κυνηγάει η γιαγιά και χωρίς να ενοχλούν κανένα. Ούτε
σύγκριση με τον άλλο τον «αδερφούλη» μου, τον Άρη! Πέρσι το Πάσχα, που πήγα στη Γερμανία, στο σπίτι τους,
νόμισα πως κάθονταν φρόνιμα, επειδή ήμουν εγώ εκεί. Έλεγα πως θα τα έχει έτσι δασκαλέψει η μαμά τους η
Γερμανίδα, για να μη με νευριάζουν, να περάσω καλά και να ευχαριστηθεί ο μπαμπάς μου. Όμως και φέτος, εδώ,
έτσι φρόνιμα είναι πάλι. Εκτός και αν είναι μαζεμένα μόνο για την ώρα, επειδή τα πειράζει λίγο η ζέστη. Ή επειδή
μας τα έστειλαν μόνα τους και βρίσκονται σε ξένο περιβάλλον, πρώτη φορά χωρίς τη μαμά τους ή τον πατέρα τους.
Πάντως, καλά έκανα και προτίμησα να έρθω κι εγώ εδώ στην Τράπεζα, παρά να πάω με τη μητέρα μου και τον
πατριό μου στην Κρήτη. Έτσι τα γερμανάκια θα έχουν και κάποιον άλλον παρέα εκτός από τον παππού και τη
γιαγιά.
— Εγώ στη θέση σου θα προτιμούσα να πάω σ' ένα μεγάλο νησί σαν την Κρήτη με τους δικούς μου παρά σ' ένα
μικρό χωριό μόνο μ' ένα δάσκαλο, κι ας ήταν ο κύριος Νόιγκερ, μου πέταξε η Χριστίνα.
Ήταν φως φανάρι* πως ήθελε να μου μπει στη μύτη, επειδή της είπα πως ίσως να μη θυμηθώ το βότσαλο που μου
ζήτησε. Δεν της είχα πει ακόμα ότι, εκτός από τον κύριο Νόιγκερ, στην Τράπεζα θα είναι και η γιαγιά Πολυξένη
και ο παππούς μου ο Φίλιππος — οι γονείς του πατέρα μου, δηλαδή— και τα γερμανάκια. Όταν της το αποκάλυψα
κι αυτό, είπε πικρόχολα*:

11. 10
— Α! Τώρα μάλιστα. Κατάλαβα! Έτσι είναι όσοι έχουν πολλούς συγγενείς και πολλά αδέρφια.
Το ύφος της μου φάνηκε ειρωνικό και παρά λίγο να της θυμώσω. Ύστερα σκέφτηκα πως είχε δίκιο η κοπέλα. Έτσι
είναι. Και πολλούς συγγενείς και πολλά και ποικίλα αδέρφια έχω εγώ. Τι θα πει αυτό; Θα πει ότι έχω έναν αδερφό
που δεν είναι κανονικός αδερφός μου (πάλι «κανονικός», είπα, κύριε Νόιγκερ, λάθος μου πάλι, όμως άλλο εννοούσα
τώρα· κι αν δεν υπάρχει λέξη ειδική και γνωστή γι' αυτό που μου είναι εμένα ο Άρης, εγώ δε φταίω).
Λοιπόν, ο Άρης (ένα θηρίο δέκα χρονών) είναι ο γιος του πατριού μου (που η πρώτη του γυναίκα είχε πεθάνει και
που παντρεύτηκε πριν από δύο χρόνια τη μαμά μου). Ύστερα έχω το μωρό μας, ένα κοριτσάκι που μόλις περπάτησε
(μπαμπάς της είναι ο πατριός μου και μαμά της η μαμά η δική μου). Κι έχω ακόμη και τα γερμανάκια, την Γκέρντα
και το Χανς, εφτά και πέντε χρονών (παιδιά του πατέρα μου και της δεύτερης γυναίκας του, της Γερμανίδας).
Λίγο μπερδεμένα φαίνονται όλ' αυτά, όμως εγώ πια τα έχω συνηθίσει και δε με νοιάζει. Εκείνο που δεν μπορώ να
συνηθίσω είναι οι ζήλιες. Από τη μια ζηλεύει ο Άρης που αγαπάω και τα γερμανάκια. Από την άλλη ζηλεύουν τα
γερμανάκια, επειδή μένω στο ίδιο σπίτι με τον Άρη και το μωρό. Δηλαδή η Γκέρντα ζηλεύει περισσότερο, όχι ο
Χανς. Ίσως γιατί ακόμα είναι μικρός και δεν τον πολυσκοτίζουν αυτά. Όμως η Γκέρντα θέλει διαρκώς να της λέω
αν παίζω με τον Άρη κι αν αγαπάω πολύ το μωρό.
— Το αγαπάω, βέβαια, της είπα χτες, που είχαμε πάει για μπάνιο. Αδερφάκι μου δεν είναι κι αυτό;
— Εμένα το αγαπάς; είπε κάνοντας πάλι το συνηθισμένο της λάθος στα ελληνικά.
Μιλάει αρκετά καλά κι ας κάνει λίγα λάθη. Τώρα, με δάσκαλο τον κύριο Νόιγκερ, θα
γίνει ξεφτέρι.
Όταν τη βεβαίωσα πως την αγαπάω κι εκείνη, άρχισε να με ρωτάει αν αγαπάω το μωρό περισσότερο, επειδή έχουμε
την ίδια μαμά.
Η θάλασσα ήταν λάδι κι εγώ δε χόρταινα να μπαινοβγαίνω και να την ταράζω με βουτιές και με μακροβούτια.
Κρύσταλλο γαλάζιο έμοιαζε το νερό, τόσο πεντακάθαρο, που ξεχώριζες ένα ένα τα βοτσαλάκια και τα χρωματιστά
χαλίκια στο βυθό.
— Έλα να πέσουμε πάλι, της λέω, κι άσε τις μαμάδες. Δεν έχουν καμιά σημασία. Στο κάτω κάτω οι επιστήμονες
λένε πως μακρινή μητέρα όλων των ανθρώπων είναι η θάλασσα.
Της άρεσε πολύ αυτό. Της έκανε μεγάλη εντύπωση. Δεν ξαναρώτησε για το μωρό. Πλατσούρισε καμπόσο δίπλα
μου, έπειτα βγήκε κι άρχισε να ψάχνει κάτι στην παραλία, τραγουδώντας:
Τριαντάφυλλο μικρό,
τριανταφυλλάκι,
θα σε κόψω, δε βαστώ,
είπε το παιδάκι.
Της το έμαθε στα ελληνικά ο κύριος Νόιγκερ αυτό το γερμανικό τραγούδι, από το πρώτο μάθημα κιόλας.

12. 11
Αντί για το ανύπαρκτο μικρό τριαντάφυλλο μάζεψε ένα βότσαλο άσπρο και μεγάλο. Το βράδυ που τρώγαμε στο
ταβερνάκι του Στέργιου —το μεσαίο από τα τρία που έχει το χωριό, στην άκρη του γκρεμού, με θέα προς τη
θάλασσα— μου το πρόσφερε για δώρο. Από τη μια πλευρά έγραφε στα ελληνικά «για σένα». Από την άλλη είχε
ζωγραφίσει μια βαρκούλα, τρεις γραμμές για νερό και ανάμεσα στις γραμμές δύο ψαράκια. Κάτω κάτω, με
μικρούτσικα γράμματα, χωρίς κανένα λάθος, είχε γράψει:
Η μαμά μας η θάλασσα.
Φοίβης Θεοχαράκη (ετών 8), Ψάρι (Έκδοση του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου)
Αυτά, λοιπόν, με το ετεροθαλές αδερφάκι μου και τέρμα για σήμερα η «αναφορά». Τίτλο τώρα. Να βρω κι έναν
τίτλο να ξεμπερδεύω, να πάω να κοιμηθώ νωρίς, γιατί αύριο μπορεί να πάμε εκδρομή (δε φαντάζομαι να το
αναβάλετε πάλι, κύριε Νόιγκερ!).
Το βρήκα! Ή μάλλον το βρήκε η Γκέρντα για μένα. Θα βάλω εκείνο που έγραψε πάνω στο βότσαλο: Η ΜΑΜΑ
ΜΑΣ Η ΘΑΛΑΣΣΑ.
* θα φάω ακόμα πολλά ψωμιά: θα περάσει πολύς καιρός * τα ετεροθαλή (το ετεροθαλές): τα παιδιά που έχουν με τον αδελφό τους ή
την αδελφή τους κοινό έναν από τους δύο γονείς τους, που προέρχονται δηλαδή από διαφορετικό πατέρα ή διαφορετική μητέρα * φως
φανάρι: ολοφάνερο * πικρόχολα: με ύφος ενοχλημένο, δυσαρεστημένο
Λόττη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Η μαμά μας η θάλασσα, ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Ε΄& ΣΤ΄ ΤΑΞΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ

13. 12
1. Ποια είναι η σχέση του Φίλιππου με τα αδέρφια του; Πώς φαίνεται αυτό
στο κείμενο; Υπογραμμίστε ρήματα ή φράσεις που δηλώνουν τα συναισθήματά του.
2. Για ποιο λόγο πιστεύετε πως ο Φίλιππος έδωσε αυτόν τον τίτλο στην αναφορά
του; Σε ομάδες καταγράψτε δύο διαφορετικούς τίτλους που θα δίνατε στο κείμενο.
3. Χαρακτηρίστε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λάθος βάζοντας x στην αντίστοιχη
επιλογή.
Ετεροθαλή είναι τα παιδιά που έχουν με τον αδερφό ή την αδερφή τους κοινό τον έναν από
τους δύο γονείς.
Σωστό  Λάθος 
Η πολυμελής οικογένεια αποτελείται από τους γονείς και ένα παιδί.
Σωστό  Λάθος 
Για να υπάρχει αγάπη μεταξύ των μελών μιας οικογένειας τα παιδιά πρέπει να έχουν τους
βιολογικούς τους γονείς.
Σωστό  Λάθος 

14. 13
Συνδεση προτασεων
Το βράδυ που τρώγαμε στο ταβερνάκι του Στέργιου —το μεσαίο από τα τρία που έχει
το χωριό, στην άκρη του γκρεμού, με θέα προς τη θάλασσα— μου το πρόσφερε για
δώρο.
Όταν σε μια φράση οι προτάσεις ή οι λέξεις
συνδέονται μόνο με. κόμματα, λέμε ότι
έχουμε ασύνδετο σχήμα Υπάρχουν όμως και
άλλοι τρόποι να
συνδέσουμε τις
προτάσεις.

15. 14
Οι πιο χαρακτηριστικοί παρατακτικοί σύνδεσμοι είναι: και, ή, είτε, ούτε,
αλλά, όμως, μα.
 Το είχα πει εγώ από την αρχή ότι δε θα τα προλαβαίνω όλα.
Στη φράση αυτή έχουμε δύο ανόμοιες προτάσεις ( μια ανεξάρτητη: Το είχα πει εγώ
από την αρχή, και μια εξαρτημένη: ότι δε θα τα προλαβαίνω όλα)
 Αιτιολογικές: γιατί, επειδή, αφού, διότι
π.χ. Θύμωσε επειδή του μίλησαν άσχημα
 Τελικές: για να, να
π.χ. Πήγε να φέρει το βιβλίο.
Έτρεχε για να μην χάσει το τρένο.
 Αποτελεσματικές/Συμπερασματικές : ώστε, που
π.χ. Μιλά πολύ σιγά, ώστε μόλις ακούγεται.
Είναι τέτοιος άνθρωπος, που τον αγαπούν όλοι.
 Υποθετικές: αν, εάν, άμα
π.χ. Αν είχες διαβάσει τα μαθήματά σου, τώρα θα ήσουν ήσυχος.
Προτάσεις που ξεκινούν με υποτακτικούς συνδέσμους:

16. 15
 Χρονικές: όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν, μόλις, προτού,
ώσπου, ωσότου, όποτε
π.χ. Όποτε δουλεύει, έρχεται
 Εναντιωματικές: αν και, μολονότι, ενώ, κι ας, παρ’ όλο που
π.χ. Πήγαμε εκδρομή, αν και έβρεχε.
 Προτάσεις που συμπληρώνουν το ρήμα και έχουν ρόλο
Αντικειμένου: να, ότι, πως
π.χ. Ο δάσκαλος είπε ότι θα ξεκινήσουν οι σχολικοί αγώνες στίβου.
4. Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης (παρατακτική, υποτακτική ή
ασύνδετο σχήμα) στο παρακάτω απόσπασμα:
Καλά παιδάκια, λοιπόν, τ' αδερφάκια μου τα... πώς τα είπαμε... τα ετεροθαλή*. Ούτε
φωνές ούτε πείσματα ούτε σκανταλιές. Τρώνε, ντύνονται, πλένονται, χωρίς να τα
κυνηγάει η γιαγιά και χωρίς να ενοχλούν κανένα. Ούτε σύγκριση με τον άλλο τον
«αδερφούλη» μου, τον Άρη! Πέρσι το Πάσχα, που πήγα στη Γερμανία, στο σπίτι τους,
νόμισα πως κάθονταν φρόνιμα, επειδή ήμουν εγώ εκεί. Έλεγα πως θα τα έχει έτσι
δασκαλέψει η μαμά τους η Γερμανίδα, για να μη με νευριάζουν, να περάσω καλά και να
ευχαριστηθεί ο μπαμπάς μου.
Λόττη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Η μαμά μας η θάλασσα, ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Ε΄& ΣΤ΄ ΤΑΞΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ
5. Επιλέξτε το είδος της σύνδεσης που δηλώνουν οι μαυρισμένοι σύνδεσμοι.
Ήταν φως φανάρι πως ήθελε να μου μπει στη μύτη, επειδή της είπα πως ίσως να μη
θυμηθώ το βότσαλο που μου ζήτησε.
Παρατακτική Υποτακτική Ασύνδετο σχήμα
Έτσι είναι όσοι έχουν πολλούς συγγενείς και πολλά αδέρφια.
Παρατακτική Υποτακτική Ασύνδετο σχήμα
Όταν τη βεβαίωσα πως την αγαπάω κι εκείνη, άρχισε να με ρωτάει αν αγαπάω το μωρό
περισσότερο, επειδή έχουμε την ίδια μαμά.
Παρατακτική Υποτακτική Ασύνδετο σχήμα

17. 16
Λίγο μπερδεμένα φαίνονται όλ' αυτά, όμως εγώ πια τα έχω συνηθίσει.
Παρατακτική Υποτακτική Ασύνδετο σχήμα
Η θάλασσα ήταν λάδι κι εγώ δε χόρταινα να μπαινοβγαίνω και να την ταράζω με βουτιές
και με μακροβούτια.
Παρατακτική Υποτακτική Ασύνδετο σχήμα
6. Συνδυάστε τις λέξεις στην αριστερή στήλη, με τις εικόνες στη μεσαία
στήλη και τη σημασία στη δεξιά στήλη.

18. 17
7. Φτιάξε κι εσύ το γενεαλογικό σου δέντρο. Βρες φωτογραφίες των συγγενών σου
και δική σου και τοποθέτησέ τες στη σωστή σειρά.
Το γενεαλογικό δέντρο μας δείχνει από πού
προερχόμαστε. Δηλαδή παρουσιάζει με
χρονολογική σειρά τους προγόνους μας,
ξεκινώντας από εμάς και φτάνοντας μέχρι τον
αρχαιότερο πρόγονό μας.

19. 18
8. Πόσο σημαντική είναι η σχέση σας με τα
αδέρφια σας; Όσοι δεν έχετε, σκεφτείτε με ποιο
τρόπο θα άλλαζε η ζωή σας αν είχατε αδερφό ή
αδερφή. Καταγράψτε τις σκέψεις και τα
συναισθήματά σας.

20. 19
Το δωμάτιο με τα ερπετά
«Τρία ανήλικα αδέλφια χάνουν τους γονείς τους σε πυρκαγιά στο σπίτι τους και αναγκάζονται να
μείνουν με ένα μακρινό συγγενή, τον κόμη Όλαφ. Ενώ αυτός καταστρώνει σχέδια εξόντωσής τους
για να καρπωθεί την τεράστια περιουσία τους, εκείνα αντιστέκονται επιστρατεύοντας τα ειδικά
χαρίσματά τους.»
Ένα από τα πράγματα που σκέφτεται κανείς στη ζωή του με τη μεγαλύτερη
δυσκολία είναι οι τύψεις του. Κάτι σου συμβαίνει, εσύ κάνεις λάθος επιλογή και για
χρόνια μετά εύχεσαι να είχες κάνει κάτι άλλο. Για παράδειγμα, μερικές φορές όταν
περπατάω στην παραλία ή επισκέπτομαι τον τάφο κάποιου φίλου, θυμάμαι μια μέρα,
πολύ καιρό πριν, που δεν είχα πάρει μαζί μου φακό σε ένα μέρος όπου έπρεπε να είχα
πάρει φακό και οι επιπτώσεις ήταν καταστροφικές. Γιατί δεν έφερα φακό; σκέφτομαι
συνέχεια, αν και είναι πια πολύ αργά για να κάνω κάτι. Έπρεπε να είχα φέρει ένα φακό.
Για χρόνια ολόκληρα έπειτα από αυτή τη στιγμή στη ζωή των ορφανών
Μποντλέρ, ο Κλάους σκεφτόταν την ώρα που εκείνος και τα αδέρφια του
συνειδητοποίησαν πως ο Στέφανο ήταν στην πραγματικότητα ο Κόμης Όλαφ και
βασανιζόταν από τύψεις που δεν φώναξε στον οδηγό του ταξί
ο οποίος είχε κάνει μανούβρα και έφευγε. Σταμάτα!
σκεφτόταν να λέει ο Κλάους, αν και ήταν πια πολύ αργά για
να κάνει κάτι. Σταμάτα! Πάρε αυτόν τον άντρα και φύγετε!
Φυσικά είναι απολύτως κατανοητό το γεγονός ότι ο Κλάους
και τα αδέρφια του είχαν εκπλαγεί τόσο πολύ, που δεν
μπορούσαν να δράσουν αμέσως, αλλά ο Κλάους, για χρόνια
μετά, θα καθόταν ξαπλωμένος στο κρεβάτι του, ξύπνιος, και
θα σκεφτόταν ότι υπήρχε μια πιθανότητα, μια μικρή έστω πιθανότητα, αν είχε δράσει
έγκαιρα, να είχε σώσει τη ζωή του θείου Μόντι.
Αλλά κάτι τέτοιο δε συνέβη. Όσο τα ορφανά Μποντλέρ κοίταζαν τον Κόμη
Όλαφ, το ταξί έτρεχε στο δρομάκι και τα παιδιά είχαν μείνει μόνα με αυτό τον έχθιστο
άνθρωπο, μια λέξη που εδώ σημαίνει «το χειρότερο που μπορεί να φανταστεί κανείς».
Ο Όλαφ τους χαμογέλασε, με τον ίδιο τρόπο που θα χαμογελούσε και το Μογγολικό
Μοχθηρόφιδο του θείου Μόντι αν έβλεπε ένα λευκό ποντίκι στο κλουβί του,
προορισμένο για το βραδινό του φαγητό.
«Ίσως κάποιος από σας θα μπορούσε να μεταφέρει τη βαλίτσα μου στο δωμάτιό
μου», είπε με τη στριγκή φωνή του. «Η διαδρομή σ’ αυτό το βρωμερό δρόμο ήταν
βαρετή και δυσάρεστη και είμαι πολύ κουρασμένος».
«Αν άξιζε σε κάποιον να περάσει από την οδό Χάλια, αυτός είσαι εσύ, Κόμη
Όλαφ!» φώναξε η Βάιολετ αγριοκοιτάζοντάς τον. «Δεν πρόκειται να σε βοηθήσουμε
με τη βαλίτσα σου, γιατί δεν πρόκειται να σ’ αφήσουμε να μπεις σ’ αυτό το σπίτι».
Ο Όλαφ έριξε ένα άγριο βλέμμα στα ορφανά και μετά κοίταξε γύρω του, σαν
να έψαχνε κάτι κρυμμένο πίσω από τους θάμνους σε σχήμα φιδιού.
«Ποιος είναι ο Κόμης Όλαφ;» ρώτησε ειρωνικά.

21. 20
«Το όνομά μου είναι Στέφανο. Βρίσκομαι εδώ για να βοηθήσω τον
Μοντγκόμερι Μοντγκόμερι* με την επερχόμενη αποστολή στο Περού. Αν κατάλαβα
καλά, εσείς οι τρεις είσαστε οι νάνοι που εργάζεστε ως υπηρέτες στο σπίτι του Δρ
Μοντγκόμερι».
«Δεν είμαστε νάνοι», είπε αυστηρά ο Κλάους. «Είμαστε παιδιά. Και εσύ είσαι
ο Κόμης Όλαφ. Μπορεί να άφησες μούσι και να ξύρισες το φρύδι σου, αλλά
παραμένεις ακόμη το ίδιο αξιοκαταφρόνητο άτομο και δε θα σ’ αφήσουμε να μπεις σ’
αυτό το σπίτι».
«Φούτα!» στρίγκλισε η μικρή Σάνι, κάτι που πιθανότατα σήμαινε «Συμφωνώ!».
Ο Κόμης Όλαφ κοίταξε ένα ένα τα ορφανά Μποντλέρ, με μάτια που γυάλιζαν
λες και έλεγε κάποιο αστείο.
«Δεν ξέρω για ποιο πράγμα μιλάτε», είπε, «αλλά αν ήξερα, και αν ήμουν αυτός
ο Κόμης Όλαφ που λέτε, νομίζω πως θα σκεφτόμουν ότι είστε πολύ αγενείς. Και αν
σκεφτόμουν πως είστε πολύ αγενείς, ίσως να θύμωνα. Και αν θύμωνα, ποιος ξέρει τι
θα έκανα».
Τα παιδιά παρακολουθούσαν τον Κόμη Όλαφ καθώς σήκωνε τους
κοκαλιάρικους ώμους του. Μάλλον είναι περιττό να σας υπενθυμίσω πόσο βίαιος
μπορούσε να γίνει αυτός ο άνθρωπος και σίγουρα ήταν περιττό να το θυμίσει ο ίδιος
στα ορφανά. Ο Κλάους ακόμη ένιωθε τη μελανιά στο πρόσωπό του από την ημέρα που
τον είχε χτυπήσει ο Κόμης Όλαφ, όταν έμεναν στο σπίτι του. Η Σάνι ακόμη πονούσε
από τότε που την είχε φυλακίσει στο κλουβί και την είχε αφήσει να κρέμεται από τον
πύργο όπου έστηνε τα σατανικά σχέδιά του. Η Βάιολετ βέβαια δεν είχε υπάρξει θύμα
σωματικής βίας από αυτόν τον απαίσιο άνθρωπο, ωστόσο είχε σχεδόν αναγκαστεί να
τον παντρευτεί, και αυτό ήταν αρκετό για να την κάνει να σηκώσει την βαλίτσα του
και να τη σύρει αργά προς την πόρτα και μετά στο εσωτερικό του σπιτιού.
«Πιο ψηλά», πρόσταξε ο Όλαφ. «Σήκωσέ την κι άλλο. Δεν θέλω να τη σέρνεις
έτσι στο έδαφος».
Ο Κλάους και η Σάνι έτρεξαν να βοηθήσουν την αδερφή τους τη Βάιολετ με τη
βαλίτσα, αλλά ακόμη κι έτσι, το βάρος της τους έκανε να παραπατούν. Ήταν ήδη
μεγάλη δυστυχία που ο Όλαφ είχε εμφανιστεί και πάλι στη ζωή τους, ακριβώς τη
στιγμή που είχαν αρχίσει να αισθάνονται άνεση και ασφάλεια δίπλα στο θείο Μόντι,
αλλά το ότι βοηθούσαν αυτό το φριχτό άτομο να μπει στο σπίτι ήταν κάτι παραπάνω
από όσο μπορούσαν να αντέξουν. Ο Κόμης Όλαφ τους ακολουθούσε σε απόσταση
αναπνοής, μιας βρομερής αναπνοής που τα τρία παιδιά μύριζαν καθώς έβαζαν στο σπίτι
τη βαλίτσα και την τοποθετούσαν στο χαλί που βρισκόταν κάτω από τον πίνακα με τα
μπλεγμένα φίδια.
Λέμονι Σνίκετ, Μια σειρά από ατυχή γεγονότα, Βιβλίο 2ο
, κεφάλαιο 4ο
,
εκδ.ΨΥΧΟΓΙΟΣ
*Δρ. Μοντγκόμερι = θείος Μόντι. Είναι ο αδερφός της γυναίκας του ξαδέρφου του
μακαρίτη του πατέρα τους

22. 21
1. Ποιοι είναι οι κεντρικοί ήρωες της ιστορίας και ποια είναι η σχέση
μεταξύ τους;
2 . Πώς βλέπουν τα παιδιά τον κόμη Όλαφ; Πώς φαίνεται αυτό μέσα στο κείμενο;
Εναντιωματικες – Παραχωρητικες
προτασεις
Πήγαμε εκδρομή, αν και έβρεχε.
Οι εναντιωματικές προτάσεις φανερώνουν αντίθεση σε αυτό
που δείχνει η κύρια
πρόταση. Παρ' όλα αυτά, η κύρια πρόταση ισχύει. Εισάγονται με
τους συνδέσμους:
αν και, ενώ, μολονότι, κι ας, παρ’ όλο που.

23. 22
Θα πάμε εκδρομή, κι ας βρέξει.
Οι παραχωρητικές προτάσεις εισάγονται με τους
συνδέσμους και αν, και να, κι ας.
 Ο Κλάους και η Σάνι έτρεξαν να βοηθήσουν την αδερφή τους τη Βάιολετ με τη
βαλίτσα, αλλά ακόμη κι έτσι, το βάρος της τους έκανε να παραπατούν.
3 . Εντοπίστε στο κείμενο τους εναντιωματικούς συνδέσμους και βρείτε τη
λειτουργία τους.
Πώς συνδέονται όμως
δύο όμοιες προτάσεις
που έχουν αντίθετο
νόημα;

24. 23
4 . Στις παρακάτω προτάσεις συμπληρώστε τον αντιθετικό σύνδεσμο που λείπει.
(Grimm, G. & B., Τα παραμύθια των αδερφών Γκριμ,
Τα τέσσερα αδέρφια, εκδ. Ατλαντίς )
5. Οι λέξεις έχουν κι αυτές τη δική τους οικογένεια. Συμπληρώστε την
ορθογραφία των παρακάτω λέξεων. Μπορείτε να βρείτε κι άλλες λέξεις που να
ανήκουν στην ίδια οικογένεια λέξεων;

25. 24

26. 25
6 . Διαβάζοντας προσεκτικά το κείμενο αφηγηθείτε σε 100-150 λέξεις το
τέλος που θα δίνατε στην ιστορία ξεκινώντας με την παρακάτω φράση του κειμένου:
«Ήταν ήδη μεγάλη δυστυχία που ο Όλαφ είχε εμφανιστεί και πάλι στη ζωή τους,
ακριβώς τη στιγμή που είχαν αρχίσει να αισθάνονται άνεση και ασφάλεια δίπλα
στο θείο Μόντι».